NEUSTRAŠIVI istraživač Džejms Brus nije mogao da veruje svojim očima. Ugledao je rimsku trijumfalnu kapiju usred alžirske pustinje! Kada je ovaj Škotlanđanin 1765. pronašao tu građevinu dopola zatrpanu peskom, nije znao da pod njim leže ostaci najveće rimske naseobine u severnoj Africi — drevnog grada Tamugadija, koji je danas poznatiji kao Timgad.

Više od sto godina kasnije, godine 1881, francuski arheolozi su počeli da otkrivaju dobro očuvane ostatke ovog grada. Utvrdili su da su njegovi stanovnici živeli veoma lagodno, uprkos tome što se grad nalazio usred negostoljubivog područja. Ali zbog čega su Rimljani na jednom takvom mestu izgradili tako razvijenu koloniju? Šta možemo naučiti od stanovnika ovog drevnog grada?

Tokom osvajanja severne Afrike u prvom veku pre n. e., Rimljani su naišli na žestok otpor nekih nomadskih plemena. Na koji način će uspostaviti mir? U početku su na ogromnom brdovitom području današnjeg severnog Alžira vojnici iz Treće Avgustove legije podizali utvrđene logore i stražarska mesta. Kasnije su izgradili Timgad, ali s potpuno drugom svrhom.

Premda su Timgad zvanično izgradili za svoje ratne veterane, Rimljani su to zapravo učinili kako bi umanjili otpor lokalnog stanovništva. Njihov plan je urodio plodom. Lagodan način života u Timgadu ubrzo je počeo da privlači ljude koji su tu dolazili kako bi prodavali svoje proizvode. Da bi mogli da žive u Timgadu, što je bilo dozvoljeno samo rimskim građanima, mnogi stanovnici afričkog porekla dobrovoljno su se javljali da 25 godina služe u rimskoj legiji ne bi li stekli rimsko građanstvo za sebe i svoje sinove.

Neki Afrikanci nisu bili zadovoljni samo time što su dobili rimsko građanstvo već su s vremenom posegli i za odgovornim položajima u Timgadu i drugim kolonijalnim gradovima. Lukava taktika Rimljana da asimiluju lokalno stanovništvo bila je toliko uspešna da je samo pola veka nakon osnivanja, Timgad bio naseljen uglavnom afričkim stanovništvom.

Kako su Rimljani uspeli da tako brzo privuku afričko stanovništvo u Timgad? Pre  svega, tako što su se zalagali za jednakost svih građana, što je bila ideja koja je poticala od rimskog državnika Cicerona. Zemlja je bila ravnopravno podeljena između rimskih veterana i stanovnika afričkog porekla. Grad je bio planski građen, a uske ulice su delile kvartove sa stambenim zgradama koji su bili 20 metara dugi i isto toliko široki. Nema sumnje da se grad veoma dopadao stanovnicima kako zbog jednakosti koja je vladala u njemu, tako i zbog svog uređenja.

Kao i u mnogim drugim rimskim gradovima, stanovnici su se pijačnim danima okupljali na forumu kako bi čuli najnovije vesti ili igrali neke igre. Nema sumnje da su ljudi koji su živeli na okolnim brdima često zamišljali sebe kako se u vrelim, letnjim danima šetaju u hladu kolonada ili kako uz opuštajući zvuk vode uživaju u jednom od brojnih besplatnih javnih kupatila. Verovatno su priželjkivali da ćaskaju s prijateljima kraj lepih fontana. Sigurno im je sve to delovalo kao san.

Za ljude je veoma primamljivo bilo i pozorište na otvorenom. Moglo je da primi više od 3 500 gledalaca i često bi se napunilo bučnim mnoštvom ljudi iz Timgada i okolnih mesta. Predstave su obično bile pune nemorala ili nasilja i tako su glumci zapravo uvodili gledaoce u svet pohotne rimske zabave.

Važnu ulogu je odigrala i religija Rimljana. Podovi i zidovi javnih kupatila bili su bogato ukrašeni živopisnim mozaicima sa scenama iz paganske mitologije. Pošto je posećivanje kupatila bilo važan deo svakodnevnog života, stanovnici su se postepeno upoznavali s rimskim bogovima i religijom. Koliko je uspešan bio pokušaj širenja rimske kulture među afričkim stanovništvom vidi se iz toga što su nadgrobne stele često bile ukrašene trijadama kako lokalnih tako i rimskih božanstava.

Od kada je car Trajan osnovao grad 100. godine n. e., Rimljani su podsticali proizvodnju žitarica, maslinovog ulja i vina u severnoj Africi. Ubrzo je ovo područje postalo glavna žitnica Rima budući da se čitavo carstvo odatle snabdevalo ovim osnovnim namirnicama. Poput drugih kolonijalnih gradova, Timgad se razvijao pod rimskom vlašću. S vremenom je rastao i broj njegovih stanovnika, pa se grad proširio i van svojih zidina.

Trgovina s Rimom donosila je prosperitet stanovnicima grada i zemljoposednicima, ali lokalni zemljoradnici nisu od toga imali mnogo koristi. U trećem veku n. e., sitni zemljoradnici su počeli da podižu bune zbog socijalne nepravde i preterano visokih poreza. Neki od njih, koji su ranije prihvatili katoličku veru, pridružili su se donatistima, koji su sebe nazivali hrišćanima i bunili se protiv korupcije u Katoličkoj crkvi. (Videti okvir „Donatisti — nisu ’prava crkva‘“.)

 Nakon viševekovnih verskih sukoba, građanskih ratova i upada varvara, u severnoj Africi je oslabio uticaj rimske civilizacije. Do šestog veka n. e., lokalna arapska plemena su spalila Timgad, nakon čega je više od 1 000 godina bio potpuno zaboravljen.

Arheolozima koji su otkrili ostatke Timgada bio je zanimljiv latinski natpis koji su pronašli na gradskom forumu. On glasi: „Lov, kupanje, igra, smeh — to je život!“ Jedan francuski istoričar kaže da se u ovim rečima „ogleda životna filozofija kojoj verovatno nedostaje ambicija, ali za koju bi mnogi rekli da sadrži tajnu mudrosti“.

Zapravo, Rimljani su dosta dugo živeli po tom geslu. Apostol Pavle, hrišćanin iz prvog veka, govorio je o ljudima čija je životna filozofija bila: „Jedimo i pijmo, jer ćemo sutra umreti.“ Iako su bili religiozni, Rimljani su živeli za trenutna zadovoljstva i nisu mnogo razmišljali o nekom dubljem smislu i svrsi života. Pavle je upozorio suhrišćane na takve ljude kada im je rekao: „Ne zavaravajte se! Loše društvo kvari dobre navike“ (1. Korinćanima 15:32, 33).

Iako su ti ljudi živeli pre oko 1 500 godina, pogled na život se nije mnogo promenio. Mnogi ljudi u naše vreme žive samo za danas. Oni se slažu sa životnom filozofijom Rimljana, kakve god da su posledice takvog načina života. Međutim, Biblija na sažet način veoma realno kaže: „Menja se scena ovog sveta.“ Zato nas ona podstiče da ’ne koristimo svet u potpunosti‘ (1. Korinćanima 7:31).

Ruševine Timgada svedoče o tome da ne možemo biti srećni i ispunjeni ako živimo po rečima s jednog natpisa koji je vekovima bio zatrpan u afričkom pesku. Naprotiv, bićemo srećni ako uzmemo u obzir sledeće reči iz Biblije: „Svet prolazi i njegova želja, ali onaj ko vrši Božju volju ostaje zauvek“ (1. Jovanova 2:17).