² Elifasi ku Bilidati bi kë u Jöpu si kuma u sösö a ta dini Jehovah. Dee womi aki bi kë u Jöpu biibi taa Gadu ta si u kuma bitju (Jöpu 4:19; 25:6). De bi ta taki di soni aki u di de bi abi sakafasi ö? (Jöpu 22:29) Wë a dë sö tuu taa Jehovah hei, nöö te u tei useei maaka ku ën, nöö u piki gaanfa seei. Ee u dë a wan kuun hedi, nasö ee u dë a wan opolani dendu ta luku ko a  goon, nöö nëën ufö u ta fusutan unfa u piki tjika. Ma sö Jehovah ta si dee möiti dee u ta mbei u dini ën, ku dee wooko dee u ta du da di Könuköndë u? Wë nönö! Jehovah bi piki Elifasi, Bilidati ku Sofali, di bi dë di u dii womi di bi go fan ku Jöpu taa de ta mindi soni. Hën Gadu taki taa a bi ta wai ku Jöpu hën a kai ën „mi futuboi” (Jöpu 42:7, 8). Fëën mbei u dë seiki taa „Gadu sa tei” zöndu libisëmbë u du wan bunu soni.

3. Andi Elihu bi taki u dee möiti dee u ta mbei u dini Jehovah? Andi a bi kë taki ku di soni dë?

³ Wan njönku kijoo de kai Elihu bi ta haika di dee dii womi bi ta fan ku Jöpu. Di de kaba fan, hën Elihu hakisi Jöpu soni u Jehovah. A hakisi ën taa: „Ee i ta si kuma i abi leti tuutuu, nöö un bunu i du dëën? I bi da Gadu wan soni ö?” (Jöpu 35:7) Elihu bi kë taki taa dee möiti dee u ta mbei u dini Gadu dë u sösö u? Wë nönö? Jehovah an bi piki Elihu taa a ta mindi soni kumafa a bi piki dee woto womi. Wan woto soni Elihu bi ta taki. A bi ta taki taa Jehovah an abi u fanöudu fuu dini ën. Jehovah an makei soni. Wa sa du na wan soni di sa mbei Jehovah ko möön gudu nasö möön taanga. Ma hii dee bunu fasi dee u abi ku dee soni dee u sa’ u du, kumutu a Gadu, nöö a ta si unfa u ta wooko ku dee soni aki.

4. Unfa Jehovah ta fii te a si taa u abi tjalihati u wotowan?

⁴ Te u ta du soni u lei taa u lobi dee sëmbë dee ta dini Jehovah, nöö a ta si dee soni aki kuma soni di u ta du dëën. Nöngö 19:17 taki taa: „Di sëmbë di ta du bunu da dee möfina sëmbë ta leni Jehovah wan soni, nöö a o toona paka di sëmbë dë da di bunu di a du.” Hii juu Jehovah ta si te u ta lei taa u abi tjalihati u wotowan. Hii fa a dë di Gadu di mbei hii di mundu, tökuseei a ta si dee soni dee u ta du da wotowan kuma soni di u ta du dëën, nöö a ta paka u ku sömëni bunu soni. Jesosi, di Womi Mii u Gadu bi taki taa sö a dë tuu.—Lesi Lukasi 14:13, 14.

5. Un hakisi woo luku nöunöu?

⁵ Na awooten, Jehovah bi buta di tjabukama de kai Jesaaja u tei kamian dëën, söseei faa dini ën a wan apaiti fasi (Jesaaja 6:8-10). Jesaaja bi dë kabakaba u du di wooko. Fëën mbei a bi taki taa: „Luku mi aki! Manda mi!” A di ten aki, Jehovah ta da dee sëmbë dee ta hoi deseei nëën di okasi u wooko dëën. Dusudusu u dee dinima u Jehovah ta lei taa de ta djeesi Jesaaja. De dë kabakaba u wooko da Jehovah a peipei fasi, söseei a peipei kamian, hii fa a sa ta taanga da de. Kandë wan sëmbë sa ta taki taa: ’Mi ta tei ën u bigi seei taa mi sa wooko da Jehovah, ma a a’ toobi un pei wooko mi ta du da Jehovah u? Aluwasi ma dë u du di wooko aki, tökuseei Jehovah o suku wan fasi u di wooko fëën, na sö nö?’ I bi pakisei sö wan daka u? Boo luku  dee soni di bi pasa a di libi u tu u dee dinima u Jehovah fu awooten, di sa heepi u fuu piki dee hakisi aki. Dee tu dinima u Jehovah aki da Debola ku Balaki.

6. Faandi mbei a bi ta djei kuma an bi o taanga da dee sodati u Jabini u wini dee Isaëli sëmbë?

⁶ Balaki bi dë wan sodati u Isaëli, nöö Debola bi dë wan mujëë di bi dë wan tjabukama. Söwan 20 jaa longi, di könu u Kaana de kai Jabini bi ta du „hogihati soni” ku dee Isaëli sëmbë. Dee sodati u Jabini bi abi hogihati nöö hati u de bi ta boonu gaanfa seei. Fëën mbei dee Isaëli sëmbë dee an bi ta libi a dee gaan foto bi ta fëëë u kumutu a de wosu. Dee sodati u Jabini bi abi 900 fetiwagi di bi abi wan pei bendibendi ufangi a dee futu u de, ma dee Isaëli sëmbë an bi abi bumbuu feti lai u feti, söseei de an bi abi di goboo felu soni u tjubi deseei.—Kuutuma 4:1-3, 13; 5:6-8.

7, 8. (a) Andi da di fosu soni di Jehovah bi piki Balaki faa du? (b) Unfa dee Isaëli sëmbë du wini dee sodati u Jabini? (Luku di peentje a bigi u di woto.)

⁷ Te u tei dee sodati u Jabini maaka ku dee Isaëli sëmbë, nöö a ta djei kuma dee Isaëli sëmbë suwaki, söseei taa de an o taanga u wini. Ma Jehovah bi mbei Debola piki Balaki taa: „Go a di kuun de kai Taboli makandi ku teni dusu sëmbë u di lö u Nafutali ku Zebulon, nöö un paaja go a hii së u di kuun. Nöö mi o mbei Sisela di hedima u dee sodati u Jabini ko a i a di lagi kamian ka di Kisön lio ta kule pasa. Sisela o ko naandë makandi ku dee sodati fëën ku dee fetiwagi fëën tuu. Nöö mi o mbei i wini ën.”—Kuutuma 4:4-7.

⁸ Di de manda go hakisi ambë ku ambë kë go a di feti, hën söwan 10.000 womi go a di Taboli kuun. Baka di dë, hën Balaki ku dee sodati fëën go feti ku dee felantima u de, a di kamian de kai Tanaki. (Lesi Kuutuma 4:14-16.) Jehovah bi heepi dee Isaëli sëmbë u? Wë aai. Di tjuba bigi ta kai taanga seei, nöö di dëëdëë goon ka de bi ta feti ko toon pötöpötö. Di soni aki hën bi heepi dee Isaëli sëmbë. Balaki kule söwan 24 kilomëti a dee sodati u Sisela baka, tee dou a di kamian de kai Halosëti. Di Sisela dë a pasi nango, hën di hasiwagi fëën go peka a pötöpötö. Hën a saka kumutu a di wagi, hën a kule go a Sananimi, di kamian aki bi sa dë zuntu ku Kedesi. Ala Sisela go tjubi a wan tenti u wan mujëë de kai Jaëli. Sisela bi wei tee taa a duumi go pii. Di a bi dë ta duumi, hën Jaëli kii ën (Kuutuma 4:17-21). Jehovah bi mbei dee Isaëli sëmbë wini dee felantima u de! * (Luku di pisi a basu.)

9. Andi u ta lei a Kuutuma 5:20, 21 u di feti di dee Isaëli sëmbë bi feti ku Sisela?

⁹ Te u lesi kapitë 5 u di buku Kuutuma, nöö u ta lei möön soni u kapitë 4 u di wan seei buku. Kuutuma 5:20, 21 ta piki u taa: „Dee teeja bi dë a liba ala di de bi ta feti. De bi dë a di kamian u de di de bi ta feti ku Sisela. Di lio u Kisön wasi de go.” Di soni aki kë taki taa dee ëngëli bi ta heepi dee Isaëli sëmbë di de bi ta feti ö, naa a kë taki taa dee teeja bi kai ko a goonliba? Di Bëibel an taki soni fëën. Ma u sa taki taa Jehovah tjubi dee sëmbë fëën u di a bi mbei wan gaan tjuba kai a di kamian ka de bi ta feti, sö taa a bi  taanga da dee 900 fetiwagi u de lëi. A Kuutuma 4:14, 15 u ta lesi taa dii pasi dee Isaëli sëmbë bi taki taa Jehovah hën mbei de wini di feti. Na wan u dee 10.000 sodati u Isaëli di bi go a di feti, bi sa taki taa ku deseei kaakiti de wini di feti.

10, 11. Andi „Melosi” bi dë? Faandi mbei de bi siba ën?

¹⁰ Wë boo go luku wan fanöudu soni. Baka di dee Isaëli sëmbë wini di feti, hën Debola ku Balaki kanda gafa Jehovah. De bi ta kanda taa: „’Siba Melosi,’ sö di ëngëli u Jehovah taki. ’I musu ta siba hii dee sëmbë dee ta libi ala nöömö, biga de an ko heepi Jehovah. De an bi mbei dee taanga womi u de ko heepi Jehovah.’”—Kuutuma 5:23.

¹¹ Andi bi dë Melosi seei? Wë wa sabi seiki. Ma di siba di de bi siba Melosi bi mbei taa an dë a di ten aki möön. Kandë Melosi bi dë wan foto ka dee sëmbë fëën an bi go heepi Balaki a di feti. U di 10.000 sëmbë bi taki taa de o go heepi u feti ku dee Kaana sëmbë, mbei a bi musu u dë sö taa dee sëmbë u Melosi bi jei taa de ta suku sëmbë u go a feti. Nasö kandë Melosi bi dë wan foto ka Sisela bi kule pasa di a bi ta kule da Balaki. Kandë dee sëmbë u Melosi bi abi di okasi u kisi Sisela, ma de an du ën. Pakisei fa a bi o dë di de si fa wan taanga sodati ta kule pasa a di köndë u de u sëmbë an feni ën kii! De bi sa du wan soni u heepi Jehovah u di kë fëën pasa. Ee de bi du wan soni, nöö Jehovah bi o mbei de feni gaan bunu. Ma di de feni di okasi u du wan soni da Jehovah, hën de an pena du na wan soni. A djei kuma dee sëmbë u Melosi an bi dë kuma Jaëli di bi abi degihati u kii Sisela.—Kuutuma 5:24-27.

12. Andi Kuutuma 5:9, 10 ta taki u dee peipei fasi fa sëmbë dë? Unfa di soni aki nama ku u?

¹² A Kuutuma 5:9, 10 u ta si taa di fasi fa dee 10.000 sëmbë dee bi go heepi a di feti bi dë, bi tooka gaanfa seei ku di fasi fa dee sëmbë dee an bi kë go a di feti bi dë. Debola ku Balaki bi gafa „dee hedima u dee Isaëli sëmbë di bi dë kabakaba u go ku dee sëmbë”. De bi tooka gaanfa ku „dee sëmbë dee bi ta lëi a dee bëbë mujëë buliki liba”, dee bi ta fii kuma de bumbuu poi u go heepi du soni da Jehovah. Dee sëmbë aki ta „sindo a dee diidii soni di de ta jabi a goon”, nöö de „ta waka a di pasi liba”. De abi wan bunu libi. Dee sëmbë dee bi dë kabakaba u go heepi a di feti an bi dë kuma dee sëmbë aki. De ku Balaki bi go feti a dee sitonu kuun u Taboli ku dee soompu u dee lagi kamian u Kisön. De bi ta piki dee sëmbë dee bi kë libi wan pii libi taa: „Un buta pakisei!” De bi musu ta pakisei di okasi di de bi abi u wooko da Jehovah. A di ten aki u musu öndösuku useei luku unfa u ta si di dini di u musu ta dini Gadu.

13. Unfa di fasi fa Lubëni, Dan ku Asë bi dë bi tooka ku di fasi fa Zebulon ku Nafutali bi dë?

¹³ Dee 10.000 sëmbë di bi go heepi a di feti bi abi di okasi u si fa Jehovah ta du soni kuma di Möön Hei Tiima. De bi sa piki wotowan di soni aki te de bi o konda soni u  „dee soni dee Jehovah du da de a wan leti fasi” (Kuutuma 5:11). Di lö u Lubëni, Dan, ku Asë, bi ta möön booko de hedi ku dee gudu u de möön di wooko di de bi ta du da Jehovah. Dee gudu u de bi dë dee mbeti u de, dee sipi u de, ku dee lampeesi u de (Kuutuma 5:15-17). Na hii dee lö bi ta libi sö. Di lö u Zebulon ku Nafutali „bi dë kabakaba u du soni di bi sa mbei de lasi de libi”, sö taa de bi sa heepi Balaki ku Debola (Kuutuma 5:18). U sa lei wan fanöudu soni a dee peipei fasi fa u musu dë kabakaba u wooko da Jehovah.

14. Unfa u ta lei taa u ta heepi di tii u Jehovah a di ten aki?

¹⁴ A di ten aki wa ta feti wan tuutuu feti u heepi di tii u Jehovah. Ma u ta heepi te u ta peleiki fajafaja söndö fëëë. A di ten aki möön sëmbë dë fanöudu u du di wooko u Jehovah. Milionmilion baaa ku sisa, söseei njönkuwan ta dë kabakaba u du di hii-ten diniwooko a peipei fasi. Sömëni u dee baaa ku dee sisa ta du di pioniliwooko, de ta wooko a Bëtëli, de ta mbei Könuköndë zali, söseei de ta heepi a dee gaan komakandi ku dee könklësi. So u dee gaanwomi ta wooko taanga a di Hatiwosu Komite, söseei de ta seti dee könklësi tu. U sa dë seiki taa Jehovah ta tei ën u bigi, taa de dë kabakaba u dini ën a hiniwan fasi di dë fanöudu, nöö u sa dë seiki tu taa an o fëëkëtë dee möiti dee u ta mbei.—Hebelejën 6:10.

15. Andi u sa du fuu sa ta du di wooko u Jehovah fajafaja?

¹⁵ U musu öndösuku useei luku unfa u ta si di dë di u musu dë kabakaba u du soni da  Jehovah. U sa hakisi useei taa: ’Mi ta disa wotowan ta du gaansë u di wooko u? Mi ta möön booko mi hedi u ko abi möön gudu ka u mi dini Jehovah u? Naa mi ta djeesi Balaki, Debola, Jaëli di bi abi wan taanga biibi, söseei di bi abi degihati? Mi ta djeesi dee 10.000 sëmbë, u di mi ta wooko ku hiniwan soni di mi abi u dini Jehovah u? Mi ta pakisei u go a wan woto köndë nasö a wan woto kamian u go wooko möni u mi sa ko abi wan möön bunu libi ö? Ee sö a dë, mi ta hakisi Jehovah andi di foloisi di mi o foloisi o du ku di famii u mi ku di kemeente u?’ * (Luku di pisi a basu.)

16. Andi u sa da Jehovah hii fa a abi hii soni kaa?

¹⁶ Jehovah da u wan gaandi u di a da u di okasi u heepi di tii fëën. Sensi di ten u Adam ku Eva, hën Didibi an kë u libisëmbë tei di së u Jehovah. Ma te u ta heepi di tii u Jehovah, nöö u ta lei Saatan gbelingbelin na ambë së u dë. U di u abi biibi, söseei u di u ta hoi useei a Jehovah, mbei woo kë dë kabakaba u du wooko da Jehovah, nöö di soni aki ta mbei Jehovah ta wai seei (Nöngö 23:15, 16). Te u ta hoi useei a di Gadu fuu, söseei te u ta piki ën buka, nöö a o sa piki Saatan u di mbei di a ta mbei ën fa (Nöngö 27:11). Di piki di u ta piki Jehovah buka da wan soni di u sa dëën, a dë wan dii soni dëën, söseei a ta mbei a ta wai seei.

17. Andi Kuutuma 5:31 ta lei u u di soni di o pasa a di ten di ta ko?

¹⁷ Abiti möön hii sëmbë a goonliba aki o kë u Jehovah wanwan nöö tii de. U ta wakiti di ten dë seei! U ta fii kuma Debola ku Balaki di bi kanda taa: „Jehovah o, sö hii dee felantima fii musu dëdë. Be dee sëmbë dee lobi i ko dë kuma te di sonu ta tuwë di limbo fëën” (Kuutuma 5:31). Di soni aki o pasa te Jehovah o poi di hogi goonliba u Saatan kaba a sösö. Te di feti u Amagedon o bigi, nöö Jehovah an o abi libisëmbë fanöudu u heepi ën kii dee felantima fëën. Ma woo ’taanpu piii, nöö woo luku fa Jehovah o heepi u’ (2 Kloniki 20:17). Ma nöunöu u abi di okasi u lei taa u abi degihati, söseei taa u dë fajafaja u heepi di tii u Jehovah.

18. Unfa wotowan sa feni wini u di dë di i dë kabakaba u du wooko da Jehovah?

¹⁸ A bigi u di kanda di Debola ku Balaki bi kanda, de bi ta gafa Jehovah, ma de an bi ta gafa libisëmbë. De bi kanda taa: „Dee sëmbë bi dë kabakaba u go a feti, fëën mbei u musu gafa Jehovah!” (Kuutuma 5:1, 2) A di wan seei fasi, te u ta wooko da Jehovah a hiniwan fasi di dë fanöudu, nöö woo ta da wotowan taanga u de ta „gafa Jehovah” tu.