1. Andi Jehovah bi heepi Abahamu faa ko fusutan, nöö unfa di soni dë ta da u kötöhati?

 A DI ten di pasa, Gadu bi manda wan ëngëli ko piki Abahamu taa a o booko di foto Sodom ku di foto Gomola kaba a sösö. Hii fa Abahamu bi abi wan taanga biibi, tökuseei di soni dë bi toobi ën seei. Fëën mbei a bi hakisi Jehovah taa: „A dë sö tuutuu taa joo kii dee bunuhati sëmbë makandi ku dee hogihati sëmbë u? . . . Di Kuutuma u hii di mundu o du soni a wan leti fasi, na sö u?” (Ken. 18:23-33) Jehovah bi heepi di mati fëën Abahamu faa fusutan wan fanöudu soni. A bi heepi ën faa ko fusutan taa nöiti Gadu o kii dee bunuhati sëmbë. Di soni di a taki dë ta da u kötöhati seei, söseei hii u tuu ta feni wini fëën a di ten aki.

2. Faandi mbei u sa dë seiki taa Jehovah ta kuutu soni a wan leti fasi, söseei taa a abi tjalihati u sëmbë?

² Unfa u sa dë seiki taa Jehovah ta kuutu sëmbë a wan leti fasi? Wë u sabi taa „Jehovah ta si andi dë a di hati dendu” (1 Sam. 16:7). Fuu taki ën, nöö a sabi andi dë a ’hiniwan sëmbë hati dendu’ (1 Kön. 8:39; 1 Klon. 28:9). Di soni dë da wan tuutuu soni. Jehovah köni pasa maaka, nöö na hii juu woo sa fusutan faandi mbei a ta du so soni. Fëën mbei apösutu Paulosu bi taki taa: „Fa a ta kuutu soni buta, na wan sëmbë seei sa dë u suku fini nëën te a fusutëën möönsö.”​—Lom. 11:33.

3-4. Andi u sa hakisi useei so juu, nöö andi woo luku a di woto aki? (Johanisi 5:28, 29)

³ A sa pasa taa u ta hakisi useei dee seei soni dee Abahamu bi hakisi Jehovah, hii fa u sabi taa hii juu Jehovah ta du soni  a wan leti fasi. U sa hakisi taa: ’Dee sëmbë kuma dee Jehovah bi kii a Sodom ku Gomola o weki ko a libi baka u? Te Jehovah o weki dee sëmbë dee ’an bi libi bunu nëën wojo’ ko a libi baka, nöö wantu u de o dë a dendu ö?’​—Tjab. 24:15.

⁴ Boo u luku andi u ko fusutan u di weki di sëmbë o weki ko a libi baka. U ko fusutan möön bunu andi ’weki ko a libi baka u feni libi’ kë taki, söseei u ko fusutan andi ’weki ko a libi baka u de kuutu de’ a kë taki (Lesi Johanisi 5:28, 29.) U di u ko fusutan dee soni aki möön bunu, mbei u tooka so soni di u bi taki. Woo taki u dee soni dee tooka a di woto aki, ku di woto di ta ko. U di di soni aki nama ku di fasi fa Jehovah ta kuutu soni a wan leti fasi, mbei woo luku andi wa sabi, nöö baka di dë woo luku andi u sabi.

ANDI WA SABI?

5. Andi dee buku fuu bi ta taki a di ten di pasa, u dee sëmbë u Sodom ku Gomola, dee Jehovah bi kii?

⁵ A di ten di pasa, dee buku fuu bi ta taki andi o pasa ku dee sëmbë dee an bi libi bunu a Gadu wojo. U bi taki taa dee sëmbë kuma dee u Sodom ku Gomola an bi o weki ko a libi möön. Ma baka di u begi, söseei di u öndösuku soni u di woto dë möön fini, hën u ko fusutan taa wa sa taki gbelin taa sö soni o waka tuutuu. Faandi mbei?

6. Andi da wantu woto u Bëibel di ta lei unfa Jehovah bi kuutu dee sëmbë dee an bi libi bunu nëën wojo, nöö andi wa sabi?

⁶ Buta pakisei a dee hakisi dee nama ku di soni aki. Sömëni woto a Bëibel ta lei u unfa Jehovah bi kuutu dee sëmbë dee na libi bunu nëën wojo. Jehovah bi kii sömëni sëmbë ku di Gaan Wata di bi ko a di ten u Noa, a bi mbei dee Isaëli sëmbë kii dee sëmbë u dee seibi woto köndë dee bi ta libi a di Paamusi Köndë, söseei a bi mbei wan ëngëli kii 185.000 Asilia sodati a wan kodo ndeti (Ken. 7:23; Deto. 7:1-3; Jes. 37:36, 37). A dë sö taa di Bëibel ta piki u gbelingbelin taa Jehovah kii dee sëmbë dë u teego, söseei taa an o weki de ko a libi möön u? Wë, nönö. Di Bëibel an taki di soni dë. Faandi mbei u taki sö?

7. Andi wa sabi u dee sëmbë dee bi dëdë a di gaan wata, söseei dee bi dëdë di dee Isaëli sëmbë bi go feti tei di köndë Kaana? (Luku di peentje u di kafiti.)

⁷ Wa sabi unfa Jehovah kuutu hiniwan u dee sëmbë dë. Wa sabi tu ee dee sëmbë dë bi feni di okasi u lei soni u Jehovah, söseei u de lei taa de bi ta tjali u dee zöndu u de. Di di Bëibel bi taki u di gaan wata, nöö a bi taki taa Noa „hën bi ta konda da dee sëmbë u di ten dë fa u de musu libi bunu a Gadu wojo” (2 Pet. 2:5). Ma di Bëibel an ta taki taa di Noa bi ta mbei di gaan boto, nöö a bi ta mbei möiti u peleiki da hii sëmbë a goonliba. Sö nöö wa sabi ee dee hogihati sëmbë dee bi ta libi a di köndë Kaana bi feni di okasi u lei soni u Jehovah, sö taa de bi sa bia de libi.

8. Andi wa sabi u dee sëmbë u Sodom ku Gomola?

⁸ Andi o pasa ku dee sëmbë dee Jehovah bi kii, di a bi booko Sodom ku Gomola? Wan limbohati womi de kai Lötu, bi ta libi a dee sëmbë dë dendu. Ma wa sabi ee Lötu bi peleiki da hii de tuu. A musu u dë taa de bi abi hogihati. Ma hii de tuu bi sabi andi da bunu ku andi da hogi ö? Hoi a pakisei taa di Bëibel bi taki taa wan kulupu womi bi kë duumi ku dee sëmbë dee bi ko a Lötu pisi. A ta taki tu taa a di kulupu dë i bi abi „piki womi mii ku gaangaan womi” tuu (Ken. 19:4; 2 Pet. 2:7). U dë seiki taa Jehovah, di Gadu di abi tjalihati u sëmbë, an o weki na wan u dee sëmbë dë ko a libi baka u? Wë, nönö. Wa sa taki sö. A dë sö tuu taa Jehovah bi piki Abahamu taa an bi o sa feni bunuhati sëmbë a di foto dë dou teni  (Ken. 18:32). Dee sëmbë dë an bi ta libi bunu a Jehovah wojo, nöö Jehovah bi abi leti u kii de. U sa taki taa na wan u de o weki ko a libi baka, te Jehovah o weki dee sëmbë dee an libi bunu nëën wojo ko a libi baka u? Wë, nönö. Wa sabi seiki ee sö a o dë!

9. Andi u Salumon wa sabi?

⁹ Di Bëibel ta taki soni u sëmbë di bi abi limbohati tu, ma bakaten de bi ko abi hogihati. Könu Salumon da wan u de. A bi sabi Jehovah, söseei a bi sabi fa a bi musu dini ën. Ma tökuseei a bi go dini poipoi Gadu bakaten. Di soni dë bi mbei Jehovah hati boonu seei, nöö dee Isaëli sëmbë bi tja pena höndöhöndö jaa longi u dee hogi dee Salumon bi du hedi. Di Bëibel ta taki taa di Salumon dëdë, hën a go kandi a dee avo fëën bandja. Wan u de da Könu Dafiti di bi hoi hënseei a Jehovah (1 Kön. 11:5-9, 43; 2 Kön. 23:13). Ma di fasi fa de bei Salumon ta lei taa a o weki ko a libi baka u? Wë di Bëibel an ta taki soni fëën. So sëmbë sa taki taa „te wan sëmbë dëdë, nöö a kumutu a hogilibi basu ko fii” (Lom. 6:7). Ma di soni dë an kë taki taa hii dee sëmbë dee dëdë o weki ko a libi baka. Na u di wan sëmbë dëdë mbei Gadu musu u weki ën ko a libi baka. Di weki di sëmbë o weki ko a libi baka da wan kado di di lobihati Gadu fuu ta da sëmbë. Dee sëmbë dee a kë taa musu feni di okasi u dini ën u teego, de a ta da di kado dë (Jöpu 14:13, 14; Joh. 6:44). Salumon o feni di kado aki ö? Jehovah wanwan nöö sabi, u wa sabi. Di soni di u sabi, hën da Jehovah o du soni a wan leti fasi.

ANDI U SABI?

10. Unfa Jehovah ta fii te a nama ku di libi u wan sëmbë? (Ezekiëli 33:11) (Luku di peentje tu.)

¹⁰ Lesi Ezekiëli 33:11. Jehovah ta piki u unfa a ta fii te a nama ku di fasi fa a ta kuutu libisëmbë. A bi mbei apösutu Petuisi toona taki di soni di Ezekiëli bi sikifi, di a bi taki taa Jehovah „an kë u na wan kodo sëmbë lasi libi” (2 Pet. 3:9). Dee wöutu dë ta da u kötöhati seei. U sabi taa Jehovah an ta dë setiseti ta wakiti u kii wan sëmbë be soni fëën kaba a mundu u teego. A abi tjalihati pasa maaka, nöö a ta lei sëmbë taa a abi tjalihati u de solanga wan okasi dë.

11. Ambë an o weki ko a libi baka, nöö unfa u du sabi di soni dë?

¹¹ Andi u sabi u dee sëmbë dee an o weki ko a libi baka? Di Bëibel taki u wantu sëmbë nöö di na o weki ko a libi baka. b Jesosi bi taki taa Judasi Isikaliotu an o weki ko a libi baka. (Maik. 14:21; luku Joh. 17:12 tu.) Judasi bi sabi taa di soni di a du, bi lei taa an dë ku Jehovah ku di Womi Mii fëën a wan së. (Luku Maik. 3:29.) Jesosi bi taki tu taa dee keiki fesima dee bi ta du ku ën an o weki ko a libi baka. (Mat. 23:33; luku Joh. 19:11.) Nöö apösutu Paulosu bi taki taa dee sëmbë dee bia baka da di biibi, dee an tjali u dee zöndu u de, an o weki ko a libi baka tu.​—Heb. 6:4-8; 10:29.

12. Andi u ko sabi u di fasi fa Jehovah ta lei taa a abi tjalihati u sëmbë? Konda wan woto.

¹² Kumafa u bi taki kaa, nöö Jehovah abi tjalihati pasa maaka, söseei „an kë u na wan kodo sëmbë lasi libi”. Unfa a bi lei taa a abi tjalihati u dee sëmbë dee bi du wan gaan zöndu? Könu Dafiti bi du sömëni gaan zöndu. A bi kii sëmbë, söseei a bi tei sëmbë mujëë. Ma Dafiti bi tjali u dee zöndu dee a bi du, fëën mbei Jehovah bi lei taa a bi abi tjalihati fëën, hën a dëën paadon (2 Sam. 12:1-13). Möön gaanfa, nöö bëina sösö hogihati soni nöö Könu Manase bi du hii hën libi longi. Ma u di a bi lei taa a ta tjali u dee soni dee a bi du, mbei Jehovah bi dë kabakaba u lei taa a bi abi  tjalihati fëën, söseei u dëën paadon (2 Klon. 33:9-16). Dee woto aki ta lei u taa Jehovah ta lei taa a abi tjalihati u sëmbë, solanga a si wan soni a di sëmbë di ta lei taa a musu abi tjalihati fëën. A o weki dee lö sëmbë dë ko a libi baka, u di de bi lei taa de ta tjali u dee zöndu u de, di de bi ko fusutan taa de du wan gaan zöndu.

13. (a) Faandi mbei Jehovah bi lei taa a bi abi tjalihati u dee sëmbë u Ninifei? (b) Andi Jesosi bi taki bakaten u dee sëmbë u Ninifei?

¹³ U sabi tu taa Jehovah bi lei taa a bi abi tjalihati u dee sëmbë u Ninifei. Gadu bi piki Jona taa: „Mi si hii dee hogi soni de ta du.” Ma Jehovah bi da de paadon, u di de bi lei taa de bi ta tjali u dee zöndu u de. Jehovah bi abi tjalihati gaanfa seei möön Jona. U di Jona hati bi boonu, mbei Jehovah bi piki ën taa dee sëmbë u Ninifei „an sabi andi da bunu ku andi da hogi” (Jona 1:1, 2; 3:10; 4:9-11). Bakaten, Jesosi bi wooko ku di woto aki u lei u unfa Jehovah abi tjalihati tjika, söseei u lei u taa a ta du soni a wan leti fasi. Jesosi bi taki taa ’a di gaan kuutu daka u Masa Gaangadu, nöö dee sëmbë u Ninifei o weki ko a libi baka’.​—Mat. 12:41.

14. Andi o pasa ku dee sëmbë u Ninifei te de o weki ko a libi baka u de kuutu de?

¹⁴ Na un „kuutu daka” dee sëmbë u Ninifei o ’weki ko a libi baka’? Jesosi bi taki taa sëmbë „o weki ko a libi baka u de kuutu de” a di ten di ta ko (Joh. 5:29). A bi kë lei u taa a di pisiten u di Dusu Jaa Tii fëën, nöö dee sëmbë dee „bi libi bunu a Masa Gadu wojo ku dee an bi libi bunu tuu”, o weki ko a libi baka (Tjab. 24:15). Dee sëmbë dee ’an bi libi bunu a Masa Gadu wojo o weki ko a libi u de kuutu de’. Di soni aki kë taki taa baka te de weki ko a libi baka, nöö Jehovah ku Jesosi o luku ee de o piki de buka, söseei ee de o libi ku dee lei u Gadu. Ee wan sëmbë u Ninifei weki ko a libi baka nöö an kë dini Jehovah, nöö Jehovah an o mbei a libi go dou (Jes. 65:20). Ma hii dee sëmbë dee o buta taa de o dini Jehovah ku hii de hati, o feni di libi u teego!​—Dan. 12:2.

15. (a) Faandi mbei wa sa taki taa dee sëmbë dee Jehovah bi kii a Sodom ku Gomola an o weki ko a libi möön? (b) Unfa u musu fusutan dee soni dee sikifi a Judasi 7? (Luku di pisi „ Andi Judasi bi kë taki?”)

¹⁵ Jesosi bi taki taa di sitaafu di dee sëmbë u Sodom ku Gomola o kisi „a di gaan kuutu  daka”, an o bigi kuma di dee sëmbë dee na bi kë haikëën o kisi (Mat. 10:14, 15; 11:23, 24; Luk. 10:12). Andi Jesosi bi kë taki ku di soni dë? Kandë u sa pakisei taa Jesosi bi ta mbei di soni ko möön bigi möön leki fa a dë, u di a bi kë da wan woto u lei dee sëmbë wan soni. Ma te u luku di soni di a bi taki u dee sëmbë u Ninifei taa de „o weki ko a libi baka u de kuutu de”, nöö u ta fusutan taa a bi ta fan gbelingbelin ku dee sëmbë. A bi ta taki soni u di seei „kuutu daka”, di nama ku dee sëmbë u Ninifei. Leti kumafa dee sëmbë u Ninifei bi du soni di an bunu, sö nöö dee sëmbë u Sodom ku Gomola bi du soni di an bunu tu. Ma dee sëmbë u Ninifei bi feni di okasi u lei taa de ta tjali u dee zöndu u de. Toona pakisei andi Jesosi bi taki u di weki di sëmbë o weki ko a libi baka u de kuutu de. A bi taki taa „dee sëmbë dee bi libi hogi, o weki ko a libi baka u de kuutu de” (Joh. 5:29). Wë a kan taa so u dee sëmbë u Sodom ku Gomola o weki ko a libi baka tu. Ee wantu u de weki ko a libi baka, nöö u sa feni di okasi u lei de soni u Jehovah ku Jesosi Keesitu.

16. Andi u sabi u di fasi fa Jehovah o luku ambë ku ambë o weki ko a libi baka? (Jelemia 17:10)

¹⁶ Lesi Jelemia 17:10. Di tëkisi aki ta heepi u fuu ko sabi unfa Jehovah ta kuutu soni. Jehovah da di Sëmbë di ta „öndösuku di hati fuu, ku dee soni dee u ta pakisei fundu a u hati dendu”. Te a o luku ambë ku ambë o weki ko a libi baka a di ten di ta ko, nöö „hiniwan sëmbë o kisi di paima di a musu kisi kumafa a bi du soni”. Jehovah o hoi hënseei gingin a dee wëti fëën te a o luku ambë a o weki baka, ma a o lei taa a abi tjalihati u sëmbë te a dë fanöudu. Fëën mbei nöiti u musu taki taa wan sëmbë an o weki ko libi baka, ee di Bëibel an taki sö.

DI KUUTUMA U HII DI MUNDU O DU SONI A WAN LETI FASI

17. Andi o pasa a di ten di ta ko ku dee sëmbë dee dëdë?

¹⁷ Sensi di Adam ku Eva hopo fia ku Jehovah, hën milionmilion sëmbë ta dëdë. Di felantima fuu de kai dëdë, ta kaba libisëmbë! (1 Kol. 15:26) Andi o pasa ku hii dee sëmbë dee dëdë? Wë wantu u dee bakama u Keesitu o weki ko a libi baka u go libi u teego a liba ala. De dë 144.000 sëmbë, nöö de an o sa dëdë  nöiti möön (Ako. 14:1). Ma wan gaan kulupu sëmbë di bi lobi Jehovah o weki ko a libi baka kuma „sëmbë di bi libi bunu a Gadu wojo”. Ee de hoi deseei a Jehovah go dou a di pisiten u di Dusu Jaa Tii u Keesitu, te kisi di lasiti tesi, nöö de o libi u teego a goonliba aki (Dan. 12:13; Heb. 12:1). Boiti di dë, a di pisiten u di Dusu Jaa Tii u Keesitu dee sëmbë dee an bi libi bunu a Gadu wojo o feni di okasi u tooka di fasi fa de bi ta libi nöö de ko toon dinima u Jehovah. So u de o dë sëmbë di an bi dini Jehovah wan daka, söseei so u de o dë sëmbë di bi du soni di an bunu (Luk. 23:42, 43). Ma so sëmbë bi abi hogihati sö tee taa de bi ta hopo fia ku Jehovah, nöö di soni dë mbei taa Jehovah an o weki de ko a libi möön.​—Luk. 12:4, 5.

18-19. (a) Faandi mbei u sa dë seiki taa te Jehovah o kuutu dee sëmbë dee dëdë, nöö a du ën a wan leti fasi? (Jesaaja 55:8, 9) (b) Andi woo luku a di woto di ta ko?

¹⁸ U sa biibi tuutuu taa Jehovah ta kuutu sëmbë a wan leti fasi hii juu ö? Wë aai! Abahamu seei bi fusutan gbelingbelin taa Jehovah da „di Kuutuma u hii di mundu”, nöö a abi tjalihati u sëmbë, a köni pasa maaka, söseei an ta mbei föutu. Jehovah lei di Womi Mii fëën unfa a musu du soni, söseei a buta hii kuutu nëën maun (Joh. 5:22). Hën ku ën Tata tuu ta si andi dë a libisëmbë hati dendu (Mat. 9:4). Te de o kuutu hii sëmbë, nöö de o du ën a wan leti fasi!

¹⁹ U musu ta futoou Jehovah a hii soni di a ta du. U musu fusutan tu taa wa dë a fa u kuutu sëmbë, ma Jehovah hën abi di leti u du ën. (Lesi Jesaaja 55:8, 9.) Fëën mbei boo disa hii soni dëën ku di Womi Mii fëën u de kuutu. U sabi taa Jesosi, di Könu fuu o djeesi hën Tata a di fasi fa a ta kuutu soni a wan leti fasi, söseei a o du ën a wan fasi di ta lei taa a abi tjalihati u sëmbë kuma hën Tata (Jes. 11:3, 4). Andi u sa taki u di fasi fa Jehovah ku Jesosi o kuutu sëmbë a di pisiten u di gaan fuka? Un soni wa sabi?, nöö un soni u sabi? Woo taki u dee soni dë a di woto di ta ko.