1-3. Andi a kë taki u dini Jehovah ku „hii i hati”?

HII u tuu da zöndu libisëmbë, nöö u ta mbei föutu. Ma u ta tei ën u bigi taa Jehovah da u di lusupaima, söseei taa a dë kabakaba u da u paadon. Fëën mbei ee u abi sakafasi, söseei ee u ta tjali u wan soni di u bi du, nöö u sa hakisi Jehovah faa da u paadon. U sa dë seiki taa Jehovah an o „da u hii dee sitaafu dee u musu kisi u dee zöndu fuu” (Psalöm 103:10). Ma tökuseei u musu dini Jehovah ku ’hii u hati’ (1 Kloniki 28:9). Unfa u sa du di soni aki, hii fa u da zöndu libisëmbë?

² Di soni di sa heepi u, hën da te u tei di libi u Könu Asa maaka ku di u Könu Amaasia. Dee tu könu aki tuu bi du bunu soni, ma de bi mbei föutu tu, u di de bi dë zöndu libisëmbë. Tökuseei di Bëibel ta taki taa „Asa dini Gadu ku hii hën hati, hii hën libi longi” (2 Kloniki 15:16, 17; 25:1, 2; Nöngö 17:3). Hii juu Asa bi ta mbei möiti u du soni di ta kai ku Jehovah (1 Kloniki 28:9). Amaasia an bi dini Jehovah ku „hii hën hati”. Baka di a bi feti wini dee  felantima u Gadu, hën a bi tei dee pindigadu u dee sëmbë go ta dini.—2 Kloniki 25:11-16.

³ Wan sëmbë di ta dini Gadu ku „hii hën hati” lobi Jehovah gaanfa seei, nöö a ta kë dini ën nöömö. Te di Bëibel ta taki u di Wöutu „hati”, nöö möön gaanfa a ta taki u di sëmbë di u dë tuutuu. Hën da di fasi fa u ta pakisei, dee soni dee u lobi, dee soni dee u ta kë du a di libi fuu, söseei di soni di mbei u ta du so soni. Hii fa u da zöndu libisëmbë, tökuseei u sa ta dini Jehovah ku hii u hati. Wa ta dini ën u di u musu u dini ën, nasö u di a dë wan guwenti fuu, ma u ta dini ën u di u kë dini ën tuutuu.—2 Kloniki 19:9.

4. Andi woo luku a di woto aki?

⁴ U sa ko fusutan möön bunu andi a kë taki u dini Gadu ku hii u hati, te woo luku di fasi fa Asa bi libi, söseei te woo luku di fasi fa dee woto dii könu u Juda bi libi. Dee könu aki da Josafati, Esikia ku Josia. Hii fa dee könu aki bi mbei föutu, tökuseei Jehovah bi lobi de jeti. A bi si taa de bi ta dini ën ku hii de hati. Faandi mbei Gadu bi ta si de kuma sëmbë di bi ta dini ën ku hii de hati, nöö unfa u sa djeesi de?

5. Andi Asa du di a toon könu?

⁵ Asa bi dë di u dii könu u Juda, baka di dee Isaëli sëmbë bi paati a tu könuköndë. Hën da di könuköndë u Isaëli ku di könuköndë u Juda. Di Asa toon könu u Juda, nöö a bi dë kabakaba u puu hii dee poipoi biibi ku dee sëmbë dee bi ta libi fanafiti a di së u manu ku mujëë soni a di könuköndë fëën. A bi booko hii dee pindigadu di dee sëmbë bi ta dini, nöö dee womi dee bi ta duumi ku mujëë a di Wosu u Gadu tuu a bi jaka puu dë tu. Asa bi puu di avo fëën kuma „mujëë könu, u di a bi mbei wan pindigadu” (1 Könu 15:11-13). Asa bi da dee sëmbë taanga u de „dini Jehovah”, söseei u de hoi „dee wëti” fëën. Asa bi du hii soni di a bi sa du u heepi wotowan u de dini Jehovah.—2 Kloniki 14:4.

6. Andi Asa bi du di dee Etiopia sëmbë bi ko feti ku Juda?

⁶ Feti an bi dë a di könuköndë u Juda a dee fosu teni jaa dee Asa bi ta tii. Bakaten, hën dee Etiopia sëmbë ko feti ku Juda. De bi ko ku wan milion sodati ku dii höndö fetiwagi (2 Kloniki 14:1, 6, 9, 10). Andi Asa bi du? A bi dë seiki taa Jehovah bi o sa heepi dee sëmbë fëën. Fëën mbei a bi begi Jehovah faa heepi de u de wini di feti. (Lesi 2 Kloniki 14:11.) So juu Jehovah bi ta mbei dee sëmbë fëën wini dee felantima u de, hii fa dee könu an bi ta hoi deseei nëën. A bi ta du di soni aki u lei de taa hën da di tuutuu Gadu (1 Könu 20:13,  26-30). Ma di pasi aki Jehovah bi heepi dee sëmbë fëën u di Asa bi buta futoou nëën. Jehovah bi haika di begi u Asa, nöö de bi wini di feti (2 Kloniki 14:12, 13). Bakaten Asa bi mbei wan gaan föutu, di a bi go suku heepi a di könu u Silia, ka faa bi suku heepi a Jehovah (1 Könu 15:16-22). Ma tökuseei Jehovah bi si taa Asa lobi ën. A bi „dini Jehovah ku hii hën hati, hii hën libi longi”. Unfa u sa djeesi Asa?—1 Könu 15:14.

7, 8. Unfa i sa djeesi Asa?

⁷ Unfa u sa sabi ee u ta dini Jehovah ku hii u hati? Wë u sa hakisi useei dee soni aki: ’Mi o piki Jehovah buka aluwasi a ta taanga da mi ö? Mi dë kabakaba u na du soni di o mbei taa di kemeente an dë limbolimbo möön u?’ Pakisei di degihati di Asa bi musu abi u puu hën avo kuma mujëë könu. So juu i musu abi degihati kuma Asa. Wë boo taa wan famii fii nasö wan gaan mati fii du wan zöndu, ma an kë tapa ku di soni di a ta du, hën de puu ën a di kemeente. I bi o ta hulu di sëmbë dë jeti ö? Andi i hati bi o manda i fii du?

⁸ So juu woo ta fii kuma hii sëmbë buuse u, leti kumafa Asa bi ta fii. Kandë dee mii dee i ku de nango a di wan siköö, nasö dee sëmbë dee ta lei i soni a siköö ta mbei i fa u di i da wan Jehovah Kotoigi. Nasö kandë dee sëmbë dee i ku de ta wooko a di wan kamian ta si i kuma donma, u di i ta tei fëlëi u go a wan gaan komakandi, nasö u di ja lo’ u wooko pasa juu. Ee dee lö soni aki ta miti i, nöö i musu buta futoou a Gadu, leti kumafa Asa bi buta futoou nëën. Begi Jehovah, abi degihati, nöö ta du bunu soni nöömö. Hoi a pakisei taa Gadu bi da Asa taanga, nöö a o da i taanga tu.

9. Unfa u sa mbei Jehovah fii bunu te u ta paaja di bunu buka?

⁹ Asa an bi ta pakisei hënseei nöö, ma a bi ta da wotowan taanga u de „dini Jehovah”. Useei ta heepi sëmbë u de dini Jehovah tu. Nöö Jehovah ta si te u ta konda soni fëën da wotowan. A musu u ta wai seei te a ta si taa u ta du di soni aki u di u lobi ën, söseei u di u ta booko u hedi ku wotowan!

10, 11. Unfa u sa djeesi Josafati?

¹⁰ Josafati „bi du dee seei soni di hën tata Asa bi du” (2 Kloniki 20:31, 32). Na un fasi? Wë leti kumafa hën tata bi ta da dee sëmbë taanga u dini Jehovah nöömö, sö nöö hënseei bi ta du ën tu. A bi manda wanlö womi u go a dee foto u Juda u lei dee sëmbë soni u „di wëti buku u Jehovah” (2 Kloniki 17:7-10). Hënseei bi go a dee sëmbë dee bi ta libi a dee kuun kamian u Efalahim a di pisiwata u di könuköndë u Isaëli, sö taa a bi sa mbei dee sëmbë „ko ta dini Jehovah  baka„ (2 Kloniki 19:4). Josafati bi dë wan könu di bi ta „dini Jehovah ku hii hën hati”.—2 Kloniki 22:9.

¹¹ A di ten aki Jehovah kë u sëmbë a hii së u goonliba ko sabi soni fëën, nöö hii u tuu sa heepi du di wooko aki. I ta mbei möiti u du di wooko aki hiniwan liba u? Ja bi o kë lei wotowan soni u Bëibel, sö taa deseei sa ko ta dini Jehovah tu ö? I ta begi u di soni aki ö? Ee i ta mbei möiti u du dee soni aki, nöö Jehovah o heepi i fii feni wan sëmbë di i sa ta lei soni u Bëibel. Joo dë kabakaba u lei wan sëmbë soni u Bëibel aluwasi i musu lei ën soni a wan juu di i bi buta taa joo du woto soni fii ö? Leti kumafa Josafati bi ta pooba u heepi wotowan u bigi dini Jehovah baka, sö nöö useei musu ta pooba u heepi dee baaa ku dee sisa di an ta peleiki möön. Dee gaanwomi seei sa seeka soni u go luku dee sëmbë di an dë Kotoigi möön, di ta libi a di pisiwata ka de ta peleiki, sö taa de sa heepi de ee de an ta du di zöndu di de bi du möön.

12, 13. (a) Andi Josafati bi du di a bi ta fëëë? (b) Faandi mbei u musu djeesi Josafati?

¹² Leti kumafa Josafati tata Asa, bi buta futoou a Jehovah, sö nöö Josafati bi buta futoou a Jehovah di wanlö gaan hia sodati bi ko feti ku Juda. (Lesi 2 Kloniki 20:2-4.) A bi ta fëëë seei, hën a hakisi Jehovah faa heepi ën. Di a ta begi Jehovah, hën a piki ën taa de an o sa wini dee felantima u de. A bi piki ën söseei taa hën ku dee sëmbë fëën an saandi de musu du. Ma Josafati bi dë seiki taa Jehovah bi o heepi de. A bi taki taa: „U ta hakisi i fii heepi u.”—2 Kloniki 20:12.

¹³ So juu Josafati an bi ta saandi a musu du te a bi abi booko hedi, nöö a bi ta fëëë tu. Sö nöö a ta miti u so juu tu (2 Kolenti 4:8, 9). Ma hoi a pakisei andi Josafati bi du. A hii dee sëmbë fesi a bi begi Jehovah, hën a piki ën unfa de ta fii (2 Kloniki 20:5). Un dee hedima u dee wosudendu sa djeesi Josafati tu. Un musu ta hakisi Jehovah faa heepi unu ku dee sëmbë u di wosudendu fuunu, fuun saandi un musu du te un abi bookohedi. Wan musu ta sen te dee sëmbë u di wosudendu fuunu ta jei fa un ta begi u dee soni aki. Dee sëmbë u di wosudendu fuunu o ko si unfa unu ta buta futoou a Jehovah tjika. Wë Jehovah bi heepi Josafati, nöö a o heepi unu tu.

14, 15. Unfa Esikia bi buta futoou a Gadu tjika?

¹⁴ Esikia da wan woto könu di „an go disa Jehovah”. An bi go disa Jehovah hii fa hën tata bi ta dini pindigadu. Esikia bi „booko dee santa posu u de pisipisi, söseei a koti dee santa posu u de tuwë. Boiti di dë a bi tei di köpö sindeki di Mosesi bi mbei, hën a booko ën pisipisi”, u di dee Isaëli sëmbë bi ta dini ën. Esikia bi ta dini Jehovah ku hii hën hati. „Hii juu Esikia bi ta piki Gadu buka, söseei a bi ta hoi dee wëti di Jehovah bi da Mosesi.”—2 Könu 18:1-6.

¹⁵ Di Esikia bi dë könu, hën dee Asilia sëmbë bi ko u ko feti ku Juda, nöö  de bi kë booko Jelusalen kaba a sösö. Di könu u Asilia de kai Sahelepi bi ta mbei Jehovah fa, nöö a bi kë u Esikia disa hënseei dëën. Esikia bi buta hii ën futoou a Jehovah a dee taanga ten dë, nöö a bi ta begi Jehovah faa heepi ën tu. A bi sabi taa Gadu bi taanga möön dee Asilia sëmbë, nöö a bi sa tjubi dee sëmbë fëën. (Lesi Jesaaja 37:15-20.) Jehovah bi haika di begi u Esikia, hën a manda wan ëngëli ko kii 185.000 Asilia sodati.—Jesaaja 37:36, 37.

16, 17. Unfa i sa djeesi Esikia?

¹⁶ Baka wan pisiten hën Esikia ko siki seei, nöö a bi fika piki möön nöö a bi dëdë. A dee taanga ten dë a bi begi Jehovah faa mëni di ten di a bi ta piki hën buka hii juu, söseei a bi hakisi Jehovah faa heepi ën. (Lesi 2 Könu 20:1-3.) Jehovah bi haika di begi u Esikia, hën a kulëën. Di Bëibel ta piki u taa wa sa dë ku di pakisei taa Gadu o kula u a wan foombo fasi te u siki, nasö taa a o mbei u libi möön longi a di ten aki. Ma leti kumafa Esikia bi buta futoou a Jehovah taa a o heepi ën, sö nöö useei sa buta futoou nëën tu. U sa piki Jehovah taa: „Jehovah oo, gaantangi mi ta begi i, mëni unfa mi bi ta piki i buka hii juu, söseei unfa mi bi ta dini i ku hii mi hati.” I ta biibi taa hii juu Jehovah o heepi i, möönmöön te i dë ku siki ö?—Psalöm 41:3.

¹⁷ Na un woto fasi u sa djeesi Esikia? Kandë wan soni ta tapa u fuu sa dë mati u Jehovah, nasö wan soni ta tapa u fu wa dini ën kumafa u kë. Wë a di ten aki sömëni sëmbë ta si woto libisëmbë kuma di gadu u de. De lobi dee nëbai sëmbë, söseei de lobi sëmbë di de an pena sabi seei. Sömëni sëmbë ta lasi de ten u ta lesi soni u dee nëbai sëmbë aki, nöö de ta luku dee footoo u de tu. De lo’ u fan ku dee sëmbë aki a Internet. Wë u ta fii bunu seei te u ta fan ku dee famii fuu nasö dee gaan mati fuu a Internet. Ma di fan di u ta fan ku sëmbë a Internet sa mbei u lasi sömëni ten tu. A sa pasa taa u ko abi gaanfasi te u ta si taa sömëni sëmbë lobi dee footoo fuu, nasö wan soni di u sikifi buta a Internet. Söseei te u ko si taa so sëmbë an ta luku dee soni fuu möön, nöö a sa hati u seei. Ma u sa djeesi apösutu Paulosu ku Akila ku Pesila. I si kuma de bi ta lasi de ten ta luku hii pikipiki soni di sëmbë bi ta du hiniwan daka u, möönmöön soni u sëmbë di an bi ta dini Jehovah u? Di Bëibel ta piki u taa Paulosu bi „go a di wooko u Masa Gadu ku telu”. Nöö Pesila ku Akila bi ta peleiki, söseei de bi ta fan ku woto sëmbë u de ko „sabi soni u Gadu möön fini” (Tjabukama 18:4, 5, 26). U sa hakisi useei di soni aki: ’Mi ta köni u ma ta si woto libisëmbë kuma gadu ö? Mi ta köni u ma ta lasi mi ten u ta du soni di an dë fanöudu ö?—Lesi Efeise 5:15, 16.

18, 19. Unfa u sa dë kuma Josia?

¹⁸ Könu Josia bi ta hoi dee wëti u Jehovah „ku hii hën hati” (2 Kloniki 34:31). Josia bi musu kai Esikia togbo. Di a bi dë wan njönku kijoo „hën a bigi ta dini di Gadu u Dafiti”. Söseei di a bi  abi 20 jaa, hën a bigi booko dee pindi gadu puu a Juda. (Lesi 2 Kloniki 34:1-3.) Josia bi ta mbei möiti seei u du soni di Jehovah lobi möön sömëni u dee woto könu u Juda. Wan daka, hën di gaan mindima feni di buku ku dee wëti a di Wosu u Gadu. A kan taa di buku aki Mosesi seei bi sikifi! Di di sikifibiifima lesi ën da Josia, hën a ko fusutan taa a musu du möön soni ee a kë dini Jehovah ku hii hën hati. A bi ta da dee wotowan taanga u de du di wan seei soni tu. Te u kaba fëën dee sëmbë „bi ta dini Jehovah” a di pisiten di Josia bi dë a libi jeti.—2 Kloniki 34:27, 33.

¹⁹ Ee i da wan njönkuwan, nöö i sa djeesi Josia, söseei i sa ko sabi Jehovah möön bunu tu. Kandë di avo u Josia de kai Könu Manase, di bi tapa ku dee hogi di a bi ta du, hën bi lei ën taa Jehovah dë kabakaba u da sëmbë paadon. Un dee njönkuwan seei sa lei soni a dee famii fuunu ku dee sëmbë u di kemeente fuunu di ko gaandi kaa. De sa konda da i unfa Jehovah du sömëni bunu soni da de. Söseei mëni unfa Josia bi fii di a ko sabi andi di Wöutu u Gadu ta taki. A bi dë fajafaja seei u du soni di ta kai ku Jehovah. Fëën mbei wantewante a bi tooka soni a di köndë. Te i ta lesi di Wöutu u Gadu, nöö iseei o dë kabakaba u piki Jehovah buka. Te u kaba fëën i ku Jehovah o ko dë gaan mati seei, nöö joo ta fii bunu tu. Di soni aki o mbei taa joo ta kë konda soni u Jehovah da wotowan. (Lesi 2 Kloniki 34:18, 19.) Te i ta lei soni u Bëibel, nöö joo ko si taa soni dë di i sa du möön bunu a di dini di i ta dini Gadu. Ee sö a dë, nöö mbei möiti fii tooka dee soni dë leti kuma Josia.

20, 21. (a) Un soni hii dee fö könu dee u taki u de a di woto aki bi du? (b) Andi woo luku a di woto di ta ko?

²⁰ Andi u sa lei u dee fö könu u Juda di dini Jehovah ku hii de hati? Dee womi aki bi dë kabakaba u du soni di Jehovah lobi, söseei u dini ën hii de libi longi. De bi ta buta futoou nëën te dee gaan felantima u de bi ta ko feti ku de. Ma di möön fanöudu soni, hën da de bi ta dini Jehovah u di de bi lobi ën.

²¹ Hii fa dee könu aki bi dë zöndu libisëmbë, söseei hii fa de bi ta mbei föutu, tökuseei Jehovah bi lobi de. Jehovah bi ta si go a de hati, fëën mbei a bi sabi taa de bi lobi ën tuutuu. Useei da zöndu libisëmbë, nöö u ta mbei föutu tu. Ma Jehovah o lobi u te a ta si taa u ta dini ën ku hii u hati. A di woto di ta ko woo luku andi u sa lei u dee föutu di dee könu aki bi mbei.