I bi sabi di soni aki ö?
Unfa di soni di bi sikifi a wan sitonu fu awooten ta lei taa di Bëibel ta taki tuutuu soni?
A WAN Bëibel Museum, di dë a Jelusalen, de abi wan sitonu di dë ku wan soni di de bi sikifi nëën sensi dee jaa 700 te go miti 600 bifö Keesitu. De bi feni di sitonu aki a wan geebi, di bi zuntu ku Hebron di dë a Isaëli. Di soni aki hën bi sikifi a di sitonu: „Jehovah Sabaot musu mbei fuuku ko a Hagaf liba, di womi mii u Hagav”. Unfa di soni di sikifi a di sitonu aki ta lei taa di Bëibel ta taki tuutuu soni? Wë a ta lei taa di në Jehovah, di de bi ta sikifi YHWH a dee awoo Hebelejën lëtë, bi dë wan në di sëmbë bi ta kai hiniwan daka a di ten di sëmbë bi ta sikifi di Bëibel. Woto soni di de sikifi a sitonu sinkii buta a wan geebi, lo’ u dë ku di në u Gadu sikifisikifi tu. De bi ta sikifi di në aki mökisi ku në u sëmbë tu.
Rachel Nabulsi di dë a di Universiteit u Georgia bi taki taa: „Di në JHWH, da wan fanöudu në. Di fasi fa dee soni sikifi a dee sitonu sinkii, ta lei taa di në JHWH bi dë wan apaiti në da dee sëmbë u Isaëli ku Juda.” Di soni aki ta lei taa di Bëibel ta taki tuutuu soni, nöö di në Gadu a di Hebelejën lëtë JHWH, sikifi dusudusu pasi. A lo’ u pasa taa de ta mökisi di në u Gadu ku në u sëmbë tu.
„Yahweh Sabaot” dë sikifisikifi a di sitonu tu, nöö a kë taki „Jehovah di ta tii liba ala”. Di soni aki ta lei taa na di në u Gadu wanwan de bi ta kai a di ten di sëmbë bi sikifi Bëibel, ma de bi ta taki di soni aki tu: „Jehovah di ta tii liba ala”. Wë di soni aki ta lei tu taa fa di fan aki dë 283 pasi a di Hebelejën pisi u Bëibel, nöö sö de bi ta kai ën tuutuu a fesiten. Di fan aki dë u feni möön gaanfa a di buku Jesaaja, Jelemia, ku Sakalia.