1, 2. Andi ku andi sëmbë ta mëni te de jei di wöutu paladëisi?

SÖMËNI baaa ku sisa bi kumutu a peipei köndë ko a wan könklësi di de bi hoi a di foto Seoul, a di köndë Kolea. Di de bi kumutu a di bali goon ka de bi hoi di könklësi, hën dee Kotoigi u di köndë bi lomboto dee baaa ku dee sisa dee bi ko a di köndë dë. Sömëni u de bi ta wai maun da dee baaa ku dee sisa u de, ta bai ta piki de taa: „Woo miti a di Paladëisi!” Fuun paladëisi i si kuma de bi ta taki?

² A di ten aki, sëmbë ta mëni peipei soni te de jei di wöutu paladëisi. So sëmbë ta taki taa paladëisi an dë wan tuutuu soni. Wotowan ta taki taa solanga de dë a wan kamian ka de dë waiwai, hën da de dë a wan paladëisi. Ee hangi ta kii wan womi, hën a sindo a wan tafa fesi di dë ku gaan hia njanjan, nöö a sa fii kuma a dë a wan paladëisi. Sömëni jaa pasa, wan mujëë bi si wan waiti kamian ka gaan hia folo bi dë. Di soni di a si dë bi bigi dëën sö tee taa a bai taa: „Maingë! Un luku wan paladëisi!” De ta kai di kamian dë Paladëisi tide jeti, hii fa hiniwan jaa te ëisi ta kai ala, nöö a ta kai tapa di kamian dë möön leki 15 mëti. Ma andi ii ta si kuma da di Paladëisi? I ta si kuma a o ko tuutuu ö?

3. Un buku u Bëibel ta taki soni u di Paladëisi u di fosu pasi?

 ³ Di Bëibel ta taki soni u wan paladëisi di bi dë a fesiten, söseei a ta taki taa wan paladëisi o dë a di ten di ta ko tu. Di fosu buku u Bëibel da di fosu buku di ta taki soni u Paladëisi. De bi puu wan Bëibel a di Latijntöngö ko a Ingisitöngö, nöö de ta kai di Bëibel dë Catholic Douay Version. A di Bëibel aki, de puu di tëkisi u Kenesesi 2:8 ko: „A di bigi, hën Masa Gadu bi mbei wan paladëisi di ta da piizii, hën a buta di womi di a bi mbei nëën.” A Hebelejëntöngö, di tëkisi aki ta kai di paladëisi, ’di djai u Eden’. Di wöutu „Eden” kë taki „Piizii”, nöö di djai dë bi dë wan kamian di ta da i piizii tuutuu. A bi waiti seei, nöö sömëni soni u njan bi dë nëën, söseei libisëmbë ku mbeti bi ta libi fiifii ku deseei.​—Kenesesi 1:29-31.

4. Faandi mbei u sa taki taa di djai u Eden bi dë wan paladëisi?

⁴ De ta puu di wöutu di kë taki „djai” a Hebelejëntöngö, ko pa·raʹdei·sos a Giikitöngö. Wan womi de kai M’Clintock ku wan woto womi de kai Strong sikifi wan buku de ta kai Cyclopaedia. Nöö di buku dë ta taki taa te wan Giiki sëmbë bi jei di wöutu pa·raʹdei·sos, nöö a bi ta pakisei wan gaan gindi waiti djai ka soni an dë di sa du hogi ku sëmbë, ka wanlö gaan pau dë di ta pai peipei njanjan, ka kiiki ta kule pasa, ka ahun ta dë hiahia a dee kiiki bandja u dee mbeti kuma djangafutu ku sikapu sa ta ko njan.​—Luku Kenesesi 2:15, 16.

5, 6. Faandi mbei Adam ku Eva an bi sa libi a di Paladëisi möön, nöö andi so sëmbë sa ta hakisi deseei?

⁵ A wan djai kuma di u taki soni fëën djunsu dë, Jehovah bi buta Adam ku Eva. A bi dë wan paladëisi. Ma u di de bi pasa Jehovah buka, mbei de an bi sa libi a di Paladëisi möön, nöö dee mii u de di de bi ko pai bakaten an bi sa libi nëën tu (Kenesesi 3:23, 24). Hii fa sëmbë an bi ta libi a di Paladëisi dë möön, tökuseei a djei kuma di Paladëisi bi dë te dou di ten di di Gaan Wata bi ko a goonliba a di ten u Noa.

⁶ So sëmbë sa ta hakisi deseei taa: ’Di goonliba o sa ko dë wan paladëisi kumafa a bi dë fosu ö?’ Andi u sa taki te u luku dee soni dee sikifi a di Bëibel. Ee i ta dë ku di mëni taa i ku dee sëmbë fii o libi a di Paladëisi, nöö andi da dee soni di mbei i ta si kuma di soni aki o pasa tuutuu? I sa konda faandi mbei u sa dë seiki taa wan paladëisi o dë a di ten di ta ko u?

7, 8. (a) Andi Gadu bi paamusi Abahamu? (b) Andi Abahamu bi sa pakisei di Gadu bi paamusi ën di soni dë?

⁷ Di Bëibel da di möön bunu kamian ka u sa feni soni di ta taki u Paladëisi, u di a Jehovah di buku aki kumutu, nöö Jehovah hën bi mbei di fosu Paladëisi. Buta pakisei a di soni di Gadu bi piki hën mati Abahamu. Gadu bi piki ën taa a bi o mbei dee bakamii fëën ko hia „kuma dee sandu sii dee ta dë a ze bandja”. Baka di dë, hën Jehovah bi paamusi Abahamu wan soni. A bi piki ën taa: „Dee bakamii fii, de o mbei taa hii föluku u goonliba o sa feni bunu da deseei tuutuu, u di i piki mi buka a soni” (Kenesesi 22:17, 18). Bakaten, hën Gadu bi toona piki di womi mii u Abahamu ku di mii kai ën avo di wan seei soni.​—Lesi Kenesesi 26:4; 28:14.

⁸ Soni an sikifi a di Bëibel di ta lei taa Abahamu bi mëni taa libisëmbë bi o go libi a wan paladëisi a Gadu a liba ala. Fëën mbei di Gadu bi piki Abahamu taa „hii föluku u goonliba” bi o sa feni bunu da deseei tuutuu, nöö a bi musu u dë sö taa Abahamu bi fusutan taa  a goonliba aki libisëmbë bi o feni bunu. Ma di soni aki da di wan kodo soni di sikifi a Bëibel di ta lei taa wan paladëisi o dë a goonliba aki ö?

9, 10. Un soni di Jehovah paamusi ta lei u taa u sa ta dë ku di mëni taa wan paladëisi o dë a goonliba aki a di ten di ta ko?

⁹ Gadu bi mbei di santa jeje fëën ko a Dafiti liba. Dafiti bi dë wan u dee bakamii u Abahamu. A bi mbei Dafiti taki u wan ten ka „hogihati sëmbë an o dë möön” (Psalöm 37:1, 2, 10). „Ma dee sakafasi sëmbë o feni di goonliba, nöö de o piizii seei biga bööböö libi o dë pasa maaka.” Dafiti bi taki tu taa: „Dee sëmbë dee ta libi a wan leti fasi, de o feni di goonliba, nöö naandë de o ta libi u teego” (Psalöm 37:11, 29; 2 Samuëli 23:2). Unfa i si kuma dee sëmbë dee bi ta du di kë u Gadu bi ta fii di de jei dee soni di Gadu paamusi de? De bi sa dë ku di mëni taa wan daka bi o ko ka dee sëmbë dee ta libi a wan leti fasi nöö bi o libi a di goonliba, söseei taa di goonliba bi o ko toon wan paladëisi kuma di djai u Eden.

¹⁰ A bi ko pasa taa pikipiki dee Isaëli sëmbë, an bi ko ta dini Jehovah möön. Fëën mbei Gadu bi disa dee sëmbë u Babilon u de ko feti wini dee sëmbë fëën, u de booko di foto, söseei u de tja sömëni u dee Isaëli sëmbë go a katibo kumafa a bi taki (2 Kloniki 36:15-21; Jelemia 4:22-27). Ma Gadu bi taki taa baka 70 jaa, nöö dee sëmbë fëën bi o toona go a de köndë. Nöö dee tjabukama woto aki bi pasa tuutuu. Ma de ta lei u wan soni a di ten aki tu. Te woo taki u de, nöö luku unfa de ta lei u taa u sa ta dë ku di mëni taa wan paladëisi o dë a goonliba aki, a di ten di ta ko.

11. Unfa dee soni dee sikifi a Jesaaja 11:6-9 bi pasa tuutuu, nöö andi u sa ta hakisi useei?

¹¹ Lesi Jesaaja 11:6-9. Gadu bi mbei di tjabukama fëën de kai Jesaaja taki taa te dee Isaëli sëmbë bi o toona go a de köndë baka, nöö de bi o sa libi bööböö. Na wan sëmbë bi o ta fëëë taa sëmbë bi o ko du hogi ku de, nasö taa mbeti bi o ko du hogi ku de. Piki mii ku gaan sëmbë tuu bi o sa abi wan bööböö libi. Di soni aki ta mbei i mëni fa bööböö libi bi dë a di djai u Eden u? (Jesaaja 51:3) Jesaaja bi taki tu taa na dee Isaëli sëmbë nöö bi o sabi soni u Jehovah, ma hii di goonliba bi „o fuu ku di lei u Jehovah leti kumafa wata fuu ze”. Ma na un ten di soni aki o pasa? Wë di soni aki o pasa a di ten di ta ko.

12. (a) Un bunu dee Isaëli sëmbë dee bi kumutu a Babilon go a de köndë baka, bi feni? (b) Andi ta lei taa dee soni dee sikifi a Jesaaja 35:5-10 o pasa tuutuu a di ten di ta ko?

¹² Lesi Jesaaja 35:5-10. Hoi a pakisei taa Jesaaja bi toona taki taa sëmbë an bi o du hogi ku dee Isaëli sëmbë te de bi kumutu a Babilon nango a de köndë, söseei taku mbeti an bi o du hogi ku de tu. Jesaaja bi taki tu taa dee goon u de bi o ta mbei de ta feni te a hia soni u njan u di wata bi o hia a di köndë, leti kumafa a bi dë a di djai u Eden (Kenesesi 2:10-14; Jelemia 31:12). A di ten u dee Isaëli sëmbë nöö di tjabukama woto aki bi o pasa tuutuu ö? Hoi a pakisei taa di tjabukama woto bi ta taki tu taa dee bookowojoma, dee lanma,  ku dee bookojesima bi o ko dë gösöntu baka. Ma di soni aki an bi pasa di dee Isaëli sëmbë bi kumutu a Babilon go a de köndë. Wë u sa taki taa Gadu bi kë lei ku di tjabukama woto aki taa sëmbë an bi o ta siki möön a di ten di ta ko.

13, 14. Unfa di soni di sikifi a Jesaaja 65:21-23 bi pasa tuutuu di dee Isaëli sëmbë bi kumutu a Babilon go a de köndë baka, ma un soni di sikifi a di tëkisi aki musu pasa jeti? (Luku di peentje a bigi u di woto.)

¹³ Lesi Jesaaja 65:21-23. Di dee Dju bi toona go a de köndë, nöö de an bi feni bumbuu wosu ku bumbuu goon di bi abi doloifi pau. Ma u di Gadu bi dë ku de, mbei soni bi ko tooka. De bi mbei wosu ta libi, söseei de bi ta feni bumbuu soni u njan, u di dee soni di de bi ta paandi bi ta göö. Pakisei unfa de bi o ta wai di de feni dee soni aki!

¹⁴ Hoi a pakisei taa di tjabukama woto aki ta taki taa woo „libi longi kumafa wan pau ta libi longi”. So pau ta libi dusudusu jaa. Ee libisëmbë musu libi sö longi, nöö de musu dë gösöntu te dou. Nöö ee de bi sa libi a di waiti kamian ka bööböö libi o dë kumafa Jesaaja bi taki, nöö u sa taki taa di libi bi o suti seei. A bi o dë wan paladëisi tuutuu! Wë di tjabukama woto aki o pasa tuutuu!

15. Andi da so u dee gaan bunu di di buku Jesaaja ta taki taa woo feni?

¹⁵ Dee soni dee u taki u de djunsu dë ta lei u taa wan paladëisi o dë a goonliba aki a di ten di ta ko. Hii di goonliba o fuu ku sëmbë di Gadu feni bunu. Na wan sëmbë o ta fëëë taa hogi mbeti o ko du hogi ku ën, nasö taa sëmbë o ko du hogi ku ën. Dee bookowojoma, dee bookojesima, ku dee lanma o ko dë gösöntu baka. Hii sëmbë o mbei fu hënseei wosu, söseei de o ta paandi u deseei soni. Sëmbë o ta libi longi möön fa dee pau ta libi. Di Bëibel ta lei u soni di ta lei taa di paladëisi aki o ko abiti möön. Ma a sa pasa taa so sëmbë di u ta miti a di peleikiwooko ta piki u taa dee tjabukama woto aki, an ta lei tuutuu taa wan paladëisi o dë a goonliba. Andi i bi o piki dee sëmbë aki? Andi ta mbei i dë seiki taa wan paladëisi o dë a goonliba aki tuutuu? Jesosi, di sëmbë di Gadu seei bi manda ko a goonliba aki, bi taki soni di ta lei u faandi mbei u sa dë seiki u di soni aki.

16, 17. Na un ten Jesosi bi taki soni u Paladëisi?

¹⁶ Jesosi an bi du na wan hogi, ma de bi kisi ën, hën de pekëën buta a wan posu faa dëdë a tu Dju womi mindi. Ma wan u dee hogiduma di bi dë nëën bandja bi ko fusutan taa Jesosi bi dë wan könu, hën a piki Jesosi taa: „Jesosi o, mëni mi te i dë a di Könuköndë fii e” (Lukasi 23:39-42, NW). Di soni di Jesosi bi piki di womi aki nama ku i tu. Di soni di Jesosi bi piki di womi aki, sikifi a Lukasi 23:43. So sëmbë di ta öndösuku soni u Bëibel ta buta wan köma a di wöutu „tide” fesi, nöö de ta puu di tëkisi aki ko: „Tuutuu mi ta piki i, tide joo dë ku mi a di Paladëisi.” So sëmbë ta taki taa di köma musu ko a di wöutu dë fesi, nöö so sëmbë ta taki taa a musu ko nëën baka. Ma andi Jesosi bi kë taki di a bi kai di wöutu „tide”?

¹⁷ A sömëni töngö u di ten aki, de ta buta wan köma u heepi wan sëmbë faa ko fusutan wan soni di de sikifi möön bunu. Ma a dee awoo buku u Bëibel di de bi sikifi a Giikitöngö, de an bi ta buta dee lö soni kuma köma sö, hii juu. Fëën mbei u sa ta hakisi useei ee Jesosi bi taki taa: „Tuutuu mi ta piki i taa, tide joo dë ku mi a di Paladëisi.” Nasö ee a bi taki taa: „Tuutuu mi ta piki i tide, taa joo dë ku mi a di Paladëisi.” Dee sëmbë dee ta puu Bëibel ko a woto töngö ta buta di köma ko a  di wöutu „tide” fesi, nasö nëën baka, nöö i sa feni hii dee tu fasi fa de ta puu di tëkisi aki, a dee Bëibel u di ten aki.

18, 19. Andi ta heepi u fuu ko fusutan andi Jesosi bi kë taki?

¹⁸ Buta pakisei a di soni di Jesosi bi piki dee bakama fëën. A bi piki de taa: „Mi di ko dë Libisëmbë Mii aki o dë a goon basu dii daka ndeti ku didia ufö mi o kumutu.” A bi taki tu taa: „Dee sëmbë, mi kë taki wan soni da unu aki taa Mi di ko dë Libisëmbë Mii aki, nöö wan daka de o buta mi a dee felantima u mi maun. Nöö de o kii mi e. Ma di u dii daka fëën nöö mi o toona weki baka” (Mateosi 12:40; 16:21; 17:22, 23; Maikusi 10:34). Apösutu Petuisi bi taki taa di soni aki bi pasa tuutuu (Tjabukama 10:39, 40). Hën da Jesosi an bi go a Paladëisi di daka di hën ku di hogiduma bi dëdë. Di Bëibel ta taki taa Jesosi bi dë „a Geebi” dii daka longi, hën Gadu weki ën ko a libi baka.​—Tjabukama 2:31, 32, NW. * (Luku di pisi a basu.)

¹⁹ Jesosi bi piki di womi taa: „Tuutuu mi ta piki i tide.” Wë u sa taki taa Jesosi bi bigi di fan fëën sö, u seeka di womi da di soni di a bi o paamusi ën. Sëmbë bi guwenti u fan a di lö fasi aki na awooten, te kisi a di ten u Mosesi tu. Wan daka Mosesi bi taki taa: „Dee soni mi o piki unu tide aki, musu dë a unu hati.”​—Detolonomi 6:6; 7:11; 8:1, 19; 30:15.

20. Un woto soni ta heepi u fuu ko fusutan di soni di Jesosi bi taki?

 ²⁰ Wan sëmbë di ta libi a wan köndë di dë zuntu ku di awooten Isaëli, di ta puu Bëibel buta ko a woto töngö bi taki taa: „Di möön fanöudu wöutu a di tëkisi dë, da di wöutu ’tide’, nöö fëën mbei i musu lesi ën sö: ’Tuutuu mi ta piki i tide, taa joo dë ku mi a di Paladëisi.’ Hën da Jesosi bi paamusi di womi di soni aki a di daka dë, nöö di soni di a bi paamusi ën dë, bi o pasa bakaten.” Di sëmbë aki ta taki tu taa sö dee sëmbë dee ta libi a di pisiwata dë, ta fan kaa. Nöö di lö fasi u fan dë ta lei taa „a di lö daka dë de bi paamusi di womi di soni dë, söseei taa a bi o pasa bakaten”. Wan awooten Bëibel di de bi puu ko a Siliatöngö söwan 1600 jaa pasa, bi puu di tëkisi aki ko: „Amen, mi ta piki i tide seei taa mi ku i o dë a di Djai u Eden.” Di soni di Jesosi bi paamusi di womi aki, da wan soni di musu da u taanga tuutuu.

21. Andi an pasa ku di hogiduma, nöö faandi mbei?

²¹ Di Jesosi bi ta piki di hogiduma soni u di Paladëisi, nöö an bi ta taki soni u wan paladëisi a liba ala. Unfa u du sabi di soni dë? Wë u di di hogiduma an bi pena sabi seei taa Jesosi bi mbei wan buka ku dee apösutu fëën dee bi ta hoi deseei nëën, taa de ku ën bi o dë a liba ala ta tii makandi a di Könuköndë u Gadu (Lukasi 22:29). Boiti di dë, di hogiduma an bi dopu seei (Johanisi 3:3-6, 12). Fëën mbei di Jesosi bi ta piki di hogiduma di soni aki, nöö a bi musu u dë sö taa a bi ta taki u di paladëisi di bi o dë a goonliba aki. Sömëni jaa baka di dë, hën apösutu Paulosu bi taki u wan wojolimbo sunjan u wan womi di de bi ’tja go a di paladëisi’ (2 Kolenti 12:1-4). Hii fa Gadu bi tei Paulosu ku dee woto apösutu u de go dë nëën ala u de tii makandi ku Jesosi, tökuseei Paulosu bi ta taki soni u di Paladëisi di bi o dë a goonliba aki a di ten di ta ko. * (Luku di pisi a basu.) Di paladëisi dë o dë a goonliba aki ö? Joo sa libi a di paladëisi dë u?

22, 23. Un soni i sa ta dë ku di mëni taa joo feni?

²² Hoi a pakisei taa Dafiti bi taki u wan ten ka ’dee sëmbë dee ta libi a wan leti fasi, o feni di goonliba’ (Psalöm 37:29; 2 Petuisi 3:13). Dafiti bi ta taki u wan ten ka hii sëmbë a goonliba bi o ta piki Gadu buka. Di tjabukama woto di sikifi a Jesaaja 65:22, ta taki taa: „Dee sëmbë u mi o libi longi kumafa wan pau ta libi longi.” Di soni aki ta lei taa dee sëmbë dee o dini Jehovah a di njunjun goonliba o libi dusudusu jaa longi. Di soni aki o pasa tuutuu ö? Wë aai. Biga Akoalimbo 21:1-4 ta taki taa Gadu o mbei soni waka bunu da libisëmbë, nöö wan u dee bunu dë da, „dëdë an o dë möön”.

²³ Di soni di di Bëibel ta piki u u di Paladëisi dë gbelingbelin u fusutan. Adam ku Eva bi lasi di okasi di de bi abi u libi u teego a di Paladëisi, ma di goonliba o ko toon wan Paladëisi baka. Gadu o mbei dee sëmbë dee o dë a goonliba aki feni gaan bunu, leti kumafa a paamusi u. Dafiti bi taki taa dee sëmbë dee ta libi a wan leti fasi ku dee sakafasi sëmbë o feni di goonliba, nöö de o libi nëën u teego. Dee tjabukama woto dee sikifi a di buku Jesaaja ta heepi u tu fuu buta mëni a di ten ka woo sa piizii u di libi a wan hanse paladëisi a goonliba aki. Na un ten di soni aki o pasa? Wë di soni aki o pasa te Jesosi o du di soni di a bi paamusi di hogiduma. Joo sa dë a di Paladëisi dë tu. A di ten dë, di soni di dee baaa ku dee sisa bi taki a di könklësi a Kolea, o pasa tuutuu: „Woo miti a di Paladëisi!”