1-2. Andi bi tooka a Akab ku Manase, nöö un hakisi woo luku?

BOO luku di woto u tu könu di bi libi na awooten. Wan u de bi ta tii di teni-lö könuköndë u Isaëli, nöö di wotowan bi ta tii di tu-lö könuköndë u Juda. Hii fa dee womi aki an bi libi a di wan seei ten, tökuseei de bi du dee seei soni. Hii dee tu könu aki tuu bi hopo fia ku Jehovah, söseei de bi mbei dee sëmbë u Jehovah du zöndu. Hii de tu tuu bi ta dini poipoi gadu, söseei de bi ta kii sëmbë. Ma tökuseei wan soni bi tooka a dee tu womi aki. Wan u de bi libi hogi go dou u te a dëdë, ma di wotowan bi bia libi, nöö Jehovah bi dëën paadon u dee hogi soni dee a bi du. Ambë bi da dee womi aki?

² Wë dee womi aki da Akab, di könu u Isaëli, ku Manase, di könu u Juda. U ta lei wan gaan fanöudu soni a di fasi fa libi u dee tu womi aki bi waka. U ta lei soni u di tjali di u musu ta tjali u dee zöndu fuu (Tjab. 17:30; Lom. 3:23). Andi da di tjali di wan sëmbë musu ta tjali u wan zöndu di a du, nöö unfa a sa lei taa a ta tjali di lö tjali dë? A dë fanöudu fuu ko sabi dee soni aki, u di u kë u Jehovah da u paadon te u du wan zöndu. Fuu sa feni di piki u di hakisi aki, nöö woo luku unfa di libi u dee tu könu aki bi waka, söseei woo luku andi u sa lei a de. Baka di dë, nöö woo luku andi Jesosi bi taki u di fasi fa wan sëmbë sa lei taa a ta tjali u wan zöndu di a du.

3. Un pei könu Akab bi dë?

³ Akab bi dë di u seibi könu u di teni-lö könuköndë u Isaëli. A bi tööu ku Iseibëli, di mujëë mii u di könu u Sidon. Dee sëmbë u Sidon bi gudu. A kan taa dee sëmbë u Isaëli bi o sa mbei möön möni, u di Akab bi tööu ku di mujëë aki. Ma di soni dë bi mbei  tu taa dee sëmbë u Isaëli bi ko ta du möön zöndu a Jehovah wojo. Iseibëli bi ta dini di gadu de kai Baali, nöö a bi da Akab taanga faa mbei woto sëmbë ko ta dini di poipoi gadu dë. Fëën mbei sëmbë bi ta libi fanafiti a di së u manu ku mujëë soni a dee kamian ka de bi ta dini di gadu dë, söseei de bi ta tjuma miii a faja da di gadu dë tu. Na wan u dee tjabukama u Jehovah bi sa dini Jehovah fiifii di Iseibëli bi dë könu mujëë. A bi kii sömëni u de (1 Kön. 18:13). Akab bi du hogi a Jehovah wojo möön hii dee könu dee bi ta tii a fesi (1 Kön. 16:30). Jehovah bi ta si hii dee soni dee Akab ku Iseibëli bi ta du. Ma u di Jehovah abi tjalihati u sëmbë, mbei a bi manda di tjabukama Elia, faa go piki dee sëmbë fëën u de bia libi ufö a lati poi. Ma Akab ku Iseibëli an bi kë haika.

4. Unfa Jehovah bi taki taa a bi o sitaafu Akab, nöö andi Akab bi du di a jei di soni dë?

⁴ Te u kaba fëën Jehovah an bi hoi pasensi da de möön. A bi manda Elia faa go piki Akab ku Iseibëli unfa a bi o kuutu de. Sëmbë bi o kii hii dee sëmbë u de wosudendu. Di soni di Jehovah bi mbei Elia piki Akab aki bi hati ën seei. Fëën mbei hii fa Akab bi abi gaanfasi, tökuseei a bi saka hënseei a Jehovah basu.​—1 Kön. 21:19-29.

5-6. Andi ta lei taa Akab an bi tjali tuutuu u dee zöndu dee a bi du?

⁵ Hii fa Akab bi saka hënseei a Jehovah basu di pasi dë, tökuseei di fasi fa a bi du soni bakaten bi ta lei taa an bi tjali tuutuu u dee zöndu dee a bi du. An bi mbei möiti u tapa sëmbë u de an dini Baali möön a di könuköndë fëën. Söseei an bi da sëmbë taanga u de dini Jehovah tu. Akab bi du woto soni tu di bi ta lei taa an bi ta tjali tuutuu u dee zöndu dee a bi du.

⁶ Bakaten Akab bi kai Könu Josafati u Juda, faa go heepi ën feti ku dee sëmbë u Silia. Josafati bi dë wan könu di bi ta du soni a wan bunu fasi, söseei di bi ta futoou Jehovah. Fëën mbei a bi piki Akab u de go hakisi wan tjabukama u Jehovah unfa de musu du soni, ufö de go a di feti. Bigibigi Akab an bi kë u de du di soni dë. A bi taki taa: „Wan womi dë jeti di sa hakisi Jehovah andi u musu du. Hën de kai Mikaaja, di womi mii u Jimila. Ma ma lobi ën seepiseepi, biga nöiti dee tjabukama woto fëën ta lei taa soni o waka bunu da mi. Taku bosikopu nöö a ta da mi.” Ma tökuseei de bi go hakisi di tjabukama de kai Mikaaja andi Jehovah taki. Wë leti kumafa Akab bi taki, di tjabukama u Gadu aki bi piki ën taa soni an bi o waka bunu dëën. Ka u Akab bi go hakisi Jehovah faa dëën paadon, hën a buta di tjabukama a dunguwosu (1 Kön. 22:7-9, 23, 27). Hii fa di könu bi buta di tjabukama u Jehovah a dunguwosu, tökuseei an bi sa mbei taa soni an waka kumafa Jehovah bi taki. Di a go a di feti, hën de kii ën.​—1 Kön. 22:34-38.

7. Andi Jehovah bi taki u Akab baka di Akab dëdë?

⁷ Baka di Akab dëdë, hën Jehovah taki unfa a bi ta pakisei u Akab. Di Könu Josafati bi kumutu a di feti go a wosu baka, hën Jehovah bi manda di tjabukama fëën de kai Jehu faa go piki ën taa an bi musu go heepi Akab. Di tjabukama u Jehovah bi taki taa: „Faandi mbei i ta heepi dee hogiduma? Faandi mbei i lobi dee sëmbë dee an lobi Jehovah?” (2 Klon. 19:1, 2) Pakisei di soni aki: Ee Akab bi ta tjali tuutuu u dee zöndu dee a bi du, nöö di tjabukama an bi o taki taa a bi dë wan hogiduma di an bi lobi Jehovah. Wë Akab bi lei pikisö taa a bi hati ën taa a du so soni. Ma a dë gbelingbelin u si taa an bi tjali tuutuu u dee zöndu dee a bi du.

8. Andi u ta lei u di tjali di u musu ta tjali u dee zöndu fuu, te u luku di woto u Akab?

⁸ Andi u sa lei a di fasi fa Akab bi du soni? Wë di Elia bi ko piki Akab taa hogi bi o miti hën ku dee sëmbë fëën wosudendu, nöö Akab bi saka hënseei a Jehovah basu. Di soni dë bi dë wan bunu soni. Ma dee soni dee a bi du bakaten, bi ta lei taa an bi ta tjali u dee zöndu dee a bi du. Fëën mbei te wan sëmbë ta tjali tuutuu u wan  soni di a du, nöö an o lei u wan pisiten nöö taa di soni di a du dë hati ën, ma a o du woto soni jeti. Nöunöu woo buta pakisei a Manase fuu si unfa wan sëmbë musu du soni, te a ta tjali tuutuu u dee zöndu dee a du.

9. Un pei könu Manase bi dë?

⁹ Söwan 200 jaa baka di dë, hën Manase ko toon könu u Juda. A kan taa a bi du möön hogi soni möön Akab! Di Bëibel ta taki taa: „A du te a hia soni di Jehovah an feni bunu, nöö Gadu hati bi ko boonu ku ën” (2 Klon. 33:1-9). Manase bi mbei begitafa da poipoi gadu, söseei a bi koti soni buta a di Wosu u Gadu sinkii. Dee soni dë bi dë wanlö santa posu. A kan taa dee santa posu dë bi nama ku wan poipoi mujëë gadu di sëmbë bi ta dini. A bi ta du tofu soni, a bi ta mbei sëmbë koti luku dëën, a bi ta bonu. A bi „kii te a hia sëmbë tu di an du hogi”. A bi kii sömëni sëmbë, söseei a bi „tjuma womi mii fëën a faja” da poipoi gadu.​—2 Kön. 21:6, 7, 10, 11, 16.

10. Unfa Jehovah bi sitaafu Könu Manase, nöö andi Manase bi du?

¹⁰ Jehovah bi ta manda dee tjabukama fëën u de go bai Manase, ma Manase an bi kë haika, leti kuma Akab. Te u kaba fëën, „Jehovah mbei dee hedima u sodati u di könu u Asilia go feti ku dee sëmbë u Isaëli. Sö dee womi aki ko kisi Manase. De bui hën futu ku tu bui di de bi mbei ku köpö, hën de tjëën go a Babilon”. Di Manase bi dë söötösöötö a Babilon, nöö a djei kuma a bi ko kai pakisei nëën seei. A bi ta „du hii soni di a bi sa du u lei taa a bi saka hënseei a di Gadu u dee avo fëën basu”. Ma na di dë nöö. „A suku u du soni u Jehovah di Gadu fëën feni ën bunu.” Fuu taki ën, nöö „Manase bi ta begi Gadu nöömö”. A bi abi hogihati tuu, ma a bi bigi ta tooka. A bi bigi ko ta si Jehovah kuma „di Gadu fëën”, söseei a bi ta begi ën nöömö.​—2 Klon. 33:10-13.

11. Unfa Manase bi lei taa a bi tjali tuutuu u dee zöndu dee a bi du, te u luku 2 Kloniki 33:15, 16?

¹¹ Te u kaba fëën, Jehovah bi piki dee begi u Manase. A bi sa si a dee soni dee Manase bi ta taki a dee begi fëën, taa Manase bi tooka tuutuu. Jehovah bi haika Manase di a bi ta hakisi ën faa dëën paadon, hën mbei a toon könu baka. Manase bi du hii soni di a bi sa du, u lei taa a bi ta tjali tuutuu u dee zöndu dee a bi du. A bi du wan soni di Akab an bi du. A bi bia ko ta du soni woto fasi. A bi ta tapa sëmbë u de an dini poipoi gadu, ma a bi ta da de taanga u de dini Jehovah. (Lesi 2 Kloniki 33:15, 16.) Manase bi musu abi biibi ku degihati faa bi sa du di soni dë, u di fosufosu an bi ta da dee famii fëën, dee heiheima fëën, ku dee woto Isaëli sëmbë taanga u de du bumbuu soni. Nöö sö soni bi dë sömëni jaa longi. Ma di Manase ko gaandi, nöö a bi ko ta mbei möiti faa seeka soni ko bunu baka a di köndë. A kan taa di fasi fa a bi du soni bi heepi Josia, di mii di kai ën avo, u di bakaten Josia bi ko dë wan bumbuu könu.​—2 Kön. 22:1, 2.

12. Andi u sa lei a Manase, te a nama a di fasi fa u musu ta tjali te u du wan zöndu?

 ¹² Andi u sa lei a di fasi fa Manase bi du soni? Wë a bi saka hënseei a Jehovah basu. Ma na di dë nöö. A bi begi Jehovah ta hakisi ën faa dëën paadon. A bi bia libi. A bi mbei hii möiti faa seeka soni ko bunu baka a di köndë. Boiti di dë, a bi mbei hii möiti faa dini Jehovah ku hii hën hati, nöö a bi ta da wotowan taanga u de dini Jehovah tu. Wë ee wan sëmbë bi du gaan hogi a di ten di pasa, nöö di woto u Manase sa dëën taanga. A ta lei u taa Jehovah Gadu ’da wan bunu Gadu, nöö a dë kabakaba u da sëmbë paadon’ (Ps. 86:5). A ta da dee sëmbë dee ta tjali tuutuu paadon u dee zöndu u de.

13. Konda wan woto di ta heepi u fuu ko fusutan unfa wan sëmbë sa lei taa a ta tjali tuutuu u wan zöndu di a du.

¹³ Na hati nöö a bi hati Manase taa a bi zöndu, ma a bi du woto soni tu. Di soni dë ta lei u wan fanöudu soni. Buta pakisei a di woto aki: Boo taa i go a wan kamian ka de ta sei bëëë, hën i hakisi di sëmbë di ta sei soni a di kamian dë faa da i wan bëëë. Ma ka faa da i di bëëë, hën a langa wan saku ku boon a dendu da i. I bi o kë ën u? Wë nönö! Nöö ee di sëmbë konda da i taa boon da wan gaan fanöudu soni di sëmbë ta tei u mbei bëëë wë? Tökuseei ja bi o kë di boon! Wë sö nöö a dë ku Jehovah. Jehovah kë taa te wan sëmbë du wan zöndu, nöö a musu tjali tuutuu u di zöndu di a du. Fëën mbei ee a ko hati di sëmbë taa a du zöndu, nöö a dë wan bunu soni. Biga di soni dë da wan fanöudu soni di ta lei taa a ta tjali tuutuu u di soni di a du. Ma di soni dë wanwan an tjika. Wë nöö andi di sëmbë musu du jeti? Wë u sa lei wan soni a wan woto di Jesosi bi konda.

14. Unfa di womi mii di bi lasi, bi bigi lei taa a bi ta tjali u dee soni dee a bi du?

¹⁴ Jesosi bi konda wan woto u wan womi mii di bi lasi, u lei u wan fanöudu soni. Di woto dë sikifi a Lukasi 15:11-32. A sikifi dë taa wan njönku kijoo hopo fia ku hën tata, hën a foloisi kumutu a wosu go dë „a wan longi köndë”. Di a go ala, hën a go ta libi wan fanafiti libi a di së u manu ku mujëë soni. Ma di di libi bi ko taanga dëën, hën a kai pakisei nëën seei. A bi ko si taa a bi abi wan möön bunu libi di a bi dë nëën tata wosu. Jesosi bi taki taa bakaten di njönku kijoo aki ’wojo bi ko limbo’. A bi buta taa a bi o toona go a wosu baka, nöö a o hakisi hën tata faa dëën paadon. Wë a bunu seei taa di njönku kijoo aki bi ko si taa a bi mbei sömëni föutu. Ma di soni dë wanwan an bi tjika. A bi musu bia du soni woto fasi!

15. Unfa di womi mii di bi lasi bi lei taa a bi ta tjali tuutuu u dee zöndu dee a bi du?

¹⁵ Di womi mii di bi lasi bi lei taa a bi ta tjali tuutuu u dee soni dee a bi du. A bi waka wan longi pasi go a wosu baka. Di a go dou, hën a piki hën tata taa: „Taata o, wë ma waiti tjika möön fii tei mi kuma miii fii e, biga mi du i hogi tee dou ku Masa Gadu seei tu” (Luk. 15:21). Di soni di di njönku kijoo aki bi taki, bi ta lei taa a bi kë  fu hën ku Jehovah ko bunu baka. A bi lei tu taa a bi fusutan taa dee soni dee a bi du bi hati hën tata. Boiti di dë, a bi dë kabakaba u mbei hii möiti fu hën ku hën tata ko bunu baka. Fëën mbei an bi abi toobi u sëmbë ko ta si ën kuma wan wookoma fëën tata (Luk. 15:19). Di woto aki sa heepi dee gaanwomi gaanfa seei. A sa heepi de te de ta mbei möiti u de ko sabi ee wan sëmbë ta tjali tuutuu u wan zöndu di a du.

16. Faandi mbei a sa taanga da dee gaanwomi u de ko sabi ee wan sëmbë ta tjali tuutuu u wan zöndu di a du?

¹⁶ An dë wan kösökösö soni da dee gaanwomi u de ko sabi ee wan sëmbë ta tjali tuutuu u wan zöndu di a du. Faandi mbei u taki sö? Wë dee gaanwomi an sa si go a sëmbë hati. Nöö a ta dë u de wooko ku dee soni di de ta si, sö taa de sa ko sabi ee a ko ta hati di sëmbë tuutuu taa a du di zöndu. So juu a sa pasa taa wan sëmbë du sö wan gaan zöndu, taa a sa taanga da dee gaanwomi u de biibi taa di sëmbë ta tjali tuutuu u di zöndu di a du.

17. (a) Konda wan woto di ta lei taa na te wan sëmbë taki taa a ta hati ën taa a du wan soni, nöö hën da a ta tjali tuutuu u di soni di a du. (b) Andi wan sëmbë di ta tjali tuutuu u wan soni di a du, musu du, te u luku andi 2 Kolenti 7:11 ta taki?

¹⁷ Buta pakisei a di woto aki: Boo taa wan baaa waka da di mujëë fëën sömëni pasi, nöö a du di soni dë sömëni jaa longi. Ka faa go suku heepi, hën a tjubi di soni da di mujëë fëën, dee mati fëën, ku dee gaanwomi. Te u kaba fëën, hën dee gaanwomi ko jei taa sö a du. Di dee gaanwomi lei ën taa de ko sabi taa sö a du, nöö a ta piki de taa sö a du tuu, söseei a djei seei taa a ta hati ën taa a du sö wan soni. Ma di soni dë tjika u lei taa a ta tjali tuutuu ö? Wë nönö. Dee gaanwomi dee o luku di woto u di baaa aki o kë ko sabi ee a ta tjali tuutuu. Na wan pasi nöö a du di zöndu, ma a du ën sömëni pasi, söseei a du ën sömëni jaa longi. Boiti di dë, na hënseei go konda taa sö a du, ma wan woto sëmbë hën ko sabi di soni aki, hën a go piki dee gaanwomi. Fëën mbei dee gaanwomi o kë ko sabi ee tuutuu di baaa di du di zöndu tooka di fasi fa a ta pakisei, ku di fasi fa a ta du soni, söseei ee a ta tjali u di a du wan soni di hati Jehovah. (Lesi 2 Kolenti 7:11.) A sa tei ten u di baaa aki ko ta du soni a wan woto fasi, u lei taa a ta tjali tuutuu u di zöndu di a du. Wë a sa pasa taa de puu sö wan baaa a di kemeente, u te a lei taa a ta tjali tuutuu u di zöndu di a du.​—1 Kol. 5:11-13; 6:9, 10.

18. Unfa wan sëmbë di de puu a di kemeente sa lei taa a ta tjali tuutuu u di zöndu di a du, nöö andi o pasa ee a ta tjali tuutuu u di zöndu fëën?

¹⁸ Ee wan sëmbë di de puu a di kemeente kë lei taa a ta tjali tuutuu u di zöndu di a du, nöö a musu ta ko a dee komakandi hii juu, a musu ta begi hii juu, söseei a musu ta lesi di Bëibel hiniwan daka, kumafa dee gaanwomi piki ën. Boiti di dë, a o ta köni fu an ta nama ku soni di sa mbei taa a toona go du di seei zöndu. Ee a ta mbei hii möiti fu hën ku Jehovah ko bunu baka, nöö a sa dë seiki taa Jehovah o dëën paadon ku  hii hën hati, söseei taa dee gaanwomi o toona tei ën a di kemeente baka. Te dee gaanwomi o luku ee wan sëmbë ta tjali tuutuu u wan zöndu di a du, nöö de an ta biinga du soni. Söseei de an ta hoi taa u di de bi kuutu wan woto sëmbë a sö wan fasi, mbei de o toona kuutu di sëmbë aki a di seei fasi. Ma de ta luku unfa soni waka da hiniwan sëmbë apaiti.

19. Andi wan sëmbë musu du faa lei taa a ta tjali tuutuu u wan zöndu di a du? (Ezekiëli 33:14-16)

¹⁹ Wë u lei a di woto aki taa ee wan sëmbë taki taa a hati ën taa a du wan zöndu, nöö di soni dë an tjika u lei taa a ta tjali tuutuu u di zöndu di a du. Ma a musu tooka di fasi fa a ta si soni, söseei a musu du soni di ta lei taa a ta tjali u di zöndu di a du. Hën da a musu disa di soni di a ta du di an bunu, nöö a musu bia ko ta du soni baka kumafa Jehovah kë. (Lesi Ezekiëli 33:14-16.) Te wan sëmbë du wan zöndu, nöö a musu ta möön booko hën hedi ku di dë di hën ku Jehovah musu dë mati. A di soni dë baka a musu ta biinga.

20-21. Unfa u sa heepi wan sëmbë ee a du wan zöndu?

²⁰ Jesosi bi taki andi da wan u dee fanöudu soni di mbei a bi ko a goonliba. A bi taki taa: „Mi ko u ko da dee sëmbë dee ta du zöndu taanga u de bia de libi” (Luk. 5:32). Di soni dë useei musu kë du tu. Wë nöö andi u musu du ee u ko jei taa wan gaan mati fuu du wan gaan zöndu?

²¹ Wë ee u suku u tjubi di mati fuu, nöö a o dë taa u ta du hogi ku ën. Boiti di dë, wa o sa tjubi di woto, u di Jehovah ta si hii soni (Nöng. 5:21, 22; 28:13). I sa heepi di mati fii te i piki ën taa dee gaanwomi kë heepi ën. Ee di mati fii an kë go piki dee gaanwomi andi a du, nöö i musu go piki de. A di lö fasi dë joo lei taa i kë heepi di mati fii tuutuu. Ee an go be dee gaanwomi heepi ën faa sa disa di soni a ta du di an bunu, nöö di soni dë sa mbei hën ku Jehovah poi!

22. Andi woo luku a di woto di ta ko?

²² Ma unfa a dë ee wan sëmbë bi ta du wan gaan zöndu u wan hii pisiten, hën dee gaanwomi buta taa de o puu ën a di kemeente? A o dë taa de an lei taa de abi tjalihati u di sëmbë u? A di woto di ta ko, woo si taa Jehovah ta sitaafu dee sëmbë dee du zöndu, u di a abi tjalihati u de. Söseei woo si unfa useei sa djeesi ën.