Paladëisi! Andi a kë taki? Wan waiti kamian te ka sëmbë sa libi! De ta mbei pampia u hai sëmbë pakisei, u de kë go böö sinkii a kamian di de ta kai „paladëisi”, ka de an o abi na wan bookohedi möön. Ma kumafa u sabi, te de toona go a wosu, nöö di fasi fa soni bi ta waka a di libi u de, an ta pena tooka seei.

Ma sëmbë lo’ u taki soni u paladëisi seei. Wë nöö u musu hakisi useei taa: ’„Paladëisi” da wan soni di an dë tuutuu ö? Wë ee an dë wan tuutuu soni, nöö faandi mbei sëmbë lo’ u taki soni fëën sö? A o dë wan tuutuu soni wan daka möönsö u?’

A dee höndöhöndö jaa dee pasa, sëmbë bi ta booko de hedi ku soni di nama ku paladëisi seei. Sömëni sëmbë bi kë ko sabi soni di nama ku paladëisi u di di Bëibel ta taki u ’wan djai di Gadu bi buta a Eden, a di së teka sonu ta kumutu ko’. Andi bi mbei di djai aki waiti sö? Di Bëibel ta taki taa: „Jehovah Gadu mbei taa hii pei pau göö kumutu a di goondoti, di kai ku sëmbë wojo, nöö di bi ta da fuuta di suti u njan.” Di djai dë bi dë wan bunu kamian di bi ta da sëmbë piizii. Di soni di bi möön hai sëmbë pakisei bi dë ’wan pau di bi dë a mindi u di djai, di de bi ta kai ’libi’’.​—Kenesesi 2:8, 9.

Boiti di dë, di Bëibel buku Kenesesi ta taki taa fö lio bi ta kule pasa a di djai. Tu u dee lio aki dë te kuma tide jeti​—Di lio de ta kai Tigilisi (Hidekëli) ku di lio de kai Efaata (Kenesesi 2:10-14). Dee tu lio aki ta kule pasa a di köndë de kai Ilaki a di ten aki, di bi dë wan pisi u di awooten Pëlsia, nöö de kule go kai a di ze de ta kai Persian Gulf.

Dee Pëlsia sëmbë guwenti u taki soni di nama ku paladëisi, nöö di soni aki ta mbei u fusutan faandi mbei. Wan degi koosu di dee Pëlsia sëmbë bi mbei u bisi wosu, abi wan djai di tapa, di abi pau ku folo. Sëmbë sa go luku ën a di Philadelphia Museum of Art, a Pennsylvania, di dë na Amëëkanköndë. Di Pëlsia wöutu di de puu ko „djai di tapa” kë taki „paladëisi” tu, nöö dee soni di de teeken a di koosu, ta mbei sëmbë pakisei fa di hanse djai u Eden bi dë.

Sëmbë ta konda soni u paladëisi a peipei töngö a hii di goonliba. Nöö te so sëmbë ku de wosudendu ta foloisi go libi a dee peipei kamian a goonliba, nöö de ta konda di woto kumafa de kë. Te u kaba fëën, de ta mökisi di tuutuu woto ku anasi woto di nama ku soni di sëmbë ta biibi a di kamian ka de ta libi. Söseei a di ten aki, sëmbë ta si dee gaan hanse kamian, kuma wan paladeisi.

So u dee sëmbë dee ta waka ta öndösuku soni feni taa de feni di kamian ka di paladëisi di lasi bi dë. Wan womi de kai Charles Gordon, di bi dë wan hedima u sodati u Ingisikondë, bi go a wan köndë de kai Seychelles a di jaa 1881. Di kamian de kai Vallée de Mai bi waiti dëën sö tee taa a taki taa di kamian dë da di djai u Eden. A di jaa 1492, wan womi u Italiaköndë de kai Christopher Columbus, bi pakisei taa a feni di kamian de kai di djai u Eden, u di a bi dou a di paati de kai Hispaniola, di sëmbë ko ta kai Dominikan Republiek ku Haiti.

Wan buku de kai Mapping Paradise ta taki finifini u möön 190 fesiten kaita, nöö sömëni u de ta lei fa Adam ku Eva bi ta libi a di djai u Eden. Wan u dee kaita aki da kopi u wan apaiti kaita di wan womi de kai Beatus u Liébana bi mbei a wan pisiten baka di jaa 1200. A liba u di kaita, de teeken wan fökanti soni, nöö de buta wan waiti kamian nëën mindi. Fö lio bi ta kumutu a di paladëisi dë, nöö de bi nango a dee fö huku u di fökanti soni dë. De bi taki taa di soni dë bi ta lei fa di lei u Keesitu bi paaja go a dee fö huku u di goonliba. Dee në u dee lio aki da „Tigilisi”, „Efaata”, „Pison”, ku „Geon”. Dee peentje aki ta lei taa hii fa sëmbë an sabi tuutuu ka di Paladëisi bi dë, tökuseei dee woto di sëmbë lo’ u konda di nama ku ën, ta lei gbelingbelin taa sëmbë lobi soni di nama ku di Paladëisi.

 Sëmbë bi ko sabi wan womi de kai John Milton di bi libi a wan pisiten baka di jaa 1600, u di a bi sikifi di puwema Paradise Lost. A nama ku dee soni dee sikifi a di buku Kenesesi di ta taki u di zöndu di Adam bi du, söseei u di puu di Gadu bi puu ën a di djai u Eden. A di soni dë a bi taki u di paamusi di Gadu paamusi libisëmbë taa de o libi u teego a goonliba. A bi taa: „Te u kaba fëën, hii di goonliba o toon wan paladëisi.” Bakaten hën Milton sikifi wan woto pisi di de kai Paradise Regained.

U ta fusutan gbelingbelin taa di lasi di libisëmbë lasi di libi di de bi abi a di paladëisi a goonliba, da wan gaan soni da de seei. Wë nöö faandi mbei sëmbë an ta buta pakisei nëën möön? A dë sö u di dee hedima u keiki dee ta lei sëmbë soni u Bëibel, an kë taki seepiseepi u soni di nama ku di paladëisi, kumafa di buku Mapping Paradise taki.

De ta lei gaansë u dee sëmbë dee nango a keiki taa a Gadu Köndë de o go libi te de dëdë, ma na a wan paladëisi a goonliba aki. Ma di Bëibel ta taki a Psalöm 37:29 taa: „Dee sëmbë dee ta libi a wan leti fasi, de o feni di goonliba, nöö naandë de o ta libi u teego.” Wë u di di goonliba ka u ta libi aki, an dë wan paladëisi, nöö unfa u sa dë ku di mëni taa a o toon wan paladëisi wan daka? *

Jehovah Gadu di bi mbei di Paladëisi, paamusi u taa a o toona mbei ën baka. Unfa a o du ën? Wë Jesosi bi taki taa u musu ta begi taa: „Di Tii fii musu paaja a hii goonliba, be di fii kë pasa a goonliba aki leti kumafa a ta pasa a i a liba ala” (Mateosi 6:10). Jesosi Keesitu hën ta tei fesi a di Tii aki, di o tii hii di goonliba (Daniëli 2:44). Di Tii aki hën o mbei di kë u Gadu „pasa” a goonliba, u di a o mbei di goonliba ko toon wan paladëisi.

Gadu bi mbei di tjabukama fëën de kai Jesaaja taki a fesi unfa di libi o dë a di Paladëisi di Gadu paamusi u, ka hii dee fuka dee ta miti sëmbë a di ten aki, an o dë möön (Jesaaja 11:6-9; 35:5-7; 65:21-23). U kë hakisi i fii tei wantu miniti, nöö i lesi dee tëkisi aki a di Bëibel fii. Te i du di soni aki, nöö joo ko dë seiki taa i sa feni dee soni di Gadu kë da dee sëmbë dee ta piki hën buka. Dee sëmbë dee o libi a di ten dë, o feni dee soni dee Adam bi lasi. Hën da de o libi a di Paladëisi, söseei Gadu o feni de bunu.​—Akoalimbo 21:3.

Faandi mbei u sa dë seiki taa di Paladëisi o dë a goonliba aki tuutuu, nöö an dë wan sunjan? Wë u di di Bëibel ta piki u taa: „Liba ala da u Jehovah, ma goonliba aki a da libisëmbë.” Di libi di u sa libi a di Paladëisi a goonliba aki da wan soni di di „Gadu di an sa ganjan sëmbë, paamusi u gaanduwe kaa” (Psalöm 115:16; Titusi 1:2). Wan gaan waiti soni seei di Bëibel ta piki u aki taa u sa libi u teego a wan paladëisi!