1. Faandi mbei sömëni sëmbë a di ten aki an ta biibi dee soni dee sikifi a di Bëibel?

 SÖMËNI sëmbë a di ten aki an ta futoou wotowan. De an ta futoou dee tiima, dee könima, ku dee sëmbë dee ta bai soni ta sei. De ta hakisi deseei ee dee sëmbë aki ta kë heepi de tuutuu. Boiti di dë, de an ta lesipeki dee fesima u keiki. Fëën mbei an ta bigi da u taa de an ta biibi dee soni dee sikifi a di Bëibel, di buku di dee fesima u keiki ta wooko ku ën.

2. Fuun soni u musu dë seiki, te u luku Psalöm 119:160?

² U dee sëmbë u Jehovah ta biibi taa Jehovah da „di Gadu di ta taki tuutuu soni”, söseei taa a kë heepi u tuutuu (Ps. 31:5; Jes. 48:17). U sabi taa u sa biibi dee soni dee sikifi a di Bëibel. U ta biibi taa „hii dee soni dee [Gadu] ta taki da tuutuu soni”. (Lesi Psalöm 119:160.) U ta piki ku wan womi di ta öndösuku soni u Bëibel, di bi taki taa: „Hii soni di Gadu taki da tuutuu soni, hii soni ta pasa leti kumafa a taki. Dee sëmbë u Gadu sa biibi dee soni dee a ta taki, u di de ta futoou di Gadu di taki ën.”

3. Fuun soni woo taki a di woto aki?

³ Unfa u sa heepi wotowan u de ko ta biibi dee soni dee sikifi a di Wöutu u Gadu, leti kumafa u ta biibi de? Boo luku dii soni di sa heepi u fuu biibi dee soni dee sikifi a di Bëibel. Woo si taa dee soni di di Bëibel ta taki an tooka möönsö, taa dee tjabukama woto dee sikifi nëën pasa tuutuu, söseei taa di Bëibel sa tooka sëmbë libi.

4. Faandi mbei so sëmbë ta si kuma soni tooka a di Bëibel?

⁴ Jehovah Gadu bi mbei söwan 40 womi sikifi dee buku u di Bëibel. Ma na wan u dee buku di de bi sikifi ku maun a di ten dë, dë u feni a di ten aki möön. Soni di sëmbë bi toona sikifi baka nöö u abi a di ten aki. U di soni aki mbei so sëmbë ta hakisi deseei ee dee soni di de ta lesi a di Bëibel a di ten aki, dë dee seei soni di de bi sikifi bigibigi. I bi hakisi iseei wan daka ee soni an tooka a di Bëibel ö?

5. Unfa de bi toona sikifi dee Hebelejën buku u Bëibel? (Luku di peentje u di kafiti.)

⁵ U di Jehovah an bi kë u di Bëibel poi kaba a sösö, mbei a piki sëmbë u de toona sikifi ën. A bi piki dee könu u Isaëli u de toona sikifi di Wëti tei da deseei, söseei a bi piki dee Leifi sëmbë u de lei dee sëmbë soni u di Wëti (Deto. 17:18; 31:24-26; Neh. 8:7). Baka di dee Dju bi go a katibo a Babilon, hën wanlö womi di bi ta sikifi soni buta a woto pampia lolu, bi toona sikifi di Hebelejën buku u Bëibel sömëni pasi (Ësl. 7:6). Dee womi aki bi tei de ten u du di wooko aki bumbuu, söseei de bi konda hii dee wöutu di de bi sikifi. Boiti di dë, de bi konda hii dee lëtë tu, sö taa de bi sa dë seiki taa de du di wooko u de bunu. Ma u di de bi dë zöndu libisëmbë, mbei so pikipiki föutu bi dë a dee soni di de bi toona sikifi. Ma u di de bi sikifi dee seei soni sömëni pasi, mbei de bi sa seeka dee föutu dë bakaten. Unfa de bi du di soni aki?

6. Unfa u sa ko sabi ee sëmbë mbei föutu di de bi toona sikifi di Bëibel?

⁶ Dee sëmbë dee ta öndösuku soni u Bëibel abi wan bunu fasi fa de ta feni dee föutu di dee sëmbë dee toona sikifi Bëibel bi mbei. Boo taa de hakisi 100 womi u de toona sikifi wan soni, hën wan u de mbei wan piki föutu a di soni di a sikifi. Wan fasi fa u sa feni di föutu di a mbei, hën da te u tei di soni di a sikifi maaka ku di dee wotowan sikifi. Wë sö nöö dee sëmbë dee ta öndösuku soni u Bëibel ta du soni, u de ko sabi ee wan sëmbë di bi toona sikifi wan pisi u Bëibel bi mbei wan föutu, nasö ee an bi sikifi wan soni di a bi musu sikifi.

7. Unfa sömëni sëmbë di bi ta toona sikifi Bëibel bi ta du di wooko u de?

⁷ Dee sëmbë dee bi toona sikifi di Bëibel ku maun, bi mbei taanga möiti u de du ën a wan bunu fasi. Boo luku wan soni di ta lei u taa sö di soni aki dë tuutuu. Di fosu pasi di de bi toona sikifi hii dee Hebelejën buku u Bëibel tuu buta ko a wan, bi dë a di pisiten u di jaa 1008 nasö 1009 baka Keesitu. De ta kai di buku aki di Leningrad Kodeks. Ma de bi feni sömëni woto pisi u Bëibel di sëmbë bi toona sikifi ku maun, di bi gaandi söwan 1000 jaa möön di Leningrad Kodeks. Kandë wan sëmbë sa pakisei taa u di de toona sikifi dee pisi u Bëibel sömëni pasi a wan pisiten u wan 1000 jaa, mbei dee soni dee sikifi a di Leningrad Kodeks bi o tooka gaanfa seei ku dee soni dee sikifi a dee fosufosu pampia lolu ka sëmbë bi sikifi dee Hebelejën buku u Bëibel. Ma na sö a dë. Di dee sëmbë dee ta öndösuku soni u Bëibel bi tei dee fosufosu pampia lolu maaka ku dee sëmbë bi toona sikifi bakaten, hën de bi ko si taa wantu pikipiki soni nöö bi tooka, ma di pakisei bi dë di wan nöö.

8. Unfa dee Giiki buku u Bëibel di sëmbë toona sikifi, tooka ku woto buku di sëmbë bi toona sikifi na awooten?

⁸ Dee fesiten Keesitu sëmbë bi toona sikifi di Bëibel a wan bunu fasi tu. De bi tei de ten u toona sikifi dee 27 Giiki buku u Bëibel, nöö de bi ta wooko ku de te de bi ta hoi komakandi, söseei te de bi ta du di peleikiwooko. Wan könima bi tei dee Giiki buku u Bëibel di sëmbë bi toona sikifi ku maun maaka ku woto buku u di ten dë, hën a taki taa: „A di  ten aki, dee Giiki buku u Bëibel dee sëmbë toona sikifi, hia möön dee woto buku. . . . Boiti di dë, dee sëmbë dee sikifi de an sikifi de disa hafuhafu.” Wan buku bi taki taa: „U sa dë seiki taa di bosikopu di bi dë a dee fosu Giiki buku u Bëibel, hën nöö dë a dee Giiki buku u Bëibel di de puu ko a dee töngö u di ten aki.”

9. Andi u sa taki u dee soni dee sikifi a Bëibel, te u luku Jesaaja 40:8?

⁹ Höndöhöndö jaa longi sömëni sëmbë di bi ta toona sikifi di Bëibel, bi mbei taanga möiti u du di wooko u de a wan bunu fasi. Fëën mbei a di ten aki u abi wan bunu Bëibel di u sa lesi, söseei di u sa öndösuku soni nëën. b U sa dë seiki taa Jehovah hën bi seeka soni fuu bi sa feni di Wöutu fëën lesi a di ten aki. (Lesi Jesaaja 40:8.) Ma so sëmbë sa taki taa na u di di bosikopu u di Bëibel an tooka, mbei u sa taki taa a Gadu a kumutu tuutuu. Fëën mbei boo luku wantu soni di ta lei u taa a Gadu di Bëibel kumutu tuutuu.

10. Konda wan woto di ta lei taa di soni di sikifi a 2 Petuisi 1:21 da tuutuu soni. (Luku dee peentje.)

¹⁰ Sömëni tjabukama woto di sikifi a Bëibel pasa kaa. So u de pasa höndöhöndö jaa baka di de sikifi de. Sëmbë di ta öndösuku soni fu awooten ta taki soni di ta lei taa dee tjabukama woto u Bëibel pasa tuutuu. Wë di soni aki an ta foondo u, u di u sabi taa Jehovah hën mbei sëmbë sikifi hii dee tjabukama woto u Bëibel. (Lesi 2 Petuisi 1:21.) Pakisei di tjabukama woto di ta taki soni u di booko di de bi o booko di foto Babilon kaba a sösö. A dee pisiten u di jaa 778 te go miti di jaa 732, hën Jehovah bi mbei di tjabukama Jesaaja taki taa de bi o booko di gaan foto Babilon kaba a sösö. A bi taki tu taa wan womi de kai Silosi hën bi o du ën, nöö a bi taki finifini unfa a bi o du ën (Jes. 44:27–45:2). Boiti di dë, Jesaaja bi taki taa te de bi o booko Babilon kaba a sösö, nöö nöiti möön sëmbë bi o libi ala (Jes. 13:19, 20). Wë dee soni dë pasa tuutuu. Dee sodati u Media ku Pëlsia bi tei di foto Babilon a di jaa 539 bifö Keesitu, nöö a di ten aki, na  wan sëmbë ta libi a di kamian ka di gaan foto dë bi dë möön.​—I sa luku di fëlön Di Bëibel bi taki a fesi taa Babilon bi o booko kaba a sösö, di dë a woto 03 pisi 5 u di buku I sa dë waiwai u teego!

11. Konda unfa di soni di sikifi a Daniëli 2:41-43 ta pasa tuutuu a di ten fuu aki.

¹¹ Tjabukama woto an pasa na awooten wanwan, ma de ta pasa a di ten fuu aki tu. Buta pakisei a di fasi fa di tjabukama woto u Daniëli di nama ku Ingisiköndë ku Amëëkanköndë ta pasa tuutuu. (Lesi Daniëli 2:41-43.) Di tjabukama woto aki bi taki taa di tii u Ingisiköndë ku Amëëkanköndë bi o taanga kuma felu, ma a bi o suwaki tu kuma pötöpötö. U ta si di soni aki a di ten fuu aki. Ingisiköndë ku Amëëkanköndë bi lei taa de taanga kuma felu, di de bi wini dee tu goonliba feti, söseei u di de abi bumbuu fetilai. Ma de an sa wooko ku di makiti u de kumafa de kë, u di dee sëmbë u dee köndë ka de ta tii ta hopo fia ku dee tiima, söseei de ta hopo fia ku dee sëmbë dee ta bai soni ta sei a di köndë. Wan womi di ta öndösuku politiki soni u di goonliba, bi taki taa: „Te i luku dee köndë ka sëmbë ta sitëm buta tiima, nöö köndë an dë ka sëmbë paati ku deseei a politiki soni sö kuma Amëëkanköndë.” Nöö a dee lasiti jaa aki soni ta taanga da dee tiima u Ingisiköndë, u di dee sëmbë an sa taki fiti te a nama ku di fasi fa de musu wooko makandi ku dee köndë dee dë a di Europese Unie. Dee lö soni aki ta mbei a taanga da di makiti tii u goonliba, hën da Ingisiköndë ku Amëëkanköndë makandi, u de hopo du soni kumafa de kë.

12. Fuun soni dee tjabukama woto u Bëibel ta mbei u dë seiki?

¹² Sömëni tjabukama woto u Bëibel pasa tuutuu, nöö di soni dë ta mbei u dë seiki taa dee soni dee Gadu paamusi u da di ten di ta ko o pasa tuutuu. U ta fii kumafa di psalöm sikifima bi fii, di a bi piki Jehovah taa: „Mi ta wakiti fii ko puu mi a fuka. Ju mi ta wakiti fii piki mi andi mi musu du” (Ps. 119:81). Jehovah ta piki u a di Bëibel taa soni o waka bunu da u a di ten di ta ko, nöö a kë fuu dë ku ën mëni (Jel. 29:11). Na dee soni dee libisëmbë ta du de ta mbei u biibi taa soni o waka bunu da u a di ten di ta ko, ma dee paamusi u Jehovah de ta mbei u ko abi di biibi dë. Boo mbei hii möiti fuu ko ta fusutan dee tjabukama woto u Bëibel bumbuu, u di de o heepi u fuu ko ta möön biibi dee soni dee sikifi a di Wöutu u Gadu.

13. Andi da wan woto soni di ta lei taa u sa biibi dee soni dee sikifi a Bëibel, te u luku Psalöm 119:66, 138?

¹³ Wan woto soni di ta lei taa u sa biibi dee soni dee sikifi a Bëibel, hën da di heepi di a ta heepi sëmbë te de ta du dee soni di de ta lei nëën. (Lesi Psalöm 119:66, 138.) Womi ku mujëë di tööu ko abi wan piizii wosudendu libi u di de du dee soni di de lei a Bëibel, hii fa de bi dë u booko tööu. Nöö dee mii u de ta dë waiwai, u di de mama ku de tata ta sölugu de, söseei u di de ta lei de taa de lobi de.​—Ef. 5:22-29.

14. Konda wan woto di ta lei u unfa di Bëibel ta mbei sëmbë tooka ko dë möön bumbuu sëmbë, te de ta du dee soni di de ta lei nëën.

¹⁴ Sëmbë di bi ta du gaan hogi seei bi bia libi, u di de bi ta du dee soni di de bi ta lei a di Bëibel. Luku unfa dee lei u Bëibel bi heepi wan womi de kai Jack, di bi dë a dunguwosu. c A bi dë wan u dee möön gaan hogiduma di de bi lesi dëdë sitaafu da. Ma wan daka, hën Jack bi sindo haika fa wanlö baaa bi ta lei sëmbë soni u Bëibel. A bi bigi dëën seei di a bi si fa dee baaa aki bi abi bunu fasi tjika. Fëën mbei a bigi lei soni u Bëibel. U di a bi ta du dee soni dee a bi ta lei, mbei a bi ko ta tja  hënseei a wan bunu fasi, söseei a bi ko abi bunu fasi. Te wan pisi, hën a ko dë wan peleikima di an dopu jeti, söseei a bi ko dopu bakaten. A bi ta peleiki fajafaja, ta konda soni u di Könuköndë u Gadu da dee woto sëmbë dee bi dë a dunguwosu, nöö a bi heepi fö u dee sëmbë dë u de ko sabi soni u di tuutuu lei. Jack bi ko dë wan hii woto sëmbë di di daka dou ka a bi o kisi dëdë sitaafu. Wan u dee afukati fëën bi taki taa: „Jack tooka, an dë di seei sëmbë di mi bi sabi 20 jaa pasa. Dee soni di dee Jehovah Kotoigi ta lei sëmbë mbei di libi fëën ko tooka.” Hii fa Jack kisi dëdë sitaafu, tökuseei di woto fëën ta lei u gbelingbelin taa u sa biibi dee soni dee sikifi a di Bëibel. Boiti di dë, a ta lei u taa di Bëibel ta mbei sëmbë tooka ko dë möön bumbuu sëmbë.​—Jes. 11:6-9.

15. Unfa di libi di dee sëmbë u Jehovah ta libi ku dee lei u Bëibel, ta heepi de u de dë woto fasi? (Luku di peentje.)

¹⁵ U di dee sëmbë u Jehovah ta du andi di Bëibel ta taki, mbei de ta libi fiifii makandi ku deseei (Joh. 13:35; 1 Kol. 1:10). Di libi di u ta libi fiifii makandi ku useei ta dë wan gaan soni da sömëni sëmbë, u di gaansë sëmbë u di ten aki an ta libi fiifii ku deseei. Di gudu di so u de gudu, di pooti di so u de pooti, di dë di de an dë di wan nasiön sëmbë, nasö politiki soni u köndë ta paati de. Wan njönku kijoo de kai Jean bi si fa dee Jehovah Kotoigi ta libi fiifii makandi, nöö di soni dë bi bigi dëën seei. Dee gaansëmbë fëën kiijëën a wan köndë fu Afiikan. Di feti bai a di köndë ka a ta dë, hën a go a sodati, ma bakaten a bi fusi go a wan woto köndë di dë a zuntu dë. Di a dou ala, hën a miti dee Jehovah Kotoigi. Jean bi taki taa: „Mi bi lei taa dee sëmbë dee dë a di tuutuu biibi ta libi fiifii makandi ku deseei, söseei taa de an ta nama ku politiki soni u köndë. Ma de ta lei taa de lobi de na de.” Jean bi taki tu taa: „Mi bi buta hii mi libi a wan köndë maun, ta feti dëën. Ma di mi ko sabi dee tuutuu lei u Bëibel, hën mi buta hii mi libi a Jehovah maun.” Jean bi ko tooka gaanfa seei. Nöunöu an ta feti ku sëmbë di an dë kuma ën möön, ma a ta konda soni u di bunu buka u Bëibel da  hii pei sëmbë di a ta miti. Di heepi di dee lei u Bëibel ta heepi hii pei sëmbë, ta lei u taa u sa biibi dee soni dee sikifi nëën.

16. Faandi mbei a dë fanöudu fuu ko ta möön biibi dee soni dee sikifi a di Wöutu u Gadu?

¹⁶ Daka fu daka soni o ta ko möön hogi a di goonliba aki. Fëën mbei u sa taki taa a o möön taanga da u fuu biibi dee soni dee sikifi a di Wöutu Gadu. Kandë sëmbë o du soni u mbei u hakisi useei ee dee lei u Bëibel bunu tuutuu, nasö ee Jehovah buta di köni saafu di dë u futoou u tii u tuutuu. Ma ee u dë seiki taa hii juu di Wöutu u Jehovah ta taki tuutuu soni, nöö wa o biibi dee sëmbë dë. Woo dë kabakaba u hoi dee wëti u Jehovah hii u libi longi, u te böö fuu koti (Ps. 119:112). Sen an o kisi u fuu konda soni u di tuutuu lei da sëmbë, söseei fuu da de taanga u de libi ku dee lei u Bëibel (Ps. 119:46). Boiti di dë, woo sa hoi dou ’ku pasensi, ku wai a hati’ te soni ta taanga da u, söseei te sëmbë ta du ku u.​—Kol. 1:11; Ps. 119:143, 157.

17. Unfa di tëkisi u di jaa o heepi u?

¹⁷ U ta tei ën u bigi seei taa Jehovah mbei u ko sabi soni u di tuutuu lei! Di lei aki ta heepi u fu wa ta dë pantapanta, söseei a ta heepi u fuu dë seiki u soni. A ta heepi u tu fuu ko sabi unfa u musu libi a di goonliba aki, hii fa soni ta waka fanjanfanjan. Boiti di dë, a ta heepi u fuu wakiti di ten di di Könuköndë u Gadu o tii goonliba aki, sö taa soni sa waka möön bunu. Be di tëkisi u di jaa 2023 heepi u fuu dë seiki taa di Wöutu u Gadu ta taki tuutuu soni!​—Ps. 119:160.