1, 2. Faandi mbei di dë di Jonatan ku Dafiti bi dë gaan mati, dë wan apaiti soni di ta lei u fa u musu hoi useei a wan sëmbë?

JONATAN bi musu u ta foondo u si fa Dafiti bi abi degihati tjika. Dafiti bi kii di gaan langa womi de kai Goliati, hën a tja „di hedi u di Filisiti womi” dë go da Jonatan tata, di Könu u Isaëli de kai Saulosu (1 Samuëli 17:57). Jonatan bi sabi seiki taa Jehovah bi dë ku Dafiti, nöö Jonatan ku Dafiti bi dë gaan mati seei. De bi paamusi deseei taa de an bi o go disa deseei nöiti (1 Samuëli 18:1-3). Jonatan bi hoi hënseei a Dafiti hii hën libi longi.

² Jonatan hoi hënseei a Dafiti, hii fa Jehovah an bi tei Jonatan buta könu, ma Dafiti a bi tei buta könu u Isaëli. Di Saulosu bi ta pooba u kii Dafiti, nöö Jonatan bi ta booko hën hedi ku hën mati Dafiti. Jonatan bi sabi taa Dafiti bi dë a di sabana u di kamian de kai Holesi. Fëën mbei a bi go naandë go da Dafiti taanga faa futoou Jehovah go dou. Jonatan bi  piki Dafiti taa: „Na fëëë, biga mi tata Saulosu an o feni i. Joo toon könu u Isaëli. Mi o saka miseei a i basu, nöö mi o heepi i. Mi tata Saulosu sabi di soni aki tu.”​—1 Samuëli 23:16, 17.

3. Andi bi dë di möön fanöudu soni da Jonatan, möön di hoi di a bi ta hoi hënseei a Dafiti, nöö unfa u du sabi di soni aki? (Luku di peentje a bigi u di woto.)

³ U ta lobi sëmbë di ta hoi deseei a wotowan. Fëën mbei u lobi Jonatan u di a bi ta hoi hënseei a Dafiti. Ma na u di soni dë wanwan nöö. U lobi ën tu, u di a bi ta si di hoi di a bi musu hoi hënseei a Gadu kuma di möön fanöudu soni nëën libi. U di soni aki mbei a bi hoi hënseei a Dafiti, nöö an bi haun ku ën, hii fa Dafiti bi o toon könu nëën kamian. Jonatan bi heepi Dafiti faa buta futoou a Jehovah tu. Dee tu womi aki tuu bi hoi deseei a Jehovah, nöö de an bi go disa deseei tu. De bi hoi deseei a di buka di de bi mbei. De bi taa: „Be Jehovah dë ku mi ku i, söseei be a dë ku dee bakamii u mi ku dee bakamii fii u teego.”​—1 Samuëli 20:42.

4. (a) Andi o mbei u ta dë waiwai tuutuu? (b) Andi woo luku a di woto aki?

⁴ Useei musu ta hoi useei a dee famii fuu, dee mati fuu, ku dee baaa ku dee sisa fuu a di kemeente (1 Tesalonika 2:10, 11). Ma di hoi di u musu hoi useei a Jehovah, musu dë di möön fanöudu soni da u. Hën da di sëmbë di da u libi (Akoalimbo 4:11). Te u ta hoi useei nëën, nöö woo ta dë waiwai tuutuu. U sabi taa u musu ta hoi useei a Gadu aluwasi a ta taanga da u. A di woto aki, woo luku fö soni di u sa lei a di woto u Jonatan, di o heepi u fuu hoi useei a Jehovah go dou. Dee soni aki da: (1) te u ta fii kuma an dë fanöudu u abi lesipeki da wan sëmbë di abi taki a u liba, (2) te u musu luku na ambë u musu hoi useei, (3) te wan baaa di ta tei fesi an fusutan u bunu nasö an ta libi bunu ku u, (4) te u ta si kuma a taanga u hoi useei a wan buka di u mbei ku wan sëmbë.

5. Faandi mbei a bi taanga da dee Isaëli sëmbë u hoi deseei a Gadu di Saulosu bi dë könu?

⁵ Jonatan ku dee Isaëli sëmbë bi dë ku wan gaan fuka. Di tata u Jonatan de kai Könu Saulosu an bi ta piki Jehovah buka möön, nöö fëën mbei Jehovah an bi kë ën kuma könu möön (1 Samuëli 15:17-23). Ma Gadu bi disa Saulosu ta tii sömëni jaa jeti. Fëën mbei a bi taanga da dee Isaëli sëmbë u de hoi deseei a Gadu, u di di könu di bi sindo a „di könubangi u Jehovah”, bi ta du wanlö hogihati soni seei.​—1 Kloniki 29:23.

6. Andi ta lei taa Jonatan bi hoi hënseei a Jehovah?

⁶ Jonatan bi hoi hënseei a Jehovah. Pakisei andi Jonatan bi du wantewante di Saulosu an bi ko ta piki Gadu buka möön (1 Samuëli 13:13, 14). A di ten dë, wanlö gaan hia Filisiti sodati bi tei 30.000 feti wagi u go feti ku dee Isaëli sëmbë. Saulosu bi abi 600 sodati nöö, nöö hën ku Jonatan wanwan bi abi fetilai. Ma Jonatan an bi ta fëëë. A bi ta mëni dee soni di di tjabukama de kai Samuëli bi taki, di a bi taa: „Jehovah an o go disa dee sëmbë fëën, u di a ta pakisei di në fëën di bigi seei” (1 Samuëli 12:22). Jonatan bi piki wan woto sodati taa: „Na wan soni sa tapa Jehovah faa heepi u. A sa tei wantu sëmbë nöö u heepi u nasö a sa tei gaan hia  sëmbë tu.” Hën wë Jonatan ku di sodati go feti ku wantu Filisiti womi, hën de kii söwan 20 u de. Jonatan bi abi biibi a Jehovah, nöö fëën mbei Jehovah bi heepi ën. Jehovah mbei di goon seki, hën dee Filisiti sëmbë bi ko ta fëëë. Dee Filisiti sëmbë bi bia ta feti ku deseei ta kii deseei. Nöö sö wë dee Isaëli sëmbë wini di feti.​—1 Samuëli 13:5, 15, 22; 14:1, 2, 6, 14, 15, 20.

7. Unfa Jonatan bi libi ku hën tata?

⁷ Hii fa Saulosu an bi ta piki Jehovah buka möön, tökuseei Jonatan bi ta piki hën tata buka te a bi dë fanöudu. Hën ku hën tata bi feti makandi u tjubi dee sëmbë u Jehovah.​—1 Samuëli 31:1, 2.

8, 9. Unfa u ta lei taa u ta hoi useei a Gadu te u ta lesipeki dee sëmbë dee abi taki a u liba?

⁸ U sa hoi useei a Jehovah kuma Jonatan, te u ta piki lanti buka te a fiti u du sö. Jehovah da „dee tii u lanti”, pasi u de abi taki a u liba, nöö a ta hakisi u fuu lesipeki de. (Lesi Loomë 13:1, 2.) Fëën mbei u musu abi lesipeki da wan heihei sëmbë u lanti, aluwasi an ta libi a wan leti fasi, nasö ee u ta si kuma an dë fanöudu u lesipeki ën. Te u luku ën bunu, nöö u musu abi lesipeki da hii dee sëmbë dee Jehovah buta u abi taki a u liba.​—1 Kolenti 11:3; Hebelejën 13:17.

⁹ Wan sisa de kai Olga, di ta libi a wan köndë u Zuid-Amerika, bi lei taa a ta hoi hënseei  a Jehovah. A bi ta lesipeki hën manu, hii fa hën manu an bi ta libi bunu ku ën. ^[1] (Luku di pisi a kaba u di woto.) So juu hën manu an bi ta kë fan ku ën, ma te a bi ta fan ku ën, nöö a bi ta taki soni u hati ën, u di a bi dë wan Jehovah Kotoigi. A bi piki di sisa tu taa a bi o go disëën, nöö a bi o tei dee mii puu nëën. Ma Olga an bi „toona du hogi ku ën baka”. A bi mbei taanga möiti u libi bunu ku hën manu go dou. A bi ta boi soni dëën, a bi ta wasi dee lai fëën, nöö a bi ta heepi dee manu bëë fëën a soni (Loomë 12:17). Nöö so juu di sisa bi nango ku hën manu go luku dee manu bëë fëën ku dee mati u di manu fëën. Wan daka, di tata u di manu fëën bi dëdë, nöö hën manu bi kë go a wan woto foto faa go bei di tata fëën. Di sisa bi seeka hii dee soni di de bi abi fanöudu u go a di bei. Di de dou a di foto, hën de go a wan keiki ka de bi o hoi wan taki ufö de go a di bei, ma di sisa bi dë ta wakiti hën manu a di keiki dööbuka. Baka sömëni jaa, hën di manu u Olga bigi ko ta libi bunu ku ën, u di a bi hoi pasensi dëën, söseei u di a bi ta lesipeki ën. Nöunöu a ta da hën mujëë taanga u go a dee komakandi, nöö a ta tjëën go a dee komakandi tu. So juu hënseei nango a dee komakandi ku hën mujëë.​—1 Petuisi 3:1.

10. Unfa Jonatan bi du sabi na ambë a bi musu hoi hënseei?

¹⁰ Di Saulosu bi taki taa a bi o kii Dafiti, nöö a bi taanga da Jonatan u sabi andi a bi musu du. A bi kë hoi hënseei nëën tata, nöö a bi kë hoi hënseei a Dafiti tu. Jonatan bi sabi taa Gadu an bi dë ku Saulosu möön, ma a bi dë ku Dafiti. Fëën mbei a bi buta taa a o hoi hënseei a Dafiti. A bi piki Dafiti taa a bi musu go tjubi, nöö a bi piki Saulosu faandi mbei an bi musu kii Dafiti.​—Lesi 1 Samuëli 19:1-6.

11, 12. Unfa di lobi di u lobi Gadu ta heepi u fuu hoi useei nëën?

¹¹ Wan sisa de kai Alice di ta libi a di köndë Ösutualia bi musu luku na ambë a bi o hoi hënseei. Di a bi ta lei soni u Bëibel, nöö a bi ta konda dee soni dee a bi ta lei da dee famii fëën. A bi piki de tu taa an bi o ta hoi Bëdaki möön, nöö a bi konda da de faandi mbei an bi o du ën möön. Bigibigi dee famii fëën an bi feni ën bunu, nöö bakaten hati u de bi ko boonu ku ën seei. De bi ta fii kuma Alice an bi ta booko hën hedi ku de möön. Hën wë Alice mama piki ën taa an kë si ën nöiti möön. Alice bi taki taa: „A bi hati mi seei, u di mi bi lobi dee famii u mi. Ma tökuseei mi bi buta taa Jehovah ku di Womi Mii fëën o dë dee fosu sëmbë dee mi o ta pakisei. Baka di dë, hën mi bi tei dopu a di fosu gaan komakandi di bi hoi.”​—Mateosi 10:37.

¹² Wa musu ko lobi soni kuma sport team, siköö, nasö wan köndë möön di lobi di u musu ta lobi Jehovah. Dee soni aki sa mbei wa hoi useei a Jehovah möön. Wan womi mii de kai Henry bi lo’ u pëë wan soni kuma dam ku di siköö team fëën, nöö a bi kë wini wan gaan pëë da di siköö ka a bi nango. Ma u di a bi ta pëë di pei dam aki hiniwan sata ku sonde, mbei an bi ta abi ten tjika u go a di peleikiwooko ku dee komakandi. Henry bi taki taa a bi ko lobi di pëë di a bi ta pëë da di siköö, möön leki fa a bi lobi Gadu. Fëën mbei a bi disa di pëë.​—Mateosi 6:33.

13. Andi o heepi u fuu sabi andi u musu du te u abi bookohedi di nama ku dee famii fuu?

 ¹³ So juu a sa taanga da u fuu hoi useei a hii dee famii fuu a di wan seei ten. Wan baaa de kai Ken bi taki taa: „Mi bi kë go luku di mama u mi di bi ko gaansëmbë kaa, nöö mi bi kë faa ta ko dë ku u wantu daka. Ma di mama u mi ku mi mujëë an bi sa ta fan fusutan deseei.” A bi taki tu taa: „Ma sa ta mbei wan u de fii bunu, nöö di wotowan an fii bunu.” Ken bi ta pakisei di soni di di Bëibel bi taki, nöö a bi ko fusutan taa a bi musu mbei hën mujëë fii bunu, söseei a bi musu hoi hënseei a di mujëë fëën. Nöö a bi suku wan fasi faa mbei di mujëë fëën fii bunu. Baka di dë, a bi konda da di mujëë fëën faandi mbei a bi musu libi a wan suti fasi ku hën mai. A bi konda dëën mama tu faandi mbei a bi musu lesipeki di mujëë fëën.​—Lesi Kenesesi 2:24; 1 Kolenti 13:4, 5.

14. Unfa Saulosu bi lei taa an bi libi bunu ku Jonatan?

¹⁴ U sa hoi useei a Jehovah tu te wan baaa di ta tei fesi an ta libi bunu ku u. Jehovah hën bi buta Saulosu kuma könu, ma Saulosu an bi ko ta libi bunu ku di womi mii fëën möön. An bi fusutan faandi mbei Jonatan bi lobi Dafiti. Fëën mbei di Jonatan bi kë heepi Dafiti, hën Saulosu hati bi ko boonu  seei, nöö hën a bi da di womi mii fëën sen a sëmbë fesi. Ma Jonatan bi lei taa a bi ta lesipeki hën tata jeti. Jonatan bi hoi hënseei a Jehovah ku Dafiti, di sëmbë di Gadu bi tei u toon könu u Isaëli.​—1 Samuëli 20:30-41.

15. Andi u musu du ee wan baaa an libi bunu ku u?

¹⁵ A di ten aki, dee baaa dee ta tei fesi a dee kemeente ta mbei möiti u libi bunu ku hii sëmbë. Ma dee baaa aki da zöndu libisëmbë. Fëën mbei a sa pasa taa de an kaba fusutan faandi mbei u du wan soni (1 Samuëli 1:13-17). Ma ee de an kuutu u bunu, nasö ee de an fusutan u, tökuseei boo ta hoi useei a Jehovah hii juu.

16. Na un soni u musu lei taa u ta hoi useei a Gadu, söseei taa wa ta pakisei useei nöö?

¹⁶ Saulosu bi kë u Jonatan toon könu a Dafiti kamian (1 Samuëli 20:31). Ma Jonatan bi lobi Jehovah, nöö a bi ta hoi hënseei nëën. Fëën mbei Jonatan an bi ta pakisei hënseei nöö, ma a bi ko dë wan mati u Dafiti, nöö a bi hoi hënseei a di buka di hën ku Dafiti bi mbei. Di sëmbë di lobi Jehovah, di ta hoi hënseei nëën, o „ta du di soni di a paamusi taa a o du, aluwasi a sa tja hogi ko miti ën” (Psalöm 15:4). U di u ta hoi useei a Gadu, mbei woo ta du dee soni dee u paamusi taa woo du. Ee u mbei wan buka u du wan wooko, nöö woo hoi useei a di buka di u mbei, aluwasi a sa taanga da u. Nöö ee u abi bookohedi a di toou libi, nöö woo lei taa u lobi Jehovah, u di woo ta hoi useei a di manu fuu, nasö di mujëë fuu.​—Lesi Maleaki 2:13-16.

17. Unfa di woto di u luku aki bi heepi i?

¹⁷ U kë hoi useei a Gadu aluwasi a ta taanga da u, kumafa a bi ta taanga da Jonatan. Fëën mbei boo ta hoi useei a dee baaa ku dee sisa fuu te de du wan soni di wa bi mëni taa de bi o du. A sö wan fasi woo mbei Jehovah hati ta piizii, nöö di soni dë hën o ta mbei u ta möön dë waiwai (Nöngö 27:11). U sa dë seiki taa hii juu a o ta du di soni di möön bunu da u, nöö a o ta heepi u tu. A di woto di ta ko, woo luku andi u sa lei u sëmbë di bi ta libi a di ten u Dafiti, di bi ta hoi deseei a Gadu. Söseei woo luku andi u sa lei u sëmbë di an bi ta hoi deseei a Gadu.