Te u luku andi di Bëibel buku Kenesesi ta taki, nöö u ta lesi naandë taa Gadu bi piki di fosu womi de kai Adam taa: „I sa njan hii dee pau njanjan dee dë a di djai, u te bëë fii fuu. Ma ja musu njan di pau njanjan u di pau de kai: ’Sabi bunu ku hogi.’ Biga di daka di joo njan di njanjan fëën, joo dëdë” (Kenesesi 2:16, 17). Di soni di Gadu bi taki aki ta lei gbelingbelin taa ee Adam bi hoi di wëti u Gadu, nöö an bi o dëdë, ma a bi o ta libi nöömö a di djai u Eden.

A tjali taa Adam an bi piki Gadu buka faa bi sa libi u teego. An bi hoi di wëti u Gadu, hën a njan di fuuta di hën mujëë Eva bi tja ko dëën, hii fa Gadu bi piki de taa de an bi musu njan mën (Kenesesi 3:1-6). Te kuma tide u ta fii dee soni dee ko pasa ku libisëmbë u di Adam pasa Gadu buka. Apösutu Paulosu bi taki u di soni dë taa: „Adam hën tja hogi du ko da hii sëmbë a goonliba aki e, nöö di hogi du tja dëdë ko. Hën wë mbei dëdë ko ta kii hii sëmbë te kisi tide, biga hii sëmbë tuu ta du hogi” (Loomë 5:12). Ma andi da di „hogi” di a bi du, nöö unfa a du ko taa u ta dëdë?

Di pasa di Adam pasa Gadu buka u di an hoi di wëti fëën, da wan „hogi”, nöö hën de ta kai zöndu tu (1 Johanisi 3:4). Nöö di paima u zöndu da dëdë, kumafa Gadu bi piki Adam. Ee Adam ku dee mii dee a bi o pai bi o ta hoi di wëti u Gadu nöömö, nöö de an bi o du zöndu, söseei de an bi o dëdë wan daka tu. Gadu an bi mbei libisëmbë u de ta dëdë, ma u de libi u teego.

Hii u tuu ta si taa dëdë „ta kii hii sëmbë”, leti kumafa di Bëibel bi taki. Ma u abi wan soni a u dendu  di ta libi go dou baka te u dëdë u? Sömëni sëmbë bi o taa aai. De bi o taa u abi wan akaa, nöö a ta libi go dou. Ma ee u ta biibi sö wan soni, nöö a bi o dë kuma u ta taki taa Gadu bi ganjan Adam. Faandi mbei u taki sö? Wë ee a dë taa wan soni dë a libisëmbë dendu di ta libi go dou baka te de dëdë, nöö hën da dëdë an dë di paima u zöndu kumafa Gadu bi taki. Di Bëibel ta taki taa: „U sabi taa [Gadu] an sa ganjan u” (Hebelejën 6:18). Saatan hën bi ganjan Eva di a piki ën taa: „Wan o dëdë seei.”​—Kenesesi 3:4.

Di soni aki musu mbei u hakisi useei taa: Ee a dë sö taa libisëmbë an abi wan akaa, nöö andi ta pasa tuutuu ku wan sëmbë te a dëdë?

Di buku Kenesesi ta taki taa: „Jehovah Gadu tei di goondoti hën a mbei wan womi. Baka di dë a böö di libi böö go nëën nusu baaku, hën di womi toon wan libisëmbë.” Di Hebelejën wöutu de kai ne’phesh, * di kë taki „wan soni di ta böö”, hën de puu ko „wan libisëmbë”.​—Kenesesi 2:7.

U ta si taa di Bëibel ta taki gbelingbelin taa Gadu an mbei libisëmbë ku wan akaa. Fëën mbei aluwasi i suku seei, tökuseei ja o feni na wan Bëibel tëkisi di ta taki u wan „soni di dë a u dendu di ta libi go dou”.

Wë ee di Bëibel an ta taki taa libisëmbë abi wan soni a de dendu di ta libi go dou, nöö faandi mbei sömëni biibi ta lei taa u abi wan akaa di ta libi go dou? Woo ko sabi di soni aki te u luku andi dee sëmbë u di köndë Egepiti bi ta biibi.

Wan womi u Giikiköndë de kai Herodotus di sabi awooten soni, di bi libi a di pisiten u dee jaa 400, bi taki taa dee Egepiti sëmbë bi dë „dee fosu sëmbë di bi taki taa libisëmbë abi wan soni a de dendu di ta libi go dou”. Dee Babilon sëmbë fu awooten seei bi ta biibi taa libisëmbë abi wan  akaa di ta libi go dou. A di ten di di Gaan Könu u Giikiköndë de kai Alekesani bi feti wini dee köndë dee bi dë zuntu ku di awooten Isaëli a di jaa 332 Bifö Keesitu, nöö dee sabisonima u Giikiköndë bi mbei sömëni sëmbë ko ta biibi taa libisëmbë abi wan soni a de dendu di ta libi go dou. Nöö sö a bi waka taa di lei dë bi ko paaja a hii di pisiwata di Giikiköndë bi ta tii.

A di ten u dee fesiten Keesitu sëmbë, tu nëbai biibi u dee Dju bi dë, di bi ta lei sëmbë taa libisëmbë abi wan soni a de dendu di ta libi go dou te de dëdë. Dee Essene sëmbë ku dee Faliseima, de bi abi dee tu biibi dë. Di buku The Jewish Encyclopedia ta taki taa: „Dee Dju sëmbë bi ko ta biibi taa libisëmbë abi wan akaa, u di de bi go nama ku dee Giiki sëmbë di bi ta biibi di soni dë, möönmöön u di de bi ko ta biibi dee soni u di womi de kai Plato.” Wan womi di sabi soni fu awooten de kai Josephus bi taki taa na a dee Santa Buku u Bëibel di lei aki kumutu, ma „a dee soni di dee womi mii u Giikiköndë bi ta biibi”. Di womi aki bi ta si dee soni dë kuma kontu di dee Giiki sëmbë bi ta konda.

U di möönmöön sëmbë bi ko ta tei dee guwenti u Giikiköndë, mbei so bakama u Keesitu bi ko tei di lei dë, hii fa an bi kumutu a sëmbë di bi ta dini di tuutuu Gadu. Wan womi de kai Jona Lendering, di sabi soni fu awooten, bi sikifi taa: „U di Plato bi taki taa u abi wan akaa di bi ta libi a wan bunu kamian fosu, ma nöunöu a ta libi a wan lagi kamian, mbei an bi taanga u mökisi di biibi u Plato ku di u dee Keesitu sëmbë.” Fëën mbei di biibi di sëmbë ta biibi taa libisëmbë abi wan akaa, ko dë a di biibi u dee sëmbë dee ta kai deseei „Keesitu sëmbë”, nöö a ko toon wan u dee fanöudu soni u di biibi u de seei.

A di ten u dee fesiten Keesitu sëmbë, apösutu Paulosu bi taki di soni aki: „Di [santa jeje] u Masa Gaangadu fan ku u limbolimbo kaa, taa a bakaten nöö wanlö sëmbë o bia baka disa di fa de bi ta biibi a Masa Jesosi. Biga de o ta waka a dee hogi baka dee ta ko a sëmbë liba ta ganjan sëmbë. De o ta haika dee lei u dee didibi dë, hën mbei de o disa di biibi” (1 Timoteo 4:1). Dee soni aki tuu ko pasa! Di lei di de ko ta lei sëmbë taa wan sëmbë abi wan akaa, da wan u „dee lei u dee didibi”. Na a Bëibel a kumutu, ma a sëmbë di an bi ta dini di tuutuu Gadu, söseei a dee poipoi lei u libisëmbë.

U ta wai taa Jesosi bi taki taa: „Woon ko sabi sondi gbelingbelin, leti kumafa a dë a Gadu wojo. Nöö te un ko sabi sondi sö kaa, nöö a o mbei un ko fii kumutu a di saafu un sai dë” (Johanisi 8:32). Te u ko sabi andi di Bëibel ta lei tuutuu, nöö u ta ko fii u dee peipei soni di dee keiki ta lei sëmbë di ta poi Gadu në, söseei u ta ko fii u dee soni di sömëni u dee keiki ta du a goonliba. Boiti di dë, dee tuutuu soni dee u ta ko lei a di Wöutu u Gadu ta mbei u ko fii u dee guwenti di sëmbë abi, ku dee peipei soni di de ta biibi di nama ku dëdë.​—Luku di pisi „ Naasë dee dëdë sëmbë dë?”

Di Gadu di mbei u, an bi buta taa libisëmbë bi musu ta libi 70 nasö 80 jaa nöö a goonliba aki, nöö bakaten de go libi a wan woto kamian u teego. A bi kë taa libisëmbë bi musu libi a goonliba aki u teego kuma miii di ta piki hën buka. Di soni di Gadu abi a pakisei da libisëmbë ta lei taa a lobi u gaanfa seei, nöö a o du ën nöömö (Maleaki 3:6). Di psalöm sikifima bi taki taa: „Dee sëmbë dee ta libi a wan leti fasi, de o feni di goonliba, nöö naandë de o ta libi u teego.”​—Psalöm 37:29.