1. Andi bi ko pasa u di dee baaa u Josëfu bi ta haun ku ën?

JAKOPU bi lobi hii dee womi mii fëën. Ma a bi abi wan womi mii u 17 jaa de kai Josëfu, nöö a bi lobi ën te na soni. Unfa dee baaa u Josëfu bi feni di soni dë? Wë de bi ko ta haun ku Josëfu, hën de bigi ta buuse ën. Josëfu an bi du na wan soni ku dee baaa fëën. Ma ku ën sö seei de bi sei Josëfu faa ko dë saafu, hën de ganjan de tata taa wan hogi mbeti kii di womi mii fëën di a bi lobi gaanfa. U di dee baaa u Josëfu bi ta haun ku ën, mbei fiifii libi an bi ko dë a di wosudendu u de möön. Boiti di dë, de bi mbei de tata tjali gaanfa seei.​—Ken. 37:3, 4, 27-34.

2. Faandi mbei u sa taki taa di haun di sëmbë ta haun ku wotowan da wan gaan hogi soni, te u luku Galasia 5:19-21?

² Di haun di sëmbë ta haun * ku wotowan da wan u dee ’soni di di hati fuu ta manda u fuu’ du. Di Bëibel ta taki taa di soni dë da wan u dee soni di sa mbei wan sëmbë an kisi di Könuköndë u Gadu. (Lesi Galasia 5:19-21.) Di soni de kai haun, da wan soni di ta mbei sëmbë ta buuse wotowan. A ta mbei sëmbë ta fia ku wotowan. A ta mbei sëmbë ta buja ku wotowan. Söseei a ta mbei sëmbë ko abi taanga hatiboonu.

3. Andi woo luku a di woto aki?

³ Di woto u dee baaa u Josëfu ta heepi u fuu si unfa di haun di sëmbë ta haun ku wotowan, sa poi sëmbë ku sëmbë. A ta heepi u fuu si tu taa di soni dë sa mbei sëmbë u wan wosudendu an ko ta libi fiifii ku deseei möön. Hii fa wa o du di soni di  dee baaa u Josëfu bi du, tökuseei u sabi taa hati fuu sa ganjan u, u di u da zöndu libisëmbë (Jel. 17:9). Fëën mbei so juu a sa pasa taa u haun ku wotowan. Boo luku wantu woto a di Bëibel, di o lei u faandi mbei a sa pasa taa u ko ta haun ku wotowan. Baka di dë, nöö woo luku unfa u sa köni fu wa ko ta haun ku wotowan, söseei woo luku unfa u sa libi fiifii ku useei.

4. Faandi mbei dee Filisiti sëmbë bi ta haun ku Isaki?

⁴ Te wan sëmbë gudu. Isaki bi dë wan gudu womi, nöö dee Filisiti sëmbë bi ta haun ku ën u di gudu fëën hedi (Ken. 26:12-14). De bi tapa dee wata baaku ka Isaki bi ta feni wata da dee mbeti fëën (Ken. 26:15, 16, 27). So sëmbë u di ten aki dë kuma dee Filisiti sëmbë. De ta haun ku dee sëmbë dee abi möön hia soni möön de. Na kë nöö dee sëmbë aki ta kë dee soni dee wotowan abi, ma de ta kë puu dee soni dë a dee wotowan u de maun.

5. Faandi mbei dee hedima u keiki bi ta haun ku Jesosi?

⁵ Te hia sëmbë lo’ wan sëmbë. Dee hedima u dee Dju keiki bi ta haun ku Jesosi, u di sömëni sëmbë bi lobi ën gaanfa (Mat. 7:28, 29). Gadu hën bi manda Jesosi ko a Goonliba, nöö Jesosi bi ta lei sëmbë tuutuu soni. Ma ku ën sö seei dee hedima u keiki aki bi ta mindi soni dëën, söseei de bi ta paaja dee soni aki u poi Jesosi në (Maik. 15:10; Joh. 11:47, 48; 12:12, 13, 19). Andi u ta lei a di woto aki? U musu ta köni fu wa ko ta haun ku dee baaa ku dee sisa di wotowan lobi a di kemeente, u di de abi bunu fasi. Ka fuu du di soni dë, nöö u musu mbei möiti fuu ko abi dee bunu fasi di de abi.​—1 Kol. 11:1; 3 Joh. 11.

6. Unfa a bi dë u si taa Dioteefesi bi ta haun ku wotowan?

⁶ Te sëmbë abi faantiwöutu a di kemeente. A di pisiten u dee fesiten Keesitu sëmbë, Dioteefesi bi ta haun ku dee baaa dee bi ta tei fesi a di kemeente. A bi „kë [taa] hënseei musu dë fesima” a di kemeente. Fëën mbei a bi ta taki hogi u Johanisi ku dee woto baaa dee bi ta tei fesi (3 Joh. 9, 10). Wë kandë wa o du di soni di Dioteefesi bi du. Ma tökuseei a sa pasa taa u ko ta haun ku wan wotowan fuu, te de dëën wan faantiwöutu di u bi kë abi. Di soni aki sa pasa, möönmöön ee u ta si kuma useei bi o sa tja di faantiwöutu dë tu, nasö taa u bi o du ën möön bunu seei.

7. Unfa di soni de kai haun sa mbei u ko dë?

⁷ Di soni de kai haun dë kuma wan taku uwii. Te a nasi a u hati kaa, nöö a sa taanga u puu. Di soni de kai haun ta mbei sëmbë ko abi fasi di an bunu. A sa mbei sëmbë ko abi gaanfasi, söseei a sa mbei de ko ta pakisei deseei nöö. Te wan sëmbë ta haun ku wotowan, nöö di soni dë sa tapëën fu an ko abi bunu fasi. A sa mbei an ko ta lobi wotowan möön, a sa mbei an ko ta abi tjalihati u wotowan, söseei a sa mbei an ko ta libi bunu ku wotowan möön tu. Solanga u si taa di taku uwii aki bigi göö a u hati, nöö u musu hön ën puu. Unfa u sa köni fu wa ko ta haun ku wotowan?

8. Andi da wanlö fasi di sa heepi u fu wa haun ku wotowan?

⁸ Ee u ta mbei möiti fuu ko abi sakafasi, söseei fuu ta dë tifeedi ku dee soni dee u abi, nöö wa o ta haun ku wotowan. Sakafasi o heepi u fu wa si useei hei möön fa u dë. Wan sëmbë di abi sakafasi an ta si kuma a fiti u feni soni möön wotowan (Gal. 6:3, 4). Wan sëmbë di dë tifeedi ta wai ku di soni di a abi, nöö an ta tei hënseei maaka ku wotowan (1 Tim. 6:7, 8). Te wan sëmbë di abi sakafasi si wan woto sëmbë feni wan bunu soni, nöö a ta wai dëën.

9. Andi di santa jeje o heepi u fuu du, te u luku Galasia 5:16 ku Filipi 2:3, 4?

 ⁹ U abi di santa jeje u Gadu fanöudu faa heepi u fu wa ta haun ku wotowan. Boiti di dë, u abi di santa jeje fanöudu fuu ko abi sakafasi, söseei fuu dë tifeedi ku dee soni dee u abi. (Lesi Galasia 5:16; Filipi 2:3, 4). Di santa jeje u Jehovah sa heepi u fuu öndösuku useei luku, söseei a sa heepi u fuu ko sabi faandi mbei u ta du dee soni dee u ta du. Gadu sa heepi u fuu disa dee pakisei dee an bunu, fuu ko ta pakisei soni di bunu (Ps. 26:2; 51:10). Boo taki soni u Mosesi ku Paulosu. Dee womi aki bi ta köni fu de an ko ta haun ku wotowan.

10. Un soni bi sa dë wan tesi da Mosesi? (Luku di peentje u di kafiti.)

¹⁰ Mosesi bi abi taki a dee sëmbë u Gadu liba, ma an bi ta suku u tapa wotowan u de an feni di gaandi dë tu. Wan daka, Jehovah bi tei so u di santa jeje fëën puu a Mosesi, hën a da wanlö gaan womi u Isaëli ën. Dee womi aki bi taanpu zuntu ku di komakandi tenti. An bi tei longi seei, hën Mosesi toona jei taa santa jeje bi ko a tu woto gaan womi liba, hën de bigi ta du kuma de da tjabukama u Gadu. Ma dee womi aki an bi dë a di komakandi tenti. Andi Mosesi bi du di Josua piki ën taa an musu disa dee womi dë u de du di soni dë? Wë Mosesi an bi haun ku dee womi aki u di Jehovah bi buta mëni a de. Ma a bi du soni ku sakafasi, hën a wai ku de u di Gadu bi da de wan gaandi (Nöb. 11:24-29). Andi u sa lei a Mosesi?

11. Unfa dee gaanwomi sa djeesi Mosesi?

¹¹ Kandë i dë wan gaanwomi, nöö i ta du wan wooko a di kemeente di i lobi tee. Ma unfa a bi o dë ee de hakisi i fii heepi wan woto sëmbë faa ko sa’ u du di wooko dë? Wë kandë i lobi di hoi di i ta hoi Di Hei Wakitimawosu-lei hiniwan wiki. Ma ee i abi sakafasi kuma Mosesi, nöö ja o si kuma joo ko möön lagi, ee de hakisi i fii heepi wan woto baaa faa ko sa’ u du di wooko dë, sö taa te di ten dou, nöö a sa du ën tu. Ja o si soni sö, ma joo wai taa i sa heepi di baaa fii.

12. Unfa sömëni Keesitu sëmbë u di ten aki ta lei taa de dë tifeedi, söseei taa de abi sakafasi?

¹² Buta pakisei a wan woto soni di ta miti sömëni baaa di ko gaandi kaa. De ta dë fesima u dee gaanwomi sömëni jaa longi. Ma te de tapa 80 jaa, nöö de ta disa kamian da woto baaa u de du di wooko di de bi ta du. Dee keling-gaanwomi dee dou 70 jaa kaa ta du soni ku sakafasi. De ta dë kabakaba u disa di wooko di de bi ta du, u de go du wan woto wooko. A dee jaa dee pasa aki, sömëni sëmbë di bi ta wooko a dee tookatooka Bëtëli u goonliba, bi bigi du wan woto wooko di tooka ku di de bi ta du a Bëtëli. Dee baaa ku dee sisa aki ta hoi deseei a Jehovah, nöö de an ta haun ku dee sëmbë dee ta du di wooko di de bi ta du fosu.

13. Andi bi sa mbei Paulosu haun ku dee 12 apösutu u Jesosi?

¹³ Apösutu Paulosu da wan woto sëmbë di u sa djeesi. A bi ta dë tifeedi ku soni, söseei a bi abi sakafasi. Paulosu an bi ta haun ku wotowan. A bi ta wooko taanga da Masa, ma ku ën sö seei a bi taki taa: „Fa mi dë aki mi dë di möön lagi wan a dee tjabukama u Masa Jesosi mindi. Ma bumbuu tjika u de kai mi wan tjabukama fëën seei” (1 Kol. 15:9, 10). Dee 12 apösutu bi ta waka ku Jesosi di a bi ta du di diniwooko fëën a goonliba aki. Ma di Jesosi dëdë toona weki ko a libi baka, nëën ufö Paulosu bi ko dë wan Keesitu sëmbë. Hii fa Paulosu bi ko dë wan apösutu di ta konda di buka da dee woto köndë sëmbë, tökuseei an bi ko dë wan u dee 12 apösutu u Jesosi (Lom. 11:13; Tjab. 1:21-26). Paulosu an bi ta haun ku dee 12 womi aki u di de bi dë gaan mati u Jesosi, ma a bi dë tifeedi ku di soni di a bi abi.

14. Andi woo du ee u ta dë tifeedi ku soni, söseei ee u abi sakafasi?

 ¹⁴ Ee u ta dë tifeedi ku soni, söseei ee u abi sakafasi, nöö woo dë kuma Paulosu. Woo ta lesipeki wotowan te Jehovah buta de u de tei fesi (Tjab. 21:20-26). Jehovah seeka soni u gaanwomi bi sa dë u tei fesi a di kemeente. Hii fa dee womi aki dë zöndu libisëmbë, tökuseei Jehovah ta si de kuma „gudu” di di kemeente abi (Ef. 4:8, 11). Te u ta lesipeki dee gaanwomi, söseei te u ta wooko makandi ku de, nöö u ku Jehovah o ta dë gaan mati, söseei u ku dee baaa ku dee sisa fuu o ta libi fiifii ku useei.

15. Andi u musu du?

¹⁵ Ee u ta haun ku wotowan, nöö wa o sa ta libi fiifii ku useei. U musu hön di soni de kai haun puu a u hati, nöö u musu ta köni fu wa du soni di o sa mbei sëmbë haun ku u. U musu du dee soni aki, ee u kë du di soni di Jehovah taki. A ta piki u taa u musu ta „biinga ku dee soni dee sa mbei u dë fiifii ku u seei, ku dee soni dee sa heepi u fuu ko a fesi a di biibi” (Lom. 14:19). Andi u sa du u heepi wotowan u de an ko ta haun ku u, söseei andi u sa du fuu sa ta libi fiifii ku useei?

16. Unfa u sa ta köni fu wa du soni di sa mbei wotowan haun ku u?

¹⁶ Di fasi fa u ta tja useei, ku dee soni dee u ta du, sa mbei wotowan fii wan fasi. Di goonliba aki kë buta u fuu ta mbei bigi ku dee soni dee u abi (1 Joh. 2:16). Ma di soni dë ta mbei sëmbë ta haun ku wotowan. U sa köni fu wa du soni di sa mbei wotowan ko ta haun ku u. U sa du di soni aki te wa ta taki hii juu u dee  soni dee u abi, söseei te wa ta taki hii juu u dee soni dee woo bai. Wan woto fasi fa u sa köni fu wa mbei wotowan ko ta haun ku u, da te u ta buta pakisei a di fasi fa u ta tja useei te u abi faantiwöutu. Ee hii juu u ta taki soni u di gaandi di u abi, nöö u sa mbei wotowan ko ta haun ku u. Ma te u ta buta pakisei a wotowan, söseei te u ta lei de taa u ta si dee soni di de ta du, nöö u ta heepi de u de dë tifeedi. Boiti di dë, woo ta da useei taanga fuu libi fiifii ku useei.

17. Andi dee baaa u Josëfu bi sa du, nöö faandi mbei de bi sa du di soni dë?

¹⁷ U sa ko dë wan sëmbë di an ta haun ku wotowan! Boo toona buta pakisei a di woto u dee baaa u Josëfu. Sömëni jaa baka di de bi libi hogi ku Josëfu, hën de ku ën bi toona miti a Egepiti. Ufö Josëfu bi piki dee baaa fëën taa hën da di baaa u de, hën a bi pooba de luku ee de bi tooka. A bi seeka soni u de ku ën bi sa sindo njan makandi. Ma a bi da di möön piki baaa u de de kai Benjamin, soni u njan möön fa a bi ta da dee wotowan (Ken. 43:33, 34). Hii fa a bi dë sö, tökuseei wa ta lesi a Bëibel taa dee baaa u Josëfu bi ko ta haun ku Benjamin. Ma de bi ta lei taa de lobi di baaa u de, söseei de bi lei taa de lobi de tata Jakopu (Ken. 44:30-34). U di dee baaa u Josëfu an bi ta haun ku sëmbë möön, mbei de bi toona tja fiifii libi ko a di wosudendu u de (Ken. 45:4, 15). Wë sö nöö ee useei hön di soni de kai haun puu a u hati, nöö woo sa ta libi fiifii ku useei a wosu, söseei woo mbei fiifii libi ta dë a di kemeente hii juu.

18. Andi Jakobosi 3:17, 18, ta lei u taa o pasa, ee u ta mbei möiti fuu ta libi fiifii ku useei?

¹⁸ Jehovah an kë fuu ta haun ku wotowan, ma a kë fuu ta libi fiifii ku useei. U musu mbei taanga möiti fuu sa du dee tu soni aki. Kumafa u bi taki kaa, a dë sö tuu taa u libisëmbë ta abi di fii so juu u haun ku wotowan (Jak. 4:5). Boiti di dë, u ta libi a wan goonliba di ta mbei sëmbë ta haun ku wotowan. Ma ee u mbei möiti fuu ko abi sakafasi, fuu ta tei soni u bigi, söseei fuu ta dë tifeedi ku soni, nöö wa o ta haun ku wotowan. Di soni di woo du, hën da woo ta da useei taanga fuu ta libi fiifii ku useei, sö taa u sa ko abi möön bunu fasi.​—Lesi Jakobosi 3:17, 18.