• „Mi bi ta fii seei kuma hii juu mi manu bi ta waka da mi.”

• „Mi bi ta fii kuma ma dë wan hojo soni, söseei sen bi ta kisi mi.”

• „A bi ta hati mi gaanfa seei. Ma bi sa kondëën da sëmbë.”

• „Mi bi ta fii kuma Jehovah an bi ta booko hën hedi ku mi.”

Dee soni aki ta lei u unfa a ta hati wan mujëë tjika te hën manu ta luku fanafiti soni u womi ku mujëë. Ee di womi bi ta du di soni aki tjubitjubi sömëni liba, nasö sömëni jaa longi kaa, nöö di mujëë sa ko ta fii kuma an sa futoou ën möön. Wan mujëë bi taki taa: „Mi bi ta hakisi miseei taa: ’Ambë da di womi di mi ku ën dë aki tuutuu? Soni dë di a ta tjubi da mi jeti ö?’”

De sikifi di woto aki da dee mujëë dee abi manu di ta luku fanafiti soni u womi ku mujëë. a Di woto aki o taki u mama wëti u Bëibel di o da dee mujëë aki kötöhati. A o heepi de u de dë seiki taa Jehovah lobi de jeti, söseei taa a dë kabakaba u heepi de. Boiti di dë, a o heepi de u de ko ta möön dë bööböö, söseei u de hoi gingin a di biibi go dou. b

Hii fa ja sa tapa i manu fu an du so soni, tökuseei i sa du soni di sa mbei i ko ta möön dë bööböö. Buta pakisei a dee soni dee ta ko aki.

Na ta kuutu iseei. Wan mujëë sa ta fii taa nëën di föutu kumutu, ee hën manu ta luku fanafiti soni u womi ku mujëë. Wan sisa de kai Alice c bi taki taa a bi ta fii kuma an bunu tjika da di manu fëën. A bi ta hakisi hënseei taa: ’Faandi mbei mi manu lo’ u luku woto mujëë möön mi?’ So sisa di tööu ta tei deseei u hogi te de luku di fasi fa de ta du soni. De ta si kuma de ta mbei soni ko möön hogi. Wan sisa de kai Danielle bi taki taa: „Mi bi ko ta si miseei kuma ma dë wan bumbuu mujëë. Mi bi ta fii kuma di hati boonu u mi hën bi ta mbei soni ko möön hogi, u di mi manu an bi ta tapa u luku dee soni dë möönsö.”

Ee iseei ta fii sö tu, nöö a bunu fii sabi taa Jehovah an ta si kuma i ta mbei i manu ta libi sö. Jakobosi 1:14 ta taki taa: ’Te i si wan soni ta manda wan sëmbë faa du hogi, nöö i musu sabi taa dee taku hangi dee dë leti nëën hati dë, de wë ta hai ën faa du di hogi e’ (Lom. 14:12; Fil. 2:12). Jehovah lobi i seei u di i ta hoi iseei nëën. An ta kuutu i.​—2 Klon. 16:9.

 A bunu fii sabi tu taa, na u di wan womi ta luku fanafiti soni u womi ku mujëë, nöö hën da hën mujëë an bunu tjika ën. Dee könima dee ta öndösuku dee lö soni aki, ta taki taa dee fanafiti soni dë ta mbei di sëmbë ko abi wan gaan taanga fii di na wan mujëë u goonliba sa heepi ën ku ën.

Na ta booko i hedi poi. Wan sisa de kai Catherine bi taki ta an bi sa ta pakisei woto soni möön leki di luku di hën manu ta luku fanafiti soni u womi ku mujëë. Wan sisa de kai Frances bi taki taa: „Mi bi ta booko mi hedi gaanfa seei te ma bi sabi naasë mi manu dë. Hedi dendu u mi an bi ta böö. Hii daka mi bi ta booko mi hedi.” Wanlö woto sisa bi taki taa de bi ta fii sen te de bi dë a woto baaa ku sisa dendu, di sabi taa de manu ta luku dee soni dë. Wotowan bi taki taa de bi ta fii kuma de dë de wanwan, u di de ta si kuma na wan sëmbë ta fusutan fa soni dë da de.

Wë an dë wan hogi soni ee i ta fii sö. Ma ee i ta pakisei dee soni dë nöömö, nöö joo ta möön booko i hedi. A möön bunu fii ta mbei möiti u buta pakisei a di dë di i ku Jehovah musu dë bunu. Di soni dë o heepi fii sa hoi dou.​—Ps. 62:2; Ef. 6:10.

Di Bëibel ta taki soni u mujëë di bi feni kötöhati, u di de bi begi Jehovah. I sa feni kötöhati te i ta lesi dee woto u dee mujëë aki, söseei te i ta kai pakisei a de. Na hii juu Jehovah bi ta puu dee fuka u de, ma a bi ta heepi de u de dë bööböö. U sa taki soni u Hana, di bi ta „tjali gaanfa seei” u di fasi fa soni bi dë dëën. Hii fa soni bi ta toobi ën, tökuseei a bi ko dë bööböö baka di a „begi Jehovah wan longi pisi ten”. A bi ko dë bööböö hii fa an bi sabi jeti unfa soni bi o waka dëën.​—1 Sam. 1:10, 12, 18; 2 Kol. 1:3, 4.

Suku heepi a dee gaanwomi. De sa dë kuma „wan kamian ka i sa go tjubi da gaan ventu ku gaan tjuba” (Jes. 32:2). Boiti di dë, de sa heepi i feni wan sisa di sa da i kötöhati, söseei di i sa konda soni fii da söndö fii fëëë.​—Nöng. 17:17.

I si kuma joo sa heepi i manu fu an ta luku fanafiti soni u womi ku mujëë möön u? Wë a kan taa i sa heepi ën. Di Bëibel ta piki u taa te u musu seeka wan soni, nasö te u musu feti ku wan gaan taanga felantima, nöö „tu sëmbë bunu möön wan kodo” (Peleik. 4:9-12). Di dee könima öndösuku soni te de kaba, hën de ko si taa möön gaanfa soni ta waka bunu te di womi ku di mujëë ta mbei möiti makandi u heepi di womi fu an ta luku dee fanafiti soni dë möön. Boiti di dë, di soni dë ta heepi di mujëë faa ko ta futoou hën manu baka.

 Wë u soni musu waka bunu, nöö an dë u taki taa i manu musu kë disa u luku dee soni dë, söseei a musu dë kabakaba u mbei möiti u disa de. A ta begi Jehovah faa dëën taanga, söseei a ta suku heepi a dee gaanwomi ö? (2 Kol. 4:7; Jak. 5:14, 15) A seti soni di sa heepi ën fu an ta luku fanafiti soni u womi ku mujëë möön u? A ta mbei möiti u na ta dë a kamian ka a sa ta si dee soni dë u? A buta taa an o ta wooko ku computer soni, nasö ku tëlëfön soni hiahia sö möön u? (Nöng. 27:12) A ta dë kabakaba u disa i fii heepi ën, söseei u konda soni da i kumafa a dë tuutuu ö? Ee a ta du dee soni aki, nöö joo sa heepi ën.

Unfa i sa heepi ën? Buta pakisei a di woto u wan sisa de kai Felicia, di tööu ku wan baaa de kai Ethan di bi abi di guwenti u luku fanafiti soni u womi ku mujëë sensi di a dë miii. Felicia ta du soni a sö wan fasi taa an ta taanga dëën manu faa ko fan ku ën te a ta toona fii u luku fanafiti soni u womi ku mujëë. Ethan bi taki taa: „Mi ta fan limbolimbo ku mi mujëë. Mi ta konda hii soni di dë a mi hati dëën. A ta du soni a wan lobihati fasi u heepi mi u mi finga futu da dee soni dë, söseei a lo’ u hakisi mi unfa a nango ku mi? Boiti di dë, a ta heepi mi u ma ta wooko ku Internet hiahia sö möön.” An dë u taki taa di kë di Ethan ta kë luku fanafiti soni u womi ku mujëë ta hati Felicia. Felicia bi taki taa: „Ma di hati di di soni dë ta hati mi, ku di boonu di hati u mi ta kë boonu an bi ta heepi ën faa disa di libi dë. Te u kaba taki u dee soni dee ta taanga dëën, nöö a ta dë kabakaba u heepi mi u soni an hebi da mi sö möön.”

Di fan di di womi ku di mujëë o ta fan aki an o heepi di womi nöö a kaba, ma a o heepi di mujëë tu faa ko ta futoou hën manu baka. Te wan womi ta dë kabakaba u piki hën mujëë unfa a ta fii, naasë a nango, söseei andi a ta du, nöö a ta möön dë wan kösökösö soni da di mujëë faa futoou hën manu, u di a ta si taa an ta du soni tjubitjubi möön.

I si kuma i sa heepi i manu sö tu ö? Ee i ta biibi taa i sa heepi ën, nöö kandë a bi o bunu fuun lesi di woto aki makandi. A o kë disa u luku fanafiti soni u womi ku mujëë, söseei a o kë du soni u lei i taa i sa ta futoou ën. Hati fëën an musu boonu ku i u di i ta tja di taki dë ko nëën, ma a bi o bunu faa pooba u fusutan unfa di soni di a ta du dë ta mbei i ta fii. A dë fanöudu fii ta dëën taanga faa mbei möiti go dou fu an luku fanafiti soni möön, söseei fii ta dëën di okasi faa du soni u lei i taa i sa futoou ën baka. A dë fanöudu fuun tu sëmbë tuu ko sabi faandi mbei sëmbë ta kë luku fanafiti soni u womi ku mujëë sö, söseei a dë fanöudu fuun ko sabi andi sa heepi unu ku di fuka dë. d

Ee i ta si kuma i ku i manu an o sa fan suti ku unuseei te woon taki u di soni di a ta du, nöö un sa hakisi wan gaanwomi di un kë, faa ko sindo makandi ku  unu te woon fan ku unuseei. A bunu fuun sabi taa baka te wan womi disa u luku fanafiti soni u womi ku mujëë, tökuseei a sa tei wan longi pisiten ufö di mujëë ko ta futoou ën baka. Ja musu ko wei! A bunu fii ta buta pakisei dee pikipiki soni dee nango möön bunu a di libi fuunu. I musu abi di biibi taa soni o ko bunu baka a di toou libi fuunu ee un hoi pasensi.​—Peleik. 7:8; 1 Kol. 13:4.

Ee i manu ta toona luku fanafiti soni u womi ku mujëë baka, nöö di soni dë kë taki taa an ta tjali u di soni di a ta du, nasö taa an o tooka möönsö u? Wë aan fu dë sö, möönmöön ee a dë taa a du di soni te a ko sinkii fëën kaa. Kandë a o dë faa ta mbei möiti hii hën libi longi u disa di soni dë. A sa toona bigi luku dee soni dë baka aluwasi ee a bi disëën sömëni jaa longi kaa. Ee a kë hoi hënseei fu an toona luku dee soni dë möön, nöö a o dë fanöudu faa mbei möiti u duwengi hënseei möön gaanfa. Kandë a o dë fanöudu faa ta du soni köniköni go dou, aluwasi a disa u luku fanafiti soni wan hii pisiten kaa (Nöng. 28:14; Mat. 5:29; 1 Kol. 10:12). A o dë faa mbei möiti u tooka „di hatiböö fëën ku di pakisei fëën” be a ko njunjun, söseei faa lei unfa a sa ko ta ’buuse hogidu’. Hën da fanafiti soni u womi ku mujëë ku hiniwan woto soni di na fiti seei dë a dendu tu. Soni kuma di pëë di wan sëmbë ta pëë ku hën sen kamian (Ef. 4:23; Ps. 97:10; Lom. 12:9). I manu dë kabakaba u mbei dee möiti aki ö? Wë ee a dë sö, nöö hën da a o sa disa di libi dë. e

Ma nöö unfa a dë ee i manu an kë mbei möiti u disa di soni dë? Wë u ta fusutan taa a sa ta hati i seei. Hati fii sa ta boonu, söseei i sa ta fii kuma i manu an kë i möön. Tuwë hii dee fuka fii da Jehovah, nöö a sö wan fasi joo sa ta dë bööböö (1 Pet. 5:7). Na ko wei u lei soni u Bëibel, u begi, söseei u kai pakisei a dee soni dee i ta lei. Te i ta du sö, nöö i sa dë seiki taa Jehovah o pusa ko möön zuntu ku i. Leti kumafa Jesaaja 57:15 ta taki, nöö Jehovah ta dë ku „dee sëmbë dee wotowan ta peeta, söseei dee abi sakafasi”, nöö a ta da de kaakiti. Mbei möiti fii dë di möön bunu Keesitu sëmbë di i sa dë. Suku heepi a dee gaanwomi. Boiti di dë, i musu abi di biibi taa wan daka ta ko nömö, ka i manu o mbei möiti ku hii hën hati fu an ta luku fanafiti soni u womi ku mujëë möön.​—Lom. 2:4; 2 Pet. 3:9.