HII di pisiten di mi bi nango a siköö, nöö soni an bi tooka a di foto ku di siköö ka mi bi nango, wan apaiti. Dee mii dee mi ku de bi nango a siköö di mi bi bigi siköö, de nöö bi ta dë ku mi a di kalasi te mi bi o kaba siköö. Mi bi sabi di në u gaansë u sëmbë di ta libi a di foto, nöö deseei bi sabi mi tu.

Sömëni sëmbë a di foto Liberty bi ta kiija mbeti, nöö de bi lo’ u paandi kalu. Di de pai mi, nöö mi tata bi ta wooko a wan kamian ka de ta kiija mbeti ta paandi soni. Mi bi lei u lëi köniköni di mi bi njönku, söseei mi bi lei u wooko goon.

Mi tata bi abi 56 jaa di de pai mi, nöö mi mama bi abi 35 jaa. Ma tökuseei mi tata bi taanga, nöö a bi abi wan bunu gösöntu. A bi lo’ wooko, nöö hii juu a bi ta lei u tu taa u musu lo’ wooko. An bi abi hia möni, ma tökuseei u bi abi wan kamian u tan, u bi ta abi soni u bisi, söseei u bi ta abi soni fuu njan. Hii juu a bi ta abi ten da u. Mi tata bi abi 93 jaa di a lasi libi. Mi mama bi abi 86 jaa di a lasi libi. Na wan u de bi ta dini Jehovah. Ma wan u dee baaa u mi bi ko dë gaanwomi u wan kemeente sensi di jaa 1972.

Mi mama bi lobi soni u Gadu. Hiniwan sonde mi mama bi ta tja u go a wan Baptist keiki. Di mi bi abi 12 jaa, hën mi ko jei taa Gadu dë dii sëmbë a wan.  Fëën mbei mi bi hakisi mi mama taa: „Unfa Jesosi sa dë di Womi Mii, toona dë di Tata tu?” Mi ta mëni jeti fa mi mama bi piki mi. A bi taki taa: „Baa o, di soni dë foombo soni e. Wa o sa fusutëën.” Wë tuu, ma bi ta fusutëën. Ma tökuseei di mi bi abi 14 jaa, hën mi tei dopu a wan kiiki. Dii pasi de doki mi a di wata. Wan u de bi dë da di Tata, wan u de bi dë da di Womi Mii, nöö di wotowan bi dë da di santa jeje!

Di mi bi dë a siköö, nöö mi bi abi wan mati di bi ta du wan feti sport, nöö a bi da mi taanga u miseei ko ta du di sport dë tu. Fëën mbei mi bi bigi lei feti, hën mi bi ko dë a wan ölganisaasi de kai Golden Gloves, di bi ta du di sport dë. Ma bi taanga a di feti soni sö, nöö fëën mbei di mi feti wantu pasi sö, hën mi ko disa. Bakaten, hën mi ko go a sodati. Hën de manda mi go na Alumaköndë. Di mi bi dë ala, hën dee fesima u mi manda mi go a wan sodati siköö, u di de bi ta si kuma mi bi o sa ko dë wan bunu fesima. De bi kë u mi tei di sodati soni kuma wooko u mi seei. Ma ma bi kë fika a sodati. Fëën mbei a di jaa 1956, baka di mi kaba dee tu jaa dee mi bi musu dë a sodati, hën mi kumutu. An bi tei longi seei, hën mi ko go a wan woto ölganisaasi.

Ufö mi ko sabi soni u di tuutuu lei, nöö mi bi abi wan föutu pakisei u di fasi fa wan womi nëngë musu dë. Mi bi ta luku unfa dee womi sëmbë bi ta du soni a dee fëlön, söseei mi bi ta luku unfa dee womi sëmbë dee mi bi sabi, bi ta libi. Mi bi ta si kuma wan womi sëmbë di ta taki soni u Bëibel, an dë wan tuutuu womi nëngë. Ma mi bi bigi ko ta lei wanlö soni di tooka mi libi. Wan daka, di mi bi ta lëi di hanse bë wagi u mi a di foto, hën tu njönku mujëë hopo maun kai mi u mi ko. Hën mi si taa de bi dë dee sisa u mi gaan sisa manu. De bi dë Jehovah Kotoigi. Mi bi tei di Hei Wakitimawosu ku di Ontwaakt! a de wan daka kaa, ma mi bi feni taa di Hei Wakitimawosu bi ta taanga da mi u mi fusutan. Di pasi aki, de bi kai mi u mi ko a wan kemeente Buku Studie. A bi dë wan komakandi ka sëmbë bi ta lei soni u Bëibel, nöö de an bi ta hia. De bi ta hoi ën a wan sëmbë pisi. Di de kai mi u mi ko, hën mi piki de taa mi o go pakisei ën luku. De lafu, hën de hakisi mi taa: „I dë seiki ö?” Hën mi taa: „Aai.”

A bi hati mi taa mi bi piki de di soni dë, ma tökuseei ma bi kë ganjan de. Fëën mbei di ndeti dë, mi go a di komakandi. Di mi go, nöö di fasi fa dee mii bi sabi soni u Bëibel, bi ta bigi da mi seei! Hii fa mi ku mi mama bi nango a keiki hiniwan sonde, tökuseei ma bi sabi soni u Bëibel wan bëtë. Mi bi kë ko sabi möön soni u Bëibel awaa. Fëën mbei mi piki de taa mi kë lei soni u Bëibel. Di fosu soni di mi bi lei, hën da taa di Gadu di abi hii makiti abi wan në. Hën në da Jehovah. Wantu jaa ufö di ten dë, mi bi hakisi mi mama soni u dee Jehovah Kotoigi, nöö a bi piki mi taa: „Oo, dee sëmbë dë ta dini wan tata de kai Jehovah.” Awaa ufö wojo u mi bi bigi ko ta limbo!

Mi bi go a fesi seei, u di mi bi sabi taa mi feni di tuutuu lei. Mi bi ko tei dopu a gaanliba u di jaa 1957. A bi dë söwan nëigi liba baka di mi bi bigi lei soni u Bëibel. Mi bi ko tooka seei. Mi ta wai seei taa mi ko sabi andi di Bëibel ta taki u di fasi fa wan womi sëmbë musu ta tja hënseei. Jesosi an bi abi zöndu. A bi abi kaakiti, ku makiti möön hii womi sëmbë. Ma tökuseei an bi ta feti ku sëmbë. Ma a bi ta disa hënseei u „sëmbë du ku ën”, leti kumafa Bëibel bi taki fëën a fesi (Jesaaja 53:2, 7). Mi ko lei  taa wan tuutuu bakama u Jesosi „musu ta libi a wan saapi fasi ku hii sëmbë”.​—2 Timoteo 2:24.

Mi bi bigi du di pioniliwooko a di jaa 1958. Ma wan pisiten mi bi musu tapa ku di wooko aki. Faandi mbei? Wë mi bi ko tööu ku Gloria, wan u dee njönku mujëë di bi kai mi ko a di buku studie! Nöiti a bi hati mi taa mi bi du di soni dë. Mi bi ta si Gloria kuma wan gaan gudu di mi bi abi, nöö sö mi ta si ën tide jeti. Gloria dii da mi möön di möön dii djamati sitonu, nöö mi wai seei taa mi tööu ku ën! Be hënseei konda wantu soni fu hënseei da unu:

„Mi bi abi 8 baaa ku 8 sisa. Mi mama bi dë wan Kotoigi di ta dini Jehovah fajafaja. A lasi libi di mi bi abi 14 jaa. Baka di dë, hën mi tata bigi ta lei soni u Bëibel. U di u mama bi ko lasi libi, mbei mi tata bi fan ku di hedima u di siköö, sö taa mi ku mi gaan sisa bi sa nango a tookatooka daka a siköö, nöö wan fuu bi o sa ta dë a wosu u luku dee pikiwan fuu. Di hedima u di siköö an bi abi toobi ku di soni aki. Di ten dë, mi gaan sisa bi dë a di lasiti kalasi u wan hei siköö. U bi sa boi soni sö taa te u tata bi ko a wosu, nöö a bi sa feni soni u njan. U bi du di soni aki u tefa mi gaan sisa kaba siköö. Sëmbë u tu wosudendu, de bi ta lei u soni u Bëibel, nöö 11 fuu bi ko toon Jehovah Kotoigi. Mi bi lobi di peleikiwooko, hii fa mi bi ta sen gaanfa. Mi manu hën bi ta heepi mi u ma sen sö möön.”

Mi ku Gloria bi tööu a bakajailiba u di jaa 1959. U bi ta du di pioniliwooko makandi, nöö u bi lobi ën seei. A baimatu-liba u di wan seei jaa dë, hën u bi fuu wan pampia taa u kë go wooko a Bëtëli. U bi kë go wooko a di hedikantoo. Wan baaa de kai Simon Kraker, bi hakisi u wanlö soni. A bi piki u taa Bëtëli an bi ta tei sëmbë di tööu, a di ten dë. Ma tökuseei u bi kë go wooko a Bëtëli. U bi musu wakiti sömëni jaa longi ufö u bi sa go wooko ala.

U bi sikifi wan biifi manda da di hedikantoo, u hakisi de u de manda u go a wan kamian ka möön peleikima dë fanöudu. Hën de piki u taa u bi sa go a Pine Bluff, Arkansas. A di ten dë, tu kemeente bi dë ala. A wan u dee kemeente, bakaa nöö bi nango nëën, nöö a di wotowan, baakama nöö bi nango nëën. De bi manda u go a di baakama kemeente, ka 14 peleikima nöö bi dë.

Kandë i ta hakisi iseei ee faandi mbei Jehovah Kotoigi bi paati baakama ku bakaa. Wë u di wa bi sa du ën woto fasi a di ten dë. Lanti an bi ta da pasi u tu föluku sëmbë ko makandi, söseei sëmbë bi lo’ u feti ku deseei. A sömëni kamian, dee baaa ku dee sisa bi ta fëëë taa de bi sa booko di Könuköndë zali, ee tu föluku sëmbë bi ko makandi u dini Gadu. Di soni aki bi pasa kaa. Ee wan baakama di dë wan Kotoigi bi go peleiki a wan kamian ka bakaa wanwan dë, nöö de bi ta söötö ën, nöö so juu de bi ta fon mën. Fëën mbei u di u bi kë ta du di peleikiwooko go dou, mbei u bi ta hoi dee wëti u lanti, söseei u bi ta wakiti u soni tooka.

Na hii juu soni bi ta waka bunu da u te u bi ta du di peleikiwooko. Te u bi ta peleiki a wan kamian ka baakama wanwan bi ta dë, nöö so juu a bi ta pasa taa u naki wan sëmbë döö, nöö u si taa bakaa hën ta sai dë. Wantewante dë u bi musu sabi ee woo peleiki da de, naa ee woo hakisi paadon, nöö u pasa go a wan woto sëmbë. Sö soni bi ta waka a di ten dë.

Wë u di u bi ta du di pioniliwooko, nöö an dë u taki taa u bi ta abi möni fanöudu. Gaansë u dee wooko dee u bi ta du, da wooko ka de bi ta paka u dii Amëëkandala wan daka. Gloria bi ta wooko a sëmbë wosu, ta seeka di wosu u de da de. So juu de bi ta da mi pasi u mi go heepi ën faa kaba möön fuuku. Dee sëmbë bi ta da u soni u njan. Hiniwan wiki Gloria bi ta tiiki lai da wanlö sëmbë u wan wosudendu. Mi bi ta wooko a di djai, ta wasi dee fënsë u di wosu, söseei mi bi ta du woto pikipiki wooko. U bi ta wasi fënsë da wanlö woto sëmbë di bi dë bakaa tu. Gloria bi ta wasi dendu, nöö mi bi ta wasi döö. U bi ta dë ala hii di daka. Fëën mbei de bi ta da u soni u njan. Gloria bi ta njan a di wosu dendu, ma an bi ta sindo njan makandi ku dee woto sëmbë u di wosu. Ma mim’ bi musu njan a di kamian ka de bi ta buta wagi, ma di soni dë an bi ta toobi mi. Di njanjan bi ta suti seei. Dee sëmbë u di wosudendu aki bi abi sutifasi, ma de bi ta haika andi dee woto sëmbë u di foto ta taki. Mi ta mëni jeti taa wan daka u bi go lai oli a wan kamian. Di u lai di oli te u kaba, hën mi hakisi di bakaa womi di bi sai dë ee Gloria  bi sa go a di toilet u de. A luku mi zuuu, hën a taa: „A söötö.”

Boiti dee soni dee bi miti u aki, u bi ta piizii seei te u bi ta dë makandi ku dee baaa dee sisa, söseei u bi lobi di peleikiwooko! Di u bi dou a Pine Bluff, hën u bi go libi ku wan baaa di bi dë wan kemeente dinai a di ten dë. Di mujëë fëën an bi dë a di tuutuu lei jeti, hën Gloria bigi lei ën soni u Bëibel. Miseei bi bigi lei di mujëë mii u de ku hën manu, soni u Bëibel. Di mujëë u di baaa ku di mujëë mii u de tuu buta taa de o dini Jehovah, hën de tei dopu.

U bi abi bunu mati a di kemeente ka bakaa bi nango. De bi ta kai u ko njan a de pisi, ma te kamian bi dungu ufö u bi sa nango a de pisi, sö taa sëmbë an bi sa si u. Di ölganisaasi de kai Ku Klux Klan (KKK), bi ta da sëmbë taanga u de ta buuse woto nasiön sëmbë, söseei u de hopo feti ku wotowan. Mi ta mëni jeti taa a wan piizii daka wan womi bi dë sindosindo a wan balkon, nöö a bi bisi weti bisi faan. Dee soni dee a bi bisi bi djei dee soni di dee sëmbë u KKK bi ta bisi. Ma dee hogi dee bi ta miti dee baaa ku dee sisa an bi tapa de u de libi bunu ku wotowan. Wan daka, u bi abi möni fanöudu fuu sa go a wan könklësi, hën wan baaa ko bai di wagi fuu. Ku di möni dë u bi go a di könklësi. Wan daka, hën u bi wei gaanfa seei u di u bi go peleiki a sëmbë pisi, nöö di sonu bi kendi seei, söseei u bi go lei sömëni sëmbë soni u Bëibel. Di u dou a wosu, hën u si wan soni di bi foondo u. U si di wagi fuu a u dööbuka! De bi sikifi wan biifi disa a baka. De bi sikifi taa: „Mi ta da unu di wagi fuunu baka. Mi ta da unu ën kuma wan kado”.

Wan woto fasi fa de bi libi bunu ku u, hën da di de bi kai mi u mi go a di Gaanwomi-Siköö di de bi o hoi a South Lansing a di foto New York. Wan hii liba longi u dee gaanwomi, dee keling-gaanwomi ku dee pisiwata-gaanwomi bi o go lei soni. Di ten dë, ma bi ta wooko, nöö wa bi abi hia möni. Ma wan tëlëfön masikapei u Pine Bluff bi kai mi u luku ee mi bi o sa wooko da de. Ee de bi tei mi a wooko, nöö mi bi o dë di fosu baakama di ta wooko da di masikapei dë. Te u kaba fëën, de piki mi taa de o tei mi a wooko. Wë andi mi bi o du? Ma bi abi möni u mi paka go a New York. Mi bi ta pakisei u tei di wooko, nöö ma go a di siköö möön. Mi bi o sikifi wan biifi da Bëtëli u piki de andi mi bi kë du, ma wan gaan soni bi ko pasa.

Wan sisa di bi dë a di kemeente ka u bi dë, di manu fëën an bi dë a di tuutuu lei, bi ko naki di döö fuu a wan fuuku mamate, hën a da mi wan afölöpu ku möni a dendu. Di sisa aki ku wantu u dee mii fëën bi ta hopo fuuku mamate u de go a dee goon ka de bi ta paandi maaun, nöö de bi ta puu dee taku uwii dee bi ta göö a di goon dendu. De bi du di soni aki sö taa de bi sa feni möni u mi sa paka go a New York. Di sisa bi taki taa: „Go a siköö, nöö i lei kumafa i sa lei dou, nöö i toona ko lei u!” Bakaten mi bi hakisi di tëlëfön masikapei ee mi bi sa bigi wooko baka feifi wiki. Hën de piki mi taa: „Nönö!” Ma  ma bi pena abi toobi ku di soni dë. Mi bi saandi mi bi o du kaa. Mi wai seei taa ma bi tei di wooko dë!

Luku fa Gloria bi ta pakisei u di ten di u bi dë a Pine Bluff: „Mi bi lobi di kamian ka u bi ta peleiki gaanfa seei! Mi bi abi sömëni sëmbë di mi bi ta lei soni u Bëibel. Fëën mbei u bi nango peleiki a sëmbë pisi a mamate, nöö bakaten u bi nango lei sëmbë soni u Bëibel. So juu u bi ta du ën te kuma 11 juu ndeti. Di peleikiwooko bi suti seei! Mi bi kë fika ala. Boo taa ma bi kë disa di wooko di mi bi ta du ala u mi go du di keling-wooko, ma Jehovah bi abi wan woto soni a pakisei.”

Di pisiten di u bi ta du di kowoonu pioniliwooko a Pine Bluff, hën u bi sikifi biifi manda hakisi dee baaa ee u bi sa ko toon apaiti pionili. U bi ta hoi taa de bi o buta u ko apaiti pionili. Faandi mbei? Wë u di u bi sabi taa di pisiwata-gaanwomi bi kë fuu go heepi di kemeente di dë a Texas, söseei taa a bi kë fuu du di apaiti pioniliwooko ala. Useei bi këën sö tu. Fëën mbei u bi ta wakiti ku di pakisei taa de o piki u jeti, ma de an bi manda na wan biifi da u. Ma di u dë tee wan pisi, hën de manda wan biifi da u. De bi hakisi u fuu du di keling-wooko! Di soni aki bi pasa a jailiba u di jaa 1965. A di ten dë seei de bi buta Baaa Leon Weaver kuma keling-gaanwomi, ma nöunöu a dë di fesima u di Bëikantoo komite fu Amëëkanköndë.

Mi bi ta fëëë seei u mi ko toon wan keling-gaanwomi. Wan jaa ufö di ten dë, hën di pisiwata-gaanwomi de kai James A. Thompson, Jr., bi luku ee mi bi ta dou dee maaka u mi sa toon keling-gaanwomi. A bi piki mi andi ku andi mi sa du möön bunu, söseei a bi piki mi andi wan keling-gaanwomi musu sa’ u du. Di mi bigi du di keling-wooko, hën mi ko si taa a bi bunu fa a bi da mi dee lai dë. Di mi toon keling-gaanwomi, nöö Baaa Thompson hën bi dë di fosu pisiwata-gaanwomi di mi ku ën bi wooko makandi. Mi bi lei sömëni soni a di baaa aki.

A di ten dë, wan keling-gaanwomi an bi ta lei hia soni u di wooko dë. Wan wiki longi mi bi ta luku unfa wan woto keling-gaanwomi bi ta du di wooko fëën, te a go a wan kemeente. Nöö di woto wiki fëën, nöö hën bi ta luku unfa mi bi ta du ën. A bi ta da mi lai tu. Baka di dë, nöö mi wanwan bi musu ta du ën. Mi ta mëni jeti taa mi bi hakisi Gloria taa: „Di baaa musu u go sö hesi ö?” Ma mi bi ko fusutan wan soni bakaten. Hii juu baaa o ta dë di sa heepi i, ma iseei musu kë u de heepi i. Te kuma tide, mi ta tei ën u bigi taa Baaa J. R. Brown, di bi ta du di keling-wooko, ku Baaa Fred Rusk di bi dë a Bëtëli, bi heepi mi.

A hii së seei föluku ku föluku bi ta buuse deseei a di ten dë. Wan pisiten, di ölganisaasi de kai KKK bi hoi wan soni ka de bi ta waka a sitaati, a wan kamian ka u bi musu go luku di kemeente u  Tennessee. Mi ta mëni jeti taa wan daka di u bi dë a di peleikiwooko, hën u bi go a wan njanjan wosu go bai soni u njan. Di mi go a di toilet, hën wan womi di bi dë ku tatouage a sinkii, di bi ta buuse woto nasiön sëmbë, bi waka ko a mi baka. Hën wan bakaa baaa, di bi bigi a sinkii möön hii u tuu, bi ko a di toilet tu, hën a hakisi mi taa: „Baaa Herd, hii soni nango bunu ö? Di womi ku di tatouage go wantewante. Möön dee jaa bi ta pasa, möönmöön mi bi ko ta si taa di soni mbei sëmbë bi ta buuse woto nasiön sëmbë, an bi dë u di sinkii kulölu u de tooka, ma u di de dë zöndu libisëmbë. Mi bi ko lei taa hii dee baaa da baaa u mi, aluwasi un pei kulölu de abi, nöö de o dë kabakaba u dëdë da mi ee a dë fanöudu.

U bi du di keling-wooko 12 jaa longi, nöö 21 jaa longi mi bi dë wan pisiwata-gaanwomi. U bi feni sömëni wini a dee jaa dë, nöö sömëni soni bi da u degihati tu. Ma wan woto gaan bunu bi ta wakiti u. A tanvuuwata-liba u di jaa 1997, u bi ko feni wan soni di u bi kë gaanduwe kaa. De kai u fuu ko wooko a di Bëtëli fu Amëëkanköndë. Hën da 38 jaa bi pasa, sensi di u bi fuu di pampia hakisi fuu go a Bëtëli. Baka wan liba, hën u bigi wooko a Bëtëli. Mi bi mëni taa dee baaa bi kë u mi wooko a Bëtëli u wan pisiten nöö, ma an bi pasa sö.

Di fosu wooko di mi bi feni, bi dë a di kantoo ka de ta luku di peleikiwooko u di köndë. Mi bi lei sömëni soni! Dee baaa dee ta wooko a di pisi dë, bi musu ta öndösuku sömëni soni di dee gaanwomi, ku dee keling-gaanwomi u hii di köndë, bi ta hakisi de. Mi bi wai seei taa dee baaa bi abi pasensi ku mi, di de bi ta lei mi soni. Ee wan daka mi musu toona wooko dë, tökuseei a o dë u de ta lei mi sömëni soni jeti.

Mi ku Gloria lobi Bëtëli seei. U bi abi di guwenti u ta hopo fuuku mamate, nöö di soni dë bi heepi u di u go a Bëtëli. Baka wan jaa sö, hën mi bi ko dë wan heepima u di Diniwooko Komite u di Tii Kulupu u Jehovah Kotoigi. A di jaa 1999, hën mi ko dë wan u dee baaa u di Tii Kulupu. Mi lei sömëni soni a di wooko aki. Ma di möön gaan soni di mi lei, hën da Jesosi Keesitu hën da di hedima u di kemeente, ma na libisëmbë.

Te mi luku unfa soni bi waka a mi libi, nöö mi ta fii kumafa di tjabukama de kai Amösi bi ta fii. Jehovah bi buta pakisei a di sikapuma dë di bi abi sakafasi, söseei di bi ta booko figa. Di soni dë bi dë wan soni di pootima bi ta njan. Ma tökuseei Jehovah bi tei Amösi u ko dë wan tjabukama fëën, nöö a bi mbei a feni gaan bunu (Amösi 7:14, 15). A di wan seei fasi, Jehovah bi buta pakisei a mi, hii fa mi dë wan womi mii u wan pooti womi di bi ta wooko goon a Liberty, Indiana. Jehovah mbei mi feni gaan bunu, de hia te ma sa konda de! (Nöngö 10:22). Fosu ma bi abi hia gudu, ma mi ko ta si taa mi ko abi hia gudu nöunöu. Wan soni di nöiti mi bi pakisei wan daka!