1, 2. (a) Andi ta taanga da sömëni sëmbë di foloisi go libi a wan woto köndë a di ten aki? (Luku di peentje a bigi u di woto.) (b) Andi apösutu Paulosu bi piki u, nöö un hakisi woo luku a di woto aki?

MÖÖN leki 30 jaa pasa, wan womi de kai Osei bi foloisi kumutu a Gaana go libi a Europa. Di pisiten dë an bi dë wan Jehovah Kotoigi jeti. ^[1] (Luku di pisi a kaba u di woto.) A bi taki taa: „Wantewante mi bi ko fusutan taa gaansë u dee sëmbë an bi ta booko de hedi ku mi. Di wei u di köndë bi toobi mi gaanfa seei. Di mi kumutu a di opolani goon, hën mi fii wan kötö. Fosu pasi a mi libi mi fii ën sö, hën mi bigi ta këë.” U di a bi taanga da Osei u lei di töngö u di köndë, mbei wan hii jaa bi pasa ufö a feni wan bumbuu wooko. Boiti di dë, u di a bi ta libi longi ku dee famii fëën, mbei a bi ta hangi de, nöö a bi ta fii taa a dë hën wanwan.

² Pakisei unfa i bi o kë u woto sëmbë libi ku i ee sö wan soni bi miti i. Wë i bi o tei ën u bigi seei taa de tei i ku wai a di Könuköndë zali, söseei i bi o tei ën u bigi te de lei i taa de lobi i  aluwasi na un köndë i kumutu. Di Bëibel ta piki dee tuutuu Keesitu sëmbë taa de an musu ’fëëkëtë u kisi oto sëmbë hoi a de wosu’ (Hebelejën 13:2). Boo go luku dee hakisi aki: Unfa Jehovah ta si dee woto köndë sëmbë? A dë fanöudu fuu tooka di fasi fa u ta si woto köndë sëmbë u? Unfa u sa heepi wan woto köndë sëmbë faa fii taa u tei ën ku wai a di kemeente?

3, 4. Te u luku Ëkisodesi 23:9, nöö unfa Gadu bi kë taa dee Isaëli sëmbë bi musu libi ku dee woto köndë sëmbë? Nöö faandi mbei a bi kë u de libi sö?

³ Baka di Jehovah puu dee sëmbë fëën a katibo a Egepiti, hën a bi da de wëti di bi ta lei de taa de musu ta libi bunu ku dee woto köndë sëmbë dee bi kumutu ku de a Egepiti (Ëkisodesi 12:38, 49; 22:21). U di di libi lo’ u taanga da dee woto köndë sëmbë, mbei hii juu Jehovah bi ta sölugu de. Dee woto köndë sëmbë bi sa pii dee alisi di dee Isaëli sëmbë bi ta disa a dee goon u de.​—Leifitiki 19:9, 10.

⁴ Na wëti nöö Jehovah bi da dee Isaëli sëmbë u de ta lesipeki woto köndë sëmbë, ma a bi kë u de toona mëni fa a dë te i dë wan woto köndë sëmbë a wotowan mindi. (Lesi Ëkisodesi 23:9.) Ufö dee Isaëli sëmbë bi ko toon saafu a Egepiti, dee Egepiti sëmbë an bi lobi de kaa, u di de an bi ta libi kuma de (Kenesesi 43:32; 46:34; Ëkisodesi 1:11-14). A bi ta taanga da dee Isaëli sëmbë u libi a Egepiti, u di de bi dë woto köndë sëmbë. Jehovah bi kë taa de bi musu mëni di soni dë baka, nöö de bi musu ta libi bunu ku dee woto köndë sëmbë dee bi ta libi a de mindi.​—Leifitiki 19:33, 34.

5. Andi o heepi u fuu sa libi bunu ku woto köndë sëmbë, leti kumafa Jehovah ta libi ku de?

⁵ Jehovah an tooka möönsö. Fëën mbei te woto köndë sëmbë ko a di kemeente fuu, nöö wa musu fëëkëtë taa Jehovah ta libi bunu ku dee sëmbë dë tu (Detolonomi 10:17-19; Maleaki 3:5, 6). Tei ten u pakisei andi da wantu bookohedi di wan woto köndë sëmbë sa abi. Kandë de an ta kaba fusutan di töngö u di köndë sö bunu, nasö kandë sëmbë an ta libi bunu ku de. Wë boo mbei hii möiti u heepi de, söseei boo libi bunu ku de tu.​—1 Petuisi 3:8.

6, 7. Andi ta lei taa dee Dju u fesiten dee bi dë Keesitu sëmbë bi lei taa de an musu ta kuutu woto köndë sëmbë möön?

⁶ Dee fesiten Keesitu sëmbë bi lei taa de an musu ta kuutu woto köndë sëmbë möön, hii fa dee Dju bi abi di guwenti u kuutu wotowan. A di Pensiti daka u di jaa 33, hën dee Keesitu sëmbë dee bi dë Dju, dee bi ta libi a Jelusalen, bi ta tei dee sëmbë dee bi kumutu a peipei köndë, ku wai a de wosu (Tjabukama 2:5, 44-47). Di soni aki ta lei taa dee Keesitu sëmbë dee bi dë Dju, bi fusutan andi a kë taki taa i musu ta ’kisi oto sëmbë hoi a i wosu’.

⁷ Wë a dee pisiten dë wan soni bi ko pasa. Dee Dju dee bi ta fan Giikitöngö, bi ta guunjan  taa de an ta libi bunu ku dee Giiki mujëë dee manu u de dëdë (Tjabukama 6:1). Dee apösutu bi tei seibi womi, hën de manda de u de go seeka di taki, sö taa hii sëmbë bi sa fii taa de ta libi bunu ku ën. Dee womi di de bi manda bi abi Giiki në, kandë u di de bi kë u dee Giiki mujëë dee manu u de bi dëdë, bi sa fii möön bunu.​—Tjabukama 6:2-6.

8, 9. (a) Un hakisi o heepi u fuu sabi ee u ta si woto köndë sëmbë a wan föutu fasi? (b) Andi u musu mbei hii möiti u na ta du? (1 Petuisi 1:22)

⁸ Hii u tuu ta si woto köndë sëmbë a wan föutu fasi, aluwasi useei an ta buta mëni nëën (Loomë 12:2). Kandë u ta jei fa dee sëmbë u di kamian ka u ta libi, dee sëmbë ka u ta wooko, nasö dee mii dee u ku de nango a di wan siköö, ta taki hogi u sëmbë u wan woto föluku, nasö u sëmbë di de kiija a wan woto fasi. Unfa dee föutu pakisei aki dë a u tjika? Nasö andi u ta du te de ta mbei di köndë fuu fa, nasö te sëmbë ta lafu di fasi fa de kiija u?

⁹ Wan pisiten apösutu Petuisi seei bi ta kuutu dee sëmbë dee an bi dë Dju. Ma pikipiki a ko fusutan taa an musu ta pakisei hogi u woto köndë sëmbë möön (Tjabukama 10:28, 34, 35; Galasia 2:11-14). Wë ee useei si taa u ta kuutu wotowan u di de dë woto köndë sëmbë, nasö u di u ta fii taa di föluku fuu hei möön di u de, nöö u musu mbei hii möiti fu wa ta pakisei sö möön. (Lesi 1 Petuisi 1:22.) Andi sa heepi u? Wë hoi a pakisei taa hii u tuu da zöndu libisëmbë. Na wan fuu abi di leti u feni libi, aluwasi na un köndë u kumutu (Loomë 3:9, 10, 21-24). Fëën mbei na wan soni musu mbei u ta si kuma u bunu möön wotowan! (1 Kolenti 4:7) U musu ta fii kumafa apösutu Paulosu bi ta fii. A bi piki dee woto Keesitu sëmbë taa de an „dë döösë sëmbë” möön, ma de „ko wosu dendu sëmbë u Gadu seei” (Efeise 2:19). Hii u tuu musu mbei hii möiti u na ta si woto köndë sëmbë a wan föutu fasi, sö taa u sa ko dë sëmbë di abi dee fasi di Gadu lobi.​—Kolosën 3:10, 11.

10, 11. Andi ta lei taa Boasi bi ta si woto köndë sëmbë kumafa Jehovah bi ta si de?

¹⁰ Boasi bi ta si woto köndë sëmbë kumafa Jehovah bi ta si de. Na un fasi? Di Boasi bi go luku di goon fëën, di de bi ta koti di pei soni kuma alisi, hën a si Luti, di bi dë wan mujëë u di köndë Moab. A bi ta wooko taanga ta pii dee alisi di de bi koti disa a di goon. Di wëti di Gadu bi da dee Isaëli sëmbë, bi ta da Luti pasi faa pii dee alisi dë a di goon. Ma di Boasi jei taa Luti bi hakisi dee wookoma fëën u de dëën pasi faa pii dee alisi a di goon, hën di soni bigi da Boasi tee taa a mbei Luti tei di alisi a dee u fëën seei bondji.​—Lesi Luti 2:5-7, 15, 16.

¹¹ Di soni di bi ko pasa bakaten, bi ta lei taa Boasi bi ta booko hën hedi ku Luti, söseei taa a bi sabi fa di libi bi taanga da Luti u di a bi dë wan woto köndë sëmbë. Boasi bi piki ën taa a sa ko dë ka dee woto njönku mujëë ta pii di alisi, sö taa dee womi dee ta wooko a di goon an du hogihogi ku ën. Söseei a bi heepi Luti faa feni wata u bebe ku soni u njan tjika, leti kumafa a ta da dee wooko man fëën. Boasi bi lesipeki di woto köndë mujëë aki, nöö a bi dëën degihati tu.​—Luti 2:8-10, 13, 14.

12. Andi woto köndë sëmbë sa kë du u di u ta libi bunu ku de?

 ¹² Luti bi hoi hënseei a di mai fëën de kai Naomi. Ma na di soni dë wanwan bi mbei Boasi bi libi bunu ku ën. Ma a bi libi bunu ku ën tu, u di a bi bigi dini Jehovah, söseei u di a bi ta suku tjubi a Jehovah. Di suti fasi fa Boasi bi libi ku Luti, bi ta lei taa a bi ta djeesi Jehovah a di fasi fa a lobi sëmbë (Luti 2:12, 20; Nöngö 19:17). Sö nöö a di ten aki, ee useei ta libi bunu ku woto köndë sëmbë, nöö woo sa heepi ’hii pei sëmbë’ u ko sabi soni u di tuutuu lei, söseei u de ko si taa Jehovah lobi de gaanfa seei.​—1 Timoteo 2:3, 4.

13, 14. (a) Faandi mbei u musu ta da woto köndë sëmbë odi te de ko a di Könuköndë zali? (b) Andi sa heepi i te i ta sen u fan ku wan sëmbë u wan woto föluku?

¹³ U sa lei taa u ta libi bunu ku woto köndë sëmbë te u ta da de wan suti ko a di Könuköndë zali. Woto köndë sëmbë di an dë sö longi a wan köndë, sa fii sen, nöö di soni dë sa mbei de an ta hulu woto sëmbë. Kandë u di de kiija de a wan woto fasi, nasö u di di köndë u de pooti, mbei de sa fii taa woto köndë sëmbë bunu möön de, nasö taa woto föluku sëmbë bunu möön de. Fëën mbei u fosu musu da de odi, nöö u musu libi ku de a wan suti fasi, söseei u musu lei taa u ta booko u hedi ku de tuutuu. Ee i abi di JW Language app a di töngö fii, nöö a sa heepi i fii sabi unfa de ta da sëmbë odi a di töngö u de.​—Lesi Filipi 2:3, 4.

¹⁴ Wë kandë i ta sen u fan ku sëmbë u wan woto föluku. Ma di soni di sa heepi i, hën da i sa konda wan soni fii seei dëën. Joo ko si taa a sömëni soni i ku ën ta kai a wan. Hoi a pakisei taa hiniwan föluku abi soni di de sa’ u du bunu, ku soni di de an sa’ u du sö bunu.

15. Andi o heepi u fuu fusutan dee woto köndë sëmbë dee ta mbei möiti u libi a di köndë ka de foloisi ko?

¹⁵ Ee u kë heepi wotowan u fii taa u tei de ku wai te de ko a di kemeente, nöö di soni di u musu hakisi useei, hën da: ’Ee mi bi dë a wan woto köndë, unfa mi bi o kë u sëmbë libi ku mi?’ (Mateosi 7:12) I musu abi pasensi ku sëmbë di ta mbei möiti u libi a di köndë ka de foloisi ko. Kandë bigibigi wa o ta kaba fusutan di fasi fa de ta pakisei, nasö faandi mbei de du wan soni. Ma ka fuu ta suku u de libi kuma u, nasö u de ta pakisei kumafa u ta pakisei, nöö a bi o möön bunu fuu tei de kumafa de dë.​—Lesi Loomë 15:7.

16, 17. (a) Andi u sa du fuu ko dë mati ku dee woto köndë sëmbë? (b) Andi u sa du u heepi woto köndë sëmbë di ko a di kemeente fuu?

¹⁶ Ee u ta tei ten fuu lei soni u di köndë ka de kumutu, söseei u lei dee guwenti u de, nöö an o taanga da u fuu ko sabi de. Te u ta hoi di Wosudendu Dini fuu, nöö u sa  öndösuku soni di nama ku woto köndë sëmbë di ko a di kemeente fuu, nasö di ko a di pisiwata ka u ta peleiki. Wan woto fasi fa u sa ko dë mati ku wan woto köndë sëmbë, hën da te u kai ën ko njan a u pisi. Jehovah „jabi di pasi da dee oto sëmbë dee na Isaëli sëmbë u de sa ko biibi” ën. Fëën mbei u musu djeesi ën, nöö u musu jabi di döö fuu da „dee oto sëmbë dee ta biibi Masa kuma u seei”.​—Tjabukama 14:27; Galasia 6:10; Jöpu 31:32.

¹⁷ Te u ta du soni makandi ku woto köndë sëmbë di ko libi a di köndë fuu, nöö woo ko fusutan di möiti di de ta mbei u libi a di köndë fuu, söseei woo ta tei ën u bigi taa de ta mbei möiti u libi kumafa u ta libi a di köndë fuu. Kandë woo ko si taa u musu heepi de u lei di töngö. Kandë u sa heepi de u feni wan tan kamian, nasö u de feni wan wooko. Te u ta heepi dee baaa ku dee sisa fuu a sö wan fasi, nöö de o tei ën u bigi.​—Nöngö 3:27.

18. Ambë wan woto köndë sëmbë sa djeesi a di ten aki, te a nama ku di lesipeki di a musu abi, söseei ku di dë di a musu dë ku tangi a hati?

¹⁸ Dee woto köndë sëmbë musu ta mbei möiti tu u de ko ta du soni kuma dee sëmbë u di köndë ka de foloisi go. Luti seei bi lei u unfa u sa du di soni aki. Di fosu soni di a bi du, hën da a bi lei taa a bi abi lesipeki da dee guwenti u di köndë ka a bi foloisi go, u di a bi hakisi de u de dëën pasi faa pii alisi a di goon u de (Luti 2:7). An bi si kuma de bi musu u dëën pasi faa pii alisi. Di u tu soni, hën da a bi dë kabakaba u da wotowan tangi, u di de bi libi bunu ku ën (Luti 2:13). Te sëmbë di go libi a wan woto köndë ta lei taa de abi dee bunu fasi aki, nöö dee baaa ku dee sisa, ku dee woto sëmbë u di köndë o ta möön lesipeki de.

19. Faandi mbei u musu mbei woto köndë sëmbë fii taa u tei de ku wai a u mindi?

¹⁹ U ta wai seei taa Jehovah lei u di bunuhati fëën, söseei u di a da hii sëmbë pasi u de jei soni u di bunu buka. Kandë so sëmbë an bi sa lei soni u Bëibel nasö de an bi sa go a dee komakandi ku dee sëmbë u Jehovah, di de bi dë a de köndë. Ma u di nöunöu de abi di okasi u dë makandi ku u, mbei u musu heepi de u de an fii taa de da woto köndë sëmbë a u mindi. Kandë wa abi hia möni, nasö wa sa heepi de ku hii pei soni, ma te u ta libi bunu ku woto köndë sëmbë, nöö u ta lei taa u lobi de kumafa Jehovah lobi de. U da sëmbë di ta „djeesi” Gadu. Fëën mbei boo mbei hii möiti fuu sa tei dee woto köndë sëmbë ku wai a u mindi!​—Efeise 5:1, 2.