1, 2. (a) Unfa dee soni dee u ta dë ku di mëni taa woo feni, tooka ku dee soni dee woto sëmbë ta dë ku di mëni taa de o feni? (b) Andi woo luku a di woto aki?

JEHOVAH paamusi u sömëni waiti soni di u ta wakiti u feni. A paamusi u taa a o mbei di në fëën ko santa, nöö a o mbei di kë fëën pasa a liba ala ku goonliba aki (Mateosi 6:9, 10). Dee soni aki da dee möön fanöudu soni dee u ta wakiti fuu feni. Söseei Jehovah paamusi u taa a o mbei u libi u teego a goonliba aki nasö a liba ala. Di soni aki o dë wan gaan bunu soni seei! (Johanisi 10:16; 2 Petuisi 3:13) U ta wakiti seei u si fa Jehovah o tii dee sëmbë fëën, söseei unfa a o heepi de a dee lasiti daka u di goonliba aki.

² Di Bëibel taki taa biibi da „wan soni dë a i hati i ta mëni”, nöö i sabi taa joo feni ën nöömö. Di soni aki kë taki taa dee sëmbë dee abi biibi dë seiki taa dee soni dee Jehovah paamusi o pasa tuutuu (Hebelejën 11:1). Ma sömëni sëmbë a di ten aki ta kë so soni, nasö de ta dë ku di mëni taa de o feni so soni,  hii fa de an dë seiki ee de o feni dee soni aki tuutuu. Wan sëmbë sa dë ku di mëni taa a o wini lötu, ma an sa dë seiki ee a o wini ën wan daka. A di woto aki woo luku andi u sa du fuu sa ko ta biibi möön gaanfa taa dee soni dee Gadu paamusi u o pasa tuutuu. Woo luku tu unfa wan taanga biibi sa heepi u nöunöu kaa.

3. Faandi mbei u ta biibi taa dee soni dee Gadu paamusi o pasa tuutuu?

³ De an pai na wan fuu ku biibi. Ma ee u kë abi biibi, nöö u musu da di santa jeje u Gadu pasi faa tii u hati (Galasia 5:22). Di santa jeje sa heepi u fuu ko sabi Jehovah. Te u ko fusutan taa a abi hii makiti, söseei taa a köni, nöö woo ko dë seiki taa a sa du hii dee soni a paamusi. Jehovah seei taki a wan fasi di ta lei taa dee soni dee a paamusi pasa kaa. A taki taa: „Dee awoo soni dee bi dë tuu pasa go kaa!” (Lesi Akoalimbo 21:3-6.) U sabi taa hii juu Jehovah ta du dee soni dee a paamusi. Hën da „di Gadu di u sa futoou”. Fëën mbei u ta biibi hii dee soni dee a piki u taa o pasa a di ten di ta ko.​—Detolonomi 7:9.

4. Andi dee dinima u Gadu u di ten di pasa bi ta biibi?

⁴Hebelejën kapitë 11 ta taki u 16 në u womi ku mujëë di bi ta biibi gaanfa a dee soni dee Jehovah bi paamusi. A ta taki tu u sëmbë di bi ta gafa Jehovah u „di de bi ta biibi” ën (Hebelejën 11:39). Hii dee tuu bi ta wakiti di „mii” di Jehovah bi paamusi de. De bi sabi taa di „mii” aki bi o kii hii dee felantima u Gadu, nöö a bi o mbei di goonliba ko toon wan paladëisi baka (Kenesesi 3:15). Söseei dee dinima u Jehovah aki bi ta biibi taa Jehovah bi o weki de ko a libi baka. Wë de an bi ta pakisei taa de o ko a libi baka u go libi a liba ala, u di Jesosi an bi jabi di pasi da sëmbë u de go libi a liba ala jeti (Galasia 3:16). Ma de bi ta wakiti u libi u teego a wan hanse paladëisi a goonliba aki.​—Psalöm 37:11; Jesaaja 26:19; Hosea 13:14.

5, 6. Andi Abahamu ku dee sëmbë fëën wosudendu bi ta wakiti? Andi bi heepi de u abi wan taanga biibi u nöömö? (Luku di peentje a bigi u di woto.)

⁵ Hebelejën 11:13 ta taki soni u dee dinima u Jehovah aki. A taki taa: „De tuu dëdë bifö de feni hii dee soni Gadu bi paamusi de. Ma tökuseei te dou a di dëdë ten u de seei, de ta biibi Gadu eti. A dë kuma de bi ta si dee soni te a longi ala, nöö de ta wai da de seei.” De bi ta wakiti di njunjun goonliba, nöö de bi ta si fa de ta libi nëën kaa. Wan u dee dinima aki da Abahamu. Jesosi bi taki taa Abahamu ’bi wai tumisi, di a sabi taa a o si’ di ten dë (Johanisi 8:56). Sala, Isaki, Jakopu, ku sömëni woto sëmbë bi ta wakiti di ten di di Könuköndë bi o tii hii di goonliba.​—Hebelejën 11:8-11.

⁶ Andi bi heepi Abahamu ku dee sëmbë fëën wosudendu u abi wan taanga biibi u nöömö? Wë de bi ta lei soni u Jehovah hii juu. So juu Gadu bi ta fan ku de ku wan ëngëli, a wan wojolimbo sunjan, nasö a sunjan. Kandë de bi lei soni u dee gaansëmbë u de di bi abi biibi, nasö a dee awoo soni di sëmbë bi sikifi. Abahamu ku dee sëmbë fëën wosudendu an bi fëëkëtë dee soni dee Gadu bi paamusi de, nöö de bi lo’ u pakisei fundu u de tu. Te u kaba fëën, de bi ko dë seiki taa Jehovah bi o du dee soni dee a bi paamusi de. Fëën mbei de hoi deseei a Jehovah, aluwasi soni bi ta taanga da de, nasö aluwasi sëmbë bi ta du ku de.

7. Andi Jehovah da u fuu sa abi wan taanga biibi, nöö andi u musu du?

 ⁷ Andi o heepi u fuu abi wan taanga biibi u nöömö? Wë Jehovah da u di Bëibel u lei u dee soni dee a paamusi u da di ten di ta ko. A di Bëibel a ta lei u andi u musu du fuu sa ta dë waiwai. Fëën mbei a bunu fuu ta lesi di Bëibel hiniwan daka, söseei u musu ta du dee soni dee u ta lesi a di Bëibel (Psalöm 1:1-3; lesi Tjabukama 17:11.) Söseei Jehovah ta wooko ku „di köni saafu di dë u futoou” u da u „njanjan a di soifi ten” (Mateosi 24:45). Dee dinima u Jehovah u di ten di pasa bi ta lesi dee soni dee Gadu bi paamusi de, söseei de bi ta pakisei fundu u de hii juu. Sö nöö useei musu ta du ën a di ten aki tu. Di soni aki o heepi u fuu hoi useei a Jehovah, nöö woo ta wakiti di ten di di Könuköndë fëën o tii hii di goonliba.

8. Unfa di begi di u ta begi sa taanga di biibi fuu?

⁸ Andi bi heepi dee sëmbë u Jehovah u di ten di pasa tu, u abi wan taanga biibi u nöömö? Wë de bi ta begi Jehovah faa heepi de, nöö te de bi ta si taa a bi ta piki dee begi u de, nöö di biibi u de bi ta ko möön taanga (Nehemia 1:4, 11; Psalöm 34:4, 15, 17; Daniëli 9:19-21). Sö nöö di biibi fuu ta ko möön taanga te u ta si taa Jehovah ta piki dee begi fuu, söseei te a ta da u dee soni dee u abi fanöudu a di soifi ten. (Lesi 1 Johanisi 5:14, 15.) U musu „ta begi Masa Gadu nöömö” faa da u di santa jeje fëën fuu sa abi wan taanga biibi.​—Lukasi 11:9, 13.

9. Fuun soni u sa ta begi?

⁹ Te u ta begi Jehovah, nöö wa musu ta hakisi ën nöö faa da u dee soni dee u abi fanöudu. U musu ta dëën tangi, söseei u musu ta gafëën hiniwan daka tu. Ee u musu taki ën kumafa a dë, nöö a du sömëni soni da u! (Psalöm 40:5) Dee sëmbë u Jehovah ta begi da dee baaa ku dee sisa u de a hii goonliba. U ta ’mëni dee otowan fuu dee dë a dunguwosu’. Söseei u ta begi da dee baaa dee dë ’fesima fuu’. Te u ta si taa Jehovah ta piki dee begi fuu, nöö di biibi fuu ta ko möön taanga, söseei u ku ën ta ko dë gaan mati.​—Hebelejën 13:3, 7.

10. Andi bi heepi sömëni sëmbë u abi degihati, söseei u hoi deseei a Gadu?

¹⁰ Paulosu bi taki a kapitë 11 u di buku Hebelejën taa: „Dee mujëë, dee sëmbë u de bi dëdë nöö de toona feni de baka e. Di biibi u de wë mbei de toona weki baka. Biga so u de, dee hogihatima da de gaan sitaafu kii. De bi sa disa di biibi kumutu a di sitaafu, ma de an kë. Wë biga de sabi taa ee de dëdë seei, ma te de toona weki nöö de o feni wan möön bumbuu libi” (Hebelejën 11:35). Sömëni sëmbë bi hoi deseei a Gadu hii fa tesi bi ta miti de, u di de bi ta biibi taa Gadu o toona weki sëmbë ko a libi baka kumafa a paamusi. De bi sabi taa a di ten di ta ko, Jehovah bi o weki de ko a libi baka, nöö de bi o sa libi u teego a goonliba aki. Pakisei di woto u Nabotu ku Sakalia. De bi naki de ku  sitonu kii u di de bi ta piki Gadu buka (1 Könu 21:3, 15; 2 Kloniki 24:20, 21). De bi tuwë Daniëli go a wan lëun baaku, nöö de bi tuwë dee mati fëën go a faja dendu. De bi dë kabakaba u dëdë ka u de pasa Jehovah buka. Dee womi aki bi ta biibi gaanfa seei taa Jehovah bi o da de di santa jeje fëën, söseei taa a bi o heepi de u pasa dee fuka aki.​—Daniëli 3:16-18, 20, 28; 6:13, 16, 21-23; Hebelejën 11:33, 34.

11. Un tesi bi miti so u dee tjabukama u Gadu, u di de bi abi biibi?

¹¹ De bi ta sösö gaansë u dee tjabukama u Gadu, söseei de bi ta söötö de a dunguwosu tu. Wantu u dee tjabukama aki da Mika, ku Jelemia. Wan woto tjabukama de kai Elia bi ta „waka ta lontu a dee sabana kamian, a dee kununu liba, ta libi a dee sitonu baaku ku dee doti baaku”. Hii dee tjabukama aki bi ta miti tesi, nöö de bi hoi deseei a Gadu, u di de bi ta biibi taa de o feni dee soni dee Gadu paamusi de nöömö.​—Hebelejën 11:1, 36-38; 1 Könu 18:13; 22:24-27; Jelemia 20:1, 2; 28:10, 11; 32:2.

12. Ambë da di möön bunu sëmbë di u sa djeesi? Andi bi heepi ën faa hoi dou di tesi bi ta miti ën?

¹² Jesosi bi miti dee möön gaan tesi di wan sëmbë bi sa miti, ma a bi hoi hënseei a Jehovah. Andi bi heepi ën faa hoi dou? Paulosu bi taki taa: „Hënseei bi abi wan maaka nëën fesi tu di a bi ta biinga u dou nëën. Hën da di wai di a o wai a bakaten. Nöö fëën mbei aluwasi fa di sitaafu u di lakpa pau [posu, NW] bi hebi dëën u tjai, ma tökuseei a tjëën e, dee sëmbë. An bi a’ toobi ku di sen di de dëën naandë. Nöö hën a tja di sitaafu dë te a kaba, nöö hën a go sindo fëën a di kaba hebi kamian a di letimaun së u Gadu ala” (Hebelejën 12:2). Paulosu bi da dee Keesitu sëmbë degihati u de „ta mëni” di fasi fa Jesosi bi hoi dou. (Lesi Hebelejën 12:3.) Leti kumafa Jesosi bi hoi hënseei a Jehovah u tefa a dëdë, sö nöö sömëni fesiten Keesitu sëmbë bi du ën tu. Wan u dee Keesitu sëmbë aki da Antipasi (Akoalimbo 2:13). Dee Keesitu sëmbë aki feni de paka kaa, hii fa dee dinima u Gadu dee bi libi ufö dee Keesitu sëmbë aki ta wakiti di paka u de u libi u teego a goonliba aki (Hebelejën 11:35). Wan pisiten baka di jaa 1914 di Jesosi toon Könu, hën Gadu weki dee Keesitu sëmbë dee dë salufuwan di bi dëdë, u de go libi a liba ala u teego, nöö de ku Jesosi o tii libisëmbë makandi.​—Akoalimbo 20:4.

13, 14. Un tesi bi miti Rudolf Graichen, nöö andi bi heepi ën faa hoi hënseei a Gadu?

¹³ Milionmilion dinima u Gadu ta djeesi Jesosi. De ta pakisei fundu u dee soni dee Gadu paamusi u, nöö de ta hoi dou hii fa tesi ta miti de. Boo luku di woto u Rudolf Graichen, di de pai a di jaa 1925 na Alumanköndë. Di a bi njönku, nöö hën mama ku  hën tata bi hëngi peentje di bi nama ku Bëibel woto a di wosu u de. A bi taki taa: „A wan u dee peentje i bi ta si wan sabana dagu ku wan sikapu, wan piki womi mii ku wan pëndë mbeti, wan kau mii ku wan lëun. De tuu bi ta libi fiifii makandi, nöö di piki womi mii hën bi ta tii de” (Jesaaja 11:6-9). Di soni aki bi heepi Rudolf faa ta pakisei di paladëisi di o dë a goonliba aki, nöö a bi mbei di biibi fëën ko möön taanga. Te u kaba fëën, a bi sa hoi hënseei a Jehovah di dee Nazi sodati bi ta du ku ën sömëni jaa longi. Baka di dë, hën dee siköutu u Alumanköndë bi ta du ku ën tu.

¹⁴ Sömëni woto tesi bi miti Rudolf tu. Di siki de kai tifus bi kii hën mama a di sodati kampu de kai Ravensbrück. Hën tata bi teeken wan pampia ka a taki taa hën na wan Jehovah Kotoigi möön. Ma Rudolf bi abi wan taanga biibi jeti. Baka di de puu ën a dunguwosu, hën a bi ko ta du di keling-wooko. Baka di dë, hën a kisi di kai u go a di Giliati Siköö, hën de mandëën go a di köndë Sili, nöö a bi toona ta du di keling-wooko.  Naandë a ko tööu ku wan sëndëlengi sisa de kai Patsy, hën de ko pai wan mujëë mii. Ma a bi tjali seei taa baka wan jaa, hën di mii u de ko dëdë. Baka wan pisiten hën Patsy seei ko dëdë tu. A bi abi 43 jaa nöö. Hii fa hii dee tesi aki bi miti Rudolf, tökuseei a bi dini Jehovah go dou. Hii fa a bi ko gaandi, ku hii fa a bi ko ta siki, tökuseei a bi ta du di kowoonu pioniliwooko, nöö a bi dë gaanwomi tu. U sa lesi di woto fëën a di Waktitoren u 1 u tanvuuwata-liba u di jaa 1997 a bladsëidë 20-25. ^[1] (Luku di pisi a kaba u di woto.)

15. Konda wantu woto u dee baaa ku dee sisa fuu a di ten aki di ta dini Jehovah waiwai hii fa sëmbë ta du ku de.

¹⁵ A di ten aki sömëni u dee baaa ku dee sisa fuu ta dini Jehovah waiwai, hii fa de ta du ku de gaanfa. Höndöhöndö u de dë a dunguwosu a Elitelea, a Singapulu, ku Zuid-Kolea, u di de an kë „hopo ufangi a liba” u kii sëmbë (Mateosi 26:52). Wantu u dee baaa aki da Isaac, Negede, ku Paulos di dë a dunguwosu söwan 20 jaa kaa a di köndë Elitelea! De ta du hogihati soni ku de a di dunguwosu dë. Hii dee jaa di de dë a dunguwosu, de an sa tööu, söseei de an sa sölugu de mama ku de tata. Ma tökuseei de ta hoi deseei a Jehovah, nöö di biibi u de taanga tu. Dee wakitima dee dë a di dunguwosu aki seei ta lesipeki de tu. Wan footoo u dee baaa aki dë a di website fuu jw.org. De dë seei lafulafu, hii fa de ta tja fuka.

16. Andi bi heepi sömëni sëmbë u de abi degihati, söseei u de hoi deseei a Gadu?

¹⁶ De an söötö gaansë u dee Jehovah Kotoigi a dunguwosu, nasö de an ta du hogihati soni ku de kuma dee baaa fuu dee u taki u de djunsu dë. Ma sömëni u de ta tja fuka u di de an abi soni u njan tjika, u di gaan ventu, nasö gaan wata ta booko di köndë u de, nasö u di sëmbë ta feti a di köndë u de. Wotowan bi djeesi Abahamu, Isaki, Jakopu ku Mosesi, u di de disa di nëbai libi u de, nasö dee gudu u de, u de sa buta möön pakisei a di dini u Jehovah. Andi ta heepi dee baaa ku dee sisa fuu u de ta dini Jehovah waiwai go dou? Wë di lobi di de lobi Jehovah, ku di biibi di de ta biibi dee soni dee a paamusi u. De sabi taa a o paka dee dinima fëën, u di a o mbei de libi u teego a di njunjun goonliba, ka leti libi wanwan nöö o dë.​—Lesi Psalöm 37:5, 7, 9, 29.

17. Unfa i sa abi wan taanga biibi u nöömö, nöö andi woo luku a di woto di ta ko?

¹⁷ A di woto aki u si fa biibi „da wan soni dë a i hati i ta mëni nöö i sabi gbelingbelin taa joo feni ën nöömö”. Ee u kë abi sö wan biibi, nöö u musu ta begi Jehovah, söseei u musu ta pakisei fundu u dee soni dee a paamusi u. Nëën ufö woo sa hoi dou aluwasi un tesi ta miti u. A di woto di ta ko woo taki möön gaanfa andi a kë taki u abi biibi.