Go na content

Go na table of contents

Den No E Kisi Yepi fu a Grontapu Disi

Den No E Kisi Yepi fu a Grontapu Disi

Kapitel Tutenti Na Fo

Den No E Kisi Yepi fu a Grontapu Disi

Yesaya 31:1-9

1, 2. (a) Fu san ede den sma di e libi na ini Yerusalem e frede? (b) Sortu aksi fiti fu poti, te wi e prakseri a muilek situwâsi fu Yerusalem?

DEN SMA di e libi na ini Yerusalem e frede srefisrefi. ¡Den abi bun reide fu frede! Asiria, a moro tranga gran kownukondre fu a ten dati, bigin feti nanga „ala den tranga foto fu Yuda èn ben bigin teki den abra”. Now a srudati legre fu Asiria de wan kefar gi a mamafoto fu Yuda (2 Kownu 18:13, 17). San Kownu Hiskia nanga den tra sma di e libi na ini Yerusalem sa du?

2 Fu di den tra foto fu en kondre fadon kaba, dan Hiskia sabi taki Yerusalem no tranga nofo fu wini a tranga srudati legre fu Asiria na ini feti. Boiti dati, den Asiriasma abi wan takru nen di no wan tra nâsi abi, taki a de wan nâsi di e du sani na wan ogri-ati fasi èn e du ogri nanga tranga. ¡A legre fu a nâsi dati e meki sma frede so kefalek taki sontron den feanti e hari gowe sondro fu feti srefi! Pe den sma di e libi na ini Yerusalem kan go fu suku yepi, te wi e prakseri a takru situwâsi pe a foto de na ini? ¿Wan fasi de fu lowe gi a legre fu Asiria? Èn fa a pipel fu Gado ben kon na ini so wan situwâsi? Fu man piki den aksi disi, dan wi musu go baka na a ten di pasa èn luku fa Yehovah ben handri nanga a nâsi di a ben meki wan frubontu nanga den, na ini den bigin yari.

A Fadon Di Sma Fadon Komoto na Bribi na ini Israèl

3, 4. (a) O ten èn fa a nâsi Israèl ben prati na ini tu kownukondre? (b) Sortu takru bigin Yerobeam ben gi a tin-lo kownukondre fu noordsei?

3 Sensi a ten di Israèl ben gowe libi Egipti te leki a dede fu Salomo, a manpikin fu David — wan pisi ten fu pikinso moro leki 500 yari — den 12 lo fu Israèl ben de wán leki wán nâsi. Baka a dede fu Salomo, Yerobeam ben meki den tin lo fu noordsei opo densrefi teige na oso fu David, èn sensi a ten dati a nâsi ben prati na ini tu kownukondre. Dati ben de na ini a yari 997 b.G.T.

4 Yerobeam ben de a fosi kownu fu a noordsei kownukondre Israèl, èn a ben meki den sma di de na ondro a tiri fu en fadon komoto na bribi, fu di a ben poti wan priesterwroko di no ben de akruderi a wet èn wan seti fu anbegi pikin kaw, ini a presi fu a priesterwroko fu Aron nanga na anbegi fu Yehovah di ben de akruderi a wet (1 Kownu 12:25-33). Disi ben de wan tegu sani gi Yehovah (Yeremia 32:30, 35). Fu a sani disi èn fu tra reide ede, meki a ben gi pasi taki Asiria poti Israèl na den ondro (2 Kownu 15:29). Kownu Hosea ben pruberi fu broko a tyatyari fu Asiria fu di a ben wroko makandra nanga Egipti, ma a takru plan no ben wroko.​—2 Kownu 17:4.

Israèl E Suku Yepi na wan Falsi Kibripresi

5. Na suma Israèl e go fu suku yepi?

5 Yehovah wani dati den Israèlsma kisi densrefi. * Dati meki a e seni a profeiti Yesaya nanga a warskow di e kon now: „Helu fu den wan di e saka go na Egipti fu suku yepi, den wan di e frutrow soso tapu asi nomo, èn di e frutrow tapu den fetiwagi, fu di den furu, èn tapu asi, fu di den tranga srefisrefi, ma di no howpu tapu a Santawan fu Israèl èn di no suku Yehovah srefi” (Yesaya 31:1). ¡Dati na trutru wan sari sani! Israèl e frutrow moro tapu asi èn tapu fetiwagi leki tapu a libi Gado, Yehovah. Soleki fa Israèl e denki na skin fasi, dan den asi fu Egipti furu èn den tranga. ¡A tru taki Israèl sa man gebroiki Egipti heri bun leki wan kondre di e wroko makandra nanga den fu feti nanga a legre fu Asiria! Ma heri esi den Israèlsma sa si taki a wroko di den e wroko makandra na skin fasi nanga Egipti, de fu soso.

6. Fu san ede a go di Israèl e go na Egipti fu suku yepi e sori taki den no e bribi srefisrefi na ini Yehovah?

6 Nanga yepi fu a Wetfrubontu, den sma di e libi na ini Israèl nanga Yuda abi wan matifasi nanga Yehovah pe den e gi densrefi abra na en (Exodus 24:3-8; 1 Kroniki 16:15-17). Fu di Israèl e go na Egipti fu suku yepi, dan dati e sori taki Israèl no e bribi na ini Yehovah èn taki a no e poti prakseri na den wet di de wan pisi fu a santa frubontu dati. Fu san ede? Bika wan fu den kondisi fu a frubontu na a pramisi di Yehovah e gi fu kibri a pipel fu en gi kefar efu den e gi densrefi na ini a dini fu en wawan (Lefitikus 26:3-8). Ibritron baka a kon na krin taki Yehovah na wan ’fortresi na ini ten fu banawtu’, soleki fa a pramisi dati e taki (Psalm 37:39; 2 Kroniki 14:2, 9-12; 17:3-5, 10). Boiti dati, nanga mofo fu Moses, a mindriman fu a Wetfrubontu, Yehovah ben taigi den kownu fu Israèl di ben musu kon ete, fu no teki moro asi gi densrefi (Deuteronomium 17:16). Te den kownu dati ben sa gi yesi na a wet disi, dan dati ben sa sori taki den e suku kibri na „a Santawan fu Israèl”. A de wan sari sani taki den tiriman fu Israèl no abi a sortu bribi dati.

7. San Kresten na ini a ten disi kan leri fu na abi di Israèl no abi bribi?

7 Kresten na ini a ten disi kan leri wan sani fu a sani disi. Israèl ben suku yepi di den kan si nanga ai, na Egipti, na presi fu suku a yepi di moro tranga srefisrefi èn di Yehovah e gi. Na so a de tu na ini a ten disi, taki Kresten e kisi a firi kande fu frutrow tapu sani na skin fasi di kan gi den seikerfasi — bankrekening, social posisi, koneksi nanga sma na grontapu — na presi fu frutrow tapu Yehovah. A tru taki Kresten osofamiri edeman e teki a frantwortu fu den na wan seryusu fasi fu sorgu gi den osofamiri fu den na materia sei (1 Timoteus 5:8). Ma den no e frutrow tapu materia sani. Èn den e kibri densrefi gi „ibri sortu bigi-ai” (Lukas 12:13-21). A wan-enkri „hei kibripresi na ini ten fu banawtu” na Yehovah Gado.​—Psalm 9:9; 54:7.

8, 9. (a) Ala di a kan gersi taki den plan fu Israèl na wan bun taktik, toku san sa de a bakapisi, èn fu san ede? (b) San na a difrenti na mindri den pramisi fu libisma nanga den pramisi fu Yehovah?

8 Fu taki en leti, Yesaya e spotu den fesiman fu Israèl di ben meki a frubontu nanga Egipti, fu di a e taki: „A koni tu èn a sa tyari sani kon di de wan rampu, èn a no teki den eigi wortu fu en baka; èn fu tru a sa opo du wan sani nanga na oso fu ogriman èn nanga a yepi di den wan di e du san takru, e gi” (Yesaya 31:2). Den fesiman fu Israèl e denki kande taki den koni. ¿Ma a no de so, taki a Mekiman fu na universum koni moro ala tra sma? Soleki fa a sori, dan a takru plan di Israèl meki fu suku yepi na Egipti na wan bun taktik. Ma toku, fu di den e wroko makandra nanga Egipti tapu a kontren fu politiek, dan na ini Yehovah ai den e du sutadu na yeye fasi (Esekièl 23:1-10). Leki wan bakapisi fu dati, Yesaya e taki dati Yehovah sa „tyari sani kon di de wan rampu”.

9 Den pramisi fu libisma abi a takru nen taki sma no kan frutrow den, èn a kibri di libisma e gi, no de wan seiker sani. Yehovah, na a tra sei, no abi fu „teki den eigi wortu fu en baka”. Sondro misi a sa du san a e pramisi. A wortu fu en no e drai kon baka na en sondro bakapisi.​—Yesaya 55:10, 11; 14:24.

10. San o pasa nanga Egipti èn nanga Israèl?

10 ¿A sa kon na krin taki den Egiptisma na wan kibri di Israèl kan frutrow na tapu? Nôno. Yesaya e taigi Israèl: „Den Egiptisma na libisma fu grontapu, èn den no de Gado; èn den asi fu den na skin, èn den no de yeye. Èn Yehovah srefi sa langa na anu fu en, èn a sma di e gi yepi, sa musu naki futu, èn a sma di e kisi yepi, sa musu fadon, èn den alamala sa kon na wan kaba na a srefi ten” (Yesaya 31:3). A yepiman (Egipti) nanga a wan di e kisi yepi (Israèl) sa naki futu, fadon èn kon na a kaba fu den te Yehovah e langa na anu fu en èn e gebroiki Asiria fu tyari en krutu kon.

A Fadon fu Samaria

11. Sortu nen Israèl ben bow tapu a kontren fu sondu, èn san na a bakapisi?

11 Fu di Yehovah abi sari-ati, meki ibritron baka a e seni profeiti go fu gi Israèl deki-ati fu abi berow èn fu drai go baka na a soifri anbegi (2 Kownu 17:13). Ala di Yehovah e du dati, toku Israèl e sondu moro boiti taki a e anbegi pikin kaw, fu di a e meki lukuman koti luku, e teki prati na a hurudu fasi fa sma e anbegi Bâ-al, èn e gebroiki santa postu nanga hei presi. Den Israèlsma e meki srefi „den manpikin fu den nanga den umapikin fu den pasa go na ini a faya” èn den e òfer a froktu fu den eigi skin gi gado di de ogri yeye (2 Kownu 17:14-17; Psalm 106:36-39; Amos 2:8). Fu tyari wan kaba kon na a godelowsu fasi fu Israèl, dan Yehovah e gi a komando: „Sma sa meki Samaria nanga a kownu fu en tan tiri trutru, neleki wan pikin taki di den broko na tapu den watra” (Hosea 10:1, 7). Na ini 742 b.G.T., legre fu Asiria e kon feti nanga Samaria, a mamafoto fu Israèl. Baka te den legre fu Asiria lontu Samaria dri yari langa, dan a foto e fadon, èn na ini 740 b.G.T., a tin-lo kownukondre no de moro.

12. Sortu wroko Yehovah e gi a komando fu du na ini a ten disi, èn san e pasa nanga den sma di no e poti prakseri na a warskow?

12 Na ini a ten fu wi, Yehovah gi a komando fu preiki na heri grontapu fu warskow „libisma taki den alamala na ala presi musu abi berow” (Tori fu den Apostel 17:30; Mateus 24:14). Den sma di no wani erken a sani di Gado gebroiki fu frulusu den, sa tron neleki „wan pikin taki di den broko”, èn den sa kisi pori neleki a nâsi Israèl di fadon komoto na bribi. Na a tra sei, den sma di e howpu tapu Yehovah „sa abi grontapu leki a gudu fu den, èn den sa libi na tapu fu têgo” (Psalm 37:29). ¡Fu dati ede, a de trutru wan koni sani fu no du den fowtu di a kownukondre Israèl fu owruten ben du! Meki wi frutrow dorodoro tapu Yehovah taki a sa frulusu wi.

A Krakti di Yehovah Abi fu Frulusu Sma

13, 14. Sortu wortu di e gi trowstu Yehovah abi gi Sion?

13 Yerusalem, a mamafoto fu Yuda, de wan tu kilometer fu a zuidsei grens fu Israèl. Den sma di e libi na ini Yerusalem sabi heri bun san pasa nanga Samaria. Now a srefi feanti di e meki sma frede èn di ben tyari a kaba kon na a noordsei birtikondre fu den, de wan kefar gi den. ¿Den sa leri wan sani fu san ben pasa nanga Samaria?

14 Den wortu di Yesaya e taki now e gi trowstu na den sma di e libi na ini Yerusalem. A e gi den a dyaranti taki Yehovah lobi a pipel ete di a ben meki wan frubontu nanga den, èn a e taki: „Disi na san Yehovah taigi mi: ’Neleki fa a lew, iya, a yongu lew di abi neki-wiwiri, e bari na tapu a stimofo fu en, te den kari furu skapuman kon fu kisi en, èn ala di a yere a sten fu den, a no sa frede èn ala di a yere a babari fu den, toku a no sa boigi go na gron, na a srefi fasi Yehovah fu den legre sa saka kon fu go feti gi a Sionbergi èn gi a pikin bergi fu en’” (Yesaya 31:4). Neleki wan yongu lew di e tanapu na tapu a stimofo fu en, na so Yehovah sa de na ai fu kibri en santa foto Sion gi kefar. No wan sani di sma e taki fu dyaf, no wan wortu di den e taki fu meki sma frede, noso iniwan dyugudyugu di den legre fu Asiria e meki, sa puru Yehovah fu a sani di a abi na prakseri.

15. Fa Yehovah e handri na wan switi fasi èn na wan sari-ati fasi nanga den sma di e libi na ini Yerusalem?

15 Luku now fa Yehovah sa handri na wan switi fasi èn na wan sari-ati fasi nanga den sma di e libi na ini Yerusalem: „Neleki fowru di e frei, na a srefi fasi Yehovah fu den legre sa feti gi Yerusalem. Ala di a sa feti gi en, toku trutru a sa frulusu en tu. Ala di a e kibri en gi kefar, toku a musu sorgu tu taki a kan komoto gowe” (Yesaya 31:5). Wan mama fowru de na ai ala ten fu kibri den yongu pikin fu en gi kefar. Nanga frei di a e bradi opo a e anga ini a loktu tapusei fu den yongu pikin fu en, èn nanga ai di e luku bun a e suku iniwan sani di e sori taki kefar de. Efu wan krasi busimeti e kon krosibei, dan esi-esi a e frei kon fu kibri den pikin fowru fu en gi a kefar. Na a srefi fasi Yehovah sa sorgu na wan lobi-ati fasi gi den sma di e libi na ini Yerusalem fu den Asiriasma ede di e broko go na ini a foto.

„Un Drai Kon Baka”

16. (a) Sortu seryusu sani Yehovah e aksi a pipel fu en na wan lobi-ati fasi? (b) O ten a de spesrutu krin fu si taki a pipel fu Yuda e opo densrefi teige Yehovah? Tyari dati kon na krin.

16 Now Yehovah e memre a pipel fu en taki den du sondu èn a e gi den deki-ati fu libi den sondu fasi fu den: „Un drai kon baka na a Sma, di teige en den manpikin fu Israèl opo densrefi krinkrin” (Yesaya 31:6). A no a tin-lo kownukondre Israèl wawan opo ensrefi teige Yehovah. A pipel fu Yuda, di de so srefi ’manpikin fu Israèl, opo densrefi krinkrin teige En’. A sani disi sa de krin fu si spesrutu te, syatu baka te Yesaya kaba nanga a boskopu fu en di abi profeititori na ini, Manase, a manpikin fu Hiskia, e tron kownu. Soleki fa a tori na ini Bijbel e taki, dan „Manase ben tan kori Yuda nanga den sma di e libi na ini Yerusalem fu du moro takru sani leki den nâsi di Yehovah ben wai puru” (2 Kroniki 33:9). ¡Prakseri san dati wani taki! Yehovah e wai heiden nâsi puru fu di den de wan tegu sani ini a porifasi fu den, ma den sma di e libi na ini Yuda, di de ini wan frubontu nanga Yehovah, moro takru srefi leki den sma fu den nâsi dati.

17. Na sortu fasi a situwâsi na ini a ten disi de a srefi leki a situwâsi na ini Yuda na ondro a tiri fu Manase?

17 Na a bigin fu a di fu tutenti na wan yarihondro, a situwâsi de a srefi na furu fasi leki a situwâsi na ini Yuda na ini den dei fu Manase. Moro nanga moro a grontapu prati bika sma no wani si trawan na ai di de fu wan tra bribi, ras noso kulturu. Ogri-ati sani di sma e du fu kiri trawan, fu gi trawan skin-ati, fu didon nanga tranga na tra sma èn a so-kari kiri di den e kiri trawan fu krin wan ras, e meki taki milyunmilyun sma lasi libi. Tweifri no de taki sma nanga nâsi — spesrutu den nâsi fu Krestenhèit — „opo densrefi krinkrin [teige Yehovah]”. Ma wi kan de seiker taki Yehovah no sa meki godelowsufasi tan te ten di no skotu. Fu san ede? Fu a sani ede di ben feni presi na ini a ten fu Yesaya.

Yerusalem Kisi Frulusu

18. Sortu warskow Rabsakei e gi Hiskia?

18 Den kownu fu Asiria ben gi den gado fu den a grani te den e wini na a fetigron. A buku Ancient Near Eastern Texts abi sani na ini di Asurbanipal skrifi, wan kownu fu Asiria di ben taki dati a ben kisi tiri „ fu Asur, Bel, Neibow, den gran gado, den masra [fu en], di (ala ten) e waka na [en] sei, [te a] ben wini den srudati di sabi feti (bun) . . . na ini wan bigi opo feti”. Na ini a ten fu Yesaya, Rabsakei, di e teki presi gi Kownu Sanherib fu Asiria, e sori taki a e bribi tu taki den gado abi fu du nanga den feti di libisma feti, te a e taki nanga Kownu Hiskia. A e warskow a Dyu kownu fu no frutrow tapu Yehovah taki a sa frulusu den èn a e sori taki den gado fu tra nâsi no ben man kibri a pipel fu den gi a tranga fetilegre fu Asiria.​—2 Kownu 18:33-35.

19. San Hiskia e du tapu den sani di Rabsakei e taki fu spotu en?

19 San Kownu Hiskia e du tapu dati? A tori fu Bijbel e taki: „Na a momenti di Kownu Hiskia ben yere dati, dan wantewante a ben priti den krosi fu en èn a ben tapu ensrefi nanga wan saka èn a ben go na ini na oso fu Yehovah” (2 Kownu 19:1). Hiskia e erken taki soso wán Sma de di kan yepi en na ini a situwâsi disi di e meki en frede. A e saka ensrefi èn e suku tiri na Yehovah.

20. Fa Yehovah sa handri gi a bun fu den sma di e libi na ini Yuda, èn san den musu leri fu a sani dati?

20 Yehovah e gi Hiskia a tiri di a e suku. Nanga mofo fu a profeiti Yesaya a e taki: „Na a dei dati ibriwan fu den sa trowe den gado fu en fu solfru, di no abi waarde, èn den gado fu en fu gowtu, di no warti notinoti, di un anu meki gi unsrefi leki wan sondu” (Yesaya 31:7). Te Yehovah e feti gi a pipel fu en, dan a sa puru den gado fu Sanherib kon na doro leki san den de trutru — sani di no warti notinoti. Disi na wan sani di den sma di e libi na ini Yuda kan leri wan sani fu dati èn di den musu poti prakseri na tapu. Ala di Kownu Hiskia de getrow, toku a kondre Yuda furu nanga kruktu gado, neleki Israèl (Yesaya 2:5-8). Efu den sma di e libi na ini Yuda wani abi wan bun matifasi baka nanga Yehovah, dan den musu abi berow fu den sondu fu den èn ’ibriwan fu den musu trowe den gado fu en di no abi waarde’.​—Luku Exodus 34:14.

21. San Yesaya e taki na ini wan profeititori fu den sani di Yehovah sa du fu krutu na Asiriasma?

21 Now Yesaya e taki na ini wan profeititori fu den sani di Yehovah sa du fu krutu a feanti fu Yuda di e meki sma frede: „Den musu kiri na Asiriasma nanga a feti-owru, no di fu wan man; èn wan feti-owru, no di fu a sma fu grontapu, sa kiri en. Èn a musu lon gowe fu a feti-owru ede, èn den eigi yonkuman fu en sa du tranga wroko na ondro dwengi srefi” (Yesaya 31:8). Te a kaba e kon, dan den sma di e libi na ini Yerusalem no abi fu hari srefi den feti-owru fu den fu a buba fu den feti-owru. No den feti-owru fu libisma, ma na a feti-owru fu Yehovah e kiri den moro bun srudati fu a legre fu Asiria. Fu a sei fu Kownu Sanherib fu Asiria, „a musu lon gowe fu a feti-owru ede”. Baka te na engel fu Yehovah e kiri 185.000 fu den fetiman fu Sanherib, dan Sanherib e drai go baka na oso. Baka ten den eigi manpikin fu en e kiri en te a e boigi go na gron gi en gado Nisrok.​—2 Kownu 19:35-37.

22. San Kresten na ini a ten disi kan leri fu den sani di abi fu du nanga Hiskia èn nanga a legre fu Asiria?

22 No wan sma, no Hiskia srefi, ben kan si na fesi fa Yehovah ben sa frulusu Yerusalem fu a legre fu Asiria. Ma toku, a fasi fa Hiskia e handri nanga a muilek situwâsi e gi wan tumusi moi eksempre na den wan di e kisi fu du nanga tesi na ini a ten disi (2 Korentesma 4:16-18). Te wi e prakseri a takru nen di den Asiriasma ben abi di ben tapu skreki gi Yerusalem èn di ben meki sma frede, dan wi kan frustan taki Hiskia ben frede (2 Kownu 19:3). Toku a ben abi bribi na ini Yehovah, èn a ben suku a tiri fu En, no di fu libisma. ¡A ben de trutru wan blesi gi Yerusalem taki a ben du dati! Kresten na ini a ten disi di abi frede gi Gado kande e ondrofeni tranga firi tu te den de na ini banawtu. Na ini furu situwâsi wi kan frustan taki den e frede. Ma efu wi e ’trowe ala wi broko-ede na tapu Yehovah’, dan a sa sorgu gi wi (1 Petrus 5:7). A sa yepi wi fu wini a frede fu wi èn a sa tranga wi fu kakafutu gi a situwâsi di e meki taki wi de na ini banawtu.

23. Na sortu fasi Sanherib, èn no Hiskia, de nanga frede?

23 Te fu kaba, a no Hiskia, ma na Sanherib di de nanga frede. Pe a kan go fu suku yepi? Yesaya e taki na fesi: „ ’En eigi klepston di e tanapu leti-opo sa pasa gowe soso fu di a frede, èn den granman fu en musu kon frede fu a marki ede’, na so Yehovah taki, di a leti fu en de na ini Sion èn di na onfu fu en de na ini Yerusalem” (Yesaya 31:9). Den gado fu Sanherib — en „klepston di e tanapu leti-opo”, a kibripresi di a frutrow na tapu — no meki a fruwakti fu en kon tru. Den „pasa gowe soso fu di [den] frede”, fu taki en so. Boiti dati, srefi den granman fu Sanherib no e gi yepi srefisrefi. Den kon frede srefisrefi tu.

24. Sortu krin boskopu wi kan leri fu den sani di ben pasa nanga na Asiriasma?

24 A pisi disi fu a profeititori fu Yesaya abi wan krin boskopu gi iniwan sma di ben sa wani gens Gado. No wan fetisani, no wan makti, no wan plan kan bruya den sani di Yehovah abi na prakseri (Yesaya 41:11, 12). Na a srefi ten, a fruwakti fu den sma di e taki dati den e dini Gado, ma di e drai baka gi en fu go suku seikerfasi na sani di de na skin fasi, no sa kon tru. Iniwan sma di „no howpu tapu a Santawan fu Israèl” sa si taki Yehovah e „tyari sani kon di de wan rampu” (Yesaya 31:1, 2). Fu tru, a wan-enkri trutru kibripresi di e tan, na Yehovah Gado.​—Psalm 37:5.

[Futuwortu]

^ paragraaf 5 Kande den fosi dri vers fu Yesaya kapitel 31 e taki moro furu fu Israèl. A gersi taki den lasti siksi vers e taki fu Yuda.

[Aksi fu a tori disi]

[Prenki na tapu bladzijde 319]

A fruwakti fu den sma di e frutrow tapu materia sani no sa kon tru

[Prenki na tapu bladzijde 322]

Neleki wan lew di e kibri a stimofo fu en, na so Yehovah sa kibri en santa foto gi kefar

[Prenki na tapu bladzijde 324]

A grontapu prati bika sma no wani si trawan na ai di de fu wan tra bribi, ras noso kulturu

[Prenki na tapu bladzijde 326]

Hiskia ben go na a oso fu Yehovah fu suku yepi