1. Andi Maita bi sabi taa bi o pasa ku di baaa fëën? (Luku di peentje a bigi u di woto.)

MAITA bi dë wan mati u Jesosi, söseei a bi dë wan bakama fëën tu. Wan daka, hën Maita bi ta tjali gaanfa seei u di hën baaa bi dëdë. Andi seei bi o heepi ën a di pisiten dë? Wë, Jesosi bi paamusi ën taa: „Mujëë, na fëëë e. Di baaa fii o toona weki baka.” Wë di soni di Jesosi bi taki dë wanwan an bi o tjika u mbei Maita an tjali möön. Ma tökuseei Maita bi biibi di soni di Jesosi bi paamusi ën. Fëën mbei a bi taki taa: „Mi sabi taa a di kaba lasiti daka teee hii sëmbë o toona weki nöö hënseei o weki tu” (Johanisi 11:20-24). Maita bi dë seiki taa sëmbë bi o weki ko a libi baka a di ten di ta ko. Ma Jesosi bi du wan foombo soni. Di daka dë seei a weki Lazalosi ko a libi baka.

2. Faandi mbei iseei bi o kë abi di biibi di Maita bi abi?

² Na wan soni ta lei u taa Jesosi nasö hën Tata o weki sëmbë fuu di dëdë, ko a libi baka a di ten aki. Ma hii fa a dë sö, i ta biibi taa sëmbë fii o weki ko a libi baka a di ten di ta ko, kumafa Maita bi ta biibi ën u? Kandë manu fii nasö mujëë fii dëdë, nasö kandë i mama nasö i tata dëdë. Nasö kandë wan avo fii, nasö  wan mii fii dëdë. Wë a musu u dë taa i ta wakiti di daka ka joo toona baasëën, ka joo sa fan ku ën baka, söseei ka joo sa ta lafu ku ën tu. Wë useei sa taki di soni di Maita bi taki. U sa taki taa: ’Mi sabi taa dee sëmbë u mi o toona weki ko a libi baka.’ Ma tökuseei hiniwan Keesitu sëmbë musu go öndösuku luku ee faandi mbei a ta biibi taa di soni aki o pasa tuutuu.

3, 4. Andi Jesosi bi du, nöö unfa di soni dë bi mbei di biibi u Maita ko möön taanga?

³ Wan daka, hën Jesosi bi weki di womi mii u wan mujëë di manu fëën dëdë, ko a libi baka. Di mujëë aki bi ta libi zuntu ku di foto Nain, di dë a di pisiwata u Galilea. Maita bi ta libi zuntu ku Jelusalen, nöö kandë di soni dë mbei an bi si di Jesosi bi du di soni aki. Ma kandë a bi jei soni fëën. Kandë a bi jei tu taa Jesosi bi weki di mujëë mii u Jailusi ko a libi baka. Hii dee sëmbë dee bi dë a di wosu ka di mujëë mii bi dë, „bi sabi tuutuu taa di mii dëdë”. Nöö hën Jesosi panjan di mii a maun, hën taa: „Mujëë mii, hopo e” (Lukasi 7:11-17; 8:41, 42, 49-55). Maita ku Malia bi sabi taa Jesosi bi sa kula wan sëmbë di dë ku suwaki. Fëën mbei de bi ta biibi taa ee Jesosi bi sai dë, nöö Lazalosi an bi o dëdë. Ma andi Maita bi o ta pakisei fa a ko pasa taa Lazalosi dëdë? Wë a bi taki taa Lazalosi o ko a libi baka a di ten di ta ko, „a di kaba lasiti daka teee hii sëmbë o toona weki”. Unfa a du ko taa a bi dë seiki u di soni aki sö? Nöö faandi mbei iseei sa dë seiki tu taa sëmbë o toona weki ko a libi baka, söseei taa dee sëmbë fii sa dë a dendu tu?

⁴ Wë u sa biibi taa sëmbë o weki ko a libi baka. Boo luku wantu soni di ta lei u faandi mbei u sa biibi di soni aki. Kandë i sa feni soni a di Wöutu u Gadu, di ta taki u di weki di sëmbë bi weki ko a libi baka, ma kandë ja bi buta pakisei a de sö jeti. Dee soni aki sa mbei i ko ta biibi möön gaanfa taa dee sëmbë dee dëdë, o toona ko a libi baka.

5. Unfa a du ko taa Maita bi dë seiki taa Lazalosi bi o toona weki ko a libi baka?

⁵ Maita an bi taki taa: ’Mi bi o kë seei taa mi baaa weki ko a libi baka.’ Ma a bi taki taa: „Mi sabi taa a . . . o toona weki.” Unfa a du ko taa Maita bi dë seiki u di soni aki sö? Wë u di a bi sabi taa a di ten di pasa, sëmbë bi weki ko a libi baka. Kandë a bi jei di soni aki a dee gaan sëmbë fëën, nasö a di keiki wosu u dee Dju. Woo luku dii woto di sikifi a di Wöutu u Gadu, di ta lei u unfa sëmbë di bi dëdë, bi weki ko a libi baka.

6. Un foombo soni Maita bi musu u jei wan daka kaa?

⁶ Di fosu pasi di sëmbë bi weki ko a libi baka, bi dë di Gadu bi da di tjabukama fëën de kai Elia, kaakiti faa du foombo soni. Wan mujëë di manu fëën dëdë, bi ta libi a di foto Safati, di dë a di köndë Finisia. Di mujëë aki bi hoi Elia nëën wosu. A di pisiten dë, hën Jehovah bi du wan foombo soni. Di boon ku di fatu u boi soni di di mujëë bi abi, an bi ta kaba möönsö. A sö wan fasi di mujëë ku di womi mii fëën bi sa dë a libi (1 Könu 17:8-16). Ma bakaten di womi mii u di mujëë aki bi ko dë ku suwaki, hën a dëdë. Ma Elia bi heepi di mujëë. Elia panjan di womi mii, hën a begi Jehovah. A taa: „Gadu o, mbei di mii aki ko a libi baka e.” Te u kaba fëën di mii bi ko a libi baka tuutuu! Gadu bi haika di begi u Elia, hën a mbei di mii ko a libi baka. A bi dë di fosu pasi di di Bëibel ta taki u di weki di wan sëmbë weki ko a libi baka.  (Lesi 1 Könu 17:17-24.) Wë a musu u dë sö taa Maita bi jei di woto aki wan daka.

7, 8. (a) Unfa Elisa bi heepi wan mujëë di bi ta tjali gaanfa? (b) Andi di foombo soni di Elisa bi du, ta lei u u Jehovah?

⁷ Di u tu pasi di di Bëibel ta taki u wan sëmbë di bi weki ko a libi baka, hën da di di tjabukama Elisa bi weki wan womi mii ko a libi baka. Wan mujëë di bi ta libi a di foto de kai Sunëmi an bi pai miii wan daka. U di a bi hoi Elisa nëën wosu, mbei Jehovah bi mbei hën ku di manu fëën di bi ko gaandi kaa, feni gaan bunu. A bi mbei de pai wan womi mii. Ma baka wantu jaa, hën di womi mii ko dëdë. Hën mama bi ta tjali sö tee taa a waka söwan 30 kilomëti go suku Elisa a di kuun de kai Kamëli. Elisa bi manda di futuboi fëën de kai Gehasi go a Sunëmi faa weki di mii ko a libi baka. Ma Gehasi an bi sa mbei di mii ko a libi baka. Bakaten di mama u di mii ku Elisa tuu bi ko dou a di wosu.​—2 Könu 4:8-31.

⁸ Elisa bi denda go a di wosu ka di womi mii bi dë, hën a begi Jehovah. Jehovah bi haika di begi fëën, hën a weki di mii ko a libi baka a wan foombo fasi. Di di mujëë si taa di mii fëën ko a libi baka, hën a wai te na soni! (Lesi 2 Könu 4:32-37.) Kandë a bi mëni dee soni di Hana bi taki a di begi fëën. Hana an bi sa pai miii, ma Jehovah bi mbei a pai wan womi mii de kai Samuëli. Hana bi gafa Jehovah, u di Jehovah da di sëmbë di „sa mbei sëmbë go a geebi, söseei a sa puu sëmbë a geebi tu” (1 Samuëli 2:6). Gadu bi lei taa a sa weki sëmbë ko a libi baka, u di a bi weki di womi mii di bi ta libi a Sunëmi, ko a libi baka.

9. Konda andi di Bëibel ta taki u di u dii sëmbë di bi weki ko a libi baka.

⁹ Wan woto foombo soni bi pasa baka di Elisa bi dëdë. Elisa bi dë wan tjabukama möön leki 50 jaa longi, hën bakaten „a ko siki gaanfa seei, hën a dëdë”. Baka wan pisiten, hën dee bonu u Elisa wanwan bi fika a di geebi. Wan daka, hën wanlö Isaëli sëmbë bi go ta bei wan womi di bi dëdë. Ma di de si dee felantima u de ta ko, hën de bigi ta biinga. Fëën mbei de vinde di womi di bi dëdë go a di geebi u Elisa, hën de kule go. Di Bëibel ta taki taa: „Di di womi di bi dëdë nama a dee bonu u Elisa, hën wantewante dë a ko a libi baka, hën a hopo taanpu” (2 Könu 13:14, 20, 21). Dee woto aki bi heepi Maita faa ko si taa Gadu abi di kaakiti u weki sëmbë di dëdë, ko a libi baka. Dee woto aki musu mbei useei ko si taa soni an dë di Gadu an sa du.

10. Unfa Petuisi bi heepi wan sisa di bi dëdë?

¹⁰ Di pisi u Bëibel di de sikifi a Giikitöngö seei ta konda soni u dinima u Gadu di bi weki sëmbë ko a libi baka. U bi taki soni u di weki di Jesosi bi weki sëmbë ko a libi baka a di foto Nain, söseei u di weki di a bi weki wan mii ko a libi baka, a Jailusi pisi. Wantu jaa baka di dë, hën apösutu Petuisi bi weki di mujëë de kai Doluka ko a libi baka. Hënseei de kai Tabita tu. Petuisi bi go a di kamba  ka di dëdë sinkii bi dë, hën a begi Jehovah te a kaba, hën a taa: „Tabita, hopo.” Wantewante dë di mujëë ko a libi baka, hën Petuisi „tei di mujëë hën a da de. Biga a toona ko libi baka”. Di soni aki bi bigi da sömëni sëmbë tee taa de „bendi ko a di së u Masa Jesosi”. Dee sëmbë aki bi go konda soni u Jesosi da wotowan, söseei de bi go konda da hii sëmbë taa Jehovah abi di kaakiti u weki wan sëmbë di dëdë, ko a libi baka.​—Tjabukama 9:36-42.

11. Andi Lukasi di bi dë wan data, bi taki u wan njönku kijoo, nöö andi dee sëmbë bi du di de si unfa soni bi waka?

¹¹ Wanlö sëmbë bi si tu unfa Paulosu bi weki wan sëmbë ko a libi baka. Wan daka, apösutu Paulosu bi dë a wan kamba a liba a wan komakandi, a di foto Toasi. A di ten aki, di foto dë dë a Tolukuköndë. Paulosu bi fan a di komakandi dë te gaan ndeti. Nöö wan kijoo de kai Etikusi bi dë a wan fënsë buka sindosindo ta haika. Te wan pisi, hën a bigi ta djönkö, hën a duumi go piii, hën a puu kai go a goon. Kandë Lukasi bi dë di fosu sëmbë di bi kule go dou a Etikusi. Lukasi bi dë wan data. Fëën mbei a bi sa si wantewante kaa taa di njönku kijoo aki bi dëdë. Paulosu seei bi saka go luku di kijoo. A baasa Etikusi, hën a taki taa: „A dë ku libi.” Di soni aki bi bigi da dee sëmbë dee bi sai dë. Dee sëmbë bi sabi taa di njönku kijoo aki bi dëdë, hën a toona ko a libi baka. Fëën mbei de bi „wai tee. Hati u de toona kisi goon baka”.​—Tjabukama 20:7-12.

12, 13. Te u luku dee woto dee u taki u de, ka sëmbë weki ko a libi baka, nöö andi u sa hakisi useei?

¹² Dee woto dee u taki u de, dee ta konda soni u di weki di sëmbë bi weki ko a libi baka, musu mbei i ko abi wan taanga biibi kuma Maita. U sa dë seiki taa di Gadu fuu di da u libi, sa mbei wan sëmbë di dëdë, ko a libi baka. Sëmbë di bi ta hoi deseei a Gadu bi sai dë, di dee sëmbë dee u taki u de aki bi weki ko a libi baka. A wan u de Elia bi sai dë, a di wotowan Jesosi bi sai dë, söseei Petuisi  bi dë a wan u de tu. Dee soni aki bi pasa a wan pisiten di Jehovah bi ta mbei sëmbë du foombo soni a goonliba aki. Ma unfa a dë ku woto sëmbë di dëdë a wan ten ka Jehovah an bi ta du foombo soni a goonliba aki möön? Dee womi ku dee mujëë dee ta hoi deseei a Gadu a di ten aki, sa dë ku di mëni taa Gadu o weki sëmbë ko a libi baka a di ten di ta ko u? Wë Maita bi taki taa: „Mi sabi taa a di kaba lasiti daka teee hii sëmbë o toona weki nöö hënseei o weki tu.” Dee sëmbë aki sa abi di biibi dë tu ö? Faandi mbei Maita bi sa biibi taa sëmbë o weki ko a libi baka, nöö faandi mbei iseei sa dë seiki taa di soni aki o pasa tuutuu?

¹³ Sömëni woto dë a di Wöutu u Gadu, di ta lei taa sëmbë di dëdë, o toona weki ko a libi baka. Boo luku wantu u dee woto aki.

14. Andi di woto u Abahamu ta lei u u di weki di sëmbë o weki ko a libi baka?

¹⁴ Pakisei di soni di Jehovah bi piki Abahamu faa du ku Isaki, di womi mii fëën di a bi ta wakiti sömëni jaa faa feni. Jehovah bi piki Abahamu taa: „Gaantangi, tei Isaki, di wan kodo womi mii fii di i lobi seei, nöö i go a di köndë de kai Molia. Te i dou ala, nöö mi o lei i wan kuun, nöö ala i musu tjuma di womi mii fii da mi” (Kenesesi 22:2). Unfa i si kuma Abahamu bi fii di a jei di soni aki? Jehovah bi paamusi ën taa dee bakamii fëën bi o mbei hii dee nasiön sëmbë u goonliba feni gaan bunu (Kenesesi 13:14-16; 18:18; Loomë 4:17, 18). Jehovah bi taki tu taa „Isaki” hën bi o mbei sëmbë feni di gaan bunu dë (Kenesesi 21:12). Ma unfa di soni dë bi o pasa ee Abahamu bi musu tjuma di womi mii fëën? Gadu bi mbei Paulosu taki bakaten taa Abahamu bi ta biibi taa Gadu bi o sa weki Isaki ko a libi baka. (Lesi Hebelejën 11:17-19.) Ma di Bëibel an ta taki taa Abahamu bi ta pakisei taa Isaki bi o weki wantewante dë ko a libi baka, nasö baka wantu juu, nasö di amanjan fëën, nasö baka wan wiki. Abahamu an bi sa sabi na un ten di womi mii fëën bi o weki ko a libi baka. Ma a bi ta biibi taa Jehovah bi o weki Isaki ko a libi baka.

15. Andi Jöpu bi ta biibi?

 ¹⁵ Jöpu, di bi ta hoi hënseei a Gadu, bi sabi tu taa Gadu o weki sëmbë ko a libi baka a di ten di ta ko. Jöpu bi sabi taa ee de bi faa wan pau tuwë, nöö a bi o sa toona göö baka. Ma na sö a dë ku libisëmbë (Jöpu 14:7-12; 19:25-27). Ee wan libisëmbë dëdë, nöö an sa mbei hënseei ko a libi baka (2 Samuëli 12:23; Psalöm 89:48). Ma di soni dë an kë taki taa Gadu an sa weki wan sëmbë ko a libi baka. Jöpu bi ta biibi taa Jehovah o mëni ën. (Lesi Jöpu 14:13-15.) Jöpu an bi sabi na un ten di soni aki bi o pasa. Ma tökuseei a bi ta biibi taa di Gadu di mbei libisëmbë, o mëni ën, nöö a o weki ën ko a libi baka.

16. Andi wan ëngëli bi piki Daniëli u dëën taanga?

¹⁶ Boo buta pakisei a wan woto womi di bi ta hoi hënseei a Gadu. Di womi dë de kai Daniëli. Daniëli bi hoi hënseei a Jehovah hii hën libi longi, nöö Jehovah bi ta heepi ën tu. Wan ëngëli bi piki Daniëli taa hën da „wan womi di Gadu lobi gaanfa seei”, nöö a bi piki ën taa ’be soni waka bunu dëën’, söseei be a „tai hati”.​—Daniëli 9:22, 23; 10:11, 18, 19.

17, 18. Andi Jehovah bi paamusi Daniëli?

¹⁷ A kan taa di Daniëli bi o tapa 100 jaa, nöö a bi ta pakisei andi bi o pasa ku ën. Daniëli bi dë ku di pakisei taa a o weki ko a libi baka u? Wë aai! A kaba pisi u di buku Daniëli, u ta lesi di soni di Gadu bi paamusi ën. A bi taki taa: „I musu hoi dou tee a di kaba. Joo go böö” (Daniëli 12:13). Daniëli bi sabi taa dee sëmbë dee dëdë, ta böö, söseei taa ’a Geebi, di kamian teka a o go, sëmbë an ta wooko naandë, de an ta pakisei soni, de an sabi na wan soni, nöö de an abi na wan köni tu’ (Peleikima 9:10). Daniëli bi o sa libi baka. Jehovah bi paamusi ën wan gaan bunu di a bi o sa feni a di ten di ta ko.

¹⁸ Wan ëngëli u Jehovah bi piki Daniëli tu taa: „Joo weki ko a libi baka fii feni di paka fii, a kaba u dee daka.” Daniëli an bi sabi na un ten di soni aki bi o pasa. A bi fusutan taa a bi o dëdë, nöö a o go böö. Ma di Daniëli bi jei taa ’a o weki ko a libi baka faa feni di paka fëën’, hën a fusutan taa Gadu o weki ën ko a libi baka a di ten di ta ko. Di soni aki an bi o pasa wantewante, ma tee „a kaba u dee daka”.

19, 20. (a) Unfa dee woto dee u bi taki u de, nama ku di soni di Maita bi piki Jesosi? (b) Andi woo luku a di woto di ta ko?

¹⁹ Wë u ta si awaa faandi mbei Maita bi ta biibi taa di baaa fëën de kai Lazalosi, di bi ta hoi hënseei a Gadu, bi o weki ko a libi baka „a di kaba lasiti daka teee hii sëmbë o toona weki”. Di soni di Jehovah bi paamusi Daniëli, söseei di biibi di Maita bi ta biibi taa Gadu o weki sëmbë ko a libi baka a di ten di ta ko, musu mbei useei a di ten aki biibi taa di soni aki o pasa tuutuu. Awa, sëmbë o weki ko a libi baka tuutuu.

²⁰ A di woto aki u bi lei soni a dee woto u dee sëmbë fu awooten dee bi weki ko a libi baka. Dee woto aki ta lei u taa dee sëmbë dee dëdë sa toona weki ko a libi baka. U bi si tu taa womi ku mujëë di bi ta dini Jehovah ku hii de hati, bi ta biibi taa sëmbë o weki ko a libi baka a di ten di ta ko. Ma soni dë di ta lei taa wan sëmbë di dëdë longi kaa sa weki ko a libi baka u? Ee sö a dë tuutuu, nöö u sa biibi möön gaanfa taa sëmbë o weki ko a libi baka a di ten di ta ko. Ma na un ten di soni aki o pasa? Woo taki u dee soni aki a di woto di ta ko.