1, 2. (a) Andi da dee peipei fasi fa sëmbë ta si di taki di de sa taki da deseei andi de kë du? (b) Andi di Bëibel ta taki u di taki di u sa taki da useei andi u kë du? Un hakisi woo luku a di woto aki?

WAN mujëë bi kë du wan soni fëën, nöö a bi kë sabi andi a musu du. Hën a piki wan mati fëën taa: „Na mbei mi go pakisei andi mi musu du e. Piki mi andi mi musu du, nöö a kaba. Di dë möön bunu da mi.” Wë di mujëë aki bi kë u woto sëmbë piki ën andi a musu du, ka faa bi wooko ku di kado di Gadu dëën u taki da hënseei andi a o du. Wë unfa a dë ku i? I ta taki da iseei andi joo du ö, naa i möön lobi te woto sëmbë ta piki i andi i musu du?

² Na hii sëmbë ta si di taki di de sa taki da deseei a di wan seei fasi. So sëmbë ta taki taa wa sa taki da useei tuutuu, u di Gadu taki a fesi kaa unfa hii soni o waka a di libi fuu. Wotowan ta taki taa di wan kodo fasi fa u sa taki da useei tuutuu, hën da te na wan soni ta tapa u fuu du andi u kë. Ma di Bëibel ta lei u taa Gadu mbei u ku di köni fuu sa sabi unfa u musu du soni a wan köni fasi. (Lesi Josua 24:15.) Di Bëibel ta piki dee hakisi aki:  Soni dë ka wa sa taki da useei andi u kë du ö? Unfa u musu wooko ku di taki di u sa taki da useei andi u kë du? Unfa dee soni dee u ta du, ta lei unfa u lobi Jehovah tjika? Unfa u sa lei taa u ta lesipeki wotowan te de taki andi de kë du?

3. Unfa Jehovah ta wooko ku di du di a sa du hiniwan soni di a kë?

³ Jehovah wanwan sa du hii soni di a kë du, nöö u sa lei wan soni a di fasi fa Jehovah ta du soni. Jehovah bi tei dee Isaëli sëmbë u de ko dë wan „apaiti föluku fëën” (Detolonomi 7:6-8). Jehovah bi sabi faandi mbei a bi du di soni aki. A bi kë hoi hënseei a di buka di a bi mbei ku di mati fëën de kai Abahamu (Kenesesi 22:15-18). Ma hii juu Jehovah ta du soni a wan lobihati fasi, söseei a wan leti fasi te a o taki da hënseei andi a kë du. U sa si di soni aki te u luku di fasi fa a bi sitaafu dee Isaëli sëmbë di de an bi piki hën buka. Di de bi tjali tuutuu u dee soni di de bi du, hën Jehovah lei de taa a lobi de jeti, söseei a bi abi tjalihati u de tu. A bi taki taa: „Mi o mbei dee sëmbë aki ko bëtë, nöö de o toona ta piki mi buka. Mi o lobi de, u di miseei hën këën sö” (Hosea 14:4). Jehovah bi lei a wan bunu fasi unfa a ta heepi wotowan u di hënseei kë du ën!

4, 5. (a) Ambë da di fosu sëmbë di Gadu bi da pasi faa taki andi hënseei kë, nöö unfa a wooko ku di gaandi aki? (b) Andi hiniwan fuu musu hakisi useei?

⁴ Jehovah mbei ëngëli ku libisëmbë u de sa taki da deseei andi de kë du. Di fosu soni di Jehovah mbei da Jesosi. Gadu bi mbei ën kumafa hënseei dë, nöö a bi sa taki da hënseei andi a kë du (Kolosën 1:15). Unfa Jesosi bi wooko ku di du di a bi sa du andi hënseei kë? Ufö Jesosi ko a goonliba, a bi ta hoi hënseei a Gadu, nöö an bi tei Saatan së. Di Jesosi ko a goonliba, a bi buta taa a o finga futu da dee tesi u Saatan (Mateosi 4:10). A di ndeti ufö Jesosi dëdë, hën a piki hën Tata taa a bi kë du di kë fëën. A bi taki taa: „Taata o, gaantangi mi begi i, luku di soni dë a mi liba aki. Nöö ee i feni ën bunu nöö un boo du ën a wan oto fasi. Biga a hebi da mi poi. Ma fa mi taki aki seei, na du kumafa mi kë e, ma du kumafa i kë” (Lukasi 22:42). A dë sö tuutuu taa u sa djeesi Jesosi, nöö u wooko ku di taki di u sa taki da useei andi u kë du u gafa Jehovah u, söseei u du di kë fëën u?

⁵ Wë useei sa djeesi Jesosi u di Gadu mbei u kumafa hënseei dë tu (Kenesesi 1:26). Ma tökuseei, wa sa du hii soni di u kë du kumafa Jehovah sa du hii soni di a kë du. Di Wöutu u Gadu ta lei u taa Jehovah buta wëti da u, nöö a kë fuu hoi useei a dee wëti dë. A ta taki taa dee mujëë musu ta saka deseei a de manu basu, söseei dee mii musu ta haika de mama ku de tata (Efeise 5:22; 6:1). Unfa dee wëti aki nama ku di taki di u sa taki da useei andi u kë du? Di fasi fa woo piki di hakisi aki sa lei ee woo feni di libi di Gadu paamusi u.

6. Konda wan woto di ta lei faandi mbei u abi wëti fanöudu?

⁶ Ee de buta wëti da u, nöö u sa taki da useei andi u kë du tuutuu ö? Wë aai, u sa taki da useei! Faandi mbei u taki sö? U di wëti ta tjubi u. Kandë u sa taki taa woo lëi ku wagi go a wan foto di dë te seei a wan longi kamian. Ma pakisei taa wëti an dë a di pasi. Hii sëmbë ta luku un taanga a o lëi, söseei na un së u di pasi a o lëi. I bi o si kuma i sa lëi a di pasi dë söndö u hogi an miti i ö? Wë nönö. Wëti dë fanöudu u soni sa waka bunu da hii sëmbë. Boo luku wantu Bëibel woto di ta lei taa u sa feni wini te Jehovah buta wëti da u.

7. (a) Andi da wan u dee soni di bi tooka a Adam ku dee mbeti? (b) Konda andi da wan u dee fasi fa Adam bi wooko ku di taki di a bi sa taki da hënseei.

⁷ Di Jehovah mbei di fosu womi Adam, a bi mbei ën faa sa ta taki da hënseei andi a kë du tu, kumafa a bi mbei dee ëngëli. Ma Gadu an mbei dee mbeti u de sa taki da deseei andi de kë du. Unfa Adam bi du soni a wan bunu fasi hii fa a bi sa taki da hënseei andi a kë du? Adam bi ta wai seei di Gadu dëën di wooko faa da dee mbeti në. Gadu „tja de ko da di womi faa luku unfa a o kai hiniwan u de”. Baka di Adam luku hiniwan u dee mbeti te a kaba, hën a da hiniwan u de wan në di fiti de. Jehovah an tooka na wan u dee në di Adam bi da dee mbeti, ma „hiniwan u dee mbeti bi kisi di në di di womi bi da de”.—Kenesesi 2:19.

8. Unfa Adam bi wooko a wan föutu fasi ku di taki di a bi sa taki da hënseei andi a kë du, nöö andi bi ko pasa?

⁸ Jehovah da Adam di faantiwöutu u mbei di goonliba ko toon wan paladëisi. A bi piki ën taa: „Un pai miii be un ko hia, be un fuu di goonliba, nöö un musu dë basi fëën e. Un musu dë basi u dee fisi u ze, dee libilibi soni dee ta buwa a liba ku hii libilibi soni di ta hai ku bëë a goon” (Kenesesi 1:28). Ma Adam bi njan di fuuta di Gadu bi piki de taa de an musu njan, nöö a sö wan fasi a bi lei taa an bi kë hoi dee wëti u Jehovah. U di Adam an bi wooko a wan bunu fasi ku di taki di a bi sa taki da hënseei, mbei libisëmbë ta tja sitaafu sömëni dusu jaa longi (Loomë 5:12). Boo ta buta mëni a di gaan hogi di ko pasa, u di soni di Adam bi du. Di soni aki o mbei u wooko a wan bunu fasi ku di taki di u sa taki da useei, söseei a o heepi u fuu hoi useei a dee wëti di Jehovah buta da u.

9. Andi Jehovah bi da dee Isaëli sëmbë pasi u de du, nöö andi de bi paamusi ën taa de o du?

⁹ Hii libisëmbë ko abi zöndu, nöö de ta dëdë tu, u di de da bakamii u Adam ku Eva. Ma tökuseei u abi di leti u taki da useei andi u kë du. U sa si di soni aki a di fasi fa Gadu bi libi ku dee Isaëli sëmbë. Jehovah bi mbei de taki da deseei ee de kë ko dë wan apaiti sëmbë fëën, nasö ee de an kë (Ëkisodesi 19:3-6). Dee Isaëli sëmbë bi taki taa de o ko dë sëmbë u Gadu di ta hoi dee wëti  fëën. De bi taki taa: „Woo du hii soni di Jehovah taki” (Ëkisodesi 19:8). A tjali taa bakaten dee sëmbë aki an bi hoi deseei a di buka di de bi mbei ku Jehovah. U sa lei wan bunu soni a di woto aki. Boo ta tei ën u bigi taa u abi di gaandi u taki da useei andi u kë du, nöö boo ta hoi useei a Jehovah nöömö, söseei boo hoi dee wëti fëën tu.—1 Kolenti 10:11.

10. Unfa dee woto dee sikifi a Hebelejën kapitë 11 ta lei taa zöndu libisëmbë sa gafa Gadu ku di taki di de sa taki da deseei? (Luku di peentje a bigi u di woto.)

¹⁰ A Hebelejën kapitë 11, de sikifi dee në u 16 womi ku mujëë di bi hoi deseei a dee wëti u Jehovah. Di soni dë bi mbei taa de bi feni gaan bunu, söseei de bi ko abi di biibi taa de o feni wan bunu libi a di ten di ta ko. Noa bi abi wan taanga biibi, nöö a bi piki Gadu buka di a piki ën taa a musu mbei wan ark faa sa tjubi dee sëmbë fëën wosudendu ku dee bakamii u de (Hebelejën 11:7). Abahamu ku Sala bi piki Gadu buka ku hii de hati, hën de bi go a di köndë di Gadu bi paamusi de taa a o da de. Hii fa de bi ko feni di okasi u ’toona go baka’ a di köndë Uli, tökuseei de bi buta de pakisei a dee soni di Gadu paamusi de. Di Bëibel ta taki taa ’de bi ta hangi fu de go a wan möön bumbuu köndë’ (Hebelejën 11:8, 13, 15, 16). Mosesi an bi kë dee gudu u Egepiti köndë, nöö a bi buta taa „a möön bunu dëën faa saka go tja sitaafu ku dee sëmbë u Gadu makandi, möön leki fa a sai ku dee sëmbë u Egepiti köndë ta njan dee piizii u de, dee an ta kai ku Gadu”. A bi sabi taa „fa dee lö piizii sai naandë, a wan ten, nöö de o kaba nöömö” (Hebelejën 11:24-26). Boo djeesi dee womi ku dee mujëë aki a di biibi di de bi abi, söseei boo lei taa u tei ën u bigi taa u sa taki andi useei kë du, u di woo ta wooko ku di gaandi aki u gafa Gadu.

11. (a) Andi da wan u dee möön gaan bunu di u ta feni u di taki di u sa taki da useei andi u kë du? (b) Andi musu mbei i kë wooko a wan bunu fasi ku di taki di i sa taki da iseei?

¹¹ A sa djei kuma a möön bunu te wan sëmbë piki u andi u musu du. Ma wa bi o feni wan u dee möön gaan bunu u di taki di u sa taki da useei. Andi da di gaan bunu dë? Di Bëibel ta taki andi da di gaan bunu dë a Detolonomi 30:19, 20. (Lesi ën.) A vers 19, u ta lesi taa Gadu bi da dee Isaëli sëmbë pasi u deseei taki andi de o du. A vers 20, u ta lei taa Jehovah bi da de di okasi u de lei ën fa de lobi ën tjika. Useei sa taki ee woo dini Jehovah nasö ee wa o dini ën. Söseei u abi di okasi u wooko ku di leti di u abi u taki andi useei kë du, u gafa Jehovah, söseei u lei ën unfa u lobi ën tjika!

12. Andi wa musu du nöiti ku di taki di u sa taki da useei?

¹² Pakisei taa i da wan mati fii wan dii kado. Unfa i bi o fii te i ko jei taa a tuwë di kado di i dëën nasö taa a tei ën go du hogi ku wan sëmbë? Di soni dë bi o hati i seei. Wë Jehovah mbei u a sö wan fasi taa u sa taki da useei andi u kë du. Fëën mbei a musu u ta hati ën te a ta si fa libisëmbë ta wooko a wan föutu fasi ku di taki di de sa taki da deseei nasö te de ta wooko ku ën u du hogi ku wotowan. Di Bëibel bi piki u taa „a dee lasiti daka u di goonliba aki”, sëmbë an bi o ta „da sëmbë tangi” (2 Timoteo 3:1, 2). Wë nöö unfa u sa lei taa u dë ku tangi a hati da di gaan dii kado di Jehovah da u aki? Andi sa heepi u fu wa wooko a wan föutu fasi ku di kado aki?

13. Unfa u sa köni fu wa wooko a wan föutu fasi ku di taki di u sa taki andi useei kë du?

 ¹³ Hiniwan fuu sa tei dee mati dee u kë, u sa bisi andi u kë, u sa seeka u sinkii kumafa u kë, söseei u sa mbei di piizii di u kë. Ma ee wa luku bunu, nöö a sa pasa taa u wooko ku di taki di u sa taki da useei u du soni di Gadu an lobi nasö u sa djeesi dee sëmbë u di goonliba aki. (Lesi 1 Petuisi 2:16.) Ka fuu wooko ku di kë fuu u du soni di an bunu, nöö ’u musu du hiniwan soni fu Masa Gadu musu feni gafa a u’.—1 Kolenti 10:31; Galasia 5:13.

14. Faandi mbei u musu buta futoou a Jehovah te u ta wooko ku di taki di u sa taki da useei andi u kë du?

¹⁴ Jehovah bi taki taa: „Mi Jehovah, da i Gadu. Mi da di sëmbë di ta lei i sö taa i sa feni bunu. Mi da di sëmbë di ta tii i ka i musu waka” (Jesaaja 48:17). U musu buta futoou a Jehovah, nöö u musu hoi dee wëti fëën, sö taa u sa du soni a wan bunu fasi. U ta fusutan gbelingbelin taa „libisëmbë an tjika u sabi ka a musu waka. Na wan libisëmbë seei di ta waka sa taki naasë a musu tuwë futu” (Jelemia 10:23). Adam ku sömëni Isaëli sëmbë an bi hoi dee wëti u Jehovah, ma de bi buta futoou a deseei. Boo lei wan soni a di hogi soni di de bi du. Ka fuu ta buta futoou a useei, a möön bunu fuu „buta futoou a Jehovah ku hii [u] hati.”—Nöngö 3:5.

15. Andi u ta lei a di mama wëti di sikifi a Galasia 6:5?

¹⁵ U musu ta lesipeki wotowan te de taki andi deseei kë du a de libi. Wë faandi mbei? U di hiniwan Keesitu sëmbë sa taki andi hënseei kë du, mbei na hii juu woo ta du di wan seei soni. Dee soni aki sa nama ku di fasi fa  u ta tja useei nasö ku di fasi fa u ta dini Gadu. Hoi di mama wëti di sikifi a Galasia 6:5 a pakisei. (Lesi ën.) Te u ta hoi a pakisei taa Gadu o hakisi hiniwan Keesitu sëmbë faantiwöutu u dee soni dee a du, nöö woo abi lesipeki da wotowan te de taki andi deseei kë du.

16, 17. (a) Unfa di taki di hiniwan sëmbë bi sa taki andi hënseei kë du, bi tja wan bookohedi ko a di kemeente u Kolenti? (b) Unfa Paulosu bi heepi dee Keesitu sëmbë dë? Andi u ta lei a di soni aki?

¹⁶ Boo luku wan woto a Bëibel di o heepi u fuu si faandi mbei u musu ta lesipeki dee baaa ku dee sisa fuu te de taki andi deseei kë du. Dee Keesitu sëmbë u di kemeente u Kolenti bi ta fia ku deseei ee a bi bunu u njan wan mbeti di de bi ta sei a wojowojo, baka di de bi kii ën da poipoi gadu. So u dee Keesitu sëmbë háti an bi ta fon de u de njan sö wan mbeti, u di de bi sabi taa poipoi gadu an dë na wan wojo soni. Ma dee Keesitu sëmbë dee bi ta dini poipoi gadu fosu, bi ta si kuma te de bi o njan sö wan mbeti, nöö de bi o ta dini poipoi gadu jeti (1 Kolenti 8:4, 7). Di soni aki bi dë wan gaan soni seei di bi sa tja toobi ko a di kemeente. Unfa Paulosu bi heepi dee Keesitu sëmbë aki u seeka di taki aki?

¹⁷ Di fosu soni di Paulosu du, hën da a bi heepi de u ko fusutan taa na soni u njan hën o mbei taa de ku Gadu ko dë gaan mati (1 Kolenti 8:8). Baka di dë, hën a bai de taa de an musu „tei di leti” di de abi u du soni di o toobi dee sëmbë dee an taanga a di biibi (1 Kolenti 8:9, NW). Te u kaba fëën, a piki dee sëmbë dee an taanga a di biibi taa de an musu kuutu dee sëmbë dee ta njan dee lö pei mbeti dë (1 Kolenti 10:25, 29, 30). Hën da hiniwan bakama u Keesitu bi musu taki andi hënseei kë du, te a nama ku fanöudu soni u di dini di u ta dini Gadu. Wë nöö u wë? Wa musu lesipeki dee baaa ku dee sisa fuu te de taki andi deseei kë du, aluwasi a nama ku pikipiki soni ö?—1 Kolenti 10:32, 33.

18. Unfa joo lei taa i ta tei ën u bigi taa i sa taki da iseei andi i kë du?

¹⁸ Jehovah hën da u di leti di u abi u taki da useei andi u kë du. Di soni aki da wan kado di Jehovah da u, nöö a ta mbei u dë fiifii (2 Kolenti 3:17). U ta tei di soni aki u bigi seei, biga a ta mbei u du soni u lei fa u lobi Jehovah tjika. Fëën mbei boo ta mbei möiti nöömö u gafa Jehovah ku dee soni dee u ta du, söseei boo ta lesipeki wotowan te de taki andi deseei kë du.