1. (a) Un wooko Gadu bi da Adam? (b) Nöö andi dee sëmbë u Gadu bi du ku di fan di de sa fan wan töngö?

JEHOVAH GADU da libisëmbë wan apaiti soni, hën da di fan di de sa fan wan töngö. Di Adam bi dë a di djai u Eden, hën Gadu bi dëën di wooko faa da hii dee mbeti tuu wan në. Adam bi da hiniwan u dee mbeti wan në di fiti de (Kenesesi 2:19, 20). Sensi di ten dë, hën dee sëmbë u Gadu ta tei di fan di de sa fan wan töngö, u gafa Jehovah, söseei u konda soni fëën da wotowan. A di ten fuu aki, dee sëmbë u Gadu ta tei di fan di de sa fan wan töngö, u puu di Bëibel buta ko a woto töngö, sö taa möön hia sëmbë sa ko sabi soni u Jehovah.

2. (a) Ku un soni di kulupu sëmbë di bi puu di Nyun-Grontapuvertaling bi ko a döö, bi wooko? (b) Andi woo lei a di woto aki?

² De puu dusudusu Bëibel buta ko a woto töngö, ma so u de, de puu ko soifi möön wotowan. Di kulupu sëmbë di bi puu di Nyun-Grontapuvertaling, fiti buka taa de o ta buta mëni a dii soni u de sa puu di Bëibel a wan soifi fasi. (1) De buta taa de o lesipeki di në u Gadu, söseei u toona sikifi di në fëën a hii dee kamian ka a bi sikifi a di Hebelejëntöngö ku di Giikitöngö. (Lesi Mateosi 6:9.) (2) De buta taa de o toona puu hiniwan wöutu buta ko leti kumafa de bi sikifi ën a di töngö di de bi sikifi ën fosu. Ka de an o sa du ën, nöö de o puu ën a sö wan fasi taa di bosikopu an tooka. (3) De buta taa de o sikifi soni a wan  fasi di an taanga u lesi, söseei di an taanga u fusutan. * (Luku di pisi a basu.) (Lesi Nehemia 8:8, 12.) Dee sëmbë dee bi puu di Nyun-Grontapuvertaling, bi wooko ku dee dii soni aki di de bi ta puu di Bëibel ko a möön leki 130 töngö. A di woto aki, woo lei unfa de bi wooko ku dee dii soni aki di de bi tooka wan tu soni a di Nyun-Grontapuvertaling u 2013. Söseei woo lei unfa woto baaa ku sisa di bi puu di Bëibel aki ko a woto töngö, bi wooko ku dee dii soni aki tu.

3, 4. (a) Naasë di Tetragrammaton dë u feni? (b) Andi sömëni sëmbë di ta puu Bëibel ko a woto töngö bi du ku di në u Gadu?

³ Di në u Gadu sikifi ku fö lëtë a Hebelejëntöngö, nöö de ta kai ën Tetragrammaton. U sa feni di Tetragrammaton aki a sömëni u dee awoo pampia ka de bi sikifi di Wöutu u Gadu a Hebelejëntöngö. Wan u de da dee awoo pampia lolu di de bi feni a di së u di Dëdë Ze. U sa feni di në u Gadu tu a so u dee awoo pampia di de toona sikifi ko a Giikitöngö, nöö de bi tei de puu a di Septuaginta. De bi sikifi dee soni aki söwan 200 jaa ufö de pai Keesitu, nöö baka söwan 100 jaa di Keesitu dëdë seei, sëmbë bi ta sikifi de jeti. A ta bigi da sömëni sëmbë taa di në u Gadu dë u feni sömëni pasi a dee awoo pampia ka de bi sikifi di Wöutu u Gadu.

⁴ A dë gbelingbelin u si taa di në u Gadu musu dë a di Bëibel. Ma sömëni sëmbë dee ta puu Bëibel ko a woto töngö an buta di në u Gadu a di Bëibel. Tu jaa baka di de bi tja di Nyun-Grontapuvertaling fu den Kresten Griki Buku fu Bijbel ko a döö, hën de tja di Bëibel de ta kai American Standard ko a döö. Di de bi tja di Bëibel aki ko a döö a di jaa 1901, nöö de bi sikifi di në u Gadu buta nëën, ma di Bëibel di de bi tja ko a döö a di jaa 1952 an bi abi di në u Gadu möön. Faandi mbei? Dee sëmbë dee bi puu di Bëibel aki bi ta si kuma „an bi fiti seepiseepi” u de sikifi di në u Gadu buta a di Bëibel. Sömëni sëmbë di bi puu di Bëibel ko a Ingisitöngö, söseei sëmbë di bi puu ën buta ko a woto töngö, an bi sikifi di në u Gadu buta a di Bëibel tu.

5. Faandi mbei di në u Gadu musu dë a di Bëibel?

⁵ A dë fanöudu taa dee sëmbë dee ta puu di Bëibel ko a woto töngö, toona buta di në u Gadu a di Bëibel ö? Wë aai! Jehovah, di Gadu di mbei sëmbë sikifi di Bëibel, kë taa sëmbë ko sabi di në fëën. Wan sëmbë di sa’ u puu buku ko a woto töngö, musu sabi andi di sëmbë di sikifi di buku kë faa musu sikifi, nöö a musu ta hoi di soni dë a pakisei te a o luku unfa a o sikifi wan soni, nasö andi a o sikifi. Sömëni tëkisi ta lei taa di në u Gadu da wan në di sëmbë musu sabi, söseei taa sëmbë  musu ta lesipeki di në fëën (Ëkisodesi 3:15; Psalöm 83:18; 148:13; Jesaaja 42:8; 43:10; Johanisi 17:6, 26; Tjabukama 15:14). Jehovah bi mbei dee sëmbë dee bi sikifi di Bëibel, sikifi di në fëën dusudusu pasi a dee awoo pampia lolu ka de bi sikifi di Wöutu u Gadu. (Lesi Ezekiëli 38:23.) Fëën mbei te dee sëmbë dee ta puu di Bëibel ko a woto töngö an ta buta di në u Gadu a di Bëibel, hën da de an ta lesipeki Jehovah.

6. Faandi mbei de bi buta di në u Gadu a sikisi kamian möön hia, di de bi toona tja di Nyun-Grontapuvertaling ko a döö?

⁶ A di ten aki u ta si taa a dë fanöudu seei fuu wooko ku di në u Jehovah. Di në u Gadu dë u feni 7216 pasi a di Nyun-Grontapuvertaling u di jaa 2013. A di Bëibel aki de buta di në u Gadu sikisi pasi möön hia. A feifi u dee tëkisi aki de bi buta di në u Gadu u di de bi feni dee tëkisi aki a dee awoo pampia lolu di de bi feni a di së u di Dëdë Ze. * (Luku di pisi a basu.) Dee feifi tëkisi aki da 1 Samuëli 2:25; 6:3; 10:26; 23:14, 16. Di u sikisi tëkisi da Kuutuma 19:18. De bi buta di në u Gadu a di tëkisi aki u di de bi toona öndösuku dee awoo pampia ka de bi sikifi di Bëibel.

7, 8. Andi di në Jehovah kë taki?

⁷ Dee tuutuu bakama u Keesitu ta si taa a dë fanöudu u ko fusutan andi di në u Gadu kë taki tuutuu. Di në fëën kë taki „A ta mbei soni ko dë”. * (Luku di pisi a basu.) A di ten di pasa, u bi lo’ u wooko ku di tëkisi u Ëkisodesi 3:14, u lei a dee buku fuu andi di në u Gadu kë taki. Di tëkisi ta taki taa: „Mi sa dë andi mi kë ko dë.” Di Bëibel di de bi tja ko a dou a di jaa 1984 ta taki taa Jehovah seei ta toon hiniwan soni di a kë, faa sa du dee soni dee a abi a pakisei. * (Luku di pisi a basu.) Ma di Bëibel di de tja ko a döö a di jaa 2013 ta taki taa: „Di në u Jehovah sa kë taki di soni dë, ma an kë taki nöö taa a ta ko dë di soni di a kë ko dë. A kë taki tu taa a ta mbei dee soni dee a mbei ko dë hiniwan soni di a kë, sö taa di kë fëën sa pasa.”

⁸ Jehovah ta mbei dee soni dee a mbei, du hiniwan soni di a kë u de du. Gadu bi mbei Noa mbei wan ark. Gadu bi mbei Bezalijëli ko toon wan sëmbë di sa’ u tëmbë, nöö a bi mbei Gidion ko dë wan womi di bi sa’ u feti. Söseei a bi mbei Paulosu toon wan sëndëlengi. Di në u Gadu kë taki wan apaiti soni da dee sëmbë fëën. Fëën mbei di kulupu sëmbë di sikifi di Nyun-Grontapuvertaling bi buta di në u Gadu a di Bëibel.

9. Faandi mbei di puu di de bi musu puu di Bëibel buta ko a woto töngö bi dë wan gaan fanöudu soni seei?

 ⁹ Dee sëmbë dee ta puu Bëibel ko a woto töngö, an ta sikifi di në u Gadu buta a di Bëibel sö möön. Ka u de du sö, nöö de ta buta „Masa” nasö de ta buta di në u wan gadu u di köndë u de. Di soni aki da wan u dee fanöudu soni di mbei taa dee baaa u di Tii Kulupu, ko fusutan taa sëmbë u hii nasiön musu abi wan Bëibel di ta lesipeki di në u Gadu. (Lesi Maleaki 3:16.) Te kuma tide, u ta lesipeki di në u Jehovah ku di Nyun-Grontapuvertaling di de puu ko a 130 töngö.

10, 11. Andi da wan tu soni di bi taanga, di de bi ta puu di Nyun-Grontapuvertaling ko a woto töngö?

¹⁰ Sömëni soni bi ta taanga di de bi ta puu di Nyun-Grontapuvertaling di dë a Ingisitöngö buta ko a woto töngö. Di Ingisitöngö Bëibel bi wooko ku di Hebelejën wöutu „Sjeol” a di tëkisi u Peleikima 9:10, söseei a woto tëkisi tu. Di wöutu aki bi dë u feni a woto Bëibel di de bi puu ko a Ingisitöngö tu. Ma de an bi sa wooko ku di wöutu aki a so töngö, u di dee sëmbë dee ta fan dee töngö dë an bi sabi di Hebelejën wöutu „Sjeol”. Di wöutu Sjeol an bi dë u feni a dee wöutu buku u dee töngö dë, nöö so sëmbë bi ta mëni taa a bi dë di në u wan kamian. Dee soni aki wë mbei taa de bi da dee sëmbë dee bi ta puu di Bëibel ko a Ingisitöngö pasi u de puu di Hebelejën wöutu „Sjeol” ku di Giiki wöutu „Hades”, buta ko „Geebi”. Di fasi fa de bi puu ën aki bi dë soifi, nöö an bi taanga u fusutan.

¹¹ Di Hebelejën wöutu nefesj ku di Giiki wöutu psuke di u puu ko „sili”, bi taanga u puu ko a so töngö. A dee töngö aki di wöutu „sili” kë taki wan jeje nasö wan akaa di ta kumutu a wan sëmbë sinkii te a dëdë. U di dee sëmbë dee ta puu di Bëibel buta ko a woto töngö an bi kë u sëmbë fusutan di soni aki a wan föutu fasi, mbei de bi puu di wöutu „sili” a wan fasi di ta mbei sëmbë fusutan andi di wöutu kë taki tuutuu. De an bi wooko ku di wöutu sili, ma de bi wooko ku wöutu kuma sëmbë, mbeti nasö libi. De taki soni u dee Hebelejën wöutu ku dee Giiki wöutu a basu u dee bladsëidë u di Bëibel, sö taa dee Bëibel tëkisi an taanga u lesi, söseei taa de an taanga u fusutan tu.

12. Andi da dee soni di de bi tooka möön a di Nyun-Grontapuvertaling di de bi tja ko a döö a di jaa 2013?

¹² Dee soni di dee sëmbë dee ta puu buku bi hakisi, bi lei taa soni bi sa dë a woto Bëibel tëkisi di an bi dë gbelingbelin u fusutan. Fëën mbei a wajamaka-liba u di jaa 2007, di Tii Kulupu da pasi taa de sa tooka soni a di Ingisitöngö Bëibel. Di kulupu sëmbë aki di bi ta puu di Bëibel ko a Ingisitöngö, bi öndösuku dusudusu u dee soni di dee baaa ku dee sisa dee ta puu Bëibel ko a woto töngö bi hakisi. De bi tooka soni di de bi ta taki a di awoo Ingisitöngö buta ko kumafa sëmbë ta fan a di ten aki. Fëën mbei di Bëibel bi ko dë wan buku di an taanga u lesi, söseei di an taanga u fusutan, nöö a bi ko dë soifi. Woto Bëibel di de bi puu ko a woto töngö seei, bi heepi de u de puu di Bëibel ko a Ingisitöngö möön bunu.—Nöngö 27:17.

13. Unfa sömëni sëmbë bi fii di de bi tja di Nyun-Grontapuvertaling ko a döö a di jaa 2013?

¹³ Unfa sömëni sëmbë bi fii di de bi tja di Nyun-Grontapuvertaling di dë a Ingisitöngö ko a döö? Dee baaa ku dee sisa fuu bi manda dusudusu biifi da di hedikantoo u Jehovah Kotoigi di dë a Brooklyn, New York, u lei taa de tei ën u bigi seei. Sömëni u de bi ta fii kumafa wan sisa bi taki. A bi taki taa: „Di Bëibel dë kuma wan këdë di fuu ku gaan diidii soni kuma djamanti nasö goutu soni. Te i ta lesi di Wöutu u Jehovah a di Nyun-Grontapuvertaling di de tja ko a döö a di jaa 2013, nöö a dë kuma te i ta luku hiniwan u dee diidii soni aki finifini, ta luku fa de mbei, fa de ta koti faja, ku fa de hanse tjika. Di Bëibel aki an taanga u fusutan, nöö a bi heepi mi u ko dë möön gaan mati ku  Jehovah. Di Bëibel mbei mi si Jehovah kuma wan tata di ta panjan m’ hoi, hii fa a ta lesi dee wöutu fëën da mi, nöö de ta da mi kötöhati.”

14, 15. Unfa sëmbë ta fii, u di de feni di Nyun-Grontapuvertaling a di töngö u de?

¹⁴ Dee sëmbë dee ta fan woto töngö boiti di Ingisitöngö, seei ta tei di Nyun-Grontapuvertaling aki u bigi. Wan womi di ta libi a di foto Sofia, di dë a di köndë de kai Bulgalia, bi taki u di Bëibel di de puu ko a Bulgaliatöngö taa: „Mi bi lesi di Bëibel sömëni pasi. Nöiti mi bi lesi wan Bëibel di an bi taanga u fusutan sö wan daka, söseei ka dee soni dee i ta lesi ta dou i hati sö.” Sö nöö wan sisa di ta libi a di köndë de kai Albania bi taki tu. A taki taa: „Di Wöutu u Gadu suti u jei a di Albaniatöngö! A dë wan gaandi di u abi taa Jehovah sa fan ku u a di töngö fuu!”

¹⁵ A sömëni köndë di Bëibel dii seei, nöö a taanga u feni tu. Ee i abi wan Bëibel, nöö a dë wan gaan bunu di i feni dë! Dee baaa u Luwanda bi taki taa: „Wan hii pisiten, sömëni sëmbë di de bi ta lei soni u Bëibel an bi nango a fesi a di biibi, u di de an bi abi wan Bëibel. De an bi abi di möni u bai di Bëibel u di keiki u di köndë dë. Söseei de an bi ta fusutan andi so u dee tëkisi kë taki.” Di de ko feni di Nyun-Grontapuvertaling a di töngö u de, hën wan baaa ku hën mujëë ku dee fö mii u de, bi taki taa: „U ta da Jehovah tangi, söseei u ta da di köni saafu di dë u futoou tangi tu, u di de da u di Bëibel aki. U da gaan pooti sëmbë, nöö wa bi abi möni u bai Bëibel da hiniwan sëmbë u di wosudendu. Ma nöunöu hiniwan fuu abi wan Bëibel. U ta lei Jehovah taa u dë ku tangi, u di u ta lesi di Bëibel makandi hiniwan daka.”

16, 17. (a) Andi Jehovah kë u dee sëmbë fëën du? (b) Andi u musu ta du nöömö?

¹⁶ A di ten di ta ko, di Nyun-Grontapuvertaling o dë u feni a möön hia töngö. Saatan ta mbei möiti u tapa di wooko aki. Ma u sabi taa Jehovah kë taa hii dee sëmbë fëën haikëën. Fëën mbei a ta fan ku de a wan fasi di an taanga u fusutan, nasö a wan töngö di de sa fusutan. (Lesi Jesaaja 30:21.) Abiti möön „di goonliba o fuu ku di lei u Jehovah leti kumafa wata fuu ze”.—Jesaaja 11:9.

¹⁷ Boo ta wooko nöömö ku hiniwan kado di Jehovah da u. Wan u dee kado aki da di Nyun-Grontapuvertaling aki di ta gafa di në u Gadu. Be Jehovah ta fan ku i hiniwan daka, u di joo ta lesi di Wöutu fëën. A sa haika hii dee begi fuu. Di fan di woo ta fan ku Jehovah, söseei di fan di a o ta fan ku u, o heepi u fuu ko sabi ën möön bunu, nöö möönmöön woo ko ta lobi ën tu.—Johanisi 17:3.