1, 2. Andi Gadu bi du a di ten di pasa, nöö andi sö sëmbë u di ten aki sa ta hakisi deseei te de dë ku siki?

EE I bi siki wan gaan siki, nöö kandë i bi ta hakisi iseei taa: ’Mi o bëtë u?’ Nasö kandë wan famii fii nasö wan mati fii siki, nöö i ta hakisi iseei ee a o ko bëtë. An dë wan föutu soni ee u kë taa u ku dee sëmbë dee u lobi abi wan bunu gösöntu. A di Bëibel u ta lesi woto u sëmbë di bi siki, nöö de bi kë sabi ee de bi o ko bëtë. Wë Könu Ahasia, di womi mii di Akab pai ku Iseibëli, bi kë ko sabi ee a bi o bëtë u di a bi siki. Bakaten, Könu Bëni-Hadati u di köndë Silia bi ko siki, nöö hënseei bi kë ko sabi tu ee a bi o bëtë.—2 Könu 1:2; 8:7, 8.

² Di Bëibel ta piki u taa a di ten di pasa, Jehovah bi ta kula sëmbë a wan foombo fasi so juu, nöö a bi mbei dee tjabukama fëën weki sëmbë di bi dëdë tu (1 Könu 17:17-24; 2 Könu 4:17-20, 32-35) A di ten aki, so sëmbë di dë ku siki, ta hakisi deseei ee Gadu o du wan soni u kula de.

3-5. Andi Jehovah ku Jesosi sa du, nöö un hakisi woo go luku?

³ Jehovah abi di makiti u mbei wan sëmbë ko siki nasö u kula wan sëmbë di dë ku siki. A bi sitaafu so sëmbë u di a bi mbei de ko siki. Wan u de da di Falao di bi ta libi a di ten u Abahamu, nöö  bakaten a bi sitaafu di sisa u Mosesi de kai Melijam tu (Kenesesi 12:17; Nöbu 12:9, 10; 2 Samuëli 24:15). Söseei a bi ta mbei „peipei siki” kisi dee Isaëli sëmbë, te de an bi ta hoi deseei nëën (Detolonomi 28:58-61). So juu Jehovah bi ta tjubi dee sëmbë fëën u de an siki (Ëkisodesi 23:25; Detolonomi 7:15). A bi ta mbei so u de ko bëtë tu, te de bi siki. A bi kula Jöpu di a bi siki wan gaan siki, u te a bi kai dëdë.—Jöpu 2:7; 3:11-13; 42:10, 16.

⁴ U dë seiki taa Jehovah abi di makiti u mbei dee sëmbë dee dë ku siki ko bëtë. Jesosi seei sa mbei de ko bëtë tu. Di a bi dë a goonliba aki, a bi kula sëmbë di bi abi taku siki kuma kököbë ku pikimii siki. A bi ta kula bookowojoma ku sëmbë di bi lan. (Lesi Mateosi 4:23, 24; Johanisi 9:1-7.) Dee foombo soni dee Jesosi bi du aki, ta heepi u fuu ta mëni dee gaan bunu soni dee a o du da u a di njunjun goonliba. A di ten dë, „na wan hojo sëmbë o taki taa: ’Mi suwaki’”—Jesaaja 33:24.

⁵ Wë ee u ko siki wan gaan siki a di ten aki, nöö u sa dë ku di mëni taa Jehovah ku Jesosi o mbei u ko bëtë a wan foombo fasi ö? Andi u musu hoi a pakisei te u musu suku fasi u kula?

6. Andi di Bëibel bi taki u dee foombo soni di dee fesiten Keesitu sëmbë bi ta du?

⁶ A di ten u dee fesiten Keesitu sëmbë, Jehovah bi salufu dee Keesitu sëmbë ku di santa jeje fëën, nöö a bi da so u de di kaakiti u du foombo soni (Tjabukama 3:2-7; 9:36-42). Dee Keesitu sëmbë aki bi sa mbei sëmbë ko bëtë, söseei de bi sa fan peipei töngö (1 Kolenti 12:4-11). Ma bakaten de an bi sa du foombo soni möön, leti kumafa di Bëibel bi taki taa a bi o pasa (1 Kolenti 13:8). Fëën mbei a di ten aki, wa sa ta dë ku di mëni taa Gadu o mbei u ku dee sëmbë dee u lobi ko bëtë.

7. Unfa di tëkisi u Psalöm 41:3 sa da u degihati?

⁷ Ma ee i dë ku siki, Jehovah o da i kötöhati, söseei taa a o heepi i kumafa a bi heepi dee dinima fëën a di ten di pasa. Könu Dafiti bi sikifi taa: „Di sëmbë di ta heepi dee pooti sëmbë dë waiwai, Jehovah o heepi ën te fuka ta miti ën. Jehovah seei o tjubi ën, nöö a o mbei a dë a libi” (Psalöm 41:1, 2). Wë di soni di Dafiti taki aki, an bi kë taki taa ee wan bunuhati sëmbë u di ten dë bi libi bunu ku wan pootiwan, nöö an bi o dëdë nöiti möön. Ma unfa Jehovah bi o heepi wan bunuhati sëmbë? Wë Dafiti bi taki taa: „Jehovah o heepi ën te a dë ku siki kandikandi a bedi. Joo sölugu ën te a dë sikisiki a bedi” (Psalöm 41:3). Jehovah sabi un fuka ta miti dee dinima fëën, nöö an ta fëëkëtë de tu. A sa da de degihati ku köni. Jehovah mbei di sinkii u libisëmbë a sö wan fasi taa a sa kula hënseei.

8. Te u luku di soni di sikifi a Psalöm 41:4, nöö andi Dafiti bi hakisi Jehovah u du dëën di a bi siki wan gaan siki?

⁸ A Psalöm 41, Dafiti bi konda soni u di ten di a bi siki wan gaan siki, söseei fa a bi ta fii suwaki ku fa a bi dë ku bookohedi. A djei kuma a di ten dë di womi mii fëën Absalöm bi ta pooba u toon könu nëën kamian. Dafiti bi siki tee taa an bi sa tapa Absalöm. A bi sabi taa di duumi di a bi duumi ku Batiseiba, mbei soni an bi nango bunu a di wosudendu fëën (2 Samuëli 12:7-14). Wë andi Dafiti bi du? A bi begi taa: „Jehovah o, mi ta begi i, du mi wan bunu. Be mi ko bëtë baka, biga mi du zöndu” (Psalöm 41:4). Dafiti bi sabi taa Jehovah bi dëën paadon u di zöndu fëën, nöö a bi abi futoou a Gadu, taa a o heepi ën fa a bi dë ku siki dë. Ma Dafiti bi dë ku di mëni taa Jehovah o du wan foombo soni u kulëën u?

9. (a) Andi Jehovah bi du da Könu Esikia? (b) Andi Dafiti bi kë u Jehovah du dëën?

⁹ A dë sö tuu taa so juu Gadu ta mbei sëmbë  ko bëtë. Di Könu Esikia bi dë u dëdë, hën Jehovah mbei a ko bëtë. Hën Esikia libi 15 jaa möön (2 Könu 20:1-6). Dafiti an bi dë ku di mëni taa Jehovah o du wan foombo soni u mbei a ko bëtë. Ma a bi dë ku di mëni taa Gadu bi o heepi ën a di wan seei fasi fa Gadu bi o heepi „di sëmbë di ta heepi dee pooti sëmbë”. Dafiti ku Jehovah bi dë gaan mati. Fëën mbei Dafiti bi sa hakisi Jehovah faa dëën kötöhati, söseei faa heepi ën di a bi dë ku siki. A bi hakisi Jehovah tu faa mbei a ko bëtë. Useei sa hakisi Jehovah faa heepi u sö tu.—Psalöm 103:3.

10. Andi bi pasa ku Toofimusi ku Epafodisi, nöö andi u ta lei a dee soni dë?

¹⁰ A di ten u dee fesiten Keesitu sëmbë, na hii dee Keesitu sëmbë bi ta ko bëtë a wan foombo fasi, hii fa apösutu Paulosu ku woto sëmbë bi sa kula siki sëmbë. (Lesi Tjabukama 14:8-10.) Apösutu Paulosu bi kula di tata u Pubiisi, di wan fëbë ku wan taku siki bi kisi ën. Paulosu „begi dëën te a kaba, hën a nama maun nëën” (Tjabukama 28:8). Ma Paulosu an bi ta kula hii sëmbë di a bi sabi. Wan u dee mati fëën de kai Toofimusi, bi go ku ën di a bi go du di sëndëlengiwooko (Tjabukama 20:3-5, 22; 21:29). Di Toofimusi ko siki, nöö Paulosu an bi kulëën. Fëën mbei Toofimusi bi musu disa Paulosu, hën a bi fika a Milete u te a ko bëtë (2 Timoteo 4:20). Wan woto mati u Paulosu de kai Epafodisi, bi ko siki tu, nöö a bi fika piki nöö a bi dëdë. Ma di Bëibel an ta taki taa Paulosu bi kulëën.—Filipi 2:25-27, 30.

11, 12. Andi u sabi u Lukasi, nöö na un fasi a kan taa a bi heepi Paulosu?

¹¹ Lukasi bi dë wan data, nöö a bi nango a peipei kamian ku Paulosu, (Tjabukama 16:10-12; 20:5, 6; Kolosën 4:14). A kan taa a bi heepi Paulosu ku woto sëmbë te de bi siki, di de bi ta du di sëndëlengiwooko (Galasia 4:13). Kumafa Jesosi bi taki, ’wan sëmbë di siki, hën abi data fanöudu’.—Lukasi 5:31.

¹² Lukasi an bi dë wan sëmbë di bi ta da wotowan lai u di fasi fa de bi musu kula deseei nöö a kaba. Ma a bi kisi lei u toon wan data. Di Bëibel an ta taki naasë ku na un ten Lukasi bi kisi lei. Ma di Bëibel ta taki taa Lukasi bi manda odi a Paulosu da dee Keesitu sëmbë u Kolosën. Fëën mbei a sa kan taa Lukasi bi kisi lei a wan siköö a Laodisea ka sëmbë ta lei data wooko. Laodisea bi dë zuntu ku di köndë de kai Kolosën. Boiti di dë, di Lukasi bi sikifi di Bëibel buku Lukasi ku di buku Tjabukama, nöö a bi ta kai dee soni kumafa dee data ta kai de. U di a bi dë wan data, mbei a sikifi sömëni woto ka Jesosi bi kula sëmbë.

13. Andi u musu hoi a pakisei ufö u piki wan sëmbë un deesi a musu bebe, söseei andi u musu hoi a pakisei te u musu tei wan lai di nama ku di gösöntu fuu?

¹³ A di ten aki, na wan u dee baaa fuu sa du foombo wooko u kula sëmbë. Ma u di de kë heepi u, mbei so u de sa da u lai aluwasi wa hakisi de na wan soni. So juu dee lai di de ta da u, ta heepi u. Paulosu bi piki Timoteo taa a bi musu bebe pikisö win. Timoteo bi abi hati siki, nöö a kan taa a bi ko siki u di a bi bebe wata di an bi bunu u bebe. * (Luku di pisi a basu.) (Lesi 1 Timoteo 5:23.) Ma u musu ta köni te u ta da wotowan lai. Kandë wan baaa ta piki u taa u musu bebe wan deesi nasö u musu boi wan uwii bebe. Kandë a ta piki u tu taa u musu ta njan wan pei njanjan nasö taa wa musu ta njan so soni. Boiti di dë, a sa piki u taa di deesi bi heepi wan famii fëën di bi abi di wan seei siki. Ma na fëën mbei di deesi dë o heepi u tu. U musu hoi a pakisei taa hii fa sömëni sëmbë ta bebe wan deesi di ta heepi,  tökuseei a sa pasa taa di deesi dë an bunu da u.—Lesi Nöngö 27:12.

14, 15. (a) Un pei sëmbë u musu ta köni da? (b) Andi u sa lei u Nöngö 14:15?

¹⁴ Hii u tuu kë dë gösöntu fuu sa dë waiwai, söseei fuu sa wooko taanga da Jehovah. Ma u di u da zöndu libisëmbë, mbei wa sa tjubi useei da hii siki. Te u siki, nöö peipei soni dë di u sa du fuu sa ko bëtë, nöö u musu luku undi u de woo tei. Ma a tjali taa so sëmbë nasö so masikapei ta taki taa de feni deesi u kula di siki di u abi. De ta taki sö u di de kë puu möni a sëmbë sinkii. De sa taki taa sömëni sëmbë bi tei di deesi, hën de ko bëtë. Wë ee u siki, nöö woo kë pooba hii soni di sa mbei taa u fii möön bunu nasö di sa mbei taa u libi möön longi. Ma wa musu fëëkëtë di lai di sikifi a di Wöutu u Gadu, di ta taki taa: „Wan sëmbë di na abi öndöfeni ta biibi hii soni di a jei, ma wan köni sëmbë ta luku bunu ka a ta buta futu.”—Nöngö 14:15.

¹⁵ Ee u ta du soni a wan köni fasi, nöö wa o ta biibi hii soni, möönmöön ee di sëmbë di ta da u di lai an kisi lei u di soni di a ta piki u. Woo hakisi useei di soni aki: ’A piki mi taa di fitamini peiki aki ku di uwii aki, bi heepi sëmbë, nöö soni di de an bi ta njan bi heepi de tu. Ma mi dë seiki taa dee soni dë bi heepi de tuutuu ö? A kan taa a bi heepi woto sëmbë, ma unfa mi du sabi taa a o heepi mi? Kandë mi musu go öndösuku soni fëën möön fini ö, nasö mi musu go fan ku wan sëmbë di kisi lei u kula di siki di mi abi.’—Detolonomi 17:6.

16. Andi u musu hoi a pakisei te u musu luku un pei deesi woo tei te u suwaki?

¹⁶ Te u ta luku na un pei fasi u kë u data  öndösuku u, nasö un pei deesi u musu tei, nöö u musu dë ku „limbolimbo fusutan” nasö u musu du soni ku köni (Titusi 2:12, NW). U musu du soni ku köni, möönmöön ee di fasi fa data o öndösuku u nasö di deesi dë wan soni di wa bi jei soni fëën wan daka. Di sëmbë di u go suku heepi nëën, sa konda da u unfa de o du di öndösuku nasö unfa di deesi ta wooko u? Di soni di di sëmbë ta konda da u ta djei kuma an dë u futoou ö? Hia data dë di ta si taa di öndösuku dë, nasö di deesi dë sa kula sëmbë u? (Nöngö 22:29) Kandë wan sëmbë ta piki u taa de feni wan njunjun deesi a wan longi kamian, nöö data an sabi ën jeti. Ma soni dë di ta lei taa de feni di deesi dë tuutuu ö? So sëmbë sa da u deesi söndö u piki u andi dë nëën, nasö de sa begi kai wan taku jeje ufö de mbei di deesi. Di soni aki sa tja wan gaan hogi ko miti u. Hoi a pakisei taa Gadu ta bai u taa wa musu wooko ku soni di nama ku taku jeje nasö bonu soni.—Detolonomi 18:10-12; Jesaaja 1:13.

17. Andi da di soni di hii u tuu kë?

¹⁷ Di tii kulupu u dee Keesitu sëmbë u fesiten, bi manda wan biifi da dee baaa u dee peipei kemeente, u piki de taa de an musu du so soni. A kaba u di biifi, dee baaa u di tii kulupu bi sikifi taa: „Ee un hoi de fö wëti aki, nöö woon du bunu” (Tjabukama 15:29). A so töngö de puu di lasiti pisi u di tëkisi ko „Un musu dë bunu e!” Hii fa dee soni dee taki a kaba u di tëkisi da wan fasi u da adjoisi, tökuseei dee soni dee sikifi dë, ta mëni u taa an dë wan föutu soni ee u kë dë gösöntu.

18, 19. Andi da di soni di u sa dë ku di mëni fëën taa woo feni a di njunjun goonliba?

¹⁸ U di u da zöndu libisëmbë, mbei wa sa tjubi useei da hii siki. Nöö te u ta siki, wa ta hoi taa Jehovah o kula u a wan foombo fasi a di ten aki. Ma u sa ta wakiti di ten di dë a u fesi ta ko ka Gadu o kula u, nöö wa o ta siki möön. Apösutu Johanisi bi taki na Akoalimbo 22:1, 2 u di „wata u di libi u teego” ku di „Pau u di Libi u Teego” di o kula hii sëmbë. Di soni aki an ta taki u wan pei uwii di u sa boi bebe a di ten aki, nasö di u sa bebe a di njunjun goonliba di o sa kula u. Ma a ta taki u hii dee soni dee Jehovah ku Jesosi o du fuu sa libi u teego.—Jesaaja 35:5, 6.

¹⁹ U ta wakiti di ten ka woo feni gaan bunu seei. Ma nöunöu u sabi taa Jehovah lobi hiniwan fuu, söseei taa a ta fusutan unfa u ta fii te fuka ta miti u. Kuma Dafiti, useei dë seiki taa ee u ko siki, Jehovah an o disa u. Hii juu a o ta heepi dee sëmbë dee ta hoi deseei nëën.—Psalöm 41:12.