Toledo — očaravajući spoj srednjovekovnih kultura

OD DOPISNIKA PROBUDITE SE! IZ ŠPANIJE

U CENTRALNOM delu Pirinejskog poluostrva nalazi se granitno uzvišenje koje je s tri strane okruženo rekom Taho. Tokom vekova reka je stvorila prirodnu barijeru koja štiti prilaz uzvišenju. Na tom strateški važnom mestu podignut je Toledo, grad koji je postao sinonim za Španiju i njenu kulturu.

Danas uske krivudave ulice starog dela grada vraćaju posetioca u srednji vek. Gradske kapije, zamkovi i mostovi zadržali su srednjovekovni izgled i tiho svedoče o vremenu kad je Toledo bio jedan od najvažnijih gradova u Evropi.

Toledo ipak nije tipičan evropski grad. Čak i železnička stanica ima istočnjački izgled. Kada malo bolje osmotrite spomenike i zanatsku radinost, otkrivate grad u koji je utkano umeće nekoliko civilizacija koje su ovde cvetale vekovima. Pre oko 700 godina, tokom njegovog zlatnog doba, Toledo je bio mesto gde su se preplitale srednjovekovne kulture.

Različite kulture

Još pre nego što su Rimljani došli u Španiju, na ovom strateški važnom mestu postojao je grad koji su podigli keltski  i iberski narodi. Rimljani su mu dali novo ime — Toletum (od reči tolitum, što znači „visoko podignut“) i proglasili ga za jedan od glavnih provincijskih centara. Rimski istoričar Livije opisao je Toledo kao „grad koji je mali, ali utvrđen zahvaljujući svom položaju“. Nakon pada Rimskog carstva, Španiju su osvojili Vizigoti, a Toledo je postao njihova prestonica. Tu je u VI veku kralj Rekared odbacio arijanizam, čime je otvoren put da Španija postane centar  katolicizma a Toledo sedište najistaknutijeg nadbiskupa.

Religiozna situacija se promenila kad je Toledo postao deo muslimanskog kalifata. Uske ulice starog grada potiču iz tog perioda koji je trajao od VIII do XI veka. Zahvaljujući toleranciji muslimanskih vladara tu su istovremeno postojale hrišćanska, jevrejska i mavarska kultura. Godine 1085, grad je osvojio katolički kralj Alfonso VI. Iako se vlast promenila, te kulture su se još nekoliko vekova zajedno razvijale.

Mnogi od najimpresivnijih spomenika u Toledu potiču iz srednjovekovnog perioda. Katolički vladari su pretvorili Toledo u svoju prestonicu, Jevreji koji su živeli u njemu pomogli su njegov razvoj svojim zanatskim i trgovačkim umećem, a muslimanski graditelji i zanatlije ulepšali su ga svojim zdanjima. Učeni ljudi sve tri vere radili su zajedno u Prevodilačkoj školi. Tokom XII i XIII veka oni su preveli veliki broj spisa iz starog doba na latinski i španski. Zahvaljujući tim prevodiocima, zapadnom svetu su otvorena vrata ogromne riznice naučnog znanja arapske civilizacije.

Religiozna tolerancija okončana je tokom XIV veka kada su hiljade Jevreja ubijene u verskim pogromima. Do vremena kada je Kolumbo otkrio Ameriku, španska inkvizicija je u Toledu uspostavila svoj sud, a Jevreji i muslimani su morali da biraju između prisilnog obraćenja i izgnanstva.

Podsetnici na pređašnju slavu

Danas se u centru Toleda nalazi više od sto spomenika. Zbog tog istorijskog blaga Organizacija Ujedinjenih nacija za obrazovanje, nauku i kulturu uvrstila je stari deo grada u listu Svetske kulturne i prirodne baštine. Među najistaknutije srednjovekovne znamenitosti ubrajaju se dva mosta preko reke Taho — jedan koji omogućava pristup gradu sa istoka, a drugi sa zapada. Malo koji posetilac neće zapaziti masivnu gradsku kapiju Puerta Nueva de Bisagra, koja vodi u staro gradsko jezgro opasano zidinama.

Gledano izdaleka, panoramom Toleda dominiraju dve građevine. Jedna od njih je Alkazar, utvrđena palata četvrtastog oblika, koja se nalazi u istočnom delu grada. Tokom vekova, služila je kao rezidencija rimskih namesnika, zatim kao palata vizigotskih vladara, arapska tvrđava i rezidencija španskih kraljeva. U njoj se danas nalazi Vojni muzej i bogata biblioteka. Ali pošto je Toledo pre svega grad prepoznatljiv po svojim verskim obeležjima, u njegovom centru se ističe ogromna gotska katedrala. (Videti okvir na 17 strani.)

Posebnu dragocenost u katedrali i drugim crkvama predstavljaju slike čuvenog umetnika koji je živeo u ovom gradu. Poznat je pod imenom El Greko, što znači „Grk“. Njegovo puno ime bilo je Domenikos Teotokopulos. Stanovao je u staroj jevrejskoj četvrti, gde se sada nalazi muzej u kom su izložena neka njegova platna.

Najlepši pogled na Toledo pruža se s brda koja se uzdižu južno od grada. Međutim, da bi se osetila njegova draž, nema boljeg načina od šetnje njegovim uskim uličicama. Posetilac se može na trenutak izgubiti, ali ubrzo će biti očaran zanimljivim prolazima, starinskim zdanjima, kitnjastim balkonima i primamljivim prodavnicama suvenira.

U ovom drevnom gradu vreme kao da je stalo. Međutim, posetilac na kraju ipak mora da se oprosti od njega. Najbolje mesto za to je južna obala reke Taho. Dok se dan bliži kraju, sunce na zalasku kupa toplim zlatastim zracima grad čiji veličanstveni spomenici na rastanku još jednom bude uspomene na njegovo zlatno doba.

[Okvir/Slike na 17. strani]

SPOJ TRI KULTURE

Tokom srednjeg veka Toledo je bio podeljen na tri četvrti u kojima su katolici, Jevreji i muslimani živeli u skladu sa svojim zakonima i običajima. Neka od njihovih verskih zdanja sada su glavne turističke atrakcije.

➤ Džamija iz X veka koja sada nosi ime Kristo de la Luz predstavlja primer umetničkog korišćenja cigle, što je tipično za muslimanske graditelje. Nalazi se u Medini, delu grada u kom su nekad živeli imućni muslimani.

➤ Iako su kasnije pretvorene u katoličke crkve, dve preostale srednjovekovne sinagoge svedoče o postojanju velike jevrejske zajednice koja je u Toledu nekad činila trećinu stanovništva. Najstarija sinagoga je Santa Marija la Blanka. Kao i kod prethodno spomenute džamije, u njoj se nalazi veliki broj bogato ukrašenih stubova. U većoj sinagogi, El Transito (desno), sada se nalazi sefardski muzej jevrejske kulture.

➤ Izgradnja najveće španske gotske katedrale počela je u XIII veku i trajala je više od 200 godina.

 [Okvir/Slike na 18. strani]

ČUVENI MAČEVI I SLATKI MARCIPAN

Više od dve hiljade godina gradski kovači izrađuju mačeve, a ime Toledo postalo je sinonim za kvalitetan čelik. Mačeve iskovane na obalama reke Taho nosile su i Hanibalove trupe i rimske legije. Stotinama godina kasnije, muslimanske zanatlije počele su da mačeve i oklope ukrašavaju damasciranjem, to jest utiskivanjem zlata ili srebra u metal. Jedan primer toga je kopija toledskog mača koja je prikazana na slici levo. (Videti članak „Zlatne gravure na čeliku“ u izdanju Probudite se! od 22. januara 2005.) U današnje vreme, većina gradskih prodavnica suvenira ima veliku kolekciju mačeva i oklopa. Ti mačevi se neće koristiti na bojnom polju — kupiće ih kolekcionari ili će poslužiti kao rekviziti u nekom filmu.

Toledo je poznat i po marcipanu sa čijom proizvodnjom se počelo u vreme arapskog osvajanja grada. Kada su muslimani stigli u Španiju, bademi su rasli širom zemlje, ali nedostajao je šećer, drugi važan sastojak marcipana. Tokom prvih pet decenija muslimanskog vladanja, šećerna trska je bila zasađena na poljima u južnoj Španiji. Do XI veka marcipan iz Toleda je postao specijalitet koji do dan-danas predstavlja pravi užitak za sladokusce istančanog ukusa. U gradu postoje prodavnice u kojima se prodaje isključivo marcipan, često u obliku malih figura. Poseta Toledu nije potpuna ako se ne počastite nekom od tih ukusnih đakonija.

[Izvor]

Agustín Sancho

[Mapa na 16. strani]

(Za kompletan tekst, vidi publikaciju)

PORTUGAL

ŠPANIJA

Madrid

Toledo

[Slika na 18. strani]

Most San Martin