1, 2. (a) Un soni bi miti Nabotu ku dee womi mii fëën di ta lei taa de an bi kuutu de a wan leti fasi? (b) Andi da dee tu fasi di u musu ko abi di woo luku a di woto aki?

TU HOGIHATI womi bi taki taa wan womi bi du wan gaan hogi. Ma mindi de bi mindi soni dëën. Te u kaba fëën, hën de kii ën. Pakisei unfa dee sëmbë dee lobi letilibi bi fii di de bi si unfa de ta naki di womi aki ku dee womi mii fëën ku sitonu kii, hii fa de an bi du na wan hogi! Di woto aki na wan anasi woto. Di soni aki pasa tuutuu ku wan dinima u Jehovah de kai Nabotu. A bi ta libi a di pisiten di Könu Akab bi ta tii Isaëli.—1 Könu 21:11-13; 2 Könu 9:26.

² A di woto aki woo taki andi bi pasa ku Nabotu. Woo taki tu u wan gaan föutu di wan gaanwomi bi mbei. A bi dë wan gaanwomi u wan u dee fosu kemeente u dee Keesitu sëmbë. Dee tu woto aki o lei u faandi mbei u musu abi sakafasi, söseei faandi  mbei u musu dë kabakaba u da wotowan paadon ee u kë kuutu soni a wan leti fasi kuma Jehovah.

3, 4. Un pei womi Nabotu bi dë, nöö faandi mbei an bi kë sei di doloifi goon fëën da Könu Akab?

³ Nabotu bi dë wan womi di bi hoi hënseei a Jehovah, hii fa gaansë u dee Isaëli sëmbë bi ta waka a di hogihati könu de kai Akab baka, söseei hii fa de bi ta waka a di hogihati mujëë fëën de kai Iseibëli baka. De bi ta dini di poipoi gadu de kai Baali, nöö de an bi ta lesipeki Jehovah ku dee wëti fëën. Ma Nabotu bi ta tei di dë di hën ku Jehovah dë mati u bigi seei, nöö an bi ta fëëë u dëdë da Jehovah.

⁴ Lesi 1 Könu 21:1-3. Di Akab bi kë bai di doloifi goon u Nabotu, nasö di a bi kë dëën wan möön bunu doloifi goon a di dë kamian, hën Nabotu an bi kë. Faandi mbei an bi kë? Nabotu bi piki Akab a wan lesipeki fasi taa: „Te mi ta pakisei di fasi fa Jehovah ta si soni, nöö nöiti mi sa da i di goon di a da dee avo u mi.” Nabotu an bi kë da Könu Akab di goon fëën, biga di wëti di Jehovah bi da dee Isaëli sëmbë bi ta taki taa nöiti de musu sei di goon u dee famii u de (Leifitiki 25:23; Nöbu 36:7). A bi dë gbelingbelin u si taa hii juu Nabotu bi ta piki Jehovah buka.

5. Andi Iseibëli bi du di a bi kë di doloifi goon u Nabotu?

⁵ Di Nabotu an bi kë sei di doloifi goon fëën, hën Könu Akab ku hën mujëë du wan gaan hogi soni. U di de bi kë di doloifi goon, mbei Iseibëli bi hakisi tu womi u de go mindi soni da Nabotu taa a du wan gaan hogi. Te u kaba fëën, hën de kii Nabotu ku dee womi mii fëën. Andi Jehovah bi du di di gaan hogi aki bi pasa?

6, 7. Unfa Jehovah lei taa a lobi te sëmbë ta kuutu soni a wan leti fasi? Nöö faandi mbei di soni aki bi da dee famii ku dee mati u Nabotu kötöhati?

⁶ Wantewante Jehovah manda Elia faa go fan ku Akab. Elia bi piki Akab taa hën da wan kiima ku wan fufuuma. Andi Jehovah bi taki taa a o du? Leti kumafa de bi kii Nabotu ku dee womi mii fëën, sö nöö de bi o kii Akab ku di mujëë fëën, ku dee womi mii fëën tu.—1 Könu 21:17-25.

⁷ Dee famii ku dee mati u Nabotu bi ta tjali gaanfa seei u dee hogi soni di Akab bi du. Ma Jehovah bi si taa de an bi kuutu Nabotu a wan leti fasi, fëën mbei wantewante a bi du wan soni. Di soni di Jehovah bi du bi musu u da dee famii u Nabotu ku dee mati fëën kötöhati. Ma di soni di bi pasa bakaten bi o lei ee de abi sakafasi, söseei ee de bi ta buta futoou a Jehovah.

8. Andi Akab bi du di a jei di buka di Jehovah bi manda dëën? Nöö andi bi pasa?

⁸ Di Akab jei andi Jehovah o du ku ën, hën a „tënë di soni di a bi bisi, hën a bisi dee soni dee sëmbë guwenti u bisi te de ta tjali.  An bi njan na wan soni, nöö a bi ta tjali gaanfa seei. Te a bi go kandi, nöö an bi ta puu dee lai nëën sinkii”. Akab bi saka hënseei! Andi bi pasa? Wë Jehovah bi piki Elia taa: „U di a bi lei taa a abi sakafasi, mbei ma o mbei hogi miti ën solanga a dë a libi. Mi o mbei hogi miti dee famii u Akab te di womi mii fëën o tii kuma könu” (1 Könu 21:27-29; 2 Könu 10:10, 11, 17). Jehovah „di sëmbë di ta öndösuku sëmbë hati” ta si ambë u dë tuutuu, nöö fëën mbei a bi abi tjalihati u Akab.—Nöngö 17:3.

9. Faandi mbei sakafasi bi o sa tjubi dee famii ku dee mati u Nabotu?

⁹ Kandë di dee famii ku dee mati u Nabotu jei taa Jehovah an o sitaafu dee famii u Akab jeti, nöö a bi musu u taanga da de u lei taa de abi biibi a Gadu. Ma sakafasi bi o heepi de u abi biibi a Gadu. Faandi mbei u taki sö? Wë ee de bi abi sakafasi, nöö de bi o ta dini Jehovah go dou, de bi o abi di futoou taa Gadu ta kuutu soni a wan leti fasi hii juu. (Lesi Detolonomi 32:3, 4.) A di  ten di ta ko, dee famii u Nabotu o feni gaan bunu seei te de o si taa dee sëmbë di de bi lobi ko a libi baka. Nöö Nabotu ku dee womi mii fëën o si taa Gadu kuutu soni a wan leti fasi (Jöpu 14:14, 15; Johanisi 5:28, 29). Wan sëmbë di abi sakafasi ta sabi taa „di tuutuu Gadu seei o kuutu hii soni di sëmbë ta du, söseei hiniwan soni di woto sëmbë an sa si, aluwasi a dë wan bunu soni nasö wan hogi soni” (Peleikima 12:14). Jehovah sabi dee soni dee wa sabi. Fëën mbei ee u abi sakafasi, nöö a o tjubi u fu wa lasi biibi nëën.

10, 11. (a) Na un ten a sa pasa taa wa kuutu soni a wan leti fasi? (b) Na un fasi sakafasi o tjubi u?

¹⁰ Andi joo du ee dee gaanwomi du wan soni di ja kaba fusutan, nasö di an kai ku i? Wë boo taa iseei nasö wan sëmbë di i lobi lasi wan gaandi di a bi abi a di kemeente, andi joo du? Andi joo du ee dee gaanwomi puu di sëmbë di i ku ën tööu, di womi mii fii nasö di mujëë mii fii, nasö wan gaan mati fii a di kemeente, nöö di soni dë an kai ku i? Andi joo du ee i ta si kuma dee gaanwomi mbei wan föutu u di de bi abi tjalihati u wan sëmbë di du wan zöndu? Dee soni aki sa lei ee u abi biibi a Jehovah, ku di fasi fa a seti di ölganisaasi fëën a di ten aki. Unfa sakafasi sa tjubi i ee wan u dee soni aki miti i? Boo luku tu fasi fa a sa tjubi u.

¹¹ Di fosu soni, hën da ee u abi sakafasi, nöö woo fusutan taa wa sabi hii soni u di woto finifini. Aluwasi u ta si kuma u sabi hii soni u di woto seei, tökuseei Jehovah nöö sabi andi dë a wan sëmbë hati (1 Samuëli 16:7). Te u ta hoi di soni aki pakisei, nöö woo abi sakafasi u si taa so soni dë di wa sa fusutan, nöö u musu tooka di fasi fa u ta pakisei. Di u tu soni, hën da ee u si taa de an kuutu soni a wan leti fasi, nasö ee de an kuutu u a wan leti fasi, nöö sakafasi o heepi u fuu piki Gadu buka, söseei fuu abi pasensi u wakiti Jehovah faa seeka di soni di bi pasa. Di Bëibel taki taa: „Soni o waka bunu da dee sëmbë dee ta lesipeki di tuutuu Gadu.” Di Bëibel ta taki söseei taa: „Ma soni an o waka bunu da dee sëmbë dee ta du hogi. Nöö de an o libi longi tu” (Peleikima 8:12, 13). Ee hii juu u ta lei taa u abi sakafasi, nöö woo feni wini, söseei wotowan o feni wini fëën tu.—Lesi 1 Petuisi 5:5.

12. Un woto woo luku nöunöu, nöö faandi mbei?

¹² Dee fesiten Keesitu sëmbë u Silia di dë na Antiokia bi miti wan soni di bi musu lei ee de abi sakafasi, söseei ee de dë kabakaba u da wotowan paadon. Boo luku di woto aki, nöö woo luku ee useei dë kabakaba u da wotowan paadon tu. A o heepi u fuu ko fusutan faandi mbei Jehovah sa tei zöndu libisëmbë u wooko dëën söndö faa booko dee wëti fëën.

13, 14. Un wooko apösutu Petuisi bi kisi, nöö unfa a bi lei taa a bi abi degihati?

¹³ Apösutu Petuisi bi dë wan gaanwomi di gaansë u dee fesiten Keesitu sëmbë bi sabi bunu seei. A bi dë wan mati u Jesosi, nöö a bi abi wantu gaan faantiwöutu (Mateosi 16:19). A di jaa 36 Petuisi bi kisi di wooko u go peleiki da Konelisi ku hii dee sëmbë dee  bi dë nëën pisi. Faandi mbei di soni aki bi dë sö wan gaan soni? Wë u di Konelisi an bi dë wan Dju, ma a bi dë wan woto köndë sëmbë di an bi abi di maaka u dee Dju. Di Konelisi ku dee sëmbë dee bi dë nëën pisi bi kisi di santa jeje, hën Petuisi ko fusutan taa de sa tei dopu u toon Keesitu sëmbë. Petuisi bi taki taa: „Wë Masa Gadu manda di Akaa [jeje, NW] da dee sëmbë aki kaa, kumafa a bi mandëën da u seei. Na fuu dopu de wante nö?”—Tjabukama 10:47.

¹⁴ A di jaa 49, dee apösutu ku dee gaanwomi u Jelusalen bi ko makandi u taki ee wan woto köndë sëmbë di toon wan Keesitu sëmbë bi musu buta di maaka u dee Dju. A di komakandi aki Petuisi bi piki dee baaa gbelingbelin taa hënseei bi si fa woto köndë sëmbë di an bi abi di maaka u dee Dju bi kisi santa jeje. Di si di Petuisi bi si di soni aki bi heepi di tii kulupu u sabi andi de musu du (Tjabukama 15:6-11, 13, 14, 28, 29). Dee Dju ku dee woto köndë sëmbë dee bi dë Keesitu sëmbë bi musu u wai taa Petuisi bi sa piki dee woto baaa taa di soni aki bi pasa tuutuu. A bi musu u dë sö taa an bi taanga da dee fesiten Keesitu sëmbë u buta futoou a di womi aki di bi ta hoi hënseei a Gadu!—Hebelejën 13:7.

15. Un föutu Petuisi bi mbei di a bi dë a Silia di dë na Antiokia? (Luku di peentje a bigi u di woto.)

¹⁵ Kölö sö baka di de hoi di komakandi a Jelusalen, hën Petuisi go a Silia di dë na Antiokia. Di a bi dë a di köndë, nöö a bi go pasa wantu daka ku dee baaa ku dee sisa fëën dee bi dë woto köndë sëmbë. U sa pakisei unfa de bi lobi di lei di Petuisi bi ta lei de soni. Ma de bi musu u foondo, söseei a bi musu u hati de di Petuisi an bi kë njan makandi ku de möön. Nöö a bi piki dee woto Dju dee bi dë Keesitu sëmbë, te kisi Banabasi seei, u de an hulu de möön tu. Faandi mbei di gaanwomi aki di bi abi wan taanga biibi, bi mbei sö wan gaan föutu di bi sa paati sëmbë ku sëmbë a di kemeente? Andi da di möön fanöudu soni di u sa lei a di föutu di Petuisi bi mbei, di sa heepi u ee wan gaanwomi taki wan soni nasö du wan soni di hati u?

16. Andi Paulosu bi piki Petuisi, nöö un hakisi woo luku di nama ku di soni di Petuisi bi du?

¹⁶ Lesi Galasia 2:11-14. Petuisi bi ko ta fëëë sëmbë (Nöngö 29:25). Petuisi bi sabi unfa Jehovah ta si woto köndë sëmbë. Tökuseei a bi fëëë taa dee Keesitu sëmbë u Jelusalen dee bi dë Dju, di bi abi di maaka u dee Dju an bi o ta lesipeki ën möön, u di a bi ta hulu dee Keesitu sëmbë dee an bi dë Dju. Apösutu Paulosu bi piki Petuisi taa hën da wan bödjëëma. Faandi mbei? Wë u di Paulosu bi jei fa Petuisi bi ta fia da dee woto köndë sëmbë a wan komakandi di bi hoi a Jelusalen a di jaa 49 (Tjabukama 15:12; Galasia 2:13). Andi dee woto köndë sëmbë dee bi dë Keesitu sëmbë bi o du di Petuisi an bi kë hulu de möön? De bi o mbei di soni dë mbei de lasi hati ö? Petuisi bi o lasi dee gaandi fëën u di föutu di a bi mbei ö?

17. Un wini Petuisi bi feni u di da di Jehovah ta da sëmbë paadon?

¹⁷ Petuisi bi lei taa a abi sakafasi, hën a tei di lai di Paulosu bi dëën. Di Bëibel an ta taki taa Petuisi bi lasi dee gaandi fëën. Ma bakaten di santa jeje u Gadu bi mbei a sikifi tu biifi dee dë a di Bëibel. A di u tu biifi a bi kai Paulosu „u lobi baaa” (2 Petuisi 3:15). Di föutu di Petuisi bi mbei, bi musu u hati dee woto köndë sëmbë dee bi dë Keesitu sëmbë. Ma tökuseei, Jesosi di dë hedima u di kemeente bi ta dëën wooko faa du jeti (Efeise 1:22). Dee baaa ku dee sisa u di kemeente bi o djeesi Jesosi ku hën Tata, ee de bi da Petuisi paadon. Wë kandë na wan sëmbë bi mbei di soni di Petuisi du mbei de lasi hati, u di a bi dë wan zöndu libisëmbë.

18. Na un ten u musu ta djeesi Jehovah a di kuutu di a ta kuutu soni a wan leti fasi?

¹⁸ Leti kumafa dee gaanwomi u dee kemeente u dee fesiten Keesitu sëmbë bi dë zöndu libisëmbë, sö nöö dee gaanwomi u dee kemeente u di ten aki seei da zöndu libisëmbë tu. Di Bëibel ta taki taa: „Hii u tuu ta mbei föutu ta misi Gadu” (Jakobosi 3:2). Di soni aki an taanga da u fuu fusutan. Ma andi u woo du te wan baaa nasö wan sisa du wan soni ku u di hati u? Woo djeesi Jehovah u di woo kuutu soni a wan leti fasi ö? Andi joo du ee wan gaanwomi taki wan soni di ta djei kuma a lobi wan sëmbë möön di wotowan? Ee wan gaanwomi taki wan soni söndö u pakisei fëën, nöö di soni di a taki dë hati i, joo lasi hati ö? Joo abi pasensi u wakiti Jesosi, di hedima u di kemeente, ka fii ta pakisei taa di baaa an fiti u dë gaanwomi ö? Joo mëni dee sömëni jaa di di baaa bi hoi hënseei a Jehovah, ka fii ta pakisei di föutu di a mbei ö? Ee wan baaa du wan soni ku i di hati i ma a dë gaanwomi jeti, nasö a ta kisi möön faantiwöutu a di ölganisaasi, joo wai ku ën u? Ee i dë kabakaba u da wotowan paadon, nöö i ta lei taa i ta djeesi Jehovah a di kuutu di a ta kuutu soni a wan leti fasi.—Lesi Mateosi 6:14, 15.

19. Andi u musu dë kabakaba u du?

¹⁹ U di u lobi letilibi, mbei u ta wakiti di daka di Jehovah o puu hii dee hogi di Saatan ku di hogi goonliba fëën tja ko (Jesaaja 65:17). Boo lei taa u abi sakafasi u di woo tei taa wa sabi hii soni u wan woto, söseei boo da wotowan paadon te de du wan soni ku u di hati u. Te u ta du dee soni aki, nöö u ta lei taa u ta kuutu soni a wan leti fasi leti kumafa Jehovah ta lei u.