Go na content

Go na table of contents

A Bosroiti fu Yehovah fu Krutu den Nâsi

A Bosroiti fu Yehovah fu Krutu den Nâsi

Kapitel Tinafeifi

A Bosroiti fu Yehovah fu Krutu den Nâsi

Yesaya 14:24–19:25

1. Sortu sani di meki bekènti fu krutu Asiria, Yesaya e skrifi?

YEHOVAH kan gebroiki den nâsi fu gi a pipel fu en trangaleri fu a godelowsu fasi fu den. Ala di dati de so, toku a no e gi den nâsi dati pardon fu na ogri-ati fasi fu den di no de fanowdu, a bigimemre fu den èn a feantifasi di den abi gi a tru anbegi. Dati meki langa ten na fesi a e meki Yesaya skrifi „a boskopu fu warskow Babilon” (Yesaya 13:1). Ma Babilon na wan kefar di musu kon ete. Na ini a ten fu Yesaya, Asiria e kwinsi a pipel di Gado ben meki wan frubontu nanga den. Asiria e pori a noordsei kownukondre Israèl èn e pori wan bigi pisi fu Yuda. Ma a fektori fu Asiria no de fu wan langa ten. Yesaya e skrifi: „Yehovah fu den legre sweri, taki: ’Fu tru, neleki fa mi ben abi na prakseri, na so a musu pasa . . . so taki mi kan broko na Asiriasma na ini a kondre fu mi èn so taki mi kan trapu en masi na tapu den eigi bergi fu mi; èn so taki a tyatyari fu en trutru kan komoto na den tapu èn so taki srefi a lai fu en kan komoto na a skowru fu den’” (Yesaya 14:24, 25). Syatu baka te Yesaya e taki a profeititori disi, dan Yehovah e puru Asiria di de wan kefar gi Yuda.

2, 3. (a) Na tapu suma Yehovah e langa na anu fu en na ini owruten? (b) San a wani taki dati Yehovah e langa na anu fu en na tapu „ala den nâsi”?

2 Ma fa a de nanga tra nâsi di de feanti fu a pipel di Gado ben meki wan frubontu nanga den? Den musu kisi krutu tu. Yesaya e fruklari: „Disi na a bosroiti di a teki fu krutu a heri grontapu, èn disi na a anu di a e langa na tapu ala den nâsi. Bika Yehovah fu den legre srefi teki a bosroiti, èn suma kan tapu en? Èn na anu fu en na a wan di a langa, èn suma kan meki en drai baka?” (Yesaya 14:26, 27) A „bosroiti” fu Yehovah na a fasti bosroiti di a teki, a komando fu en (Yeremia 49:20, 30). Na „anu” fu Gado na a krakti di a gebroiki. Na ini den lasti vers fu Yesaya kapitel 14 èn na kapitel 15 te go miti 19, Yehovah e bosroiti fu krutu Filistia, Moab, Damaskus, Etiopia nanga Egipti.

3 Ma Yesaya e taki dati Yehovah e langa na anu fu en na tapu „ala den nâsi”. Fu dati ede, ala di den profeititori disi fu Yesaya e kon tru fosi na ini owruten, toku te yu luku en bun, den abi fu du nanga „a ten fu a kaba” tu te Yehovah e langa na anu fu en na tapu ala den kownukondre fu grontapu (Danièl 2:44; 12:9; Romesma 15:4; Openbaring 19:11, 19-21). Langa ten na fesi kaba, na almakti Gado, Yehovah, e tyari a bosroiti fu en kon na krin nanga frutrow. No wan sma kan drai na anu fu en baka di a e langa.​—Psalm 33:11; Yesaya 46:10.

„Wan Sneki Di Gersi Faya èn Di E Frei” Feti Nanga Filistia

4. San na wan tu finifini tori fu a boskopu fu warskow di Yehovah abi gi Filistia?

4 Yehovah e poti prakseri na den Filistiasma fosi. „Na ini a yari di Kownu Akas dede, a boskopu disi fu warskow Filistia ben gi: ’No prisiri, o Filistia, no wan fu yu, soso fu di a tiki fu a sma di ben naki yu, kon broko. Bika wan takru sneki sa komoto na ini a rutu fu a sneki, èn a froktu fu en sa de wan sneki di gersi faya èn di e frei.’”—Yesaya 14:28, 29.

5, 6. (a) Na sortu fasi Usia ben de leki wan sneki gi den Filistiasma? (b) San Hiskia e sori taki a de gi Filistia?

5 Kownu Usia ben tranga nofo fu tapu a de di Filistia ben de wan kefar (2 Kroniki 26:6-8). Gi den Filistiasma, a ben de leki wan sneki, èn a tiki fu en ben tan naki a birtikondre dati di no ben sori switifasi. Baka di Usia dede — ’a tiki fu en ben broko’ — a getrow Yotam ben tiri, ma „a pipel ben e handri na wan takru fasi ete”. Baka dati, Akas ben tron kownu. A situwâsi ben kenki, èn den srudati fu den Filistiasma ben man broko go na ini Yuda (2 Kroniki 27:2; 28:17, 18). Ma now a situwâsi e kenki baka. Na ini 746 b.G.T., Kownu Akas dede èn a yongu Hiskia tron kownu. Efu den Filistiasma e denki taki sani sa go doro gi a bun fu den, dan den kori den krabuyasi srefisrefi. A kon na krin taki Hiskia de wan feanti di kan kiri sma. Hiskia, wan bakapikin fu Usia (a „froktu” fu a „rutu” fu en), de leki „wan sneki di gersi faya èn di e frei”. A e go kefalek esi na a feti èn e naki kefalek gaw. A bakapisi de wan srapu pen, neleki a e sutu den sma di a e naki, nanga vergif.

6 Disi na wan yoisti fasi fu taki fu a nyun kownu. „Na [Hiskia] ben naki den Filistiasma trowe te na Gasa srefi èn so srefi den kontren fu en” (2 Kownu 18:8). Akruderi den tori fu Kownu Sanherib fu Asiria, dan den Filistiasma kon na ondro a tiri fu Hiskia. „Den mofinawan” — a kownukondre Yuda di kon swaki — abi seikerfasi èn furu materia sani, ala di Filistia e pina fu angriten.​—Leisi Yesaya 14:30, 31.

7. Sortu fruklari di e sori a bribi fu en, Hiskia musu gi den ambasadoro di de na ini Yerusalem?

7 A gersi leki ambasadoro de na ini Yuda — kande den e suku fu wroko makandra nanga Yuda fu feti nanga Asiria. San Hiskia musu taigi den? „Sortu piki ibriwan sma sa gi den boskopuman fu a nâsi?” ¿Hiskia musu suku seikerfasi na tra kondre di wani wroko makandra nanga en? ¡Nôno! A musu taigi den boskopuman: „Yehovah srefi poti a fondamenti fu Sion, èn . . . den wan fu a pipel fu en di e pina, sa suku kibri na en” (Yesaya 14:32). A kownu musu frutrow dorodoro tapu Yehovah. A fondamenti fu Sion steifi. A foto sa tan leki wan kibripresi gi a kefar di e kon fu Asiria.​—Psalm 46:1-7.

8. (a) Fa wan tu nâsi na ini a ten disi de leki Filistia? (b) San Yehovah du fu yepi a pipel fu en na ini a ten disi, soleki fa a ben du na ini owruten?

8 Neleki Filistia, na so wan tu nâsi na ini a ten disi e gens den anbegiman fu Gado na wan ogri-ati fasi. Den ben poti Kresten Kotoigi fu Yehovah na ini strafu-oso èn na ini strafuman kampu. Den ben tapu a wroko fu den Kotoigi. Sma ben kiri furu fu den. Gensman e tan „du a sili fu a regtfardiki sma bun furu ogri” (Psalm 94:21). A kan gersi gi den feanti fu a Kresten grupu disi leki den de „mofina” èn „pôti”. Ma nanga a yepi fu Yehovah, den abi furu na yeye fasi, ala di den feanti fu den e pina fu angriten (Yesaya 65:13, 14; Amos 8:11). Te Yehovah e langa na anu fu en na tapu den disiten Filistiasma, dan den „mofinawan” disi sa de ini seikerfasi. Pe? Te den e moksi densrefi nanga „na osofamiri fu Gado”, di Yesus na a steifi fondamenti ukuston fu dati (Efeisesma 2:19, 20). Èn den sa de na ondro a kibri fu „Yerusalem di de na hemel”, a Kownukondre fu Yehovah di de na hemel, di abi Yesus Krestes leki Kownu.​—Hebrewsma 12:22; Openbaring 14:1.

Den Meki Moab Tan Tiri

9. Suma kisi a tra boskopu fu warskow, èn fa a kon na krin taki a pipel disi de wan feanti fu a pipel fu Gado?

9 Wan tra birtikondre fu Israèl — Moab — de na owstusei fu a Dede Se. Tra fasi leki den Filistiasma, den Moabsma abi wan famiri banti nanga Israèl, fu di den de bakapikin fu Lot, a neef fu Abraham (Genesis 19:37). Ala di den abi a famiri banti dati, toku Moab abi a nen taki a de ini feantifasi nanga Israèl. Fu eksempre, na ini a ten fu Moses, a kownu fu Moab ben yuru a profeiti Bileam èn a ben howpu taki Bileam ben sa fluku den Israèlsma. Di Bileam no ben man du dati, dan Moab ben gebroiki hurudu nanga na anbegi fu Bâ-al fu kisi Israèl (Numeri 22:4-6; 25:1-5). ¡A no de fu fruwondru fu dati ede taki now Yehovah e meki Yesaya skrifi „a boskopu fu warskow Moab”!​—Yesaya 15:1a.

10, 11. San o pasa nanga Moab?

10 Yesaya e taki a profeititori fu krutu den furu foto nanga presi na Moab, so srefi Ar, Kir (noso Kir-hariset) nanga Dibon (Yesaya 15:1b, 2a). Den Moabsma sa sari fu den krentikuku fu Kir-hariset. Kande a de wan prenspari sani di a foto meki (Yesaya 16:6, 7). Sibma nanga Yaser, di sma sabi heri bun fu den droifi di den kweki, den sa naki trowe (Yesaya 16:8-10). Eglat-selisia, di a nen fu en kande wani taki „Wan Yongu Kaw fu Dri Yari”, sa de leki wan steifi yongu kaw di e bari na wan sari fasi fu frede ede (Yesaya 15:5). A grasi fu a kondre sa kon drei, ala di den „watra fu Dimon” e kon furu nanga brudu fu di den kiri den Moabsma. Den „watra fu Nimrim” sa tron „soso drei sabana”, na wan agersi fasi noso na wan trutru fasi — kande fu di den legre fu a feanti e tapu den watra fu den meki a no lon.​Yesaya 15:6-9.

11 Moabsma sa tai den mindribere nanga saka; dati na a rowkrosi. Den sa krebi den ede fu den fu prenki syen nanga sari. Den barba fu den sa ’koti puru’ fu sori taki den e sari srefisrefi èn taki den kisi bigi syen (Yesaya 15:2b-4). Yesaya srefi, di de seiker taki Yehovah sa tyari den krutu disi kon, e firi bigi sari. Neleki fa den snaar fu wan harpu e seki, na so den inibere fu en e sari fu a boskopu fu helu di a gi fu krutu Moab.​Yesaya 16:11, 12.

12. Fa den wortu di Yesaya ben taigi Moab ben kon tru?

12 O ten a profeititori disi sa kon tru? Heri esi. „Disi na a wortu di Yehovah ben taki fu Moab fositen. Èn now Yehovah taki: ’Na ini dri yari, akruderi den yari fu wan wrokoman di sma yuru, a glori fu Moab musu kisi syen tu nanga furu bruya fu ibri sortu, èn den wan di tan abra sa de wan pikin grupu nomo, den no tranga’” (Yesaya 16:13, 14). Akruderi a sani disi, a sabidensi fu owruten sani e buweisi taki na ini a di fu aiti yarihondro b.G.T., Moab ben pina srefisrefi èn furu fu den presi fu en ben kon de sondro sma na ini. Tiglat-pileser III ben kari Salamanu fu Moab leki wan fu den tiriman di ben pai en edemoni. Sanherib ben kisi edemoni fu Kamusunadbi, kownu fu Moab. Esar-hadon nanga Asurbanipal, kownu fu Asiria, ben taki fu Kownu Musuri nanga Kownu Kamasaltu fu Moab leki sma di de na ondro a tiri fu den. Furu yarihondro pasa kaba, den Moabsma no ben de moro leki wan pipel. Sma ben feni sani di tan abra fu foto di den denki taki den na sani fu Moabsma. Ma te so fara furu krinkrin buweisi fu a feanti disi fu Israèl di wan ten ben tranga, no diki puru na ini a doti.

A Disiten „Moab” E Kisi Pori

13. Sortu organisâsi na ini a ten disi wi kan teki gersi Moab?

13 Na ini a ten disi wan organisâsi de na heri grontapu di de a srefi leki Moab fu owruten. Dati na Krestenhèit, a moro prenspari pisi fu „Babilon a Bigiwan” (Openbaring 17:5). Den sma fu Moab nanga Israèl ben de bakapikin fu Tera, a tata fu Abraham. Na a srefi fasi Krestenhèit e taki, neleki a gemeente fu salfu Kresten na ini a ten disi, dati a rutu fu den komoto na a fosi yarihondro Kresten gemeente (Galasiasma 6:16). Ma Krestenhèit — neleki Moab — kruka èn e horibaka gi hurudu na yeye fasi èn gi na anbegi fu tra gado, boiti a wán tru Gado, Yehovah (Yakobus 4:4; 1 Yohanes 5:21). Leki wan grupu, den fesiman fu Krestenhèit e gens den wan di e preiki a bun nyunsu fu a Kownukondre.​—Mateus 24:9, 14.

14. Sortu howpu de gi ibri memre fu a disiten „Moab”, ala di Yehovah e bosroiti fu krutu na organisâsi dati?

14 Te fu kaba Moab ben tan tiri. A srefi sani o pasa nanga Krestenhèit. Yehovah sa gebroiki wan disiten prenki fu Asiria fu meki a pori Krestenhèit (Openbaring 17:16, 17). Ma howpu de gi sma di de na ini a disiten „Moab”. Ala di a e taki profeititori ete di abi fu du nanga Moab, Yesaya e taki: „Na ini lobi bun-ati wan kownusturu sa poti steifi trutru; èn wan sma musu sidon na en tapu ini trufasi na ini a tenti fu David, ala di a e krutu sma èn e suku retidu èn e du sani na ini regtfardikifasi wantewante” (Yesaya 16:5). Na ini 1914, Yehovah ben poti a kownusturu fu Yesus steifi, wan Tiriman na ini a lin fu Kownu David. A kownuwroko fu Yesus na wan fasi fa Yehovah e sori a lobi bun-ati fu En. Leki wan kontru fu a frubontu di Gado meki nanga Kownu David, a kownuwroko dati sa tan fu têgo (Psalm 72:2; 85:10, 11; 89:3, 4; Lukas 1:32). Furu safri-atisma gowe libi a disiten „Moab” èn saka densrefi na ondro Yesus so taki den kan kisi libi (Openbaring 18:4). ¡A e gi den wan disi trowstu trutru fu sabi taki Yesus sa ’tyari kon na krin gi den nâsi san na retidu’!​—Mateus 12:18; Yeremia 33:15.

Damaskus E Tron wan Brokopresi Di E Pori Gowe

15, 16. (a) Na sortu fasi Damaskus nanga Israèl e feti nanga Yuda, èn san na a bakapisi gi Damaskus? (b) Suma so srefi kisi a boskopu fu warskow di Damaskus kisi? (c) San Kresten na ini a ten disi kan leri fu na eksempre fu Israèl?

15 Baka dati, Yesaya e skrifi „a boskopu fu warskow Damaskus”. (Leisi Yesaya 17:1-6.) Damaskus, di de na noordsei fu Israèl, de „na ede fu Siria” (Yesaya 7:8). Na a ten te Kownu Akas fu Yuda e tiri, dan Resin fu Damaskus makandra nanga Peka fu Israèl e broko go nanga tranga na ini Yuda. Ma fu di Akas aksi en, meki Tiglat-pileser III fu Asiria e feti nanga Damaskus, e wini en èn e tyari furu sma di e libi drape, go na ini katibo. Baka dati Damaskus no de wan kefar moro gi Yuda.​—2 Kownu 16:5-9; 2 Kroniki 28:5, 16.

16 Kande fu di Israèl e wroko makandra nanga Damaskus, meki a boskopu fu Yehovah fu warskow Damaskus abi so srefi krutu na ini di a sa tyari kon na tapu a noordsei kownukondre di no de getrow (Yesaya 17:3-6). Israèl sa tron leki wan gron na kotiten nanga pikinso siri-nyanyan noso leki wan olijfbon pe sma seki moro furu fu den olijf puru fu den taki (Yesaya 17:4-6). ¡Dati na wan seryusu eksempre gi den wan di e gi densrefi abra na Yehovah! A e fruwakti taki sma e gi densrefi na ini a dini fu en wawan èn a e teki soso santa diniwroko di komoto na wan opregti ati. Èn a no wani si den wan na ai di abi feantifasi gi den brada fu den.​—Exodus 20:5; Yesaya 17:10, 11; Mateus 24:48-50.

Frutrow Dorodoro Tapu Yehovah

17, 18. (a) San son sma na ini Israèl e du te den e yere den boskopu fu Yehovah fu warskow sma, ma san moro furu fu den sma e du? (b) Fa sani di e pasa na ini a ten disi gersi sani di ben pasa na ini a ten fu Hiskia?

17 Now Yesaya e taki: „Na a dei dati a sma fu grontapu sa luku a Mekiman fu en, èn den eigi ai fu en sa luku a Santawan fu Israèl srefi nanga fruwondru. Èn a no sa luku den altari, a wroko fu den anu fu en; èn a no sa luku nanga fruwondru na den sani di den finga fu en meki, no na den santa postu noso na den switismeri-tafra” (Yesaya 17:7, 8). Iya, son wan na ini Israèl e poti prakseri na a boskopu fu Yehovah fu warskow sma. Fu eksempre, te Hiskia e seni wan kari go na den sma di e libi na Israèl fu hori a Paskafesa makandra nanga Yuda, dan son Israèlsma e teki a kari dati èn e teki waka go na zuidsei fu moksi densrefi nanga den brada fu den na ini a soifri anbegi (2 Kroniki 30:1-12). Toku moro furu fu den sma di e libi na ini Israèl e spotu den boskopuman di e tyari a kari kon. A kondre fadon komoto na bribi èn den no man kon bun baka. Fu dati ede, a bosroiti fu Yehovah fu krutu en, e kon tru. Asiria e pori den foto fu Israèl. A kondre e tron wan busibusi èn den weigron no e gi nyan.​—Leisi Yesaya 17:9-11.

18 Fa a de na ini a ten disi? Israèl ben de wan nâsi di ben fadon komoto na bribi. Fu dati ede, a fasi fa Hiskia ben pruberi fu yepi sma na ini a nâsi dati fu drai go baka na a tru anbegi, e memre wi fa tru Kresten na ini a ten disi e pruberi fu yepi sma di de na ini na organisâsi fu Krestenhèit di fadon komoto na bribi. Sensi 1919, boskopuman fu „na Israèl fu Gado” go na Krestenhèit èn e gi sma a kari fu teki prati na a soifri anbegi (Galasiasma 6:16). Moro furu fu den weigri fu du dati. Furu fu den spotu den boskopuman. Ma son wan fu den teki a kari. Nownow milyunmilyun fu den de, èn den e prisiri fu ’luku a Santawan fu Israèl nanga fruwondru’ èn fu kisi leri fu en (Yesaya 54:13). Den no e anbegi moro na den altari di no de santa. Den no e gi densrefi moro na ini a dini fu gado di libisma meki èn den no e frutrow tapu den moro. Fayafaya den e go anbegi Yehovah (Psalm 146:3, 4). Neleki Mika di ben de fu a ten fu Yesaya, ibriwan fu den e taki: „Fu mi sei, mi sa tan fruwakti Yehovah. Mi sa sori taki mi e tan wakti a Gado fu mi frulusu. A Gado fu mi sa arki mi.”​—Mika 7:7.

19. Suma Yehovah sa gi piri-ai, èn san disi sa wani taki gi den?

19 ¡Dati de trutru heri tra fasi leki den sma di frutrow tapu libisma di man dede! Furu kefalek ogri di sma e du nanga tranga èn bruya e trobi libisma na ini den lasti dei disi. ’A se’ fu libisma di bruya èn di e opo densrefi teige makti, e sutu faya gi sma fu no de tevrede èn fu tyari wan kenki kon na ini a politiek seti fu a kondre fu den (Yesaya 57:20; Openbaring 8:8, 9; 13:1). Yehovah sa „piri-ai gi” na ipi sma disi di e meki babari. A Kownukondre fu en na hemel sa pori ibri organisâsi nanga sma di e meki trobi kon, èn den sa „lon gowe farawe . . . neleki fa wan bigi winti e wai wan draiwinti fu maka”.​—Yesaya 17:12, 13; Openbaring 16:14, 16.

20. Sortu frutrow tru Kresten abi ala di den nâsi e „fufuru” den?

20 San na a bakapisi? Yesaya e taki: „Na netiten, we, ¡luku! wantronso frede de. Bifo a mamanten — a no de moro. Disi na a pisi di den wan di e fufuru wi musu kisi, èn a lot di de fu den wan di e fufuru wi” (Yesaya 17:14). Furu sma e fufuru a pipel fu Yehovah, èn e handri nanga den na wan ogri-ati fasi èn sondro lespeki. Fu di tru Kresten no de wan pisi fu den moro bigi kerki fu grontapu èn no wani de wan pisi fu den, meki sma di e krutu trawan sondro reide nanga fayafaya gensman e si den leki wan makriki grupu di den kan kisi. Ma a pipel fu Gado abi a frutrow taki a „mamanten” te den banawtu fu den sa kaba, e kon krosibei esi-esi.​—2 Tesalonikasma 1:6-9; 1 Petrus 5:6-11.

Etiopia E Tyari wan Presenti Kon gi Yehovah

21, 22. Sortu tra nâsi e kisi wan boskopu fu warskow taki a o kisi krutu, èn fa den wortu fu Yesaya di a skrifi na ondro a krakti fu a santa yeye, e kon tru?

21 Na seiker tu okasi, Etiopia, di de na zuidsei fu Egipti, ben de na ini wan srudatifeti nanga Yuda (2 Kroniki 12:2, 3; 14:1, 9-15; 16:8). Now Yesaya e taki na fesi taki a nâsi dati o kisi krutu: „¡Ai, a kondre fu den insekt di abi frei èn di e wunwun, a kondre di de na ini a kontren fu den liba fu Etiopia!” (Leisi Yesaya 18:1-6.) * Yehovah e gi a komando taki Etiopia sa ’koti puru’.

22 Grontapu historia e fruteri wi taki na a lasti pisi fu a di fu aiti yarihondro b.G.T., Etiopia ben wini Egipti èn ben tiri en so wan 60 yari langa. Baka dati Kèiser Esar-hadon nanga Kèiser Asurbanipal fu Asiria ben broko go nanga tranga na ini Egipti. Di Asurbanipal pori Tebes, dan Asiria ben poti Egipti na en ondro. Na so fasi a ben tyari wan kaba kon na a tiri di Etiopia ben tiri a Lagipresi fu a Nijl-liba. (Luku so srefi Yesaya 20:3-6.) Fa a de na ini a ten disi?

23. Sortu rol a disiten „Etiopia” e prei, èn fu san ede a e kisi pori?

23 Danièl e taki na ini en profeititori fu „a ten fu a kaba” fu a „kownu fu noordsei” di lobi feti èn taki Etiopia nanga Libia e „waka pe en e waka”, dati wani taki, den e waka baka a tiri di a e gi (Danièl 11:40-43). Bijbel e taki tu dati Etiopia de na ini a fetilegre fu „Gog fu a kondre Magog” (Esekièl 38:2-5, 8). Den legre fu Gog, so srefi a kownu fu noordsei, e kisi pori te den e go feti nanga a santa nâsi fu Yehovah. Fu dati ede, Yehovah sa langa na anu fu en tu na tapu a disiten „Etiopia” fu di a e gens a soevereiniteit fu Yehovah.​—Esekièl 38:21-23; Danièl 11:45.

24. Na sortu fasi Yehovah kisi „presenti” fu den nâsi?

24 Ma a profeititori e taki tu: „Na a ten dati, wan pipel di hei èn di e brenki, iya, wan pipel di e meki sma na ala presi frede den . . . sa tyari wan presenti kon gi Yehovah fu den legre, na a presi fu a nen fu Yehovah fu den legre, a Sionbergi” (Yesaya 18:7). Ala di den nâsi no e erken a soevereiniteit fu Yehovah, toku sontron den handri na fasi di e gi a pipel fu Yehovah winimarki. Na ini son kondre, den tirimakti meki wet èn teki krutu bosroiti di e gi getrow anbegiman fu Yehovah reti di de akruderi wet (Tori fu den Apostel 5:29; Openbaring 12:15, 16). Èn tra presenti de tu. „Kownu sa tyari presenti kon na yusrefi. . . . Sani di meki fu brons sa komoto na ini Egipti; Kus [Etiopia] srefi sa langa den anu fu en esi-esi go na Gado nanga presenti” (Psalm 68:29-31). Na ini a ten disi, milyunmilyun disiten „Etiopiasma” di e frede Yehovah e anbegi en leki „wan presenti” di den e tyari kon gi en (Maleaki 1:11). Den e teki prati na a bigi wroko fu preiki a bun nyunsu fu a Kownukondre na heri grontapu (Mateus 24:14; Openbaring 14:6, 7). ¡Dati na trutru wan moi presenti di den kan gi Yehovah!​—Hebrewsma 13:15.

Na Ati fu Egipti E Smèlter

25. San e pasa nanga Egipti fu owruten leki wan kontru fu Yesaya 19:1-11?

25 Egipti na a krosibei birtikondre na zuidsei fu Yuda. A de langa ten kaba wan feanti fu a pipel di Gado ben meki wan frubontu nanga den. Yesaya kapitel 19 e fruteri fu a bruya situwâsi na ini Egipti di Yesaya ben de na libi. Wan borgufeti de na ini Egipti. „Foto [e] feti nanga foto, èn kownukondre [e] feti nanga kownukondre” (Yesaya 19:2, 13, 14). Historia skrifiman e gi buweisi taki lin fu tiriman e strei nanga makandra èn e tiri difrenti presi fu a kondre na a srefi ten. A koni fu Egipti di a dyaf fu dati, nanga den ’gado fu en di no warti notinoti èn den towfruman fu en’, no e frulusu en fu „na anu fu wan ogri-ati masra” (Yesaya 19:3, 4). Asiria, Babilon, Persia, Grikikondre nanga Rome wini Egipti, a wan baka a trawan. Ala den sani disi di feni presi e meki den profeititori fu Yesaya 19:1-11 kon tru.

26. San sma di e libi na ini a disiten „Egipti” sa du te Yehovah sa tyari den krutu fu en kon na ini a moro bigi kontru?

26 Ma na ini Bijbel, furutron Egipti e prenki a grontapu fu Satan (Esekièl 29:3; Yoèl 3:19; Openbaring 11:8). Fu dati ede, ¿„a boskopu fu warskow Egipti” abi wan moro bigi kontru? Iya, na so a de. Den bigin wortu fu a profeititori musu gi ala sma reide fu poti prakseri: „¡Luku! Yehovah e rèi na tapu wan wolku di gaw èn a e kon na ini Egipti. Èn den gado fu Egipti di no warti notinoti, sa beifi trutru fu en ede, èn srefi na ati fu Egipti sa smèlter na en ini” (Yesaya 19:1). Heri esi Yehovah sa du wan sani nanga na organisâsi fu Satan. Na a ten dati, sma sa si taki den gado fu a seti fu sani disi no warti notinoti (Psalm 96:5; 97:7). „Srefi na ati fu Egipti sa smèlter” fu frede ede. Yesus ben taki na fesi fu a ten dati: „Bigi frede fu den nâsi [sa de], di fu a bigi babari ede di se e meki èn a krasifasi fu en, no sabi moro san fu du, ala di sma e kon weri fu frede, èn fu a fruwakti di den e fruwakti den sani di sa pasa na a grontapu pe sma e libi.”​—Lukas 21:25, 26.

27. Fu sortu pratifasi di ben sa feni presi na ini „Egipti” Yehovah ben taki na fesi, èn fa disi e kon tru na ini a ten disi?

27 Yehovah e taki na wan profeiti fasi fu a ten bifo a e tyari en krutu kon: „Mi sa sutu faya gi den Egiptisma meki den opo go feti nanga Egiptisma, èn ibriwan fu den sa feti nanga en brada trutru, èn ibriwan fu den sa feti nanga en kompe, foto sa feti nanga foto, èn kownukondre sa feti nanga kownukondre” (Yesaya 19:2). Sensi a Kownukondre fu Gado seti na ini 1914, na opo di nâsi opo go feti nanga nâsi èn na opo di kownukondre e opo go feti nanga kownukondre, na „a marki fu [Yesus] denoya”. A kiri di sma e kiri ipi-ipi sma fu wan lo, a kiri di sma e kiri wan ras puru èn a so-kari kiri di den e kiri sma fu krin wan ras, meki milyunmilyun sma lasi libi na ini den lasti dei disi. Den „pen fu banawtu” dati sa kon moro takru nomo fu di a kaba e kon moro krosibei.​—Mateus 24:3, 7, 8.

28. San falsi relisi sa man du fu kibri a seti fu sani disi na a krutudei?

28 „A yeye fu Egipti musu kon bruya na en ini, èn mi sa bruya en eigi rai. Èn a de seiker taki den sa go suku yepi na den gado di no warti notinoti èn na den towfruman èn na den sma di de leki asi fu den ogri yeye èn na den sma di abi a wroko fu taki na fesi san o pasa” (Yesaya 19:3). Di Moses ben kon na fesi Farao, dan a ben meki den priester fu Egipti kisi syen, fu di den no ben man sori a srefi makti di Yehovah abi (Exodus 8:18, 19; Tori fu den Apostel 13:8; 2 Timoteus 3:8). Na a srefi fasi falsi relisi no sa man kibri a kruka seti disi na a krutudei. (Teki gersi Yesaya 47:1, 11-13.) Te fu kaba, Egipti ben kon na ondro „wan ogri-ati masra”, Asiria (Yesaya 19:4). Disi e prenki a takru tamara di e wakti a seti fu sani disi.

29. Sortu yepi den politiekman sa man gi te a dei fu Yehovah e kon?

29 Ma fa a de nanga den politiek fesiman? ¿Den kan gi yepi? „Den prins fu Soan don trutru. Ini a tori fu den koniwan na mindri den raiman fu Farao, a rai fu den na wan law sani.” (Leisi Yesaya 19:5-11.) ¡A de trutru wan law sani fu howpu taki libisma raiman sa man yepi na a krutudei! Srefi nanga ala sabi fu grontapu di den abi, den no abi a koni fu Gado (1 Korentesma 3:19). Den drai den baka gi Yehovah èn go suku yepi na so-kari sabidensi, filosofia, moni, prisiri nanga tra gado di den poti na ini a presi fu Yehovah. Dati abi leki bakapisi taki den no sabi den prakseri fu Gado. Sma e kori den èn e bruya den. Den wroko fu den de fu soso. (Leisi Yesaya 19:12-15.) „Den koni sma kisi syen. Den kon skreki èn sma sa kisi den. ¡Luku! Den trowe a wortu fu Yehovah srefi, èn sortu koni den abi?”​—Yeremia 8:9.

Wan Marki Nanga wan Kotoigi gi Yehovah

30. Na sortu fasi ’a doti fu Yuda sa tron wan sani di e meki Egipti degedege’?

30 Ma ala di den fesiman fu „Egipti” swaki, „leki umasma”, toku wan tu sma de ete di e suku a koni fu Gado. Den salfuwan fu Yehovah nanga den kompe fu den ’e meki den moi sani fu Gado bekènti’ (Yesaya 19:16; 1 Petrus 2:9). Den e du san den man fu warskow sma gi a kaba fu na organisâsi fu Satan di de fu kon. Yesaya e luku go na fesi na a situwâsi disi èn a e taki: „A doti fu Yuda musu tron wan sani di e meki Egipti degedege. Ibriwan sma di trawan e fruteri en dati, e frede a bosroiti di Yehovah fu den legre teki fu krutu en” (Yesaya 19:17). Den getrow boskopuman fu Yehovah e go fu fruteri sma a waarheid. Èn den e meki den plaag bekènti di Yehovah ben taki na fesi fu dati (Openbaring 8:7-12; 16:2-12). A sani dati e bruya den relisi fesiman fu grontapu.

31. Fa a sa du kon dati sma e taki „a tongo fu Kanan” na ini den foto fu Egipti (a) na ini owruten? (b) na ini a ten disi?

31 San na a bakapisi fu a wroko disi fu meki sani bekènti di e fruwondru sma? „Na a dei dati a sa kon na krin taki feifi foto de na ini a kondre Egipti di e taki a tongo fu Kanan èn e sweri na Yehovah fu den legre. Sma sa kari wán fu den foto A Foto fu Broko Sani Puru” (Yesaya 19:18). Soleki fa a sori, dan na ini owruten a profeititori disi ben kon tru di den Dyu ben e taki a Hebrewtongo na ini den Egipti foto pe den ben lowe go (Yeremia 24:1, 8-10; 41:1-3; 42:9–43:7; 44:1). Na ini a ten disi, sma de na ini a kontren fu a disiten „Egipti” di leri fu taki a „soifri tongo” fu Bijbel waarheid (Sefania 3:9). Den e kari wán fu den feifi agersi foto „A Foto fu Broko Sani Puru”, san wani taki dati wan pisi fu a „soifri tongo” abi fu du nanga a puru di a „soifri tongo” e puru na organisâsi fu Satan kon na doro èn e „broko [dati] puru”.

32. (a) Sortu „altari” de na ini a mindri fu a kondre Egipti? (b) Fa den salfuwan de leki „wan pilari” na a grens fu Egipti?

32 Sma na ini a seti fu sani disi trutru sa kon sabi a bigi nen fu Yehovah nanga yepi fu a wroko di a pipel fu En e du fu meki sani bekènti. „Na a dei dati a sa kon na krin taki wan altari fu Yehovah de na ini a mindri fu a kondre Egipti, èn wan pilari gi Yehovah na a grens fu en” (Yesaya 19:19). Den wortu disi e sori go na a situwâsi fu salfu Kresten, di de ini wan frubontu nanga Gado (Psalm 50:5). Leki „wan altari” den e tyari den srakti-ofrandi fu den; leki „wan pilari nanga wan fondamenti fu a waarheid” den e gi kotoigi fu Yehovah (1 Timoteus 3:15; Romesma 12:1; Hebrewsma 13:15, 16). Den de „na ini a mindri fu a kondre” èn den de fu feni — makandra nanga den „tra skapu” kompe fu den — na ini moro leki 230 kondre nanga èilanti fu se. Ma den „no de wan pisi fu grontapu” (Yohanes 10:16; 17:15, 16). Fu taki en na wan agersi fasi, den e tanapu na a grens na mindri a grontapu disi nanga a Kownukondre fu Gado èn den de srekasreka fu abra a grens dati èn kisi a paiman fu den fu libi na hemel.

33. Na sortu fasi den salfuwan na „wan marki” nanga „wan kotoigi” na ini „Egipti”?

33 Yesaya e taki moro fara: „A musu kon na krin taki a de leki wan marki èn leki wan kotoigi gi Yehovah fu den legre na ini a kondre Egipti; bika den sa bari kari Yehovah fu den sma ede di e kwinsi den, èn a sa seni wan frulusuman kon gi den, iya, wan bigi frulusuman, di sa frulusu den trutru” (Yesaya 19:20). Leki „wan marki” èn leki „wan kotoigi”, den salfuwan e teki fesi na ini a preikiwroko èn den e hei a nen fu Yehovah na ini a seti fu sani disi (Yesaya 8:18; Hebrewsma 2:13). Na heri grontapu wi kan yere a babari fu sma di trawan e kwinsi. Ma moro furu a de so, taki libisma tiri no man yepi den. Ma Yehovah sa seni wan Bigi Frulusuman kon, a Kownu Yesus Krestes, fu fri ala den safri-atisma. Te den lasti dei disi e doro a heimarki fu den na a feti fu Armagedon, dan a sa tyari frulekti kon nanga têgo blesi gi libisma di e frede Gado.​—Psalm 72:2, 4, 7, 12-14.

34. (a) Fa „den Egiptisma” sa kon sabi Yehovah, èn sortu srakti-ofrandi nanga presenti den sa gi en? (b) O ten Yehovah sa naki „Egipti” trowe, èn na sortu fasi den sa kon betre baka dati?

34 Disiten, a de a wani fu Gado taki ala sortu sma e teki soifri sabi na ini den èn taki den e kisi frulusu (1 Timoteus 2:4). Fu dati ede Yesaya e skrifi: „Den Egiptisma sa kon sabi Yehovah trutru; èn den Egiptisma musu sabi Yehovah na a dei dati, èn den musu tyari srakti-ofrandi nanga presenti kon èn den musu sweri na Yehovah èn du soleki fa den sweri. Èn Yehovah sa naki Egipti trowe trutru. A sa naki sma trowe èn den sa kon betre; èn den musu drai kon baka na Yehovah, èn a musu meki den begi en èn a musu meki den kon betre” (Yesaya 19:21, 22). Sma fu ala nâsi fu a grontapu fu Satan, ibri „Egiptisma” aparti, e kon sabi Yehovah èn e tyari wan srakti-ofrandi gi en, „a froktu fu den mofobuba di e meki en nen bekènti na publiki” (Hebrewsma 13:15). Den e sweri na Yehovah fu di den e gi densrefi abra na en, èn den e du soleki fa den e sweri fu di den e libi wan libi fu loyaal diniwroko. Baka te Yehovah sa „naki [a seti fu sani disi] trowe” na Armagedon, dan a sa gebroiki a Kownukondre fu en fu meki libisma kon betre. Na ini a Dusun Yari Tiri fu Yesus, a libisma famiri sa opo kon kisi volmaaktifasi na yeye fasi, na frustan sei, na moreel sei èn na skin sei. ¡Fu tru, den sa kon betre!—Openbaring 22:1, 2.

„Blesi fu a Pipel fu Mi”

35, 36. Sortu banti ben kon de na ini owruten na mindri Egipti, Asiria nanga Israèl leki wan kontru fu Yesaya 19:23-25?

35 Baka dati a profeiti e si na fesi fa sani o waka na wan tumusi aparti fasi: „Na a dei dati wan bigi pasi sa waka fu Egipti go te na Asiria, èn Asiria sa kon na ini Egipti trutru èn Egipti na ini Asiria; èn den sa du wan wroko trutru, Egipti nanga Asiria. Na a dei dati Israèl sa tron a di fu dri wan nanga Egipti èn nanga Asiria, namku, wan blesi na ini a mindri fu grontapu, bika Yehovah fu den legre sa blesi en, fu di a sa taki: ’Blesi fu a pipel fu mi, Egipti, èn a wroko fu den anu fu mi, Asiria, èn a gudu di mi kisi, Israèl’(Yesaya 19:23-25). Iya, wan dei bun matifasi sa de na mindri Egipti nanga Asiria. Fa?

36 Di Yehovah ben frulusu a pipel fu en fu den nâsi na ini a ten di pasa, dan a ben meki bigi pasi gi den di e tyari den go fu kisi fri, fu taki en so (Yesaya 11:16; 35:8-10; 49:11-13; Yeremia 31:21). Wan pikin kontru fu a profeititori disi ben feni presi baka di Babilon ben lasi, di Yehovah ben tyari katiboman fu Asiria nanga Egipti, so srefi fu Babilon, go baka na a Pramisi Kondre (Yesaya 11:11). Ma fa a de na ini a ten disi?

37. Fa milyunmilyun sma na ini a ten disi e libi neleki wan bigi pasi ben de na mindri „Asiria” nanga „Egipti”?

37 Na ini a ten disi, a fikapisi fu salfu Israèlsma na yeye fasi de „wan blesi na ini a mindri fu grontapu”. Den e horibaka gi a tru anbegi èn den e meki a Kownukondre boskopu bekènti na pipel na ini ala den nâsi. Wan tu fu den nâsi disi de leki Asiria, di ben e poti krakti tapu a meki kon tranga fu a srudati legre fu den. Tra nâsi abi wan moro fri fasi fu denki, kande leki Egipti — di wan ten ben de „a kownu fu zuidsei” na ini a profeititori fu Danièl (Danièl 11:5, 8). Milyunmilyun sma fu den nâsi di e poti krakti tapu a meki kon tranga fu a srudati legre fu den èn sma fu den nâsi di abi wan moro fri fasi fu denki, bigin waka a pasi fu a tru anbegi. So bun, sma fu ala nâsi de na ini wánfasi fu „du wan wroko”. Pratifasi di abi fu du nanga a lobi gi wan sma kondre, no de na mindri den sma disi. Den lobi makandra, èn wi kan taki trutru taki ’Asiria e kon na ini Egipti èn Egipti na ini Asiria’. A de neleki wan bigi pasi ben de di ben e waka fu a wán kondre go na a trawan.​—1 Petrus 2:17.

38. (a) Fa Israèl sa „tron a di fu dri wan nanga Egipti èn nanga Asiria”? (b) Fu san ede Yehovah e taki: „Blesi fu a pipel fu mi”?

38 Ma fa Israèl e „tron a di fu dri wan nanga Egipti èn nanga Asiria”? Na ini a bigin fu „a ten fu a kaba”, moro furu fu den sma di ben e dini Yehovah na grontapu ben de memre fu „na Israèl fu Gado” (Danièl 12:9; Galasiasma 6:16). Sensi den yari baka 1930, wan bigi ipi fu „tra skapu” kon di abi a howpu fu libi na grontapu (Yohanes 10:16a; Openbaring 7:9). Den e komoto na den nâsi — Egipti nanga Asiria ben prenki den nâsi disi — èn den e go ipi-ipi na a oso fu anbegi fu Yehovah èn e gi trawan a kari fu go makandra nanga den (Yesaya 2:2-4). Den e du a srefi preikiwroko leki den salfu brada fu den, den e horidoro na ondro den srefi tesi, den e sori a srefi getrowfasi nanga soifri retifasi èn den e nyan na a srefi tafra na yeye fasi. Fu tru, den salfuwan nanga den „tra skapu” na wán ipi, wán skapuman” (Yohanes 10:16b). ¿Wan sma kan tweifri taki a preikiwroko fu den e plisi Yehovah te wi e luku a faya fu den èn a hori di den e horidoro? ¡A no de fu fruwondru taki a e blesi den, taki: „Blesi fu a pipel fu mi”!

[Futuwortu]

^ paragraaf 21 Son sabiman e taki dati den wortu „kondre fu den insekt di abi frei èn di e wunwun” e sori go na den sprenka di wanwan leisi e kon ipi-ipi na ini Etiopia. Trawan e taki dati a Hebrew wortu fu „wunwun”, tsela·tsalʹ, e gersi a nen di den Gala lo, wan pipel di komoto na a lo fu Kam èn di e libi na ini a disiten Etiopia, gi na a tseetsee freifrei, tsaltsalya.

[Aksi fu a tori disi]

[Prenki na tapu bladzijde 191]

Fetiman fu Filistia e kon feti nanga den feanti fu den (Wan sani di Egiptisma kerfu, fu a di fu 12 yarihondro b.G.T.)

[Prenki na tapu bladzijde 192]

Wan sani di kerfu tapu ston e sori wan fetiman noso wan gado fu Moab (na mindri a di fu erfu nanga a di fu aiti yarihondro b.G.T.)

[Prenki na tapu bladzijde 196]

Wan fetiman fu Siria e rèi wan kameili (a di fu neigi yarihondro b.G.T.)

[Prenki na tapu bladzijde 198]

’A se’ fu libisma di e opo densrefi teige makti, e sutu faya gi sma fu no de tevrede èn fu tyari wan kenki kon na ini a politiek seti fu a kondre fu den

[Prenki na tapu bladzijde 203]

Den priester fu Egipti no ben man sori a srefi makti di Yehovah abi