Di mi bi bigi du di pioniliwooko, nöö soni bi ko tooka a mi libi a wan fasi di ma bi mëni (Ef. 3:20). Ma kandë joo ta hakisi iseei ee na un futu soni bi ko tooka a mi libi a wan fasi di ma bi mëni. Wë, be mi bigi kondëën da i kumafa di woto bigi.

De pai mi a di foto Berlijn, na Alumanköndë, wantu liba baka di di u Tu Goonliba Feti bigi a di jaa 1939. Di di u Tu Goonliba Feti bi o kaba a di jaa 1945, nöö sodati bi lo’ u buwa ku opolani ta tuwë bömu a di foto Berlijn. Wan pasi di de tuwë bömu, nöö mi ku dee sëmbë u mi bi go tjubi a wan kamian ka sëmbë bi nango ta tjubi da dee bömu. Bakaten u bi go libi a di foto Erfurt, ka de pai mi mama.

Mi mama bi kë ko sabi soni u di tuutuu lei seei. A bi ta lesi dee buku u dee sabima, söseei a bi ta öndösuku peipei keiki luku. Ma tökuseei an feni di soni di a bi ta suku. A di jaa 1948, hën tu Jehovah Kotoigi bi ko a u pisi. Mi mama bi kai de ko a wosu, hën a hakisi de sömëni soni. An bi dou wan juu longi seei, hën a piki mi ku mi piki sisa taa: „Mi feni di tuutuu lei!” An bi tei longi seei, hën mi ku mi mama ku mi piki sisa bi bigi nango a dee komakandi a Erfurt.

A di jaa 1950 hën u toona go a Berlijn baka, nöö u bi nango a di kemeente de kai Berlijn-Kreuzberg. Baka di u bi foloisi kumutu ka u bi ta dë, hën u bi nango a di kemeente Berlijn-Tempelhof. Te u kaba fëën, mi mama bi tei dopu, ma mim bi ta naanaa. Faandi mbei?

A bi ta taanga da mi u du möön soni u dini Jehovah, u di mi bi ta sen gaanfa. Hii fa mi bi nango a di peleikiwooko söwan tu jaa longi kaa, tökuseei nöiti mi bi peleiki da wan sëmbë. Soni bi ko tooka di mi ko guwenti ku so baaa ku sisa dee bi lei taa de abi degihati, söseei taa de dë kabakaba u du andi de bi paamusi Jehovah. A di ten di pasa, de bi söötö so de a dunguwosu a dee sitaafuma kampu u dee Nazi sodati, nöö de bi buta wotowan a dunguwosu a woto kamian. Wotowan bi dë kabakaba u tja buku tjubitjubi go a so pisiwata fu  Alumanköndë, hii fa de bi sa söötö de a dunguwosu. Dee woto u de bi da mi taanga seei. Mi bi ko ta pakisei taa ee de bi dë kabakaba u dëdë nasö u go a dunguwosu u Jehovah hedi nasö u dee baaa ku dee sisa u de hedi, nöö mi musu mbei möiti be ma ta sen sö möön.

Ma bi ta sen sö möön di mi bi peleiki makandi a wan apaiti peleikiwooko waka di de bi hoi a di jaa 1955. Baaa Nathan Knorr bi taki wan soni a wan biifi di de bi sikifi buta a di soni de ta kai Informant *. A bi taki taa di peleikiwooko waka dë, bi dë di möön gaan peleikiwooko waka di di ölganisaasi bi seeka. A bi taki taa ee hii peleikima bi peleiki makandi, „nöö a bi o dë di möön bunu liba u di ölganisaasi sensi di u bigi ta du di peleikiwooko”. Nöö di soni dë hën bi pasa! An bi tei longi möön, hën mi buta mi libi a Jehovah maun, nöö a di jaa 1956, mi ku mi tata ku mi piki sisa tei dopu. Ma an bi tei longi seei, hën mi bi musu buta taa mi o du wan woto fanöudu soni.

Sömëni jaa longi kaa mi bi sabi taa mi bi musu bigi du di pioniliwooko, ma tökuseei mi bi ta pakisei taa mi o bigi a wan woto ten. Te u kaba fëën, hën mi bi buta taa mi o ta bai soni ta sei da woto seisonima. Baka di dë, hën mi bi buta taa mi bi o wooko sö taa mi bi sa ko möön sabi di wooko u mi ufö mi bi o bigi ku di pioniliwooko. Sö a bi ko pasa taa a di jaa 1961, mi bi bigi du wan wooko a di foto Hamburg, di möön gaan kamian ka sipi ta ko tjökö na Alumaköndë. Nöö mi bi lobi di wooko dë sö tee taa hii juu mi bi ta taki taa mi o bigi ku di pioniliwooko a wan woto ten. Andi mi bi o du?

Mi ta da Jehovah tangi taa a bi mbei dee baaa heepi mi u fusutan taa di dini di mi musu ta dini ën, da di möön fanöudu soni. Sömëni u dee mati u mi bi bigi du di pioniliwooko, nöö de bi dë sëmbë di mi bi sa waka a de baka. Söseei Baaa Erich Mundt, di de bi buta a wan sitaafuma kampu a di ten di pasa, bi da mi taanga u mi buta futoou a Jehovah. A bi taki taa di de bi dë a di kampu, nöö dee baaa dee bi ta futoou deseei bi ko suwaki a di biibi. Ma dee baaa dee bi ta futoou Jehovah ku hii de hati bi abi wan taanga biibi, söseei de bi sa heepi a di ölganisaasi u Jehovah bakaten.

Boiti di dë, Baaa Martin Poetzinger, di bi ko dë a di Tii Kulupu bakaten seei bi lo’ u da dee baaa taanga. A bi ta taki taa: „Degihati da di möön gaan soni di i sa abi!” Di mi bi pakisei fundu u di soni aki, hën mi bi disa di wooko di mi bi ta du, hën mi bigi du di pioniliwooko a höndima-liba u di jaa 1963. Di soni dë da di möön bunu soni di mi du a mi libi. Baka tu liba, ufö mi bi bigi ta suku wan woto wooko, hën dee baaa hakisi mi u mi go du di apaiti pioniliwooko. Wantu jaa baka di dë, hën Jehovah da mi soni möön fa mi bi mëni seei. De bi kai mi u mi go a di u 44 kalasi u di Giliati-siköö.

Wan u dee möön fanöudu soni di mi bi lei, möönmöön a Baaa Nathan Knorr ku Baaa Lyman Swingle, da di taki di de bi lo’ u taki taa: „Na biinga disa di wooko di de hakisi i fii du.” De bi da u taanga fu wa disa di wooko fuu, aluwasi soni ta taanga da u. Baaa Knorr bi taki taa: „Na un soni joo ta buta i pakisei? A di fa di goon doti u di kamian dë, a dee libilibi soni ö, nasö a di fa di köndë pooti ö? Naa joo buta pakisei a dee waiti pau, dee folo ku di fasi fa dee sëmbë ta dë lafulafu? Mbei möiti fii ko lobi dee sëmbë!” Wan daka, di Baaa Swingle bi konda da u faandi mbei so baaa bi nango disa di wooko di dee baaa bi hakisi de u de du, hën wata bi ta pasa nëën wojo. A bi fika piii u te a kisi hënseei. Di soni dë bi bigi da mi seei. Fëën mbei mi bi buta taa nöiti mi o du wan soni di bi o sa hati Keesitu nasö dee baaa fëën.​—Mat. 25:40.

Di dee baaa piki u un wooko de da u, hën dii baaa di bi ta wooko a Bëtëli, hakisi wantu fuu ee naasë de bi o manda u go. De bi ta wai seei di dee wotowan bi piki de naasë de bi o go. Ma di mi piki de taa mi o go a „Kongo (Kinshasa), hën de fika piii, hën de taki nöö taa: „Oo, a Kongo u? Be Jehovah dë ku i!” A di ten dë, feti bi ta feti a Kongo (Kinshasa), nöö de bi ta kii sëmbë a di köndë gaanfa seei. Ma ma bi fëëkëtë dee soni dee mi bi lei a di Giliati-siköö. Kölö sö baka di mi bi kaba  di siköö a wajamaka-liba u di jaa 1967, hën mi ku Heinrich Dehnbostel, Claude Lindsay, go a di mamafoto u Kongo de kai Kinshasa.

Di u dou a Kinshasa, hën u bi lei Faansitöngö dii liba longi. Baka di dë, hën u bi go ku opolani a di foto Lubumbashi, di dë zuntu ku di köndë zambia, di dë a libasë u Kongo. Fosu de bi ta kai di foto aki Elisabethville. U bi go libi a wan wosu di dë a di foto ganda, di de bi seeka da dee sëndëlengi.

Sömëni kamian bi dë a di foto Lubumbashi, ka sëmbë an bi peleiki wan daka. Fëën mbei u bi wai taa u bi da dee fosu sëmbë di bi o konda di bunu buka da dee sëmbë. Te fuu kë mëni, wa bi abi ten tjika u lei hii dee sëmbë dee bi kë lei soni u Bëibel. U bi ta peleiki da dee womi dee bi ta wooko da lanti ku dee siköutu tu. Sömëni u dee sëmbë bi abi lesipeki da di Wöutu u Gadu, ku di peleikiwooko di u bi ta du. Dee sëmbë bi ta möön fan Swahilitöngö. Fëën mbei mi ku Claude Lindsay bi lei di töngö dë tu. An bi tei longi baka di dë, hën de bi manda u go a wan kemeente ka de ta fan Swahilitöngö.

Hii fa u bi abi sömëni piizii ten, tökuseei u bi abi bookohedi tu. A bi ta pasa hia taa dööngödööngö sodati nasö hogihati siköutu bi ta mindi soni da u. Wan daka, wanlö siköutu bi ko a di kemeente komakandi di u bi ta hoi a di sëndëlengi wosu. De bi ko ku goni, hën de tei u tja go a siköutu pösu. De bi buta u sindo a goon u te 10 juu ndeti, hën de toona manda u go a wosu.

A di jaa 1969, de bi hakisi mi u mi du di keling-wooko. Di mi bi ta du di keling-wooko, nöö so juu  mi bi ta waka nango a longi kamian a di pötöpötö ku dee ahun dendu. De bi guwenti du dee soni aki na Afiikan. A wan u dee kamian, nöö wan ganian ku dee mii fëën bi ta duumi a di bedi u mi basu te ndeti. Ma o fëëkëtë fa a bi ta kanda ta weki mi hiniwan fuuku mamate ufö döö limbo. Mi ta mëni fa mi ku dee baaa bi ta sindo lontu wan faja di u bi ta mbei a döö te ndeti, nöö u bi ta taki soni u Bëibel.

Wan u dee möön gaan bookohedi di mi bi abi, hën da sëmbë bi ta taki taa de da Jehovah Kotoigi, ma de bi ta nama ku di paatëi de kai Kitawala. * So u de bi tei dopu, nöö de bi ko toon gaanwomi seei. Sömëni u dee sëmbë aki an bi sa feni dee baaa ku dee sisa ganjan tuutuu (Jud. 12). Te u kaba fëën, Jehovah bi puu dee sëmbë dë a di kemeente, nöö gaan hia sëmbë bi tei di tuutuu lei baka di dë.

A di jaa 1971, de bi manda mi go wooko a di bëikantoo u Kinshasa. Mi du peipei wooko ala. Mi bi ta sikifi biifi, mi bi ta manda tei buku, söseei mi bi ta du woto soni di nama ku di diniwooko. De bi lei mi a Bëtëli unfa mi sa seeka di wooko a wan köndë ka de an abi dee möön fanöudu soni di woto köndë ta abi. Dee bosikopu di de bi ta manda da u ku opolani bi ta tei sömëni liba longi ufö de dou a dee kemeente. Te de bi puu dee soni fuu a opolani, nöö de bi ta lai de a boto. A bi ta tei sömëni wiki longi. Ma di wooko bi sa du go dou hii fa dee tesi dë bi dë, ku woto tesi jeti.

A bi ta foondo mi seei te mi bi ta si unfa dee baaa bi ta hoi gaan könklësi, hii fa de an bi ta abi hia möni. Deseei bi ta mbei di podium, söseei de bi ta tei uwii u mbei peni tapa di kamian, nöö de bi ta lolu de tu u sëmbë bi sa sindo a de liba. De bi ta tei kpama kuma posu, nöö de bi ta tei uwii u tapa di wosu liba, söseei de bi ta mbei tafa ku de. U di de an bi abi peegu, mbei de bi ta tei pau pisi u hoi dee soni. A bi ta bigi da mi seei te mi bi ta si dee peipei soni di dee baaa ku dee sisa bi ta du, hii fa de an bi abi hia soni. Mi bi ko lobi de seei. Mi bi ta hangi de seei tee di dee baaa bi manda mi go du wan woto wooko!

A di jaa 1974, hën dee baaa manda mi go a di bëikantoo u di foto Nairobi, di dë a di köndë Keinia. U bi abi gaan hia wooko u du seei, u di di bëikantoo u Keinia bi ta heepi söwan teni köndë ku di peleikiwooko. Dee köndë aki bi dë zuntu ku Keinia, nöö lanti bi tapa di wooko fuu a so u dee köndë dë. De bi lo’ u manda mi go a dee köndë dë, möönmöön a Etiopia. De bi ta du ku dee baaa ku dee sisa fuu a di köndë dë. De bi ta fon so u de, de bi ta buta wotowan a dunguwosu, nöö de bi kii wantu u de tu. Ma de bi hoi dou ku hii de hati, u di de ku Jehovah ku dee baaa ku dee sisa bi dë gaan mati.

A di jaa 1980, hën di libi bi ko ta möön suti da mi seei, u di mi bi ko tööu ku Gail Matheson. Gail, bi dë sëmbë u di köndë Kanada, nöö mi ku ën bi go a di wan seei kalasi u di Giliati-siköö. U bi abi di guwenti u ta sikifi biifi ta manda da useei. Gail bi ta du di sëndëlengiwooko a di köndë Bolifia. Söwan 12 jaa baka di dë, hën mi ku ën bi toona miti a di foto New York. An bi tei longi baka di dë, hën u tööu a Keinia. Mi ta wai ku Gail seei u di hii juu a ta si soni kumafa Jehovah ta si soni, nöö a ta dë tifeedi ku dee soni dee a abi. Te kuma tide, a ta heepi mi go dou, nöö mi ta si fa a lobi mi tjika.

A di jaa 1986, de bi manda mi ku Gail fuu go du di keling-wooko, hii fa mi bi dë wan u dee baaa u di Bëikantoo Komite a di ten dë. Mi bi musu nango ta luku dee baaa ku dee sisa a sömëni u dee köndë di di bëikantoo u Kenia bi ta luku.

Mi ta mëni jeti di mi bi ta seeka soni da wan könklësi a di jaa 1992, di u bi o hoi a di foto Asmara (a Elitelea). A di ten dë, lanti an bi tapa di wooko fuu a di köndë dë. Ma wan gaan suwa nöö u bi sa feni. Dendu fëën bi hogi möön fa döösë fëën bi dë. Ma mi bi foondo seei di mi si unfa dee baaa ku dee sisa bi seeka dendu u di kamian faa bi sa ko dë wan kamian di fiti u dini Jehovah. Baaa ku sisa u peipei famii bi tja soni ko  u seeka di kamian ko waitiwaiti, nöö de bi tei koosu tapa dee soni dee an bi fiti wojo. U bi abi wan bunu könklësi seei di bi da u taanga. Söwan 1279 sëmbë bi ko.

Soni bi tooka da u seei di u bi ko ta du di keling-wooko, u di hiniwan wiki u bi ta dë a peipei kamian. Wan pasi, u bi libi a wan gaan waiti wosu a ze bandja. Wan woto pasi u bi libi a wan wosu di de bi mbei ku felu, nöö di weesei wosu bi dë möön leki 100 mëti longi ku di wosu. Ma aluwasi ka u bi dë, di soni di u ta möön hoi a pakisei, hën da dee daka dee u bi ta peleiki ku dee fajafaja pionili ku dee woto peleikima. Di dee baaa bi toona manda u go du wan woto wooko, hën u bi musu disa dee mati fuu, hii fa bakaten u bi o ta hangi de seei.

A di pisiten u di jaa 1987 te go miti di jaa 1992, lanti u sömëni köndë di di bëikantoo u Keinia bi ta luku, an bi ta tapa di wooko fuu möön. Fëën mbei de bi seti bëikantoo ku woto kantoo u luku di wooko fuu a dee köndë dë. A di jaa 1993, dee baaa bi hakisi u fuu go wooko a di kantoo fuu di bi dë a Addis Ababa, a di köndë Etiopia. Sömëni jaa longi u bi du di wooko tjubitjubi a di köndë dë, ma lanti bi ko da u pasi fuu sa du ën awaa.

Jehovah bi mbei soni waka bunu seei ku di peleikiwooko a Etiopia. Sömëni baaa ku sisa bi ko ta du di pioniliwooko. Sensi di jaa 2012, nöö möön leki 20 procent u dee peleikima bi ta du di kowoonu pioniliwooko hiniwan jaa. Boiti di dë, dee siköö u di ölganisaasi bi lei dee baaa ku dee sisa unfa de musu du peleikiwooko, nöö dee baaa bi mbei möön leki 120 Könuköndë zali a di köndë. A di jaa 2004, dee sëmbë u Bëtëli bi foloisi go a wan njunjun kamian di dee baaa bi mbei, nöö u bi wai seei tu di de bi mbei wan zali a di seei djai dë, fuu sa ta hoi dee gaan komakandi.

A hii dee jaa dë, mi ku Gail bi ko dë mati ku gaan hia baaa ku sisa a Etiopia. U lobi de seei, biga de lobi sëmbë, nöö de abi suti fasi tu. Dee ten dee pasa aki, u bi ko ta suwaki seei. Fëën mbei dee baaa bi manda u go wooko a di bëikantoo u Centraal Europa. Dee baaa ta sölugu u aki tee, ma u ta hangi dee mati fuu u Etiopia gaanfa seei.

U bi si fa Jehovah mbei di wooko fëën go a fesi (1 Kol. 3:6, 9). Di mi bi bigi peleiki da dee sëmbë u di köndë Luwanda di bi ko ta suku köpö a Kongo, nöö peleikima an bi dë a Luwanda. Ma nöunöu söwan 30.000 baaa ku sisa dë a di köndë dë. A di jaa 1967, söwan 6000 peleikima bi dë a Kongo (Kinshasa). Nöunöu söwan 230.000 peleikima dë a di köndë, nöö möön leki wan milion sëmbë bi ko mëni di dëdë u Jesosi a di jaa 2018. Te u konda dee peleikima u hii dee köndë ka di bëikantoo u Keinia bi ta luku di wooko fosufosu, nöö möön leki 100.000 peleikima ko a liba.

Söwan 50 jaa pasa, Jehovah bi tei peipei baaa u de heepi mi u mi bi sa du di hii-ten diniwooko. Hii fa mi dë wan sëmbë di ta sen jeti, tökuseei mi lei u buta futoou a Jehovah ku hii mi hati. Dee soni dee mi bi lei a dee köndë fu Afiikan, bi heepi mi u mi ko abi pasensi, söseei u mi ta dë tifeedi ku dee soni dee mi abi. A ta bigi da mi ku Gail seei te u pakisei fa dee baaa ku dee sisa bi lei taa de bi lo’ u tei sëmbë a wosu, taa de bi ta hoi dou, hii fa soni bi ta taanga da de, söseei taa de bi ta futoou Jehovah. Mi ta tei ën u bigi seei fa Jehovah lei taa a abi bunuhati fuu. Jehovah mbei mi feni bunu möön fa mi bi mëni.​—Ps. 37:4.