1, 2. (a) Andi hii u tuu ta kë? (b) Fuun soni u sa dë seiki?

HII u tuu ta kë u wotowan lobi u. Nöö hii u tuu ta kë u wotowan libi ku u a wan leti fasi. Ee a ta pasa möön gaanfa taa sëmbë an ta libi ku u a di lö fasi aki, nöö kandë u sa ko ta fii kuma wa dë wan hojo soni.

² Jehovah sabi taa u ta kë u wotowan lei taa de lobi u, söseei taa u ta kë u sëmbë libi ku u a wan leti fasi (Ps. 33:5). U sa dë seiki taa Gadu lobi u gaanfa, söseei taa a kë u wotowan libi ku u a wan leti fasi. U ta si di soni aki te u luku di Wëti di Jehovah bi mbei Mosesi da dee Isaëli sëmbë. Wë ee i dë wan sëmbë di ta fii bookosaka u di wotowan an ta libi bunu ku i, nöö buta pakisei a di fasi fa di Wëti di Gadu bi da Mosesi * ta lei unfa Jehovah ta booko hën hedi ku dee sëmbë fëën.

3. (a) Andi Loomë 13:8-10 ta lei u u di Wëti u Mosesi? (b) Andi da dee hakisi dee woo luku a di woto aki?

³ Te u ta lei soni a di Wëti di Gadu bi da Mosesi, nöö u ta ko si di fasi fa Jehovah Gadu lobi u tjika. (Lesi Loomë 13:8-10.) A di woto aki, woo luku wantu Wëti di Gadu bi da dee Isaëli sëmbë, söseei woo luku dee piki u dee hakisi aki: Faandi mbei u sa taki taa lobi hën mbei Gadu bi da dee sëmbë fëën di Wëti? Faandi mbei u sa taki taa di Wëti bi ta heepi sëmbë u de du soni a wan leti fasi? Unfa Gadu bi kë taa dee sëmbë dee bi abi faantiwöutu bi musu ta hoi di Wëti? Nöö un pei sëmbë di Wëti bi ta möön heepi? Dee piki u dee hakisi aki sa da u kötöhati, de sa heepi u fuu sabi taa soni o waka möön bunu a di ten di ta ko, söseei de sa heepi u fuu ku di lobihati Tata  fuu ko dë möön gaan mati.​—Tjab. 17:27; Lom. 15:4.

4. (a) Faandi mbei u sa taki taa lobi hën mbei Gadu da dee Isaëli sëmbë di Wëti? (b) Fuun wëti Jesosi bi taki te u luku andi sikifi a Mateosi 22:36-40?

⁴ Wë u sa taki taa lobi hën mbei Jehovah bi da Mosesi di Wëti, u di hii soni di Jehovah ta du, a ta du ku lobi (1 Joh. 4:8). Tu soni bi mbei Jehovah da dee Isaëli sëmbë di Wëti. Di fosu soni, hën da u di a bi kë u de lei taa de lobi ën, söseei u di a bi kë u de lei taa de lobi wotowan. (Leif. 19:18; Deto. 6:5; lesi Mateosi 22:36-40.) Fëën mbei u sa taki taa hiniwan u dee wëti di Jehovah bi da Mosesi, ta lei u unfa Jehovah lobi u tjika. Boo luku wantu woto di ta lei u faandi mbei u taki di soni aki.

5, 6. Andi Jehovah kë u womi ku mujëë di tööu musu du, nöö andi Jehovah ta si hii juu?

⁵ I musu ta hoi iseei a di sëmbë di i ku ën tööu, söseei i musu ta sölugu dee mii fii. Jehovah kë u sëmbë di tööu musu ta lobi deseei sö gaanfa taa di lobi dë musu sa dë u teego (Ken. 2:24; Mat. 19:3-6). Di waka di wan sëmbë ta waka da di sëmbë di hën ku ën tööu, da di möön hati soni di sa miti wan sëmbë. Fëën mbei di u seibi u dee Teni Wëti, ta taki taa sëmbë an musu waka da di sëmbë di hën ku ën tööu (Deto. 5:18). Wan gaan zöndu wan sëmbë du a Gadu wojo te a du di soni aki, söseei a ta dë wan gaan hati soni da di sëmbë di di soni aki miti (Ken. 39:7-9). Wan sëmbë di di soni aki miti, sa fii di pen dë sömëni jaa longi.

⁶ Jehovah ta buta pakisei a di fasi fa wan womi ku wan mujëë di tööu ta libi ku deseei. A bi kë taa dee Isaëli womi bi musu libi bunu ku dee mujëë u de. Wan womi di bi ta lesipeki di Wëti, bi ta lobi di mujëë fëën, söseei an bi o booko tööu u pikipiki soni hedi (Deto. 24:1-4; Mat. 19:3, 8). Ma ee wan gaan soni hën bi ko pasa, hën te u kaba fëën a bi kë booko di tööu, nöö a bi musu da di mujëë wan pampia u lei taa hën ku ën an dë möön. Di pampia aki bi ta tjubi di mujëë u de an dëën wan poi në taa a libi fanafiti a di së u manu ku mujëë soni. Boiti di dë, a sa dë taa ufö di womi da di mujëë fëën di pampia, nöö a bi musu fan ku dee gaanwomi u di foto. Di soni dë bi o da dee gaanwomi di okasi u mbei möiti u fan ku de u luku ee de an sa mindi baka. Te wan Isaëli womi bi tuwë di mujëë fëën u pikipiki soni hedi, nöö na hii juu Jehovah bi ta tapëën fu an booko di tööu. Hën da an bi ta mbei dee gaanwomi nasö dee tjabukama fëën tapa sö wan womi fu an booko di tööu fëën. Ma tökuseei a bi ta si unfa di mujëë bi ta tja sitaafu, söseei unfa a bi ta këë.​—Mal. 2:13-16.

7, 8. (a) Andi Jehovah bi piki mama ku tata taa de musu ta du? (Luku di peentje u di kafiti.) (b) Andi u ta lei u di soni dë?

⁷ Di Wëti bi ta lei tu taa Jehovah kë taa dee mii bi musu ta dë waiwai, söseei taa soni an bi musu du de. Jehovah bi da mama ku tata di faantiwöutu u de da dee mii u de dee soni di de abi fanöudu u de sa göö ko bigi, söseei de bi musu ta heepi de u de ko dë mati u Gadu. Mama ku tata bi musu ta tei hiniwan okasi di de feni u heepi dee mii u de u de ko fusutan dee wëti u Jehovah, söseei de bi musu heepi de tu u de ko lobi Jehovah (Deto. 6:6-9; 7:13). Wan u dee soni di bi mbei Jehovah bi sitaafu dee Isaëli sëmbë, bi dë u di de bi ta libi ku so u dee mii u de a wan hogihati fasi (Jel. 7:31, 33). Mama ku tata an bi musu ta si dee mii u de kuma soni di de ta lasi ten nëën baka, söseei de an bi musu ta libi hogi ku de. Ma de bi musu si dee mii u de kuma wan gudu di Jehovah da de.​—Ps. 127:3.

⁸ Di soni di u ta lei: Jehovah ta buta pakisei a di fasi fa sëmbë di tööu ta libi ku deseei. A kë u mama ku tata lobi dee mii u de, söseei a o kuutu mama ku tata u di fasi fa de bi ta libi ku dee mii u de.

9-11. Faandi mbei Jehovah bi da dee sëmbë fëën di Wëti di ta taki taa ja musu abi langawojo?

⁹ Ja musu abi langahati. Di lasiti wëti u dee Teni Wëti di Gadu bi da dee sëmbë fëën, bi ta taki taa an bunu u wan sëmbë ta haun ku wotowan, nasö taa an bunu u wan sëmbë ko ta hangi di soni u wan woto sëmbë a wan föutu fasi (Deto. 5:21; Lom. 7:7). Jehovah bi da dee Isaëli sëmbë di wëti  aki u di a bi kë lei de wan fanöudu soni. A bi kë u dee sëmbë fëën tjubi de hati. Hën da de bi musu tjubi di pakisei u de, söseei de bi musu ta köni ku dee soni di de bi ta pakisei, sö taa de an hangi u feni dee soni u wotowan a wan fasi di an fiti. Jehovah sabi taa sëmbë ta ko ta du soni a wan föutu fasi, u di de bi abi wan föutu fasi u pakisei (Nöng. 4:23). Ee wan Isaëli sëmbë bi ko abi wan taku hangi u wan soni di an dë fëën, nöö di soni dë bi sa mbei an libi bunu ku wotowan. Könu Dafiti, bi mbei di lö föutu aki tu. A bi dë wan bumbuu womi. Ma wan daka, hën a bi ko abi wan taku hangi da wan mujëë u wan woto womi. Di taku hangi aki bi mbei a bi go du wan gaan zöndu (Jak. 1:14, 15). Dafiti bi libi fanafiti a di së u manu ku mujëë soni. A bi pooba u ganjan di manu u di mujëë tu, nöö te u kaba fëën a bi mbei de kii di womi.​—2 Sam. 11:2-4; 12:7-11.

¹⁰ Jehovah bi ta sabi te wan sëmbë bi ko abi wan taku hangi u feni wan soni u di wotowan fëën. A sabi andi wan sëmbë ta pakisei, söseei a sabi unfa wan sëmbë ta fii (1 Klon. 28:9). Di wëti di Jehovah bi da dee Isaëli sëmbë di ta taki taa de an musu hangi u feni di soni di wan woto sëmbë abi a wan föutu fasi, bi ta heepi de u de koti pasi da hiniwan pakisei di sa tja de go du soni di an bunu. A ta lei taa Jehovah da wan köni Tata, söseei taa a dë wan lobihati Tata!

¹¹ Di soni di u ta lei: Jehovah ta si möön leki fa libisëmbë wojo ta si. A ta si unfa wan sëmbë dë tuutuu nëën hati (1 Sam. 16:7). Sëmbë an sa tjubi wan pakisei, nasö wan fii da Jehovah. Jehovah ta luku dee bunu soni dee dë a u hati, nöö a kë fuu ta du dee bunu soni dë. Ma a kë tu taa u musu ko sabi dee föutu pakisei fuu, nöö a kë fuu duwengi useei sö taa an ko pasa taa u go du wan soni di an bunu.​—2 Klon. 16:9; Mat. 5:27-30.

12. Andi u ta lei a di Wëti di Gadu bi da Mosesi?

¹² Di Wëti di Gadu bi da Mosesi ta lei u tu taa Jehovah da wan Gadu di lobi te soni kuutu a wan leti fasi (Ps. 37:28; Jes. 61:8). Jehovah lei u a di möön bunu fasi unfa u musu libi a wan leti fasi ku wotowan. Te dee Isaëli sëmbë bi ta libi ku dee wëti di Jehovah bi da de, nöö Jehovah bi ta mbei soni waka bunu da de. Te de an bi hoi deseei a dee bumbuu wëti di Jehovah bi da de, nöö sömëni fuka bi ta miti de. Boo buta pakisei a tu u dee Teni Wëti jeti.

13, 14. Andi bi dë dee tu fosuwan u dee Teni Wëti, nöö unfa di hoi di dee Isaëli sëmbë bi o ta hoi deseei a dee wëti aki bi o mbei de feni wini?

¹³ Dini Jehovah wanwan tö. Dee tu fosuwan u dee Teni Wëti, bi ta taki taa dee Isaëli sëmbë bi musu dini Jehovah wanwan, söseei de bi taki taa de an musu dini poipoi gadu (Ëki. 20:3-6). Dee wëti di Jehovah bi da dee sëmbë fëën, an bi dë u tja wini ko da Jehovah, ma de bi dë u tja wini ko da de. Te dee sëmbë fëën bi ta hoi deseei nëën, nöö soni bi ta waka bunu da de. Ma te de bi go dini dee poipoi gadu u dee woto köndë sëmbë, nöö sömëni fuka bi ta miti de.

¹⁴ Pakisei dee Kaana sëmbë. Dee sëmbë aki bi ta dini poipoi gadu, ka u de dini di tuutuu Gadu. Te u kaba fëën sömëni soni bi miti de (Ps. 115:4-8). Di dini di de bi ta dini dee gadu aki, bi ta mbei de bi ta libi fanafiti a di së u manu ku mujëë soni, nöö de bi ta tjuma dee mii u de a faja da poipoi gadu. Sö nöö te dee Isaëli sëmbë an bi ta hoi deseei a Jehovah, u di de bi nango ta dini poipoi gadu, nöö de bi ta du soni di bi ta mbei de tja fuka bakaten, söseei di bi ta mbei dee sëmbë u de wosudendu tja fuka tu (2 Klon. 28:1-4). Dee sëmbë dee bi ta tei fesi da di föluku u Jehovah, an bi ta kuutu soni a wan leti fasi möön. De bi ta wooko ku di makiti u de a wan föutu fasi, nöö de an bi ta libi bunu ku dee pootima ku dee sëmbë dee bi abi heepi fanöudu (Eze. 34:1-4). Jehovah bi bai dee Isaëli sëmbë taa a o sitaafu dee sëmbë dee an ta libi bunu ku dee mujëë dee manu u de dëdë, söseei dee mii dee an abi tata möön (Deto. 10:17, 18; 27:19). Ma te dee sëmbë u Jehovah bi ta hoi deseei nëën, söseei te de bi ta libi bunu ku deseei, nöö Jehovah bi ta mbei soni waka bunu da de.​—1 Kön. 10:4-9.

15. Andi u ta lei u Jehovah?

 ¹⁵ Di soni di u ta lei: Te sëmbë ta du kuma de ta dini Jehovah, ma de an ta hoi dee wëti fëën, nöö hën de ta pena dee sëmbë fëën, nöö na Jehovah hën ta mbei di soni dë ta pasa. Jehovah lobi u, nöö a ta sabi te wotowan an ta libi bunu ku u. A ta fii di pen fuu möön leki fa wan mama ta fii te di mii fëën ta tja fuka (Jes. 49:15). Hii fa Jehovah an o du wan soni wantewante, tökuseei abiti möön a o kuutu hii dee sëmbë dee an ta libi bunu ku wotowan ee de an tooka di fasi fa de ta libi.

16-18. Na un ten dee Isaëli sëmbë bi musu ta libi ku dee Wëti di Gadu bi da Mosesi, nöö andi u ta lei u di soni aki?

¹⁶ Di Wëti di Gadu bi da Mosesi bi ta taki unfa dee Isaëli sëmbë bi musu ta du sömëni soni. Fëën mbei dee gaanwomi di de bi buta u luku di föluku, bi musu kuutu dee sëmbë u Jehovah a wan leti fasi. Na soni di nama ku di dini u Jehovah nöö de bi musu ta kuutu, ma de bi musu ta kuutu soni tu te wan toobi bi ko dë a de mindi, nasö te wan sëmbë bi du hogi ku wan wotowan. Buta pakisei a dee woto aki.

¹⁷ Ee wan Isaëli sëmbë bi kii wan sëmbë, nöö de an bi ta kii ën wantewante. Dee gaanwomi bi ta öndösuku di woto luku ufö de taki ee di sëmbë fiti u kisi dëdë sitaafu (Deto. 19:2-7, 11-13). Dee gaanwomi bi ta kuutu sömëni soni u di libi u dee Isaëli sëmbë. De bi ta kuutu toobi di sëmbë ku sëmbë bi abi u gudu hedi, söseei de bi ta kuutu soni di nama ku wan womi ku hën mujëë tu (Ëki. 21:35; Deto. 22:13-19). Te dee gaanwomi bi ta kuutu soni a wan leti fasi, söseei te dee Isaëli sëmbë bi ta du dee soni dee sikifi a di Wëti, nöö hii sëmbë bi ta feni wini fëën. Söseei hii di köndë bi ta tja gafa ko da Jehovah.​—Leif. 20:7, 8; Jes. 48:17, 18.

¹⁸ Di soni di u ta lei: Hiniwan soni di u ta du a di libi fuu Jehovah ta luku. A kë fuu libi ku wotowan a wan leti fasi, söseei a kë fuu lei taa u lobi wotowan. A ta buta pakisei a dee soni dee u ta taki ku dee soni dee u ta du, aluwasi u dë u wanwan a wosu.​—Heb. 4:13.

19-21. (a) Unfa dee gaanwomi ku dee kuutuma bi musu kuutu dee sëmbë u Gadu? (b) Unfa di Wëti di Gadu bi da Mosesi bi ta tjubi dee sëmbë u Gadu, nöö andi u sa lei u di soni aki?

¹⁹ Jehovah bi kë tjubi dee sëmbë fëën u de an ko ta libi kuma dee woto köndë sëmbë dee bi ta libi zuntu ku de. Fëën mbei a bi kë taa dee gaanwomi ku dee kuutuma bi musu ta wooko ku di Wëti a wan leti fasi te de bi o kuutu wan sëmbë. Ma dee sëmbë dee bi o kuutu soni, an bi musu ta libi ku dee sëmbë u Gadu a wan hogihati fasi, nasö a wan fasi di ta lei taa de an ta fusutan de. Ma de bi musu kuutu soni a wan leti fasi.​—Deto. 1:13-17; 16:18-20.

²⁰ Jehovah abi tjalihati u dee sëmbë fëën. Fëën mbei a buta wëti di ta tapa sëmbë u de an libi hogi ku wotowan. Boo taa dee Wëti di Gadu bi da dee Isaëli sëmbë bi ta mbei taa an ta pasa hesihesi taa wan sëmbë mindi soni da wan wotowan taa a du wan hogi, hii fa di sëmbë dë an du na wan hogi. Wan sëmbë bi abi leti u hakisi ambë da di sëmbë di taki taa a du wan soni di an bunu (Deto. 19:16-19; 25:1). Tu sëmbë, nasö möön leki tu sëmbë bi musu taki ee wan sëmbë du wan soni tuutuu, ufö de sa kuutu ën (Deto. 17:6; 19:15). Ma unfa a dë  ee wan Isaëli sëmbë bi du wan soni di an bunu, ma wan kodo sëmbë nöö si ën? Sö wan sëmbë an bi musu si kuma an o kisi sitaafu u di soni di a du. Jehovah bi si andi a du. A wan wosudendu, nöö tata hën bi abi taki a di wosudendu, ma de an bi abi taki a hii soni liba. So juu te toobi bi dë a wan wosudendu, nöö dee gaanwomi u di foto bi musu ko kuutu di taki dë.​—Deto. 21:18-21.

²¹ Di soni di u ta lei: Jehovah da di möön bunu sëmbë di u sa djeesi a di fasi fa a ta kuutu soni. Hii juu a ta kuutu soni a wan leti fasi (Ps. 9:7). A ta hei dee sëmbë dee ta hoi dee wëti fëën, ma a ta sitaafu dee sëmbë dee abi taki a wotowan liba, ma di an ta du soni a wan leti fasi (2 Sam. 22:21-23; Eze. 9:9, 10). So juu a sa ta djei kuma dee sëmbë dee ta du soni di an bunu, an ta kisi sitaafu, ma te Jehovah buta taa di juu dou faa sitaafu de, nöö seiki a o sitaafu de (Nöng. 28:13). Ee de an bia de libi, nöö de o ko fusutan taa „a dë wan gaan soni u panta da tuutuu, fii musu ko kai a di libilibi Gadu maun fu hën musu sitaafu i”.​—Heb. 10:30, 31.

22-24. (a) Un pei sëmbë di wëti bi ta möön heepi, nöö andi di soni aki ta lei u u Jehovah? (b) Andi wa musu du te u luku Ëkisodesi 22:22-24?

²² Di Wëti di Gadu bi da dee Isaëli sëmbë bi ta möön heepi dee mii dee an bi abi mama ku tata möön, dee mujëë dee manu u de dëdë, ku dee woto köndë sëmbë. Gadu bi piki dee kuutuma u Isaëli taa: „Te un musu kuutu wan taki u wan woto köndë sëmbë di ta libi ku unu, nasö u wan mii di an abi tata möön, nöö wan musu kuutu de a wan fasi di an fiti. Te wan mujëë an abi manu möön, u di di manu fëën ko lasi libi, nöö wan musu tei di  koosu fëën go panti” (Deto. 24:17). Jehovah bi ta abi tjalihati u dee sëmbë dee an abi saanfa-u-du u deseei. Nöö a bi ta sitaafu dee sëmbë dee an bi ta libi bunu ku de.​—Lesi Ëkisodesi 22:22-24.

²³ Di Wëti bi ta heepi dee sëmbë u wan wosudendu u de an libi fanafiti ku deseei a di së u manu ku mujëë soni (Leif. 18:6-30). Hii fa dee woto köndë sëmbë dee bi ta libi zuntu ku dee Isaëli sëmbë bi ta libi dee lö libi aki, tökuseei dee sëmbë u Jehovah bi musu si di lö fasi u libi aki kumafa Jehovah ta si ën. Jehovah buuse dee lö libi aki gaanfa seei.

²⁴ Di soni di u ta lei: Jehovah kë taa dee sëmbë dee a da taki a wotowan liba, musu libi a wan fasi di ta lei taa de lobi dee sëmbë di de ta luku. A buuse di libi di wotowan ta libi hogi ku wotowan a di së u manu ku mujëë soni. A kë taa de musu kuutu hii sëmbë a wan leti fasi, möönmöön dee sëmbë dee an abi saanfa-u-du u deseei.

25, 26. (a) Faandi mbei u sa taki taa lobi ta nama ku leti libi tu? (b) Fuun soni woo taki a di u tu woto di nama ku di wan aki?

²⁵ Te sëmbë ta lobi de na de, nöö de ta libi ku deseei a wan leti fasi. Te u sabi taa Jehovah ta libi ku u a wan leti fasi, nöö u ta ko lobi ën möön gaanfa. Te u ko lobi Gadu ku dee wëti fëën, nöö u ta kë du soni u lei taa u lobi wotowan, söseei u ta kë libi ku de a wan leti fasi.

²⁶ Di Wëti di Gadu bi da Mosesi bi heepi dee Isaëli sëmbë u de ku Gadu ko dë möön gaan mati. Ma baka di Jesosi bi ko a goonliba, nöö an bi dë fanöudu möön u dee sëmbë u Gadu hoi di Wëti di Gadu bi da Mosesi. De bi feni wan möön bunu wëti u de hoi (Lom. 10:4). Apösutu Paulosu bi taki taa di Wëti bi dë u „sëmbë sa sabi fa dee möön bunu soni dee bi o ko a bakaten aki o dë” (Heb. 10:1). A di u tu woto di nama ku di wan aki, woo taki u so u dee bunu soni aki, söseei woo taki unfa a dë fanöudu fuu lei taa u lobi useei a di kemeente, söseei unfa u sa ta libi a wan leti fasi ku useei.