1, 2. Un toobi di sëmbë bi abi ku wotowan, sikifi a di buku Kenesesi, nöö faandi mbei u musu kë sabi soni u de?

A DI Bëibel u ta lesi woto ka sëmbë bi abi toobi ku wotowan. I bi pakisei u dee woto aki wan daka kaa u? A dee fosu pisi u di buku Kenesesi, u ta lesi taa Kain kii Abeli (Kenesesi 4:3-8). U ta lesi taa Lamëki kii wan njönku kijoo di bi naki ën (Kenesesi 4:23). Dee sikapuma u Abahamu bi ta buja ku dee sikapuma u Lotu (Kenesesi 13:5-7). Hagali bi ta mbei hei da Sala, nöö Sala hati bi boonu ku Abahamu (Kenesesi 16:3-6). Isimaëli bi ta du ku hii sëmbë, nöö hii dee sëmbë bi ta du ku ën baka.​—Kenesesi 16:12.

² Faandi mbei dee toobi di dee sëmbë aki bi abi, sikifi a di Bëibel? Wë u sa lei soni a dee sëmbë aki di bi dë zöndu libisëmbë. Useei da zöndu libisëmbë tu, nöö te dee lö soni aki ta miti u, nöö woo sa djeesi dee sëmbë dee bi du soni a wan bunu fasi, nöö wa o djeesi dee sëmbë dee an bi du soni a wan bunu fasi (Loomë 15:4). Di soni aki sa heepi u fuu ta libi fiifii ku wotowan.

3. Andi woo lei a di woto aki?

³ A di woto aki, woo lei faandi mbei u musu koti wan taki di u ku wan sëmbë abi, söseei unfa u sa du ën. Woo lei wantu mama  wëti u Bëibel tu, di o heepi u fuu koti wan taki, sö taa u ku Jehovah ku woto sëmbë sa dë mati nöömö.

4. Un fasi u pakisei paaja a hii di goonliba, nöö andi di soni dë tja ko?

⁴ A ta pasa möön gaanfa taa Saatan hën ta mbei sëmbë an ta kai a wan, nöö hën ta mbei sëmbë ta kisi toobi ku deseei tu. Faandi mbei u taki sö? Wë a di djai u Eden, Saatan bi taki taa hii sëmbë sa taki da deseei andi bunu ku andi an bunu, söseei taa Gadu aan fu taki da de andi de musu du (Kenesesi 3:1-5). Ma te u luku fa soni ta pasa a goonliba a di ten aki, nöö u ta si taa di lö fasi u pakisei aki ta tja bookohedi ko da sëmbë. Sömëni sëmbë ta si kuma de abi leti u taki da deseei andi bunu ku andi an bunu. De abi gaanfasi, de ta pakisei deseei nöö, de ta fia ku wotowan, nöö de an ta booko de hedi ee dee soni di de ta du, ta hati wotowan. Dee lö fasi aki ta tja toobi ko. Di Bëibel ta mëni u taa ee hati fuu ta boonu hesi, nöö woo ta kisi toobi ku wotowan hesihesi, söseei woo ta du zöndu tu.​—Nöngö 29:22.

5. Andi Jesosi bi lei sëmbë taa de musu du, te de abi toobi ku wotowan?

⁵ Di Jesosi bi hoi di taki a di Kuun liba, nöö a bi lei dee bakama fëën taa de musu ta libi fiifii ku deseei, aluwasi de ta si kuma an o tja wini ko da de. A bi piki de taa de musu abi sutifasi, de musu ta mbei möiti u ta libi fiifii ku wotowan, hati u de an musu ta boonu ku wotowan, de musu ta koti taki di de ta abi ku wotowan wantewante, söseei a bi piki de taa de musu lobi dee felantima u de.​—Mateosi 5:5, 9, 22, 25, 44.

6, 7. (a) Faandi mbei u musu koti wan taki di u ku wan sëmbë abi wantewante? (b) Un soni hiniwan u dee sëmbë u Jehovah musu hakisi deseei?

⁶ A di ten aki, u ta dini Jehovah te u ta begi, te u ta peleiki ku te u nango a dee komakandi. Ee wa ta mbei möiti u libi fiifii ku dee baaa ku dee sisa fuu, nöö di dini di u ta dini Jehovah an o kai ku ën (Maikusi 11:25). Ee u kë dë wan mati u Jehovah, nöö u musu ta da wotowan paadon te de mbei föutu.​—Lesi Lukasi 11:4; Efeise 4:32.

⁷ Jehovah kë u hii dee dinima fëën ta da deseei paadon, nöö de musu ta libi fiifii ku deseei. U sa hakisi useei dee soni aki: ’Mi ta da dee baaa ku dee sisa u mi paadon wantewante u? Mi ta dë waiwai te mi dë makandi ku de u?’ Ee i si kuma i musu ta möön da wotowan paadon, nöö begi Jehovah faa heepi i fii ta du ën hii juu. Di Tata fuu di dë a liba ala o jei dee lö begi aki, nöö a o piki de tu.​—1 Johanisi 5:14, 15.

8, 9. Andi u musu du ee wan sëmbë taki nasö du wan soni ku u, di hati u?

⁸ U di hii u tuu da zöndu libisëmbë, mbei a sa pasa taa sëmbë o ta taki soni nasö du soni di o hati u (Peleikima 7:20; Mateosi 18:7). Andi joo du te a pasa sö? U sa lei wan bunu soni a di woto u wan u dee sisa fuu: Di sisa aki bi da tu baaa odi a wan piizii. Ma di fasi fa a bi da wan u dee baaa odi bi hati di baaa seei. Di di sisa waka go, hën di baaa di di soni hati, bigi ta kaagi di sisa da di woto baaa. Ma di woto baaa mëni di baaa dë taa di sisa aki ta dini Jehovah 40 jaa kaa, hii fa sömëni soni ta miti ën. Nöö a bi dë seiki taa di sisa an bi kë du wan soni u hati di baaa. Wë andi di baaa di di soni hati, bi du? A bi taki taa: „I abi leti.” Hën a disa di taki.

⁹ Andi u ta lei a di woto aki? Te wan sëmbë du wan soni di hati u, nöö u musu luku andi woo du. Wan sëmbë di abi lobi, ta da wotowan paadon. (Lesi Nöngö 10:12; 1 Petuisi 4:8.)  Te wa ta buta pakisei a wan soni di wan sëmbë du ku u, nöö di soni dë ta kai ku Jehovah (Nöngö 19:11; Peleikima 7:9). Ee a ko pasa taa wan sëmbë taki nasö du wan soni di hati i, nöö hakisi iseei di soni aki: ’Mi sa disa di soni di a du ku mi ö? A dë fanöudu u mi ta pakisei di soni aki nöömö u?’

10. (a) Andi wan sisa bi du di sëmbë bi ta kuutu ën? (b) Un Bëibel tëkisi bi heepi di sisa faa bi sa ta libi fiifii ku wotowan nöömö?

¹⁰ Te wotowan taki hogi fii, nöö a ta taanga u fëëkëtë dee soni dee a taki. Luku andi pasa ku wan pionili sisa de kai Lucy. So u dee sëmbë u di kemeente bi ta kuutu ën u di fasi fa a ta peleiki, söseei de bi ta taki taa an ta wooko ku di ten fëën a wan bunu fasi. Di soni dë bi ta hati ën seei, nöö a bi hakisi baaa ku sisa di taanga a di biibi, andi a bi musu du. Wë andi bi pasa bakaten? A taki taa dee baaa ku dee sisa aki bi tei di Bëibel u heepi ën be an ta pakisei dee hogi soni dee wotowan ta taki fëën tumisi, nöö de piki ën taa a musu ta pakisei soni u Jehovah möön gaanfa. A bi kisi degihati di a lesi Mateosi 6:1-4. (Lesi ën.) Dee tëkisi aki bi toona mëni ën taa di mbei di a musu mbei Jehovah ta piizii da di möön fanöudu soni. Hën a buta taa an o ta buta pakisei a dee hogi soni dee de ta taki fëën möön. Nöunöu aluwasi sëmbë ta kuutu ën u di fasi fa a ta peleiki, tökuseei a ta dë waiwai u di a sabi taa a ta mbei taanga möiti u dini Jehovah.

11, 12. (a) Andi wan Keesitu sëmbë musu du ee a ta si kuma di baaa nasö di sisa fëën ’ta hoi ën a bëë a wan sondi’? (b) Andi u sa lei u di fasi fa Abahamu bi koti di taki di a bi abi ku Lotu? (Luku di peentje a bigi u di woto.)

¹¹ „Hii u tuu ta mbei föutu” (Jakobosi 3:2). Boo taa i ko sabi taa i taki nasö i du wan soni di hati wan baaa nasö wan sisa. Wë nöö andi i musu du? Jesosi bi taki taa: „Ee i go a di [Wosu u Gadu] fii tja soni go da Gadu nöö hën i ko mëni taa wan sëmbë ta hoi i a bëë a wan sondi, nöö i musu disa di paima fii leti dë, nöö i go a di otowan go seeka di taki te i kaba bifö nöö i toona ko da Gadu di soni di i bi o dëën awaa” (Mateosi 5:23, 24). Hën da i musu go fan ku di baaa nasö di sisa fii. Te joo go fan ku ën, nöö i musu go nëën ku di maaka taa i kë seeka di taki fii ku ën ko bunu baka. I musu tei taa i mbei wan föutu, ma ja musu pooba u da di wotowan fii di föutu. Di möön fanöudu soni, hën da i ku i baaa nasö i ku i sisa musu ko bunu baka.

¹² Di Bëibel ta lei unfa dee dinima u Gadu sa ta libi fiifii ku deseei te de kisi toobi. Abahamu ku hën baaa mii Lotu bi abi gaan hia mbeti, nöö dee sikapuma u de bi bigi ta buja ku deseei, u di kamian an bi dë tjika da hii dee mbeti u de. U di Abahamu bi kë u de ta libi fiifii ku deseei, mbei a bi disa Lotu faa tei di möön bunu kamian (Kenesesi 13:1, 2, 5-9). Abahamu da wan sëmbë di u sa djeesi seei! Abahamu bi lasi u di a bi disa di kamian da Lotu ö? Wë nönö. Wantewante di a du di soni dë, hën Jehovah paamusi ën taa a o dëën wan möön bunu soni möön di soni di a bi lasi dë (Kenesesi 13:14-17). Andi u ta lei a di woto aki? U lei taa aluwasi u disa wan soni da wan woto sëmbë, tökuseei Jehovah o mbei u feni bunu te u ta lei taa u abi lobi te u musu koti wan taki. ^[1]​—Luku di pisi a kaba u di woto.

13. Andi wan baaa di bi ta tei fesi bi du, di wan baaa bi fan ku ën a wan saanti fasi? Nöö andi u sa lei u di baaa di bi ta tei fesi?

¹³ Boo luku wan soni di pasa a di ten aki. Wan njunjun baaa di ko ta tei fesi a di pisi ka de ta seeka soni da wan könklësi, bëli wan baaa u hakisi ën ee a bi o sa ko wooko a di pisi ka a ta seeka soni da di könklësi. Hën di baaa fan a wan saanti fasi ku di baaa di ko ta tei fesi, nöö a taki wanlö soni u hati ën, hën a saka di  tëlëfön nëën jesi. A bi du dee soni aki u di hati fëën bi boonu ku di baaa di bi ta tei fesi a di wooko dë fosufosu. Di njunjun baaa aki di bi ta tei fesi, an bi fii wan fasi, ma an bi sa disa di soni sö tu. Baka wan juu longi, hën a bëli di baaa u mbei wan buka ku ën u de miti a di Könuköndë zali. Di de miti, de begi Jehovah, hën de fan wan juu longi sö. Di baaa konda da di njunjun baaa andi bi pasa di di woto baaa bi ta tei fesi. Di njunjun baaa aki haika di baaa te a kaba, hën de taki u wantu Bëibel tëkisi. Baka di dë, de ko bunu baka, nöö di baaa wooko makandi ku di njunjun baaa u seeka di könklësi. Di baaa bi lobi fa di njunjun baaa bi fan ku ën a wan suti fasi.

14, 15. (a) Na un ten u musu du di soni di sikifi a Mateosi 18:15-17? (b) Andi da dee dii soni dee Jesosi taki taa u musu du, nöö un maaka u musu kë dou te u ta du dee dii soni dë?

¹⁴ Te tu Keesitu sëmbë abi toobi ku deseei, nöö möön gaanfa dee tu sëmbë aki musu suku u seeka di taki. Ma na hii juu de sa seeka di taki de wanwan. So juu de abi woto sëmbë fanöudu u heepi de kumafa a sikifi a Mateosi 18:15-17. (Lesi ën.) Di „hogi” nasö di zöndu di Jesosi bi ta taki a di tëkisi aki, an bi dë wan piki toobi di Keesitu sëmbë ta abi ku deseei. Unfa u du sabi taa na u wan piki toobi Jesosi bi ta taki? Jesosi bi taki taa ee di sëmbë di du di zöndu an kë tjali u di hogi di a du, baka te di baaa nasö di sisa fëën ko fan ku ën, baka te sëmbë di sabi soni u di woto ko fan ku ën, söseei baka te dee gaanwomi ko fan ku ën, nöö de musu „luku ën kuma wan sëmbë na sabi soni fu Gadu, kuma wan takulibima”. A di ten aki di soni aki kë taki taa de o puu sö wan sëmbë a di kemeente. Di „hogi” nasö di zöndu aki sa dë di ganjan di wan sëmbë ta ganjan wotowan faa feni wini, nasö di mindi di  wan sëmbë ta mindi soni da wotowan u poi de në. Ma Jesosi an bi ta taki u zöndu kuma di libi di sëmbë ta libi fanafiti a di së u manu ku mujëë, di libi di womi ku womi ta libi ku deseei nasö di libi di mujëë ku mujëë ta libi ku deseei. Söseei an bi ta taki u di taki di sëmbë ta taki hogi u di tuutuu biibi, nasö u di dini di sëmbë ta dini poipoi gadu. Te a nama ku dee lö zöndu aki, nöö aan misi taa dee gaanwomi de musu seeka dee soni aki.

¹⁵ Di Jesosi bi da di lai aki, nöö a bi kë lei u unfa u musu heepi wan baaa nasö wan sisa fuu, u di u lobi ën (Mateosi 18:12-14) Unfa u sa wooko ku di lai aki? (1) U musu pooba u koti wan taki di u abi ku wan baaa nasö wan sisa fuu, söndö fuu kai woto sëmbë. Kandë u musu fan ku ën sömëni pasi. Ma andi u musu du ee di taki an sa seeka möönsö? (2) U musu fan ku di baaa nasö di sisa fuu ku woto sëmbë di sabi soni u di woto tu, nasö ku wan sëmbë di abi di köni u si ee undi fuu libi hogi. Ee di taki koti, „hën da i wini ën tja ko buta a pasi”. Te i fan ku di baaa nasö di sisa fii sömëni pasi, söseei te ja sa koti di taki fii ku ën ko bunu möönsö, nëën ufö i musu (3) tja di taki go a dee gaanwomi.

16. Andi ta lei taa di lai di Jesosi bi da u, da wan bunu lai di sa heepi u fuu lei taa u abi lobi?

¹⁶ Möön gaanfa an ta dë fanöudu u du dee dii soni dee sikifi a Mateosi 18:15-17. Wë u ta wai seei taa a dë sö. Faandi mbei u taki sö? U di a ta pasa möön gaanfa taa di sëmbë di du di zöndu ta lei taa a si di föutu di a mbei, nöö a ta bia ko ta du soni a wan leti fasi. Nöö a sö wan fasi an ta dë fanöudu u de puu ën a di kemeente. Te a dë sö, nöö di sëmbë di a bi du di soni ku ën, musu da di baaa nasö di sisa fëën paadon, sö taa de sa ko bunu baka. A dë gbelingbelin u si a di lai u Jesosi taa wa musu go a dee gaanwomi hesi poi.

17. Un gaan bunu woo feni te u ta mbei möiti u „libi fiifii” ku wotowan?

¹⁷ Solanga u dë zöndu libisëmbë, woo ta taki soni nasö du soni di ta hati wotowan. Apösutu Jakobosi bi sikifi taa: „Sëmbë buka hogi. A taanga u tii. Ma ee i ta biinga ku ën te i ko ta tii ën tololo, nöö dee oto kamian fii sinkii o dë sösö soni da i fii tii. Biga di sëmbë di an ta taki sösö ku ën buka, nöö hën dë söndö föutu” (Jakobosi 3:2). Ee u kë koti wan taki di u ku wan sëmbë abi, nöö u musu ta ’mbei möiti nöömö fuu ta libi fiifii ku ën’ (Psalöm 34:14). Te u ta libi fiifii ku wotowan nöömö, nöö woo ta dë bunu ku dee baaa ku dee sisa fuu, söseei woo ta libi kuma wan famii tu (Psalöm 133:1-3). Ma di möön gaan soni, hën da woo ko dë mati ku Jehovah, „di Gadu fuu di nëën wanwan tö sëmbë ta feni kötöhati” (Loomë 15:33). Woo feni hii dee gaan bunu aki te u ta lei taa u abi lobi te u musu koti wan taki ku wan sëmbë.