Sensi na awooten, sëmbë di kiija a peipei fasi ta si di Bëibel kuma wan buku di ta taki tuutuu soni. A di ten aki, milionmilion sëmbë dë di ta du dee soni di di Bëibel ta taki. Ma tökuseei so sëmbë dë di ta si kuma dee soni di Bëibel ta taki an ta kai a wan nasö taa de dë woto di sëmbë mindi. Unfa ii ta si ën? Di Bëibel ta taki tuutuu soni ö?

Unfa i sa ko sabi ee i sa futoou dee soni di di Bëibel ta taki? Boo taa i abi wan mati, nöö hii juu a ta konda soni da i kumafa a dë tuutuu. A ta du ën sömëni jaa longi kaa. Wë an dë u taki taa joo ta si ën kuma wan sëmbë di dë u futoou. Wë i ta si di Bëibel kuma wan mati di i sa futoou, u di a ta taki tuutuu soni hii juu ö? Luku wantu soni di mbei u sa futoou di Bëibel.

Dee sëmbë dee sikifi di Bëibel dë u futoou

Dee sëmbë dee sikifi di Bëibel bi ta taki soni kumafa de bi dë tuutuu, söseei de bi taki u dee föutu di de bi mbei. Di tjabukama de kai Jona bi sikifi dee föutu dee a bi mbei (Jona 1:1-3). A kaba pisi u di buku di Jona bi sikifi, a bi sikifi fa Gadu bi lei ën taa di fasi fa a bi ta pakisei an bi bunu, ma an bi biinga u sikifi taa a bi tooka di fasi fa a bi ta pakisei (Jona 4:1, 4, 10, 11). Di sikifi di hii dee sikifima u Bëibel bi sikifi dee föutu di de bi mbei, ta lei taa de bi kë taa soni sikifi a Bëibel kumafa de bi pasa tuutuu.

Di Bëibel ta taki tuutuu soni te a ta taki fa u musu libi

Dee soni di di Bëibel ta taki u di fasi fa u musu libi ta bunu hii juu ö? Wë, aai. Luku andi di Bëibel ta taki u di fasi fa u musu libi ku wotowan. A taki taa: „Libi ku sëmbë leti kumafa i seei kë u de musu libi ku i tu” (Mateosi 7:12). „Te wan sëmbë ta piki a wan saapi fasi, nöö a ta kötö gaan hatiboonu, ma te wan sëmbë ta taki soni u hati wotowan, nöö di soni dë ta mbei sëmbë hati ta boonu” (Nöngö 15:1). Dee soni dee sikifi a di Bëibel bunu da di ten fuu aki jeti.

 Dee soni di di Bëibel ta taki fu awooten

Sömëni soni di dee öndösukuma öndösuku, ta lei taa dee sëmbë, ku dee kamian di di Bëibel ta taki u de, bi dë tuutuu. Söseei taa dee woto dee sikifi a di Bëibel da tuutuu soni. Wan u dee soni dë, da di soni di di Bëibel ta taki bi ta pasa a di ten u Nehemia. Di Bëibel ta taki taa dee sëmbë u Tilusi dee bi ta libi a Jelusalen „bi ta tja fisi ku peipei soni ko.”​—Nehemia 13:16.

Soni dë di ta lei taa di soni aki bi dë sö tuutuu ö? Wë aai. Sëmbë di ta öndösuku soni fu awooten bi feni soni u di köndë Finisia a Isaëli. Di soni dë ta lei taa dee sëmbë u dee tu köndë aki bi ta bai soni a deseei ta sei. Wan woto soni mbei u sa biibi di soni aki, hën da de bi feni bonu u dee peipei fisi di de bi tja a woto kamian ko a Jelusalen. Dee öndösukuma ta biibi taa dee sëmbë dee bi ta bai soni ta sei, bi ta kumutu a wan longi kamian go sei fisi a Jelusalen. Baka di sëmbë bi öndösuku di soni aki, hën wan u de bi taki taa: „Di soni di sikifi a Neh[emia] 13:16 taa dee sëmbë u Tilusi bi ta sei fisi a Jelusalen, ta kai ku dee soni di öndösukuma ko sabi.”

Dee soni dee sabima öndösuku

Di Bëibel da wan buku di ta taki möön gaanfa u soni di nama ku di fasi fa u musu dini Gadu, söseei ku soni di bi pasa na awooten. Ma te a ta taki u soni di dee sabima öndösuku, nöö a ta kai ku dee soni dë. Boo taki u wan u dee soni dë.

Söwan 3500 jaa pasa, di Bëibel bi taki taa ’di goonliba an hëngi a na wan soni’ (Jöpu 26:7). Di soni aki an bi ta kai ku dee soni di sëmbë bi ta taki. De bi taki taa di goonliba dë a wata liba nasö taa wan gaan gindi logoso hën ta tja di goonliba. Söwan 1100 jaa baka di de bi sikifi di buku Jöpu, sëmbë bi ta si kuma an sa dë taa di goonliba dë a zengezenge, ma taa wan soni bi musu u dë di ta tjëën. A di jaa 1687, ufö wan womi de kai Isaac Newton bi öndösuku di soni dë, hën a ko si taa di goonliba dë a zengezenge, u di wan kaakiti de ta kai zwaartekracht, ta hoi ën. Di soni aki ta kai ku di soni di di Bëibel bi taki möön leki 3000 jaa a fesi!