De pai mi a di foto Noville, a 22 u tuwalufumu-liba u di jaa 1929. Di kamian dë da wan piki foto ka nëigi kamian dë, ka sëmbë ta kiija mbeti ta paandi goon. Nöö di foto aki dë zuntu ku di foto Bastogne di dë a Belgische Ardennen. Mi ta mëni jeti fa di libi bi suti a di kamian dë, di mi bi dë miii. Hiniwan daka, mi ku mi piki baaa Raymond bi ta puu di mëiki u dee kau ku maun tei, söseei u bi ta heepi dee sëmbë fuu koti njanjan a goon dendu tu. Hii sëmbë bi ta dë kabakaba u heepi wotowan ku dee wooko u de, a di foto ka u bi ta dë.

Mi mama de kai Alice, nöö mi tata de kai Emile. De bi lobi di Lomusu keiki gaanfa seei. Hiniwan sonde de bi nango a keiki. Ma a di pisiten u di jaa 1939, hën wanlö baaa bi kumutu a Ingisiköndë ko a di foto fuu. Dee baaa dë bi ta du di pioniliwooko, nöö de bi da mi tata wan u dee buku fuu di u ta kai Ontwaakt! a di ten aki. Wantewante dë mi tata bi ko fusutan taa dee soni dee bi sikifi a di buku bi dë tuutuu soni. Fëën mbei a bi bigi lesi Bëibel. Nöö u di an bi nango a keiki möön, mbei dee sëmbë dee u ku de bi ta dë a di wan kamian, bi bigi du ku ën. De bi ta duwengi ën faa go a keiki baka, söseei de bi ta buja ku ën.

A bi ta hati mi seei u si fa de bi ta du ku mi tata. Fëën mbei mi bi ta begi Gadu faa heepi mi tata, a di begi di mi bi taki fëën a bigi u di woto aki. Di dee sëmbë ka u bi ta libi bi disa u du ku u, hën mi bi ko ta wai seei. Mi bi ko dë seiki taa Jehovah „da di Sëmbë di ta haika begi”.

Dee Nazi sodati bi booko ko a di köndë Bëligia, a 10 u sebitaa-liba u di jaa 1940. Fëën mbei sömëni sëmbë bi foloisi. Uu bi foloisi go a wan pisi u Faansiköndë. Di u bi dë a pasi nango, hën u bi  dou a wan kamian ka dee sodati fu Alumanköndë ku dee u Faansiköndë bi ta feti ku deseei.

Di u bi toona go a wosu baka, hën u si taa de bi tei gaansë u dee gudu fuu. Di dagu fuu de kai Bobbie nöö bi sai dë, nöö a bi wai ku u seei di u dou. Dee soni dee bi miti u aki bi mbei taa mi bi ta hakisi miseei taa: ’Faandi mbei feti ku pena dë?’

A di pisiten dë, u bi ta feni wini te wan gaanwomi de kai Emile Schrantz a bi ta ko luku u. A bi dë wan baaa di bi ta du di pioniliwooko. A bi ta wooko ku Bëibel u lei mi finifini faandi mbei sëmbë ta pena, nöö a bi ta piki dee woto soni dee mi bi ta hakisi ën tu. Mi ku Jehovah bi ko dë möön gaan mati, nöö mi bi ko dë seiki taa hën da wan Gadu di lobi sëmbë tuutuu.

Ufö di feti bi tapa, dee famii u mi bi lo’ u miti ku dee woto Jehovah Kotoigi. Nöö a tanvuuwata-liba u di jaa 1943, Baaa José-Nicolas Minet bi ko hoi wan taki a di kamian ka u bi ta libi, nöö a bi hakisi taa: „Ambë kë dopu?” Hën mi tata hopo maun, hën miseei hopo maun tu. U bi dopu a wan piki lio di bi dë zuntu ku di goon fuu.

A tuwalufumu-liba u di jaa 1944, hën dee sodati fu Alumanköndë bi bigi feti di lasiti gaan feti u de, ku dee köndë u Europa dee dë a di së u sonu go. Di feti dë de ta kai De Slag om de Ardennen. U bi ta libi zuntu ku di kamian ka di feti bi ta feti. Fëën mbei u bi musu tapa useei a wosu wan hii liba longi. Wan daka di mi bi ko a döö u go da dee mbeti njanjan, hën wan bömu piki a di kamian ka u ta dë, hën di daki u di kamian ka u bi ta buta dee mbeti hopo kumutu. Wan Amëëkan sodati bi dë a di mbeti wosu dendu, hën a bai da mi taa: „Kandi a goon!” Hën mi kule go kandi a goon nëën bandja, hën a buta di kaapusa fëën a mi hedi, u tjubi mi.

Baka di feti, hën u seeka soni fuu sa ta fan möön gaanfa ku dee baaa ku sisa u di kemeente di dë a di pisiwata de kai Liège, di bi dë söwan 90 kilomëti longi ku u. Baka wan pisiten, hën u ko seti wan piki kulupu di ta lei soni u Bëibel makandi a Bastogne. A di pisiten dë mi bi bigi wooko a wan kantoo ka de ta paka lanti möni, nöö mi bi feni di okasi u lei soni u dee weti u lanti. Bakaten hën mi bi ko ta wooko da lanti a wan u dee kantoo u  de. A di jaa 1951, hën u hoi wan keling-komakandi a Bastogne. U bi dë söwan höndö sëmbë a di komakandi, nöö wan fajafaja sisa di bi ta du di pioniliwooko de kai Elly Reuter seei bi sai dë tu. A bi lëi söwan 50 kilomëti ku baisigi ko a di komakandi. Bakaten hën u ko lobi useei, hën u mbei buka taa woo tööu. A di seei ten dë, de bi manda kai Elly faa go a di Giliati-siköö na Ameekanköndë. Elly bi sikifi wan biifi manda da di hedikantoo u piki de faandi mbei an o sa go a di siköö. Baaa Knorr hën bi ta tei fesi a di ten dë, nöö a wan lesipeki fasi a bi sikifi piki Elly taa kandë wan daka hën ku hën manu o sa go a di siköö. U tööu a bakajailiba u di jaa 1953.

A di seei jaa dë, mi ku Elly bi go a wan gaan komakandi di bi hoi a di Yankee Stadium a di foto New York. Di në u di komakandi bi dë The New World Society. Mi bi miti wan baaa di bi kë da mi wan bunu wooko, söseei a bi kai mi u mi foloisi ko ta libi na Ameekanköndë. Baka di u begi Jehovah, hën mi ku Elly buta taa woo toona go a Bëligia go heepi di piki kulupu di dë a Bastogne, ka söwan 10 peleikima bi dë. Di jaa baka di dë, hën u pai wan womi miii, hën u kai ën Serge. Ma a tjali taa baka seibi liba hën Serge ko suwaki, hën a lasi libi. U bi ta begi ta konda da Jehovah unfa u ta fii, nöö di biibi di u ta biibi ta dee sëmbë fuu o weki ko a libi baka bi da u taanga seei.

A tinimu-liba u di jaa 1961, hën mi ko feni wan wooko di mi bi sa ta du wantu daka a di wiki, sö taa mi bi sa ta du di pioniliwooko. A di seei daka dë, di bëikantoo dinai u Bëligia bi bëli mi. A bi hakisi mi ee mi dë kabakaba u du di keling-wooko. Hën mi hakisi ën taa: „U sa bigi du di pioniliwooko ufö u?” Hën di baaa piki u taa aai. Baka di u du di pioniliwooko aiti liba longi, hën u bigi du di keling-wooko a wajamaka-liba u di jaa 1962.

Baka di u du di keling-wooko tu jaa longi, hën de hakisi u fuu go wooko a Bëtëli. U bi bigi wooko a Bëtëli a tinimu-liba u di jaa 1964, nöö di wooko aki mbei u feni gaan bunu seei. An bi tei longi, hën Baaa Knorr bi ko luku u a Bëtëli a di jaa 1965. Nöö a bi bigi da mi seei di de buta mi ko dë di bëikantoo dinai. Bakaten, hën de bi kai mi ku Elly fuu go a di u 41 kalasi u di Giliati-siköö. Di soni di Baaa Knorr bi taki 13 jaa a fesi bi ko pasa tuu. Di u kaba di Giliati-siköö, hën de manda u go a di Bëtëli u Bëligia.

Mi bi abi di gaandi u wooko ku di sabi di mi bi sabi dee wëti u lanti, u hopo fan da di leti di u abi u dini Jehovah a Europa ku wanlö woto kamian (Fil. 1:7). Di soni aki bi mbei mi miti wanlö heihei sëmbë u möön leki 55 tookatooka köndë, ka de bi tapa di wooko fuu, söseei ka de an bi ta da u pasa fuu dini Jehovah fiifii kumafa u kë. Hii fa mi bi sabi dee wëti u lanti, tökuseei ma bi lo’ u piki dee heihei sëmbë dë unfa mi sabi dee wëti u lanti tjika. Ma te mi bi bigi fan ku de, nöö mi bi ta piki de taa „mi da wan dinima u Gadu”. Hii juu seei mi bi lo’ u hakisi  Jehovah faa heepi mi, u di mi bi sabi taa „wan könu [nasö wan kuutuma] hati dë kuma wan lio a Jehovah maun dendu, nöö a ta mbei a kule go teka a kë”.​—Nöng. 21:1.

Ma ta fëëkëtë di fan di mi ku wan u dee sëmbë dee ta buta wëti a Europa bi fan. Mi bi hakisi ën sömëni pasi u mi ku hën miti fan, hën te u kaba fëën, hën a piki mi taa: „Mi o da i feifi miniti, ma na möön hia.” Di a taki sö kaa, hën mi bendi hedi, hën mi bigi begi. Hën a luku mi diiin. Hën a hakisi mi andi mi ta du. Hën mi hopo hedi piki ën taa: „Mi bi ta da Gadu tangi, u di ju da wan u dee futuboi fëën.” Di a jei mi fan sö, hën a taa: „Andi i kë taki ku di soni dë?” Hën mi lei ën di tëkisi u Loomë 13:4. A bi dë wan womi di bi dë a wan Protestant keiki, nöö a bi lobi di tëkisi dë seei. Fëën mbei a bi fan ku mi söwan hafu juu longi. Boiti di dë, a bi taki taa a ta lesipeki di wooko di dee Jehovah Kotoigi ta du.

A dee jaa dee pasa, dee Jehovah Kotoigi bi wini sömëni kuutu a Europa. Dee kuutu dë bi nama ku di fasi fa u ta kiija dee mii fuu, di paka di u ta paka lati möni, di go di wa nango a sodati, ku sömëni woto soni jeti. A bi ta bigi da mi seei u si fa Jehovah bi ta du soni u mbei u wini dee kuutu dë. Dee Jehovah Kotoigi wini möön leki 140 kuutu a di Kuutubangi u Europa di ta kuutu dee leti di libisëmbë abi!

Bakaten mi bi ta wooko makandi ku Baaa Philip Brumley di bi ta wooko a di hedikantoo fuu. Söseei mi bi ta wooko makandi ku Baaa Valter Farneti. Hën a bi ta dë a Italiaköndë. U bi ta heepi dee baaa ku dee sisa dee bi ta dë a Kuba, u lanti bi sa da de pasi u de dini Jehovah fiifii. U di lanti an bi kë u de dini Jehovah fiifii, mbei mi bi sikifi biifi manda da di ambassade u Kuba di dë a Bëligia, hën de mbei u miti wan womi di bi abi di faantiwöutu u heepi sëmbë ku dee soni dë. Di fosu pasi di u ku ën sindo fan, nöö soni an bi seeka wan bëtë.

Baka di u begi Jehovah faa heepi u fuu saandi u musu du, hën u hakisi lanti u de da u pasi fuu sa manda 5000 Bëibel da dee baaa ku sisa a Kuba. Wë dee baaa ku dee sisa bi feni dee Bëibel dee u bi manda da de, nöö di soni aki bi mbei u fii taa Jehovah dë ku u. Fëën mbei u toona hakisi lanti u de da u pasi fuu manda 27.500 Bëibel da dee baaa ku dee sisa fuu, hën de da u pasi fuu manda de. Di heepi di u bi heepi dee baaa ku sisa fuu u hiniwan u de bi sa abi wan Bëibel, bi ta mbei mi bi ta wai gaanfa seei.

Mi bi go a Kuba sömëni pasi u heepi dee baaa ku dee sisa, u lanti bi sa da de pasi u de dini  Jehovah fiifii. Di soni dë bi mbei mi bi ko dë bunu ku sömëni heihei sëmbë u di köndë.

A di jaa 1994, hën de kii möön leki 1.000.000 sëmbë a di köndë Luwanda u di de bi dë sëmbë u wan lö de kai Tutsi. A tjali taa de bi kii so u dee baaa ku dee sisa fuu. Ma te u kaba fëën, hën de hakisi wanlö baaa u seeka soni u heepi dee baaa ku dee sisa u di pisiwata dë.

Di u bi dou a di mama foto u Luwanda de kai Kigali, hën u si taa di kantoo ka u bi ta puu buku ko a woto töngö, ku ka u bi ta buta dee buku fuu, bi dë seei ku baaku bolobolo, u di de bi suti di kamian seei te na soni. Nöö u bi jei taa de bi koti sömëni baaa ku sisa kii ku ufangi. Boiti di dë, u bi jei sömëni woto u baaa ku sisa di bi du soni u lei taa de lobi deseei. U bi miti wan baaa u di lö de kai Tutsi di bi tjubi a wan baaku dendu 28 daka longi a goonbasu, nöö wanlö woto Jehovah Kotoigi u di lö de kai Hutu de bi ta heepi ën, hii fa de an bi dë sëmbë u di wan lö. U bi hoi wan komakandi a Kigali ka u bi da möön leki 900 baaa ku sisa taanga.

Baka di dë, hën u haba go a di köndë de kai Zaire. A di ten aki de ta kai ën di Demoklasia Lepubliek u Kongo. U bi go ala go suku dee gaan hia baaa ku sisa u Luwanda dee bi lowe go a di köndë dë. De bi go a wanlö lowema kampu di bi dë zuntu ku di foto de kai Goma. U di wa bi sa feni de, mbei u bi begi Jehovah faa heepi u fuu ku de sa miti. Baka di u begi, hën u si wan sëmbë ta waka ta ko a u, hën u hakisi ën ee a sabi wan sëmbë di dë Jehovah Kotoigi. Hën a piki u taa: „Aai, mi da wan Jehovah Kotoigi. Mi sa tja unu go a di komite di ta heepi sëmbë te hogi pasa.” Baka di dë, hën u hoi wan komakandi ku di komite, hën u go luku söwan 1600 lowema. U bi da de kötöhati, söseei u bi da de taanga. Boiti di dë, u bi lesi wan biifi da de di di Tii Kulupu bi sikifi manda da de. Di soni di dee baaa bi taki a di biifi bi da dee baaa ku dee sisa taanga seei, möönmöön wan pisi di bi ta taki taa: „Hii juu u ta begi da unu. U sabi taa nöiti Jehovah o go disa unu.” Dee baaa u di Tii Kulupu bi abi leti, biga a di ten aki möön leki 30.000 Jehovah Kotoigi ta dini Jehovah makandi a Luwanda!

Mi ku Elly libi 58 jaa longi, hën a ko lasi libi a di jaa 2011. Jehovah bi ta da mi kötöhati te mi bi ta piki ën fa mi bi ta fii. Di woto soni di bi ta heepi mi da di paaja di mi bi ta paaja di bunu buka u di Könuköndë da sëmbë.

Nöunöu mi abi 90 ku miii jaa, ma mi ta du di peleikiwooko hiniwan wiki jeti. Mi dë a di bëikantoo u Bëligia, nöö mi ta wai seei taa mi sa heepi a di Kantoo di ta heepi ku kuutu soni. Söseei mi ta wai taa mi sa da dee njönku wan dee dë a Bëtëli aki taanga.

Di fosu pasi di mi bi begi Jehovah a mi libi, bi dë söwan 84 jaa pasa. Sensi di ten dë, hën möönmöön mi ku Jehovah bi ta ko dë gaan mati, u tefa tide aki. Mi ta tei ën u bigi seei taa Jehovah bi ta haika dee begi u mi.​—Ps. 66:19. b