1, 2. (a) Unfa di öndösuku di woo ta öndösuku di woto u Noa, Daniëli, ku Jöpu, sa da u taanga? (b) Unfa soni bi dë a di ten di Ezekiëli bi sikifi Ezekiëli 14:14?

DI LIBI ta taanga da i u di i dë ku suwaki, u di i abi möni fuka, nasö u di sëmbë ta du ku i ö? A ta taanga da i so juu fii dë waiwai a di dini di i ta dini Jehovah u? Wë ee sö i ta fii, nöö joo feni taanga te i öndösuku di woto u Noa, Daniëli ku Jöpu. Dee womi aki bi dë zöndu libisëmbë, nöö so juu soni bi ta taanga da de tu, kumafa a ta taanga da u a di ten aki. So juu sëmbë bi ta kë kii de tu. Ma de bi hoi deseei a Jehovah, nöö Jehovah bi ta si de kuma sëmbë di u sa djeesi a di fasi fa de bi ta biibi ën, söseei a di fasi fa de bi ta piki hën buka.​—Lesi Ezekiëli 14:12-14.

² Di Ezekiëli bi dë a Babilonia a di jaa 612 bifö Keesitu, hën a  sikifi Ezekiëli 14:14.  * (Luku di pisi a basu.) (Ezekiëli 1:1; 8:1) Di soni aki pasa wantu jaa ufö de ko booko Jelusalen kaba a sösö, a di jaa 607. Wantu sëmbë nöö bi dë a Jelusalen di bi ta hoi deseei a Gadu, söseei di bi ta piki hën buka kumafa Noa, Daniëli ku Jöpu bi ta piki hën buka, nöö dee sëmbë dë nöö bi fika a libi (Ezekiëli 9:1-5). Jelemia, Baluku, Ebëti-Melëki ku dee bakamii u Lekabi, bi dë so u dee sëmbë aki.

3. Andi woo luku a di woto aki?

³ Dee sëmbë dee Jehovah ta si taa dë limbohati sëmbë kuma Noa, Daniëli ku Jöpu nöö o fika a libi a di ten di ta ko tu, te a o poi di hogi goonliba aki (Akoalimbo 7:9, 14). Boo luku faandi mbei Jehovah bi taki taa dee dii womi aki bi du soni a wan bunu fasi. Woo taki u (1) dee soni di bi ta taanga da hiniwan u de ku (2) unfa u sa djeesi de a di fasi fa de bi ta biibi Gadu ku di fasi fa de bi ta piki hën buka.

4, 5. Andi da wantu soni di bi ta mbei di libi bi ta taanga da Noa, ma andi fëën i lobi?

⁴ Andi da wantu soni di bi ta mbei di libi ta taanga da Noa? Noa avo de bi ta kai Enöku. Nöö a di ten di Enöku bi dë a libi jeti, sëmbë bi ta libi hogi kaa. De bi ta „fan sömëni gaangaan fan ta kosi” Jehovah (Judasi 14, 15). Möönmöön sëmbë bi ta ko abi hogihati. A di ten u Noa, „hogidu bi fuu goonliba”. Wanlö hogihati ëngëli bi ko a goonliba aki, hën de bia ko toon libisëmbë, hën de tööu ku mujëë. Dee womi mii di dee ëngëli aki bi pai, bi abi hogihati (Kenesesi 6:2-4, 11, 12). Ma hii sëmbë bi sa si taa Noa bi dë woto fasi. Di Bëibel ta taki taa „Jehovah bi lobi Noa”. An bi dë kuma dee sëmbë u di ten fëën. A bi ta du soni di bi ta kai ku Gadu. „Noa bi ta waka ku di tuutuu Gadu.”​—Kenesesi 6:8, 9.

⁵ Andi di soni di sikifi a Kenesesi 6:8, 9 ta lei u u Noa? Wë pakisei un longi Noa bi dini Jehovah ku hii hën hati a hogihati sëmbë dendu, ufö di Gaan Wata ko. Noa an bi dini Jehovah 70 nasö 80 jaa longi nöö ufö di Gaan Wata ko, ma a bi dini Jehovah söwan 600 jaa ufö di Gaan Wata ko! (Kenesesi 7:11) Hoi a pakisei tu taa kemeente an bi dë, ka Noa bi sa go faa feni kötöhati kumafa u abi kemeente a di ten aki ka u sa go fuu feni kötöhati. A kan taa dee baaa ku dee sisa fëën seei an bi ta dini Gadu makandi ku ën. *​—Luku di pisi a basu.

6. Unfa Noa bi lei taa a bi abi degihati?

⁶ Noa an bi ta si kuma dë nöö a bi musu dë wan bunuhati sëmbë nöö a kaba. A bi ta konda soni u Jehovah da wotowan söndö fëëë. Di Bëibel ta taki taa „Noa hën bi ta konda da dee sëmbë u di ten dë fa u de musu libi bunu a Gadu wojo” (2 Petuisi 2:5). Apösutu Paulosu bi taki taa: ’Nöö di fa Noa biibi Gadu dë, nöö hën a lei taa dee otowan, de de an bi kë biibi möönsö’ (Hebelejën 11:7). An dë u taki taa sëmbë bi o ta mbei ën fa, söseei taa de bi o kë tapëën fu an peleiki möön. Kandë de bi ta piki ën taa de bi o fon mën. Ma Noa an bi ta fëëë (Nöngö 29:25). A bi abi biibi, nöö fëën mbei Jehovah bi dëën degihati. Wë di wan seei degihati dë Jehovah ta da hii dee dinima fëën a di ten aki.

7. Unfa soni bi dë da Noa di a bi ta mbei di gaan boto?

 ⁷ Noa bi hoi hënseei a Gadu möön leki 500 jaa kaa, di Jehovah bi piki ën faa mbei wan gaan boto. Di boto dë bi o sa tja wantu sëmbë, söseei a bi o sa tja wanlö mbeti pasa di Gaan Wata (Kenesesi 5:32; 6:14). Di wooko aki bi musu u taanga da Noa. A bi sabi tu taa sëmbë bi o ta möön mbei ën fa, nöö di soni dë bi o mbei di libi ko möön taanga dëën. Ma Noa bi abi biibi a Jehovah, nöö a bi kë piki hën buka. Nöö „leti sö a du gbolo”.​—Kenesesi 6:22.

8. Unfa Noa bi ta futoou taa Jehovah bi sa sölugu dee sëmbë fëën?

⁸ Wan woto soni bi dë di bi ta mbei di libi bi ta taanga da Noa. A bi musu sölugu hën mujëë ku dee mii fëën. Ufö di Gaan Wata ko, nöö sëmbë bi musu ta wooko taanga seei sö taa dee soni di de bi paandi bi sa göö. Noa seei bi musu ta wooko taanga tu (Kenesesi 5:28, 29). Ma Noa an bi mbei di soni aki ko dë di möön fanöudu soni dëën. Di dini di a bi musu dini Jehovah hën bi dë di möön gaan soni dëën. Hii fa a bi tei söwan 40 nasö 50 jaa ufö Noa bi kaba mbei di boto, tökuseei a bi ta buta hii hën pakisei a di dini u Jehovah jeti. Nöö baka di di Gaan Wata ko, a bi dini Jehovah 350 jaa longi jeti (Kenesesi 9:28). Noa da wan sëmbë di u sa djeesi a di fasi fa a bi ta biibi Gadu, ta piki hën buka!

9, 10. (a) Unfa u sa djeesi Noa a di fasi fa a bi ta biibi Gadu, ta piki hën buka? (b) Ee i ta hoi dee wëti u Gadu hii juu, nöö fuun soni i sa dë seiki?

⁹ Unfa u sa djeesi Noa a di fasi fa a bi ta biibi Gadu, söseei a di fasi fa a bi ta piki hën buka? U sa du di soni aki te u ta libi kumafa Jehovah kë, te wa ta tei di së u Saatan ku di goonliba fëën, söseei te u ta buta Jehovah a di fosu kamian (Mateosi 6:33; Johanisi 15:19). Ma an dë u taki taa di goonliba an lobi u u di soni aki hedi. U di u ta hoi dee wëti u Gadu dee ta taki taa wa musu libi fanafiti libi a di së u manu ku mujëë soni, söseei dee ta taki taa wan womi ku wan mujëë musu tööu ufö de libi ku deseei, mbei sëmbë sa taki hogi fuu a teefei nasö a ladio. (Lesi Maleaki 3:17, 18). Wa ta fëëë soni di sëmbë sa du ku u, ma u ta fëëë Jehovah. Di soni aki kë taki taa u abi gaan lesipeki dëën, söseei taa wa kë du soni di sa hati ën. U sabi taa hën wanwan nöö sa da u di libi u teego.​—Lukasi 12:4, 5.

¹⁰ Hakisi iseei dee soni aki: ’Mi o ta du andi bunu a Jehovah wojo, aluwasi sëmbë ta mbei mi fa, ta kosi mi ö? Mi ta biibi taa Jehovah sa sölugu dee sëmbë u mi, aluwasi di libi ta taanga u?’ Ee i ta futoou Jehovah, söseei ee i ta piki hën buka kumafa Noa bi ta du ën, nöö i sa dë seiki taa a o sölugu i ku dee sëmbë fii.​—Filipi 4:6, 7.

11. Andi da wantu soni di bi ta mbei di libi bi ta taanga da Daniëli ku dee dii mati fëën, di de bi dë a Babilon? (Luku di peentje a bigi u di woto.)

¹¹ Andi da wantu soni di bi ta mbei di libi ta taanga da Daniëli? Daniëli bi musu libi a di foto Babilon, hii fa an bi sabi di foto dë, söseei hii fa di foto bi fuu ku sëmbë di bi ta dini poipoi gadu ku sëmbë di bi ta du obia wooko. Dee sëmbë u di foto dë an bi lobi dee Dju, nöö de bi ta mbei de fa, ta kosi Jehovah di Gadu u de (Psalöm 137:1, 3). Di soni aki bi musu u hati Daniëli ku dee woto Dju dee bi lobi Jehovah! Boiti di dë, sëmbë an bi ta puu wojo a Daniëli ku dee dii mati fëën, u di de bi ta seeka de u de ko dë sëmbë di bi o ta wooko da di könu u Babilon. Dee në u dee mati  fëën da Hanania, Misaëli, ku Asalia. Daniëli ku dee mati fëën bi musu ta njan dee soni di di könu bi ta da de u de njan. Ma so u dee soni dë, bi dë soni di Jehovah an bi kë u dee sëmbë fëën njan. Fëën mbei Daniëli an bi kë „sundju hënseei ku di suti njanjan u Könu”.​—Daniëli 1:5-8, 14-17.

12. (a) Un pei sëmbë Daniëli bi dë? (b) Unfa Jehovah bi ta si Daniëli?

¹² Wan woto soni bi dë tu di Daniëli bi musu ta köni ku ën. A bi köni gaanfa, nöö fëën mbei di könu bi dëën wantu apaiti faantiwöutu (Daniëli 1:19, 20). Ma Daniëli an bi ko abi gaanfasi, söseei an bi ta si kuma hën bi ta taki dee möön bunu soni. A bi abi sakafasi, nöö an bi ta si kuma a sabi hii soni. Hii juu a bi ta taki taa Jehovah hën bi ta mbei soni ta waka bunu dëën (Daniëli 2:30). Pakisei di soni aki: Di Jehovah bi taki taa Noa ku Jöpu da sëmbë di u sa djeesi, nöö a bi kai Daniëli tu. A di ten dë Noa ku Jöpu bi dini Jehovah te dëdë kaa, ma Daniëli hën a bi dë wan njönku kijoo jeti. Jehovah bi abi di futoou taa Daniëli seei bi o dini ën hii hën libi longi tu! Nöö sö a bi pasa tuu, u di Daniëli bi ta dini Jehovah, ta piki hën buka hii hën libi longi. Di Daniëli bi o tapa 100 jaa, hën wan ëngëli u Gadu piki ën taa: „Daniëli, ju da wan sëmbë di Gadu lobi gaanfa.”​—Daniëli 10:11.

13. Andi bi sa dë wan u dee soni di bi mbei Jehovah bi heepi Daniëli faa ko dë wan heihei sëmbë?

¹³ U di Jehovah bi dë ku Daniëli, mbei a bi ko dë wan hedima u di Könuköndë Babilon, hën bakaten a bi ko dë hedima u di Könuköndë Medo-Pëlsia tu (Daniëli 1:21; 6:1, 2). Kandë Jehovah bi mbei Daniëli ko dë wan heihei sëmbë, sö taa a bi sa heepi dee sëmbë fëën, leti kumafa Josëfu bi du ën a Egepiti, söseei leti kumafa Ësitë ku Moodekai bi du ën a Pëlsia. * (Luku di pisi a basu.) (Daniëli 2:48) A musu u dë taa Ezekiëli ku dee woto Dju bi feni kötöhati seei, di de si unfa Jehovah bi tei Daniëli u heepi de!

14, 15. (a) Faandi mbei u sa taki taa soni dë da u kumafa a bi dë da Daniëli? (b) Andi dee mama ku dee tata u di ten aki sa lei a di woto u Daniëli?

 ¹⁴ Unfa u sa djeesi Daniëli a di fasi fa a bi ta biibi Gadu, söseei a di fasi fa a bi ta piki hën buka? Di goonliba ka u dë aki fuu ku sëmbë di ta libi fanafiti a di së u manu ku mujëë soni, söseei ku sëmbë di ta dini poipoi gadu. Di Gaan Babilon hën ta mbei sëmbë ta du dee lö soni aki. Di Gaan Babilon da hii dee poipoi keiki dee dë a hii së u goonliba, nöö di Bëibel ta taki taa a dë ’wan kamian ka dee soni ta mbei deseei gadu ta daama nango ta ko’ (Akoalimbo 18:2). Ma wa dë ku dee sëmbë u di goonliba aki a wan së. Fëën mbei sëmbë ta si taa u ku de tooka gaanfa seei, nöö de ta mbei u fa (Maikusi 13:13). Ma boo mbei möiti kuma Daniëli, fuu ku Jehovah di Gadu fuu ko dë möön gaan mati. Te u abi sakafasi, söseei te u ta futoou Jehovah ta piki hën buka, nöö a o lobi u tu.​—Hagai 2:7.

¹⁵ Dee mama ku dee tata sa lei wan fanöudu soni a Daniëli mama ku hën tata. Di Daniëli bi dë a Juda di a bi dë miii, nöö gaansë sëmbë bi ta du hogi. Ma tökuseei Daniëli bi ko lobi Jehovah. Unfa a du waka? Wë Daniëli mama ku hën tata bi ta lei ën soni u Jehovah (Nöngö 22:6). Di në Daniëli kë taki „Gadu da mi Kuutuma”, nöö di soni dë ta lei taa hën mama ku hën tata bi lobi Jehovah (Daniëli 1:6). Un dee mama ku dee tata, un musu abi pasensi te un ta lei dee mii fuunu soni u Jehovah. Wan musu ko wei u lei de soni u Jehovah (Efeise 6:4). Un musu ta begi makandi ku de, söseei un musu ta begi da de. Un du hii soni di un sa du u heepi de u de ko lobi dee soni dee Jehovah lobi, nöö Jehovah o mbei un feni gaan bunu.​—Psalöm 37:5.

16, 17. Andi bi miti Jöpu?

¹⁶ Andi da wantu soni di bi ta mbei di libi ta taanga da Jöpu? Na piki soni bi miti Jöpu. Bigibigi, „a bi hei möön hii dee sëmbë dee bi ta libi a di së u sonu kumutu” (Jöpu 1:3). Abi gudu te na soni, nöö sömëni sëmbë bi sabi ën, nöö de bi ta lesipeki ën tu (Jöpu 29:7-16). Ma hii fa a bi dë sö, tökuseei Jöpu an bi ta si kuma a bunu möön wotowan, söseei an bi ta si kuma an bi abi Gadu fanöudu. U sabi di soni aki u di Jehovah bi kai Jöpu hën „futuboi”, söseei a bi taki taa: „A dë wan bumbuu womi di lobi leti libi, di a’ gaan lesipeki da Gadu, nöö an ta waka a hogi pasi.”​—Jöpu 1:8.

¹⁷ Ma soni bi ko tooka vou sö, da Jöpu. A bi lasi hii soni di a bi abi, nöö a bi ko ta fii bookosaka tee taa an bi kë libi möön. A di ten aki, u ko sabi taa Saatan hën bi mbei dee soni aki miti Jöpu. A bi taki taa Jöpu bi ta dini Jehovah, u di Jehovah ta mbei a feni bunu. (Lesi Jöpu 1:9, 10.) Jehovah an bi si di soni aki kuma wan pëëpëë soni, nöö a bi kë lei taa na sö soni bi dë. Ma andi a bi o du u lei taa Saatan da wan gaan mindisonima? Wë Jehovah bi da Jöpu pasi faa lei taa a ta hoi hënseei nëën, söseei taa a ta dini ën u di a lobi ën.

18. (a) Andi ta bigi da i, te i luku di woto u Jöpu? (b) Andi u ta lei u Jehovah te u luku di fasi fa a bi libi ku Jöpu?

¹⁸ Saatan bi mbei hogi miti Jöpu baka-na-baka, nöö a bi ta mbei Jöpu si kuma Jehovah hën bi ta du ku ën (Jöpu 1:13-21). Bakaten dii womi di bi ta mbei taa de ku Jöpu dë mati, bi taki soni u hati Jöpu. De bi taki taa a bi abi hogihati, nöö u di soni dë hedi Gadu bi ta sitaafu ën (Jöpu 2:11; 22:1, 5-10). Ma hii fa hii  dee soni aki bi ta miti Jöpu, tökuseei a bi hoi hënseei a Jehovah. A dë sö tuu taa Jöpu bi taki so soni di an bi bunu (Jöpu 6:1-3). Ma Jehovah bi fusutan taa a bi taki dee soni dë u di dee soni di dee womi bi taki bi hati ën, söseei u di a bi ta fii bookosaka. Jehovah bi si taa Jöpu an bi bia baka dëën, hii fa Saatan bi mbei hogi miti ën baka-na-baka. Di Saatan pooba Jöpu te a kaba, hën Jehovah bi mbei Jöpu toona feni dee soni dee a bi abi, tu toon möön hia, söseei a bi mbei a libi 140 jaa jeti (Jakobosi 5:11). Jöpu bi dini Jehovah ku hii hën hati go dou. Unfa u du sabi di soni dë? Biga de bi sikifi Ezekiëli 14:14 höndöhöndö jaa baka di Jöpu dëdë.

19, 20. (a) Unfa u sa djeesi Jöpu a di fasi fa a bi ta biibi Gadu, söseei a di fasi fa a bi ta piki hën buka? (b) Unfa u sa lei taa u ta fii ku wotowan kumafa Jehovah ta du ën?

¹⁹ Unfa u sa djeesi Jöpu a di fasi fa a bi ta biibi Gadu, söseei a di fasi fa a bi ta piki hën buka? Aluwasi soni ta taanga da u, tökuseei u musu ta lei taa Jehovah hën da di sëmbë di u möön lobi. U musu ta futoou ën ku hii u hati, söseei u musu ta piki hën buka ku hii u hati tu. U abi möön hia soni möön Jöpu, di musu mbei u du di soni aki. Pakisei dee soni dee u ko sabi a di ten aki. U ko sabi sömëni soni u Saatan ku dee soni dee a ta du u ganjan sëmbë (2 Kolenti 2:11). Di Bëibel ta heepi u fuu ko fusutan faandi mbei Gadu ta da pasi u hogi miti u. U ta ko fusutan di soni aki möön gaanfa, te u ta lesi di buku Jöpu. Di tjabukama woto u Daniëli mbei u ko fusutan taa di Könuköndë u Gadu da wan tuutuu tii, nöö Jesosi Keesitu da di könu fëën (Daniëli 7:13, 14). Söseei u sabi taa di Könuköndë aki o tii hii di goonliba, nöö a o puu pena ku fuka a goonliba.

²⁰ Di soni di bi miti Jöpu ta heepi u fuu ko fusutan tu taa u musu ta fii ku dee baaa ku dee sisa fuu te de dë a fuka. Kandë a dee pisiten dë, de o ta taki soni di an bunu, kumafa a bi pasa ku Jöpu (Peleikima 7:7). Ma wa musu tei de u hogi, söseei wa musu ta kuutu de tu. Ma u musu mbei möiti fuu ko fusutan unfa de ta fii. Te u ta du sö, nöö woo ko dë kuma Jehovah, di Tata fuu. Biga a lobi hii sëmbë, söseei a ta fii ku de tu.​—Psalöm 103:8.

21. Unfa di soni di sikifi a 1 Petuisi 5:10 ta mbei u mëni dee soni dee bi miti Noa, Daniëli ku Jöpu?

²¹ Noa, Daniëli ku Jöpu da sëmbë fu awooten di an bi libi a di wan seei ten, nöö na di wan seei soni bi miti de. Ma hii de tuu bi hoi dou. Di soni aki ta mbei u mëni di soni di apösutu Petuisi bi taki. A bi taki taa: „Di Gadu fuu di abi hii bunuhati o dë ku unu e. . . . Nöö dee sitaafu an o dë u nöömö e, dee sëmbë, ma de o dë u wan pisiten nöö. Nöö baka fëën, nöö Gadu o da unu böö. A o mbei un ko taanga gingin a di biibi, kuma wan sitonu posu di an sa hön kai.”​—1 Petuisi 5:10.

22. Andi woo luku a di woto di ta ko?

²² Dee soni dee sikifi a 1 Petuisi 5:10 sa heepi dee sëmbë u Gadu a di ten aki tu. Jehovah ta paamusi u taa a o heepi dee dinima fëën u de hoi dou, söseei taa a o da de taanga tu. Hii u tuu kë u Jehovah mbei u ko taanga gingin a di biibi, söseei u kë hoi useei nëën. Fëën mbei u kë djeesi Noa, Daniëli ku Jöpu a di fasi fa de bi ta biibi Gadu, söseei a di fasi fa de bi ta piki hën buka. A di woto di ta ko woo si taa dee womi aki bi hoi deseei a Jehovah u di de bi sabi ën bumbuu. Boo taa dee womi aki bi sa „fusutan hii soni” di Gadu bi kë u de du (Nöngö 28:5). Nöö u sa du di wan seei soni tu.