Faandi mbei sömëni peipei Bëibel dë? Nasö faandi mbei peipei sëmbë puu Bëibel ko a woto töngö? Dee möön njunjun Bëibel o heepi i, naa de o tapa i fu ja ko fusutan dee soni dee sikifi a di Bëibel? Wë te i ko sabi naasë dee Bëibel dë kumutu nasö ambë puu de ko a woto töngö, nöö di soni dë o heepi i fii wooko ku ën a wan köni fasi.

Di fosu soni di u sa hakisi useei da: Ambë sikifi di fosu Bëibel, nöö na un ten de sikifi ën?

Di Bëibel paati a tu pisi. Di fosu pisi abi 39 buku, ka ’dee wöutu u Gadu’ sikifi (Loomë 3:2). Gadu bi mbei peipei womi di bi ta hoi deseei nëën, sikifi dee fosu buku aki a söwan 1100 jaa dendu. De bi bigi a di jaa 1513 bifö Keesitu te go miti di jaa 443 bifö Keesitu. Gaansë u dee soni di de bi sikifi bi dë a Hebelejëntöngö. Fëën mbei u ta kai di pisi u di Bëibel aki, dee Hebelejën Buku u Bëibel, ma sëmbë guwenti u kai ën di Awoo Buka tu.

Di u tu pisi abi 27 buku, di dë „Gadu Buka tu” (1 Tesalonika 2:13). Gadu bi mbei dee bakama u Jesosi dee bi hoi deseei nëën, sikifi dee buku aki a wan möön sati pisiten. A bi tei söwan 60 jaa u de bi sa sikifi di pisi aki. De bi bigi a di jaa 41 baka Keesitu, nöö de bi kaba a di jaa 98 baka Keesitu. De bi sikifi dee pisi aki a di Giikitöngö. Fëën mbei u ta kai ën dee Giiki Buku u Bëibel, nasö di Njunjun Buka.

Dee 66 buku aki tuu da di Bëibel, di buka u Gadu di a da libisëmbë. Ma faandi mbei sömëni sëmbë puu di Bëibel ko a woto töngö? Woo luku dii soni di o piki u faandi mbei.

• U sëmbë sa feni di Bëibel lesi a de mamabëë töngö.

• U de bi sa puu dee föutu di sëmbë bi mbei di de bi sikifi di Bëibel tei, söseei u de bi sa toona sikifi ën kumafa a bi dë a di fosu Bëibel.

•   U de bi sa sikifi ën kumafa sëmbë ta fan a di ten aki.

Luku fa dee soni dee u taki u de aki mbei de puu di Bëibel ko a woto töngö.

Söwan 300 jaa bifö de pai Jesosi, dee Dju könima bi bigi ta puu di Bëibel a Hebelejëntöngö ko a Giikitöngö. Di Bëibel dë de ta kai di Giiki Septuaginta. Faandi mbei de bi puu di Bëibel ko a di töngö aki? U heepi gaansë u de Dju dee an bi tan fan di Hebelejëntöngö sö möön kumafa de bi tan fan di Giikitöngö, u de bi sa ko sabi andi bi sikifi a „Masa Gaangadu Buku”.​—2 Timoteo 3:15.

Söseei di Septuaginta bi heepi milionmilion sëmbë di an bi dë Dju, ma di bi ta fan di Giikitöngö u de ko sabi soni u di Bëibel. Unfa sö? Wan könima de kai W. F. Howard bi taki taa: „Söwan 2000 jaa pasa, di Bëibel aki bi ko dë di Bëibel di Keiki bi ta wooko ku ën u ’lei sëmbë taa Jesosi bi da di Mesiasi’” (Tjabukama 17:3, 4; 20:20). Kumafa wan könima de kai F. F.  Bruce bi taki, nöö u di soni dë mbei sömëni u dee Dju an bi ta mbei möiti möön u ko sabi andi sikifi a di Septuaginta.

Di dee bakama u Jesosi bigi ta feni dee Giiki Buku, hën de tja de ko makandi ku di Septuaginta. Dee Giiki Buku aki ku di Septuaginta tuu da di Bëibel.

Söwan 300 jaa baka di de kaba sikifi hii di Bëibel, hën wan könima de kai Jerome, di ta öndösuku soni u Bëibel, bi puu di Bëibel ko a Latijntöngö. Di Bëibel aki u ko sabi kuma di Latijn Vulgaat. Bakaten woto sëmbë puu Bëibel ko a Latijntöngö tu. Wë nöö faandi mbei wan woto Bëibel bi dë fanöudu a Latijntöngö? Wë The International Standard Bible Encyclopedia ta taki taa Jerome bi kë seeka dee soni di de an bi puu ko soifi, dee gaan föutu di de bi mbei, dee soni di de bi buta di an bi dë fanöudu, ku dee soni di de an bi taki a di Bëibel.

Jerome bi seeka dee pisi ka sëmbë bi mbei föutu. Ma bakaten, dee hedima u keiki bi mbei di möön gaan föutu di de bi sa mbei! De bi taki taa di Latijn Vulgaat da di wan kodo Bëibel di bunu, nöö sömëni höndö jaa longi de bi ta taki di soni dë! Di Vulgaat  an heepi sëmbë u de ko fusutan dee soni dee sikifi a Bëibel, ma a bi mbei a taanga da de, u di gaansë u sëmbë an bi ko ta fusutan di Latijntöngö seepiseepi.

A di ten dë, sëmbë bi tja woto Bëibel ko a döö tu, kuma di Bëibel de kai Syriac Peshitta. A bi ko a döö söwan fö höndö jaa baka Keesitu. Ma a dee jaa baka di jaa 1300 ufö sëmbë bi mbei möiti u tja Bëibel ko a döö a dee mamabëë töngö u dee sëmbë.

A wan pisiten di zuntu ku di jaa 1400, hën John Wycliffe di bi ta libi a Ingisiköndë, bi heepi hii pei sëmbë u de ko fusutan dee soni dee sikifi a di Bëibel, di a puu ën ko a Ingisitöngö. Kölö sö baka di dë, hën Johannes Gutenberg ko feni wan fasi u doloki buku, di heepi sëmbë u de puu di Bëibel ko a peipei töngö di sëmbë ta fan a Europa.

Di de puu möön hia Bëibel ko a Ingisiköndë, hën sömëni sëmbë bi feni taa an bi dë fanöudu u puu sö hia Bëibel ko a di töngö. A dee jaa baka di jaa 1700, hën wan hedima u keiki u Ingisiköndë de kai John Lewis bi sikifi a wan buku taa: „Wan töngö ta tooka, nöö sëmbë an ta fusutëën sö möön. Fëën mbei a dë fanöudu fuu toona luku ee wan soni sikifi kumafa de ko ta fan di töngö, sö taa sëmbë sa fusutëën.”

A di ten aki, dee sëmbë dee ta öndösuku soni u Bëibel ko sabi möön bunu unfa de musu sikifi soni a sö wan fasi taa sëmbë sa fusutëën. De ko sabi möön hia soni u dee awoo töngö di sëmbë bi sikifi di Bëibel, nöö de ko feni awooten pampia lolu u Bëibel a di ten aki di ta heepi de seei. Dee soni aki heepi de u puu di Bëibel ko soifi kumafa de bi sikifi ën fosufosu.

U ta feni wini seei taa de tja sömëni Bëibel ko a döö. Ma tökuseei u musu ta köni ku so u de. * So sëmbë di toona puu di Bëibel ko a wan töngö, bi du ën, u di de lobi Gadu tuutuu. Te a dë sö, nöö u sa feni wini seei u di wooko di de du dë.