DI SONI DI BI SA PASA: Di Bëibel dë u feni jeti, hii fa de bi sikifi ën a soni di bi sa poi, ku hii fa sëmbë bi kë tookëën tu. Ma sëmbë di bi sikifi di Bëibel buta a woto pampia lolu, ku sëmbë di bi puu di Bëibel ko a woto töngö, bi mbei möiti u tooka di bosikopu fëën. Baka wan pisiten, de pooba u mbei di Bëibel kai ku dee soni de ta biibi, ka u de bi mbei möiti u ko ta biibi andi di Bëibel ta lei sëmbë tuutuu. Luku wantu u dee soni aki:

• Di kamian ka sëmbë musu dini Gadu: A di pisiten u dee jaa 300 te go miti di jaa 100 bifö Keesitu, dee sëmbë dee bi sikifi di buku de ta kai di Samalia Pentateuch, sikifi wanlö soni buta a Ëkisodesi 20:17. De bi sikifi a kaba u di tëkisi taa „a Aargaareezem. Nöö ala i musu mbei di begi tafa”. Dee Samalia sëmbë bi du di soni aki, u lei taa Bëibel seei ta taki taa de sa mbei wan wosu u dini di gadu u de a „Aargaareezem” nasö a di Kuun Gerizim.

• Di lei di de ta lei sëmbë taa Gadu da dii sëmbë a wan: An bi dou 300 jaa di de kaba sikifi di Bëibel, hën wan womi di bi ta biibi a di lei dë, sikifi wan soni buta a kaba u di tëkisi u 1 Johanisi 5:7. A bi sikifi taa „a liba ala di Tata, di Wöutu, ku di Santa Jeje: nöö dee dii aki da di wan seei sëmbë”. Di soni aki an bi sikifi a dee fosu pampia lolu. Wan womi de kai Bruce Metzger di ta öndösuku soni u Bëibel, bi taki taa ’baka di jaa 500 baka Keesitu, möönmöön sëmbë bi ta sikifi dee pisi dë buta a dee awooten pampia lolu u Bëibel a Latijntöngö, söseei a di [Latijn] Vulgaat Bëibel’.

• Di në u Gadu: Sömëni u dee sëmbë dee puu Bëibel ko a woto töngö, puu di në u Gadu a di Bëibel, u di dee Dju bi ta biibi taa sëmbë an musu kai di në u Gadu. Ka di në u Gadu bi musu dë, de buta dee wöutu „Gadu” nasö „Masa”. Na di Gadu di mbei hii soni nöö dee sëmbë dee puu Bëibel ko a woto töngö kai Gadu nasö Masa, ma de kai libisëmbë, ku soni di sëmbë ta dini Gadu nasö Masa tu. Nöö Didibi seei de kai sö tu.​—Johanisi 10:34, 35; 1 Kolenti 8: 5, 6; 2 Kolenti 4:4. *

UNFA A DU KO TAA DI BËIBEL DË U FENI A DI TEN AKI: Hii fa so u dee sëmbë dee bi sikifi Bëibel buta a woto pampia lolu an bi ta booko de hedi ku dee soni de ta sikifi nasö hii fa so u de bi ta ganjan sëmbë, tökuseei  sömëni u de bi du di wooko u de a wan bunu fasi, söseei de bi ta luku fini andi de bi o sikifi. A di pisiten u dee jaa 500 te go miti dee jaa 900, dee sëmbë de ta kai Masoreet bi sikifi dee Hebelejën pisi u Bëibel buta a woto pampia lolu. Hii juu te de bi sikifi wan pisi, de bi ta konda dee wöutu ku dee lëtë luku ee a bi ta kai ku di awoo wan, u de bi dë seiki ee de an mbei föutu. Ee de bi si kuma wan föutu dë a di soni di de bi musu sikifi tei, nöö de bi ta sikifi wan soni buta nëën bandja. Dee Masoreet sëmbë an bi kë tooka soni a di Bëibel. Wan leima de kai Moshe Goshen-Gottstein taki taa: „De bi ta si ën kuma wan gaan hogi seei te sëmbë tooka soni a di Bëibel ku deseei kë.”

Boiti di dë, u di dee awooten pampia lolu u Bëibel dë u feni möön gaanfa a di ten aki, mbei dee sabima u Bëibel sa feni föutu möön hesi. Höndöhöndö jaa longi dee hedima u keiki bi ta lei sëmbë taa dee Bëibel di de abi a Latijntöngö, abi dee soni dee bi sikifi a di fosu Bëibel. Ma a 1 Johanisi 5:7, de sikifi dee soni dee u bi taki a di woto aki kaa. Di wan seei föutu dë a di Ingisitöngö Bëibel di de ta kai King James Version, di hia sëmbë ta wooko ku ën. Ma andi sëmbë bi ko si di de feni dee woto awooten pampia lolu u Bëibel di sëmbë bi sikifi buta a woto pampia lolu? Bruce Metzger sikifi taa: „Di pisi aki [hën da di pisi u 1 Johanisi 5:7] an dë u feni a dee awooten Bëibel (di sikifi a Siliatöngö, Koptitöngö, Alimeniatöngö, Etiopiatöngö, Alabutöngö, Salfiatöngö). A Latijntöngö nöö a dë u feni.” Te u kaba fëën, de bi puu di föutu a di njunjun King James Version, söseei a dee woto Bëibel di de bi mbei.

A dë sö taa dee awoo pampia lolu u Bëibel di de bi sikifi buta a woto pampia lolu, abi dee soni dee bi sikifi a di fosu Bëibel ö? Wë sëmbë bi ko feni wanlö pampia lolu zuntu ku di Dëdë Ze a di jaa 1947, di sëmbë bi sikifi söwan 1000 jaa pasa. Dee sabima bi maaka de luku ku dee Hebelejën pisi u Bëibel di dee Masoreet sëmbë bi sikifi. Wan u dee sëmbë di bi öndösuku dee pampia lolu, bi taki taa aluwasi wan pampia lolu nöö wan sëmbë bi o luku, tökuseei a bi o si taa „dee soni dee sikifi a di Bëibel dë di wan seei soni jeti baka wan dusu jaa. A dë sö, u di dee Dju dee bi sikifi di Bëibel buta a woto buku, an bi tooka na wan soni a di Bëibel, nöö de bi sikifi hii soni finifini kumafa de bi dë”.

A di kamian di dë a Dublin de kai Chester Beatty Library, sëmbë sa feni dee awooten pampia lolu u bëina hii dee Giiki Buku u Bëibel. Sëmbë sa feni pampia lolu di de sikifi tei, söwan 100 jaa baka di de kaba sikifi di Bëibel. Wan wöutu buku taki taa: „Dee pampia lolu ta tja soni ko a limbo finifini da u, ma de ta lei u tu taa di bosikopu di sikifi a di Bëibel an tooka, hii fa dee jaa bi pasa.”​—The Anchor Bible Dictionary.

DI SONI DI KO PASA: Dee sëmbë dee sikifi dee awooten pampia lolu an tooka di bosikopu di sikifi a di Bëibel, ma te u luku ën bunu, de heepi u fuu ko fusutëën möön bunu. Sir Frederic Kenyon taki wan soni u dee Giiki Buku u Bëibel. A taa: „Sëmbë an feni soni di sëmbë bi sikifi hia sö u wan awooten buku möön disi. Na wan sabima di ta taki soni kumafa a dë, bi o sa taki taa di bosikopu an dë soifi kumafa de bi sikifi ën.” Di sabima de kai William Henry Green taki wan soni u dee Hebelejën Buku u Bëibel. A taa: „U sa taki gbelingbelin taa na wan woto awooten buku dë di de sikifi buta a woto buku soifi sö wan daka.”