Jedinstveno ali beživotno more

OD DOPISNIKA PROBUDITE SE! IZ IZRAELA

TO JE najslanija, najniža, najbeživotnija i, kako neki tvrde, najlekovitija vodena površina na našoj planeti. U prošlosti su ga zvali Smrdljivo more, Đavolje more i Asfaltno jezero. Biblija ga naziva Slano more i more u Aravi (Postanak 14:3; Isus Navin 3:16). Prema predanju koje prihvataju mnogi bibličari, u njegovim dubinama kriju se ruševine Sodoma i Gomore. Zato ga neki nazivaju i Sodomsko ili Lotovo more, po čoveku koji se u Bibliji spominje u povezanosti s dramatičnim zbivanjima koja su zadesila te gradove (2. Petrova 2:6, 7).

Neka od ovih imena ne dočaravaju baš sliku prijatnog predela koji vredi videti. Pa ipak, svake godine hiljade ljudi dolaze na ovo neobično mesto koje je danas poznato kao Mrtvo more ili Slano more. Zašto je toliko slano? Da li je zaista beživotno i imaju li njegove vode lekovita svojstva?

Najniže i najslanije more

Mrtvo more se nalazi na severnom kraju Velike rasedne doline, koja se proteže prema jugu do Istočne Afrike. Reka Jordan krivuda sa severa dok ne stigne do ove najniže tačke na našoj planeti — približno 418 metara ispod nivoa mora. Tu se pored Mrtvog mora uzdižu zidovi raseda — na zapadnoj strani su judejska brda, a na istočnoj, jordanskoj strani su planine i visoravni.

Ali, zbog čega je Mrtvo more toliko slano? Soli — pretežno magnezijum, natrijum i kalcijum-hlorid — donose reka Jordan i druge manje reke, potoci i izvori koji se ulivaju u njega. Procenjuje se da samo reka Jordan svake godine nanese neverovatnih 850 000 tona soli. Pošto se Mrtvo more nalazi tako nisko u odnosu na ostalo kopno, voda iz njega ne može da otiče, pa ono gubi vodu jedino putem isparavanja. Tokom jednog toplog letnjeg dana ispari čak sedam miliona tona vode, što je razlog zbog čega se zapremina mora ne povećava. Nakon što voda ispari, ostaju soli i minerali. Zbog toga je ovo more najslanije na planeti — njegov salinitet je oko 30 procenata, nekoliko puta veći od okeanskog.

Jedinstvene odlike Mrtvog mora od davnina su budile znatiželju ljudi. Grčki filozof Aristotel je čuo da su njegove vode „toliko gorke i slane da u njima uopšte nema ribe“. Zbog neuobičajeno visoke koncentracije soli gustina vode je tolika da se na njoj lako može plutati, tako da ni neplivači ne mogu da potonu. Prema jevrejskom istoričaru Josifu Flaviju, u želji da ispita da li je to tačno, rimski general Vespazijan je bacao ratne zarobljenike u ovo more.

 Sada se već možda pitate kako vode Mrtvog mora mogu biti beživotne i lekovite u isto vreme.

Najzdravije more?

Srednjovekovni putnici vraćali su se kući s pričama o jednom beživotnom moru, bez ptica, riba i vegetacije. Čak se mislilo da su njegova smrdljiva isparenja smrtonosna. Naravno, to je još više doprinosilo verovanju da je ovo more mrtvo. Doduše, zbog visokog saliniteta u njemu mogu opstati samo jednostavni organizmi kao što su neke otporne bakterije. Svaka nesrećna riba koja dospe u njegove vode brzo ugine.

U Mrtvom moru nema uslova za postojanje života, ali to ne važi za njegovu okolinu. Iako je to područje uglavnom neplodno, na nekim delovima postoje bujne oaze s vodopadima i tropskim biljkama. To je takođe dom brojnim životinjskim vrstama. U okolini Mrtvog mora žive 24 vrste sisara, među kojima su pustinjska mačka, vuk i kozorog, koji je ovde čest prizor. U slatkim vodama žive mnogi vodozemci, gmizavci i ribe. Pošto se Mrtvo more nalazi na putanji ptica selica, tu je viđeno preko 90 vrsta ptica, kao što su crna i bela roda. Takođe se mogu videti beloglavi sup i bela kanja.

Ali, zbog čega se smatra da je voda iz Mrtvog  mora najzdravija? U drevno doba, ljudi su je pili verujući da ima lekovita svojstva — nešto što danas ni u kom slučaju nije preporučljivo! Više smisla ima tvrdnja da kupanje u slanoj vodi pospešuje čišćenje organizma. Terapeutska svojstva celog područja su izuzetno hvaljena. Zahvaljujući niskoj nadmorskoj visini, vazduh je obogaćen kiseonikom. Smatra se da visoka koncentracija bromida u vazduhu ima opuštajuće dejstvo, a crno blato bogato mineralima i topli sumporni izvori duž obala koriste se u lečenju različitih kožnih oboljenja i artritisa. Osim toga, balzam, drvo koje je ovde nekada raslo, oduvek se cenilo i upotrebljavalo u kozmetičke i medicinske svrhe.

Asfalt iz mora

Jedna od najneobičnijih pojava na Mrtvom moru su grudve bitumena (asfalta) koje se povremeno mogu videti kako plutaju na njegovoj površini. * Godine 1905. je u stručnom listu The Biblical World pisalo da je 1834. do obale doplovio komad bitumena težak oko 2 700 kilograma. Smatra se da je bitumen „prvi produkt nafte koji su ljudi ikada koristili“ (Saudi Aramco World, novembar/decembar 1984). Ranije se mislilo da se veliki komadi asfalta odvajaju s dna Mrtvog mora usled zemljotresa i da zatim plutaju na površini. Veća je verovatnoća da se asfalt probija kroz pukotine u sloju stena i da dospeva na morsko dno zajedno sa stenama sačinjenim od soli. Zatim, kad se te stene rastvore u vodi, blokovi asfalta izbijaju na površinu.

Vekovima je bitumen korišćen na različite načine — za premazivanje brodova radi zaštite od vode, u građevinarstvu, pa čak i kao sredstvo za odbijanje insekata. Smatra se da su otprilike sredinom četvrtog veka pre nove ere Egipćani uveliko počeli da koriste bitumen za mumificiranje, mada se neki stručnjaci ne slažu s tim. U to vreme su trgovinu bitumenom kontrolisali Nabateji, stari nomadski narod koji se naselio u području Mrtvog mora. Oni su izvlačili bitumen na obalu, sekli ga i zatim nosili u Egipat.

Mrtvo more je zaista jedinstveno. Bez preterivanja se može reći da je ono najslanije, najniže, najbeživotnije i možda najzdravije more. To je sigurno jedno od najzanimljivijih mora na našoj planeti!

[Fusnota]

[Okvir/Slika na 27. strani]

NAJNOVIJE OTKRIĆE

Istoričari kažu da se na području Mrtvog mora nekada nalazio prometan trgovački pomorski put. Tu tvrdnju potkrepljuju dva drvena sidra koja su nedavno pronađena.

Nakon što je nivo vode opao, sidra su nađena na obali Mrtvog mora, nedaleko od mesta gde se nalazila drevna luka En-Gad. Smatra se da je jedno od njih napravljeno pre oko 2 500 godina, što znači da je najstarije sidro ikada pronađeno u ovoj oblasti. Starost drugog se procenjuje na oko 2 000 godina i veruje se da je pri njegovoj izradi korišćena najbolja rimska tehnologija tog vremena.

U običnoj morskoj vodi drvena sidra se obično raspadnu, dok metalna ostaju čitava. Međutim, nedostatak kiseonika u Mrtvom moru i njegov salinitet doprineli su da ova drvena sidra i užad kojima su bila vezana budu izuzetno dobro očuvani.

[Slika]

Smatra se da ovo drveno sidro potiče iz perioda između VII i V veka pre n. e.

[Izvor]

Photograph © Israel Museum, Courtesy of Israel Antiquities Authority

[Slika na 26. strani]

Vodopadi iz termalnog izvora

[Slika na 26. strani]

Kozorog

[Slika na 26. strani]

Dok plutate, možete čitati novine