1. Unfa a waka taa Kain an bi du soni a wan bunu fasi, nöö andi bi ko pasa?

WAN daka, wan soni bi pasa di bi mbei taa Kain bi musu luku andi a o du. A bi sa taki taa an o du dee soni di dee zöndu fii fëën ta mandëën faa du, nöö a bi o feni wini fëën. Nasö a bi sa du di soni di a bi fii u du, nöö hogi miti ën bakaten. Di Bëibel ta piki u taa Kain an bi du soni a wan bunu fasi. Di soni di Kain du, bi mbei taa di baaa fëën ko dëdë, söseei taa hën ku Gadu an bi dë mati möön.—Kenesesi 4:3-16.

2. Faandi mbei u musu ta du soni a wan bunu fasi?

² A di ten aki, useei musu ta taki andi woo du a di libi fuu. So soni di u musu du ta dë gaan soni seei, ma wotowan an ta bigi sö. Ma gaansë u dee soni dee u buta taa woo du sa tooka di libi fuu. Te u ta du soni a wan bunu fasi, nöö kandë wa o ta abi bookohedi sö möön, söseei woo sa ta libi bööböö. Ma te wa ta du soni a wan bunu fasi, nöö a sa tja sömëni bookohedi ko da u, söseei a sa mbei u ta tjali.—Nöngö 14:8.

3. (a) Na un soni u musu buta biibi ee u kë du soni ku köni? (b) Un hakisi woo luku?

 ³ Andi sa heepi u fuu du soni ku köni? Wë u musu ko abi biibi a Gadu, nöö u musu abi di biibi taa a kë heepi u, söseei taa a o da u köni fuu du soni a wan bunu fasi. U musu ko abi biibi a di Wöutu fëën tu, nöö u musu ta futoou dee lai dee sikifi nëën. (Lesi Jakobosi 1:5-8.) Te u ta ko dë möön gaan mati u Jehovah, söseei te u ta ko möön lobi di Wöutu fëën, nöö a o heepi u fuu abi di futoou taa Jehovah ta sabi andi möön bunu da u. Di soni aki o heepi u fuu go luku andi sikifi a di Wöutu fëën ufö u du wan soni. Unfa u sa ko ta du soni möön bunu? U musu tooka di soni di u bi buta taa woo du ö?

4. Un soni Adam bi musu du, nöö andi bi ko pasa?

⁴ Sensi di Gadu mbei libisëmbë, hën de bi musu ta taki andi de o du. Di fosu womi de kai Adam, bi musu luku ee a o piki Jehovah buka, nasö ee a bi o haika di mujëë fëën de kai Eva. Ma Adam bi haika Eva, nöö di soni dë bi mbei a du wan gaan hogi. Te u kaba fëën, hën Jehovah puu Adam a di djai u Eden, hën bakaten a ko dëdë. A di ten aki, useei ta tja sitaafu u di soni di Adam du.

5. Unfa u musu si di faantiwöutu di u abi u taki da useei andi woo du?

⁵ So sëmbë sa ta pakisei taa di libi an bi o ta taanga sö, ee de an bi musu ta taki da deseei andi de musu du. Kandë iseei ta si ën sö tu. Ma u musu hoi a pakisei taa Jehovah an mbei libisëmbë kuma masini di an sa ta pakisei soni, nasö di an sa taki andi a o du. Jehovah da u di Wöutu fëën, di ta lei u unfa u musu du soni ku köni. A kë fuu ta taki da useei andi woo du, nöö di faantiwöutu aki sa heepi u tu. Boo go luku wantu woto.

6, 7. Andi dee Isaëli sëmbë bi musu taki taa de o du, nöö faandi mbei a bi taanga da de? (Luku di peentje a bigi u di woto.)

⁶ Di dee Isaëli sëmbë bi ta libi a di Paamusi köndë, nöö de bi musu taki ee de o dini Jehovah, nasö ee de o dini dee woto gadu. (Lesi Josua 24:15.) Kandë a bi ta djei kuma di soni aki an bi dë wan taanga soni u du. Ma di soni di de bi o du, bi o sa tja dëdë, nasö libi ko da de. A di ten di dee Kuutuma bi ta tii dee Isaëli sëmbë, nöö hogi wanwan tö dee Isaëli sëmbë bi ta du. De an bi ta dini Jehovah möön, hën de bi bigi ta dini dee poipoi gadu (Kuutuma 2:3, 11-23). A di pisiten di di tjabukama Elia bi dë a libi, hën dee sëmbë u Gadu bi musu taki ee de o dini Jehovah, nasö ee de o dini di poipoi gadu de kai Baali (1 Könu 18:21). Di soni aki bi ta djei kuma an bi o taanga sö, u di hii juu di dini u Jehovah da di möön bunu soni. Wan köni sëmbë an o kë dini wan pindigadu. Ma de an bi sabi andi de musu du. Di Bëibel ta taki taa dee Isaëli sëmbë bi ta „biabia u du wan soni”. Ma Elia bi da dee sëmbë taanga u de dini Jehovah, di tuutuu Gadu.

⁷ Faandi mbei a bi taanga da dee Isaëli sëmbë u de du soni a wan köni fasi? Di fosu  soni, hën da de an bi abi biibi a Jehovah, nöö de an bi kë haikëën tu. De an bi abi futoou a Jehovah, nöö de an bi ta tei ten u lei soni fëën, nasö u ko sabi di köni fëën. Ee de bi du sö, nöö dee soni di de bi o lei, bi o heepi de u de du soni a wan köni fasi (Psalöm 25:12). Di u tu soni, hën da dee Isaëli sëmbë bi ko ta libi kuma dee woto köndë sëmbë. Dee woto köndë sëmbë bi mbei dee Isaëli sëmbë ko ta pakisei kuma de, nöö de bi ta piki de andi de musu du tu. Te u kaba fëën, dee Isaëli sëmbë bi ko ta waka a de baka, nöö de bi ko ta dini dee poipoi gadu u de. Jehovah bi bai dee Isaëli sëmbë a di soni aki sömëni jaa a fesi.—Ëkisodesi 23:2.

8. Andi u ta lei a di woto u dee Isaëli sëmbë?

⁸ Di woto u dee Isaëli sëmbë ta lei u taa ee u kë du soni a wan köni fasi, nöö u musu ta suku lai a di Wöutu u Gadu. Galasia 6:5, ta mëni u taa hiniwan sëmbë musu tja di faantiwöutu u dee soni dee a ta du. A dë gbelingbelin u si taa wa musu mbei woto sëmbë taki da u andi u musu du. Ma hiniwan fuu musu ko sabi andi ta kai ku Gadu, nöö u musu du ën tu.

9. Faandi mbei a dë wan gaan hogi soni te u ta disa wotowan u de taki da u andi u musu du?

⁹ Unfa u bi o sa disa woto sëmbë u de taki da u andi u musu du? Wë te u bi o disa de u de duwengi u fuu go du wan soni di an bunu (Nöngö 1:10, 15). Di soni aki da wan gaan hogi soni seei. U abi di faantiwöutu fuu du soni kumafa di háti fuu di di Bëibel ta tii, ta piki u. Ee u disa wotowan u de taki da u andi u musu du, hën da a dee sëmbë dë baka u ta waka. Di soni aki sa tja hogi ko miti u.

10. Na un soni Paulosu bi bai dee sëmbë u Galasia?

¹⁰ Apösutu Paulosu bi bai dee sëmbë u Galasia taa de an musu mbei woto sëmbë taki da de andi de musu du. (Lesi Galasia 4:17.) So u dee baaa u Galasia bi ta kë taki da wotowan a di kemeente. Faandi mbei de bi kë du di soni aki? Wë dee womi aki bi kë taa dee baaa ku dee sisa u de bi musu ta haika de, ka u de haika dee apösutu. De an bi abi sakafasi, nöö de an bi ta lesipeki di leti di dee baaa ku dee sisa u de bi abi u taki da deseei andi de kë du.

11. Unfa u sa heepi wotowan u de sabi andi de musu du te de kë du wan soni?

¹¹ Hii u tuu sa lei wan bunu soni a apösutu Paulosu. A bi sabi taa dee baaa ku dee sisa fëën bi abi di leti u taki da deseei andi de o du, söseei a bi ta lesipeki de te de bi taki andi de kë du. (Lesi 2 Kolenti 1:24.) A di ten aki dee gaanwomi sa djeesi Paulosu te de o da wan sëmbë lai, te di sëmbë kë du wan soni. De ta wai seei u da dee baaa ku dee sisa lai di kumutu a di Wöutu u Gadu. Ma tökuseei dee gaanwomi ta da hiniwan Keesitu sëmbë di okasi u taki da hënseei andi a o du, u di hënseei o tja di  faantiwöutu u di soni di a du. Luku wan fanöudu soni aki: U sa heepi wotowan u de ko fusutan dee lai dee dë a Bëibel di nama ku di soni di de kë du. Ma tökuseei dee baaa ku dee sisa fuu abi di leti ku di faantiwöutu u taki da deseei andi de o du. Te de ta du soni a wan köni fasi, nöö de ta feni wini fëën. A dë gbelingbelin u si taa nöiti u musu pakisei taa u abi di leti u taki da wan baaa nasö wan sisa fuu andi a musu du.

12, 13. Faandi mbei a dë wan gaan hogi soni u du soni te hati fuu boonu nasö te u lasi hati?

¹² A di ten aki, sömëni sëmbë ta mbei de hati tii de te de o du wan soni. Ma di soni aki sa dë wan gaan hogi soni seei. Di Bëibel ta bai u taa wa musu ta mbei di hati fuu ku di fasi fa u ta fii tii u a dee soni dee u kë du (Nöngö 28:26). Wa sa futoou di hati fuu, u di „di hati ta ganjan sëmbë möön hii soni, nöö a poi seei” (Jelemia 17:9). Sömëni woto dë a Bëibel, di ta lei taa soni an bi waka bunu da dee sëmbë dee bi ta futoou di hati u de (1 Könu 11:9; Jelemia 3:17; 13:10). Fëën mbei andi sa pasa ee u ta mbei di hati fuu ta tii u te u kë du wan soni?

¹³ Jehovah piki u taa u musu lobi ën ku hii u hati, nöö u musu lobi di wotowan fuu kumafa u lobi useei (Mateosi 22:37-39). Ma u musu luku bunu. Dee tëkisi u palaklafu 12 ta lei taa a dë wan hogi soni seei te u ta mbei di fasi fa u ta fii ta tii dee soni u ta pakisei, ku dee soni dee u ta du. Wë a ta taanga da wan sëmbë di hati fëën boonu u du wan bunu soni (Nöngö 14:17; 29:22). Söseei a ta taanga da wan sëmbë di lasi hati u du wan bunu soni tu (Nöbu 32:6-12; Nöngö 24:10). U musu mbei dee wëti u Gadu tii di fasi fa u ta pakisei (Loomë 7:25). Te u musu du wan gaan soni a u libi, nöö wa musu mbei di fasi fa u ta fii piki u andi u musu du.

14. Unfa u du sabi taa so juu a ta bunu fuu tooka wan soni di u bi buta taa woo du?

¹⁴ U musu ta du soni a wan köni fasi. Ma tökuseei wan köni sëmbë sabi taa so juu a musu toona luku ee a o tooka di soni di a bi buta taa a o du. Jehovah Gadu da di möön bunu sëmbë di u sa djeesi a di soni aki. Luku andi di Bëibel ta taki taa a bi du ku dee sëmbë u Ninifei a di ten u Jona. A ta taki taa: „Hën di tuutuu Gadu si andi de du. A si taa de tapa ku dee hogi soni di de bi ta du. A bi taki taa a bi o mbei hogi miti de. Ma hën a ko tooka pakisei, nöö an mbei di hogi miti de möön” (Jona 3:10). Di Jehovah si taa dee sëmbë u Ninifei an bi ta du dee hogi soni möön, hën a tooka di soni di a bi o du. Di soni aki ta lei taa a dë wan Gadu di ta du soni a wan leti fasi, a abi sakafasi, söseei a abi tjalihati u sëmbë. Sömëni sëmbë an ta pakisei ufö de du wan soni te hati u de boonu. Ma hii juu Jehovah ta pakisei ufö a du wan soni, aluwasi ee hati fëën boonu.

15. Andi sa mbei taa u musu tooka wan soni di u bi buta taa woo du?

¹⁵ So juu a ta bunu fuu toona luku wan soni di u bi taki taa woo du, möönmöön te soni ko tooka a u libi. Hoi a pakisei taa so juu Jehovah seei ta tooka dee soni dee a bi buta taa a o du (1 Könu 21:20, 21, 27-29; 2 Könu 20:1-5). Wan soni di sa mbei u tooka wan soni di u bi kë du, hën da te u ko sabi wan njunjun soni. Pakisei di woto u Könu Dafiti. A bi taki taa an bi o du wan soni da Mefibosëti möön, u di de an bi piki ën unfa soni dë tuutuu. Di womi aki bi musu kai Saulosu avo. Bakaten di Dafiti ko sabi unfa soni dë tuutuu, hën a tooka di soni di a bi taki (2 Samuëli 19:24-29). So juu a sa dë wan köni soni fuu du di wan seei soni tu.

16. (a) Andi da wantu soni di sa heepi u te u kë du wan soni? (b) Faandi mbei u musu toona buta pakisei a wan soni di u bi du, nöö unfa u sa du ën?

¹⁶ Di Bëibel ta piki u taa wa musu biinga go du wan soni (Nöngö 21:5). U musu tei ten fuu pakisei bunu u wan soni di u kë du, sö taa u sa du soni a wan köni fasi (1 Tesalonika 5:21). Ufö wan hedima u wan wosudendu du wan soni, nöö a musu tei ten u öndösuku di Bëibel ku dee woto buku fuu finifini. A dë wan bunu soni tu faa haika unfa dee wotowan u di wosudendu ta si di soni di a kë du. Hoi a pakisei taa Gadu bi piki Abahamu taa a musu haika di mujëë fëën (Kenesesi 21:9-12). Dee gaanwomi seei musu ta tei ten u öndösuku soni tu. Te de ko fusutan soni woto fasi di ta mbei taa de musu tooka wan soni di de bi du, nöö de an ta fëëë taa wotowan an o ta lesipeki de möön. Te dee gaanwomi ta du soni a wan leti fasi, söseei te de abi sakafasi, nöö ee a dë fanöudu, nöö de o dë kabakaba u tooka di fasi fa de bi ta si wan soni, söseei di fasi fa de bi ta du wan soni. A bi o dë wan bunu  soni u hii u tuu djeesi de a di fasi aki tu. Di soni aki sa heepi dee sëmbë u di kemeente u libi fiifii ku deseei, söseei u de libi makandi kuma wan famii.—Tjabukama 6:1-4.

17. Andi sa heepi u u soni waka bunu da u te u kë du wan soni?

¹⁷ So soni di u musu du ta dë gaan soni seei, ma wotowan an ta bigi sö. Wan u dee soni aki, hën da te u musu taki ee woo tööu, nasö ku ambë woo tööu. Wan woto gaan soni di u bi sa du a u libi, hën da te a ko dë taa u musu taki na un ten woo bigi du di hii-ten diniwooko. Ufö u buta taa woo du dee fanöudu soni aki, nöö u musu pakisei fundu u de, söseei u musu begi Jehovah faa heepi u. Di soni aki sa tei ten, ma ee u kë du soni a wan köni fasi, nöö u musu buta futoou a Jehovah, u musu haika dee lai dee a ta da u, söseei u musu du dee soni dee a ta piki u (Nöngö 1:5). Jehovah da u dee möön bunu lai a di Wöutu fëën. Fëën mbei a dë fanöudu fuu öndösuku soni, söseei fuu begi ën faa tii u. A o heepi u fuu ko abi dee fasi dee dë fanöudu fuu sa du soni di nama ku di kë fëën. Ufö u du wan gaan soni a u libi, nöö hii juu u musu ta hakisi useei dee soni aki: ’Di soni di mi kë du aki o lei taa mi lobi Jehovah u? A o mbei dee sëmbë u di wosudendu u mi dë waiwai ö? Söseei a o lei taa mi abi pasensi ku sutifasi ö?

18. Faandi mbei Jehovah kë fuu taki da useei andi u kë du?

¹⁸ Jehovah an ta duwengi u fuu lobi ën, söseei fuu dini ën. Ma a da u di okasi fuu sa taki andi u kë du. A ta lesipeki di leti di u abi fuu taki ee woo dini ën, nasö ee wa o dini ën (Josua 24:15; Peleikima 5:4). Ma a kë taa dee soni dee u buta taa woo du, musu nama ku di Wöutu fëën. Te u ta biibi dee soni dee Jehovah ta piki u, söseei te u ta hoi useei a dee mama wëti fëën, nöö woo sa du soni a wan köni fasi. Woo sa lei tu taa wa ta buuja a na wan soni di u kë du.—Jakobosi 1:5-8; 4:8.