1-3. (a) Faandi mbei u sa dë seiki taa u sa ko dë Gadu mati? (b) Fu ambë woo taki a di woto aki?

A DI Bëibel u ta lesi taa dii pasi de kai Abahamu Gadu mati (2 Kloniki 20:7; Jesaaja 41:8; Jakobosi 2:23). Abahamu da di wan kodo sëmbë di de kai Gadu mati a di Bëibel. Di soni aki kë taki taa Abahamu da di wan kodo libisëmbë di bi sa ko dë Jehovah mati ö? Wë nönö. Di Bëibel ta lei u taa hii u tuu sa ko dë Gadu mati tu.

² Sömëni woto u womi ku mujëë di bi abi gaan lesipeki da Jehovah, dë u feni a Bëibel. Nöö dee womi ku dee mujëë aki bi abi biibi a Jehovah, nöö de bi ko dë gaan mati fëën tu. (Lesi Psalöm 25:14.) Dee sëmbë aki o dë a „dee hia sëmbë gidjii dë” dendu, „biga de da kotoigima”, kumafa Paulosu bi taki. Hii dee sëmbë aki bi dë Gadu mati.​—Hebelejën 12:1.

³ Boo go luku dee woto u dii mati u Jehovah di dë a Bëibel. Dee mati aki da: (1) Luti, di njönku mujëë u di köndë Moab di manu fëën dëdë disëën, di bi hoi hënseei a Gadu, (2) Esikia,  di bi dë wan könu u Juda di bi hoi hënseei a Gadu, ku (3) Malia, di mama u Jesosi di bi abi sakafasi. Andi u sa lei a di fasi fa hiniwan u de ko dë wan mati u Gadu?

4, 5. Un taanga soni Luti bi musu du, nöö faandi mbei a bi taanga dëën? (Luku di peentje a bigi u di woto.)

⁴ Naomi ku dee mai fëën, Luti ku Ölupa, bi ta waka di longi pasi kumutu a Moab u go a Isaëli. Di de dë a pasi nango, hën Ölupa taa a o toona go nëën köndë Moab baka. Ma Naomi bi taki taa a o toona go nëën köndë Isaëli baka. Wë andi Luti bi o du? A bi musu du wan taanga soni. A bi o toona go a dee famii fëën a Moab ö, naa a bi o fika ku hën mai Naomi, u go libi a Betelehem?​—Luti 1:1-8, 14.

⁵ Dee famii u Luti bi ta libi a Moab. A bi sa toona go a de baka, nöö kandë de bi o sölugu ën. A bi sabi dee sëmbë u Moab, söseei a bi sabi di töngö u de, ku di fasi fa de bi ta libi. Naomi an bi sa paamusi Luti taa a bi o feni dee soni dë a Betelehem. Nöö Naomi bi ta fëëë taa an bi o sa feni wan manu da Luti, nasö wan wosu dëën faa libi. Fëën mbei Naomi bi piki ën faa toona go a Moab baka. Kumafa u sabi, nöö Ölupa „toona go a dee sëmbë fëën ku dee gadu fëën” (Luti 1:9-15). Ma Luti an bi kë toona go a dee sëmbë fëën ku dee poipoi gadu u de.

6. (a) Un köni soni Luti bi du? (b) Faandi mbei Boasi taki taa Luti ko suku tjubi a Jehovah?

⁶ A djei kuma Luti manu, hën bi lei ën soni u Jehovah, nasö Naomi hën bi lei ën. Luti bi ko sabi taa Jehovah an dë kuma dee gadu u Moab. A bi lobi Jehovah, nöö a bi sabi taa Jehovah a bi musu lobi, nöö hën a bi musu dini tu. Fëën mbei Luti bi du wan köni soni. A bi piki Naomi taa: „Dee sëmbë fii o dë sëmbë u mi, nöö di Gadu fii o dë mi Gadu tu” (Luti 1:16). Te u pakisei fa Luti bi lobi Naomi, nöö a ta bigi da u seei. Ma di möön gaan soni, hën da di lobi di Luti bi lobi Jehovah. Di soni aki bi bigi da Boasi tu. Fëën mbei bakaten a bi gafa Luti, u di a bi ko suku tjubi a Jehovah. (Lesi Luti 2:12.) Dee soni dee Boasi taki, ta mbei u pakisei fa wan fou mii nango suku tjubi nëën mama hanza basu (Psalöm 36:7; 91:1-4). A di wan seei fasi Jehovah bi tjubi Luti a wan lobi fasi, nöö a bi pakëën u di biibi di a bi abi. Di go di Luti bi go ku Naomi an bi hati ën seepiseepi.

7. Andi o heepi dee sëmbë dee ta fëëë u buta de libi a Jehovah maun?

⁷ Sömëni sëmbë ko sabi soni u Jehovah, ma de an kë suku tjubi nëën. De ta fëëë u buta de libi a Gadu maun, nöö de tei dopu. Ee i ta fëëë tu, nöö pakisei luku faandi mbei i ta fëëë. Hiniwan sëmbë ta dini di fëën seei gadu (Josua 24:15). Di möön köni soni di u sa du, hën da u musu dini di tuutuu Gadu. Te i buta i libi a Jehovah maun, nöö a sö wan fasi i ta lei taa i ta biibi taa a sa tjubi i. Nöö a o heepi i fii dini ën u nöömö, aluwasi un fuka ta miti i. Di soni aki Gadu bi du da Luti.

8. Konda unfa de bi kiija Esikia.

⁸ Di fasi fa de bi kiija Esikia bi tooka gaanfa ku di fasi fa de bi kiija Luti. Esikia bi dë wan u dee sëmbë u di föluku di Gadu bi tei ko sëmbë fëën. Ma na hii dee Isaëli sëmbë bi hoi deseei a Gadu. Di tata u Esikia bi dë  di hogihati könu de kai Akasi. An bi ta lesipeki di Wosu u Gadu, nöö a bi mbei dee sëmbë go dini woto gadu. Akasi bi tjuma so u dee baaa u Esikia libilibi paka paima da poipoi gadu. Soni an bi waka bunu da Esikia di a bi dë miii!​—2 Könu 16:2-4, 10-17; 2 Kloniki 28:1-3.

9, 10. (a) Andi bi sa mbei Esikia hati ko boonu ku Gadu? (b) Faandi mbei hati fuu an musu boonu ku Gadu? (c) Faandi mbei wa musu ta pakisei taa di fasi fa de kiija u, nöö sö woo ko dë?

⁹ Di hogihati fasi fa Akasi bi libi, bi sa mbei taa di womi mii fëën Esikia hati boonu ku Jehovah. So sëmbë u di ten fuu aki, an miti soni kuma Esikia. Tökuseei de ta si kuma de abi di leti u „hati u de boonu ku Jehovah” nasö ku di ölganisaasi fëën (Nöngö 19:3). Wotowan ta feni taa di fasi fa de kiija sa mbei de an abi wan bunu libi, nasö a sa mbei de du dee soni di de mama ku de tata bi du di an bunu (Ezekiëli 18:2, 3). Ma sö a dë tuutuu ö?

¹⁰ Di libi u Esikia ta lei taa di soni aki an dë sö tuutuu! Na wan soni musu mbei hati fuu boonu ku Jehovah. Jehovah an ta mbei hogi soni miti sëmbë (Jöpu 34:10). A dë sö tuu taa dee mama ku dee tata sa lei dee mii u de bunu soni, nasö hogi soni (Nöngö 22:6; Kolosën 3:21). Ma di soni aki an kë taki taa di fasi fa de kiija u, nöö sö woo ko dë. Faandi mbei u taki sö? Wë u di Jehovah mbei u a sö wan fasi taa u sa taki da useei andi u kë. Hën da u sa taki ee woo du bunu soni, nasö ee woo du hogi soni (Detolonomi 30:19). Unfa Esikia bi wooko ku di mbei di Jehovah mbei libisëmbë u de sa taki da deseei andi de kë?

11. Faandi mbei u sa taki taa Esikia bi dë wan u dee möön bunu könu u Juda?

¹¹ Hii fa di tata u Esikia bi dë wan u dee möön hogihati könu u Juda, tökuseei Esikia bi ko dë wan u dee möön bunu Könu di bi ta tii Juda. (Lesi 2 Könu 18:5, 6.) Esikia an bi kë libi kumafa hën tata bi libi. Ma a bi haika Jesaaja, Mika, ku Hosea, di bi dë tjabukama u Jehovah. A bi ta buta pakisei a dee lai di de bi ta dëën ku dee soni de bi ta bai ën taa an musu du. Di soni aki bi mbei a toona seti dee soni di hën tata bi poi, ko bunu baka. A bi toona seeka di Wosu u Gadu, söseei a bi hakisi Gadu faa da dee sëmbë paadon u dee zöndu u de  (2 Kloniki 29:1-11, 18-24; 31:1). Bakaten di di Könu u Asilia de kai Sahelepi bi go feti ku Jelusalen, hën Esikia lei taa a bi abi degihati, nöö a bi lei taa a abi biibi a Gadu tu. A bi abi di futoou taa Jehovah bi o tjubi ën, nöö fëën mbei a bi da dee sëmbë fëën taanga (2 Kloniki 32:7, 8). Wan pisiten Esikia bi ko abi gaanfasi, ma di Jehovah bi mbei a fusutan taa di soni di a bi du an bi bunu, hën a saka hënseei (2 Kloniki 32:24-26). Esikia da wan sëmbë di u sa djeesi tuutuu. An bi mbei di fasi fa a bi kiija poi di libi fëën. Ma a bi lei taa a bi dë wan mati u Jehovah.

12. Unfa sömëni sëmbë u di ten aki bi lei taa de da Jehovah mati, kuma Esikia?

¹² Sëmbë u di ten aki abi hogihati, nöö de an lobi wotowan tu. Boiti di dë, sömëni mii abi mama ku tata di an lobi de, söseei di an ta booko de hedi ku de (2 Timoteo 3:1-5). Hii fa sömëni Keesitu sëmbë kiija a wan wosudendu ka de bi ta miti sömëni fuka, tökuseei de mbei möiti u ko dë wan mati u Jehovah. Leti kuma Esikia, de bi lei taa na u di de kiija a sö wan wosudendu, mbei de musu u ko dë wan hogihati sëmbë bakaten. Gadu mbei u a sö wan fasi taa u sa taki da useei andi u kë, nöö u sa taki ee woo dini ën, söseei ee woo ta gafëën kumafa Esikia bi du ën.

13, 14. Faandi mbei a bi sa djei kuma di faantiwöutu di Gadu bi da Malia bi sa hebi dëën u tja, nöö unfa a bi piki Gabiëli?

¹³ Sömëni jaa baka di ten di Esikia bi dë a libi, hën wan wëndjë mujëë mii de ta kai Malia, bi ko dë wan mati u Jehovah. A bi abi sakafasi. Gadu bi dëën wan apaiti soni u du. A bi o ko dë ku bëë, nöö a bi o pai di Womi Mii u Gadu, nöö a bi musu kiijëën tu! A bi musu u dë sö taa Jehovah bi lobi Malia gaanfa seei, nöö a bi musu u ta futoou ën tu, u di a bi dëën sö wan apaiti gaandi. Ma andi Malia bi du di a jei taa Gadu bi o dëën sö wan faantiwöutu?

¹⁴ U lo’ u taki u di gaandi di Gadu da Malia. Ma ku andi Malia bi sa ta booko hën hedi? Di ëngëli de kai Gabiëli bi piki ën taa a bi o ko dë ku bëë, ma na wan womi hën bi o dëën di bëë. Ma Gabiëli an bi piki Malia faa go konda da dee famii fëën ku dee sëmbë dee bi ta libi zuntu ku ën, unfa a bi o ko dë ku bëë. Andi de bi o pakisei? Unfa a bi o mbei Josëfu biibi taa an bi waka dëën? Boiti dee soni dë, a bi abi di gaan faantiwöutu u kiija di Womi Mii u Gadu! Wa sabi hii dee bookohedi di Malia bi abi, ma u sabi andi a bi du baka di Gabiëli bi fan ku ën. A bi taki taa: „Wë mi dë a mi Masa maun dendu. Be a pasa ku mi kumafa i taki dë.”​—Lukasi 1:26-38.

15. Faandi mbei u sa taki taa Malia bi abi wan taanga biibi?

 ¹⁵ Malia bi abi wan taanga biibi tuutuu! A bi dë kabakaba kuma wan mujëë saafu u du hiniwan soni di de bi hakisi ën faa du. A bi abi di futoou taa Jehovah bi o sölugu ën, söseei taa a bi o tjubi ën tu. Unfa a du ko taa Malia bi ko abi sö wan taanga biibi? Wë te de pai u, nöö wa ta abi biibi. Ma u sa ko abi biibi te u ta mbei möiti u ko abi ën, ku te u ta hakisi Gadu faa heepi u ku dee möiti dee u ta mbei (Galasia 5:22; Efeise 2:8). Malia mbei taanga möiti u mbei di biibi fëën ko taanga. Unfa u du sabi di soni aki? Boo luku unfa a bi ta haika dee soni dee a bi ta jei, söseei boo luku dee soni dee a bi ta taki.

16. Andi ta lei taa Malia bi ta seti jesi ta haika soni bunu?

¹⁶ Di fasi fa Malia bi ta haika dee soni dee a bi ta jei. Di Bëibel ta taki taa ’wa musu hesi u taki soni tumisi e, ma u musu hesi u jei soni’ (Jakobosi 1:19). Malia bi ta haika soni bunu. Di Bëibel ta lei taa Malia bi ta seti jesi ta haika soni, möönmöön dee soni dee bi nama ku Jehovah. A bi ta tei ten ta pakisei fundu u dee lö soni dë. Wan u dee soni di a bi seti jesi haika bunu, hën da di dee sikapuma bi ko piki ën di soni di wan ëngëli bi taki da de. Bakaten di Jesosi bi abi 12 jaa, hën a bi taki wan soni di bi bigi da Malia seei. A dee tu soni dee bi pasa dë, Malia bi haika dee soni di de bi piki ën, nöö a bi hoi dee soni a hedi, söseei a bi pakisei fundu u dee soni dee a bi jei.​—Lesi Lukasi 2:16-19, 49, 51.

17. Andi u sa lei u dee soni dee Malia bi ta taki?

¹⁷ Dee soni dee Malia bi ta taki. Di Bëibel an konda hia soni da u u dee soni dee Malia bi ta taki. Di möön longi fan di Malia bi fan, sikifi a Lukasi 1:46-55. Dee soni di Malia bi taki ta lei taa a bi sabi dee Hebelejën Buku u Bëibel bumbuu. Faandi mbei u taki sö? Wë dee soni di Malia bi taki dë kuma dee soni di di mama u Samuëli de kai Hana bi taki di a bi ta begi Gadu (1 Samuëli 2:1-10). A djei kuma Malia bi kai söwan 20 soni di sikifi a dee Hebelejën Buku u Bëibel. U ta si gbelingbelin taa a bi lobi dee soni dee a bi lei u di möön gaan Mati fëën Jehovah.

18. Na un fasi u sa ta djeesi Malia a di biibi di a bi abi?

¹⁸ Leti kumafa Jehovah bi da Malia wan wooko di a bi sa si kuma an bi o sa du, sö nöö so juu Jehovah ta da u wooko di u sa si kuma wa o sa du tu. Boo dë kuma Malia, u di woo abi sakafasi u tei di wooko di Jehovah da u fuu du, söseei u di woo abi di biibi taa Jehovah o heepi u. U sa ta djeesi Malia a di fasi fa a bi abi biibi, te u ta haika bunu andi Jehovah ta piki u, söseei te u ta pakisei fundu u dee soni dee u bi lei fëën, ku dee soni dee a abi a pakisei faa du. Te u ta du sö, nöö waiwai seei woo sa ta konda dee soni dee u lei da wotowan.​—Psalöm 77:11, 12; Lukasi 8:18; Loomë 10:15.

19. Fuun soni u sa dë seiki, te u ta djeesi dee sëmbë dee woto u de sikifi a Bëibel, dee bi abi wan taanga biibi?

¹⁹ U ta fusutan gbelingbelin taa Luti, Esikia, ku Malia bi dë mati u Jehovah, leti kumafa Abahamu bi dë wan mati u Jehovah. De bi dë a dee „hia sëmbë” dendu, di dë „kotoigima”, nöö de bi abi di gaandi u ko dë mati u Gadu tu. Boo ta djeesi dee sëmbë aki a di biibi di de bi ta biibi Gadu (Hebelejën 6:11, 12). Te u ta du sö, nöö woo sa ta wakiti di ten di dë a u fesi ta ko, ka woo sa dë mati u Jehovah u teego!