Go na content

Go na table of contents

KAPITEL TINAFEIFI

Gi grani na den owroe papa nanga mama foe wi

Gi grani na den owroe papa nanga mama foe wi

1. Sortoe paiman wi abi na wi papa nanga mama, èn foe dati ede, fa wi moesoe firi gi den èn handri nanga den?

„ARKI joe papa di meki joe gebore, èn no wisiwasi joe mama soso foe di a kon owroe”, na so a koni man foe langa ten di pasa kaba, ben gi a rai (Odo 23:22). ’Noiti mi ben sa doe dati!’ joe e taki kande. Na presi foe wisiwasi wi mama — noso wi papa — moro foeroe foe wi e firi wan dipi lobi gi den. Wi e erken taki wi abi wan bigi paiman na den. Na a fosi presi, wi papa nanga mama ben gi wi libi. Ala di Jehovah na a Fonten foe libi, sondro wi papa nanga mama wi no ben sa de. Wi no kan gi wi papa nanga mama noti di warti leki a libi srefi. Èn prakseri foe na òfer di den ben òfer densrefi, a broko di den ben broko den ede, den kostoe di den ben meki, nanga a prakseri di den ben poti na wan lobi fasi ini a jepi di den e jepi wan pikin na tapoe a pasi foe pikin-nengreten go na bigisma. Foe dati ede, a de reidelek taki a Wortoe foe Gado e gi a rai: „Gi grani na joe papa nanga joe mama . . . dati sani sa waka boen nanga joe èn joe kan tan foe wan langa ten na grontapoe!” — Efeisesma 6:2, 3.

ERKEN DEN SANI DI DEN ABI FANOWDOE NA EMOTIONEEL SEI

2. Fa bigi pikin kan pai wan „paiman di fiti” den papa nanga mama foe den?

2 Na apostel Paulus ben skrifi den kresten: „Meki [den pikin noso den granpikin] leri fosi foe sori taki den gi densrefi na ini a dini foe Gado ini den eigi oso èn foe den tan pai wan paiman di fiti den papa nanga mama èn granpapa nanga granmama, bika disi boen na Gado ai” (1 Timoteus 5:4). Bigi pikin e gi a „paiman [disi] di fiti”, te den e sori warderi gi den foeroe jari foe lobi, wroko nanga sorgoe di a papa nanga mama foe den èn a granpapa nanga granmama foe den ben gebroiki gi den. Wán fasi fa den pikin kan doe disi, na te den e erken taki, leki ibri sma, den moro owroewan abi lobi fanowdoe èn froetrow — nofo tron den abi den sani disi tranga fanowdoe toe. Leki wi alamala, den moesoe firi taki sma e warderi den. Den moesoe firi taki a libi foe den de warti.

3. Fa wi kan gi grani na wi papa nanga mama èn wi granpapa nanga granmama?

3 So boen, wi kan gi grani na wi papa nanga mama èn na wi granpapa nanga granmama te wi e meki den kon sabi taki wi lobi den (1 Korentesma 16:14). Efoe wi papa nanga mama no e libi nanga wi, dan wi moesoe hori na prakseri taki a kan doe foeroe gi den efoe wi abi komunikâsi nanga den. A kan gi den moro prisiri te wi e skrifi den wan moi brifi, te wi e bèl den, noso te wi e go loekoe den. Miyo, di e libi na Japan, ben skrifi di a ben abi 82 jari: „Mi oemapikin [di abi wan masra di de wan bedinari di e rèis] e taigi mi: ’Mama, grantangi, „rèis” nanga wi.’ Gi ibri wiki a e seni a schema gi mi foe a pasi di den sa waka, nanga den telefon nomroe. Mi kan opo mi karta èn mi e taki: ’Ai. Nownow den de djaso!’ Ala ten mi e taigi Jehovah tangi gi a blesi foe abi so wan pikin.”

JEPI DEN NANGA SANI DI DEN ABI FANOWDOE NA MATERIA SEI

4. Fa a gwenti foe a djoe relisi ben gi deki-ati foe no abi firi gi den owroe papa nanga mama?

4 A kan, taki te wan sma e gi grani na en papa nanga mama, a moesoe sorgoe toe gi den sani di den abi fanowdoe na materia sei? Ija. Foeroe tron a de so. Na ini den dei foe Jesus, den djoe relisi fesiman ben horibaka gi a gwenti, taki efoe wan sma ben froeklari taki en moni noso den goedoe foe en ben de „wan presenti di gi abra na Gado”, dan a ben fri foe a frantiwortoe foe gebroiki dati foe sorgoe gi en papa nanga mama (Mateus 15:3-6). Den no ben abi no wan firi srefisrefi! Foe taki en leti, den relisi fesiman dati ben gi sma a deki-ati foe no gi grani na den papa nanga mama, ma foe handri nanga den sondro lespeki, foe di den e prakseri den eigi boen nomo èn no e poti prakseri na tapoe den sani di den papa nanga mama foe den abi fanowdoe. Noiti wi wani doe dati! — Deuteronomium 27:16.

5. Awansi lanti foe wan toe kondre e gi jepi, foe san ede a wani taki toe foe gi jepi na moni sei son tron, efoe wan sma wani gi grani na en papa nanga mama?

5 Na foeroe kondre na ini a ten disi, lanti abi programa di e gi sociaal jepi, èn den e sorgoe gi wan toe foe den sani di den owroesma abi fanowdoe na materia sei, soleki njanjan, krosi, nanga tanpresi. Boiti dati, kande den owroesma srefi ben man foe poti sani na wan sei foe sorgoe gi den owroe dei. Ma efoe den sani disi e kaba noso efoe a sori taki den no nofo, dan den pikin kan gi grani na den papa nanga mama foe den te den e doe san den man foe sorgoe gi den sani di den papa nanga mama abi fanowdoe. Foe taki en leti, te wan sma e sorgoe gi en owroe papa nanga mama, dan dati na wan boeweisi foe a gi di a e gi ensrefi na ini a dini foe Gado, dati wani taki, a gi di wan sma e gi ensrefi na ini a dini foe Jehovah Gado, a Sma di poti a seti foe na osofamiri.

LOBI ÈN NA ÒFER DI WAN SMA E ÒFER ENSREFI

6. Sortoe sani wan toe sma ben seti, di abi foe doe nanga a presi pe den sa libi, foe man sorgoe gi den sani di a papa nanga mama foe den abi fanowdoe?

6 Foeroe bigi pikin doe wan sani nanga lobi èn nanga na òfer di den e òfer densrefi, gi den sani di den swaki papa nanga mama foe den abi fanowdoe. Wan toe foe den teki a papa nanga mama foe den na ini den eigi oso noso den froisi foe de krosibei foe den. Trawan go libi nanga den papa nanga mama foe den. Foeroe tron, den sortoe seti disi de wan blesi gi den papa nanga mama èn so srefi gi den pikin.

7. Foe san ede a boen foe no teki bosroiti toemoesi esi, di abi foe doe nanga den owroe papa nanga mama?

7 Ma son tron, a froisi di den froisi no abi boen bakapisi. Foe san ede? Kande foe di den bosroiti ben teki toemoesi esi noso den ben gron soso na tapoe den firi foe den. „A koniwan e poti prakseri na tapoe den foetoestap foe en”, bijbel e warskow nanga koni (Odo 14:15). Foe eksempre, kon meki wi taki dati joe owroe mama abi problema foe libi en wawan èn joe e denki taki a ben sa kan abi winimarki te a e kon tan nanga joe. Ala di joe e poti prakseri na wan koni fasi na tapoe den foetoestap foe joe, joe ben sa kan prakseri foe den sani di e kon now: San na den sani di a abi troetroe fanowdoe? A abi sani foe ensrefi noso sani di lanti e sorgoe gi, di e gi wan tra loesoe di boen? A wani froisi? Efoe a wani, na sortoe fasi disi sa abi krakti na tapoe a libi foe en? A sa abi foe libi mati na baka? Fa disi ben sa kan abi krakti na tapoe en na emotioneel sei? Joe taki foe den sani disi nanga en? Fa a ben sa abi krakti na tapoe joe, joe patna, noso joe eigi pikin, te a ben sa froisi? Efoe joe mama abi sorgoe fanowdoe, soema sa sorgoe gi en? Oenoe kan prati a frantiwortoe? Joe taki foe na afersi nanga ala den wan di abi langalanga foe doe nanga a tori?

8. Na soema joe kan go kande foe soekoe rai te joe moesoe bosroiti fa foe jepi den owroe papa nanga mama foe joe?

8 Foe di a frantiwortoe foe gi sorgoe de na tapoe ala den pikin na ini wan osofamiri, a kan de wan koni sani foe abi wan konmakandra nanga na osofamiri, so taki ala sma kan teki prati na ini den bosroiti di sa teki. A kan de wan jepi toe foe taki nanga den owroeman na ini a kresten gemeente noso nanga mati di ondrofeni wan srefi sortoe situwâsi. „Te sma no e taki na wan froetrow fasi nanga makandra, dan a no sa waka boen nanga den plan”, bijbel e warskow, „ma pe foeroe raiman de, wan sani e kon klari.” — Odo 15:22.

FIRI GI DEN ÈN FROESTAN DEN

9, 10. (a) Ala di den kon owroe, sortoe sani wi moesoe hori na prakseri foe den owroesma? (b) Awansi sortoe sani wan bigi pikin e doe gi a boen foe en papa nanga mama, san a moesoe gi den ala ten?

9 Efoe wi wani gi grani na wi owroe papa nanga mama, dan a e aksi foe wi taki wi e firi gi den èn e froestan den. Ala di den owroe jari e tjari serjoesoe bakapisi kon, den owroesma kan feni taki a e moeilek moro nanga moro foe waka, foe njan, èn foe hori sani na ede. A kan taki den abi jepi fanowdoe. Nofo tron den pikin e broko den ede pasa marki gi a boen foe den papa nanga mama foe den èn den e proeberi foe tiri den. Ma den owroesma na bigisma di abi wan heri libi pe den ben kisi koni nanga ondrofeni, pe den ben sorgoe gi densrefi den heri libi langa èn pe den ben teki den eigi bosroiti. A persoonlijkheid foe den èn a lespeki di den abi gi densrefi, e drai kande lontoe a ròl di den abi leki papa nanga mama èn leki bigisma. Den papa nanga mama di feni taki den moesoe saka densrefi na ondro a tiri di den pikin foe den moesoe tiri den libi, kan kon firi brokosaka noso atibron. Son wan foe den e atibron èn e kakafoetoe kande gi san den e si leki moeiti di den pikin e meki foe poeroe a srefidensi foe den.

10 No wan makriki loesoe de gi den sortoe problema disi, ma a de boen-atifasi te joe e gi den owroe papa nanga mama pasi foe sorgoe gi densrefi èn foe teki den eigi bosroiti te a kan. A de wan koni sani foe no bosroiti san moro boen gi joe papa nanga mama sondro foe joe taki nanga den fosi. Kande den lasi foeroe foe di den kon owroe. Gi den pasi foe meki den hori san den abi ete. Kande joe e si taki o moro mendri joe e proeberi foe basi a libi foe joe papa nanga mama, o moro betre joe matifasi nanga den sa de. Den sa de moro kolokoe, èn so a sa de nanga joe toe. Srefi efoe a de fanowdoe foe hori fasti na bepaalde sani gi a boen foe den, a de fanowdoe foe gi den a wartifasi nanga a lespeki di den e froedini, efoe joe wani gi grani na joe papa nanga mama. A Wortoe foe Gado e gi leki rai: „Joe moesoe opo tanapoe gi a weti wiwiri, èn joe moesoe sori taki joe e hori na owroesma na prakseri.” — Lefitikus 19:32.

TAN HORI A JOISTI FASI FOE DENKI

11-13. Efoe a matifasi di wan pikin di de wan bigisma now, abi nanga en papa nanga mama, no ben boen bifo, fa tokoe a kan handri nanga a tjalensi foe sorgoe gi den te den kon owroe?

11 Son tron wan problema di bigi pikin e miti foe gi grani na den owroe papa nanga mama, abi foe doe nanga a matifasi di den pikin ben abi nanga a papa nanga mama foe den di den ben de moro jongoe. Kande joe papa no ben abi firi srefisrefi èn a no ben sori lobi, èn kande joe mama ben wani plèi basi èn a ben grofoe. Kande joe e firi lasi-ati ete, atibron, noso sari foe di den no ben de a papa nanga mama di joe ben wani den foe de. Joe kan wini den sortoe firi disi? *

12 Basse, di ben gro na Finland, e froeteri: „Mi stiefpapa ben de wan SS ofsiri na Nazi Doisrikondre. A ben atibron esi-esi, èn na den momenti dati a ben ogri kefalek. A ben fon mi mama foeroe tron na mi fesi. Wán leisi di a ben atibron na mi tapoe, a ben naki mi nanga en leriboeba èn a bokroe naki mi na ini mi fesi. A ben naki mi nanga so wan krakti taki mi ben fadon abra a bedi.”

13 Tokoe a ben abi tra eigifasi. Basse e taki moro fara: „Na a tra sei, a ben wroko tranga srefisrefi èn a no ben fri ensrefi foe no sorgoe na materia sei gi na osofamiri. Noiti a ben sori mi a lobi foe wan papa, ma mi sabi taki a ben kisi wan mankeri na emotioneel sei. En mama ben poti en na doro di a ben de wan jongoe boi. A ben gro kon bigi leki wan boi di e feti nomo èn a ben go na feti di a ben de wan jonkoeman. Mi ben man froestan en na wan fasi, èn mi no ben gi en a fowtoe. Di mi ben gro kon moro bigi èn mi papa ben kon siki, mi ben wani foe jepi en so foeroe leki mi ben kan te leki na a dede foe en. A no ben makriki, ma mi ben doe san mi ben man. Mi ben proeberi foe de wan boen manpikin te na a dede foe mi papa, èn mi e denki taki a ben teki mi leki wan boen manpikin.”

14. Sortoe tekst e fiti na ini ala situwâsi, so srefi den situwâsi di e opo kon te wi moesoe sorgoe gi den owroe papa nanga mama?

14 Neleki na ini tra afersi, a bijbel rai e fiti toe na ini osofamiri situwâsi: „Teki weri den safoe firi foe lobi foe sari-ati, boen-atifasi, sakafasi foe denki, safri-atifasi nanga langa pasensi. Tan froedrage makandra èn gi makandra pardon na wan fri fasi efoe a wan abi wan sani foe kragi foe a trawan. Soleki fa Jehovah gi oenoe pardon na wan fri fasi, na so oenoe moesoe doe toe.” — Kolosesma 3:12, 13.

A SMA DI E GI SORGOE, ABI SORGOE FANOWDOE TOE

15. Foe san ede a e gi sari son tron foe sorgoe gi den papa nanga mama?

15 A de wan tranga wroko foe sorgoe gi wan swaki papa noso mama, foe di a abi foe doe nanga foeroe wroko, foeroe frantiwortoe, èn langa joeroe. Ma a moro moeilek pisi de nofo tron na emotioneel sei. A e gi sari foe si taki joe papa nanga mama e lasi a gosontoe foe den, a hori di den man hori sani na ede, èn a srefidensi foe den. Sandy di kon foe Puerto Rico, e froeteri: „Mi mama ben de a moro prenspari sma na ini wi osofamiri. A ben hati srefisrefi foe si taki a e pina èn foe sorgoe gi en. Fosi a ben bigin tingatinga; baka dati, a ben kon abi wan wakatiki fanowdoe, èn moro fara wan wakawagi, èn dan wan ròlstoeroe. Baka dati, a ben go takroe moro nanga moro te leki a dede. A ben kisi bonjo-kanker èn a ben abi sorgoe doronomo fanowdoe — dei nanga neti. Wi ben wasi en èn ben gi en njanjan èn ben leisi gi en. A ben moeilek srefisrefi — spesroetoe na emotioneel sei. Di mi ben kon froestan taki mi mama ben e dede, mi ben krei, bika mi ben lobi en srefisrefi.”

16, 17. Sortoe rai kan jepi wan sma di e sorgoe gi trawan, foe tan abi wan balansi fasi foe si sani?

16 Efoe joe de na ini so wan srefi sortoe situwâsi, san joe kan doe foe tjari a situwâsi? A sa jepi joe foeroe te joe e arki Jehovah nanga jepi foe a leisi di joe e leisi bijbel èn te joe e taki nanga en na ini begi (Filipisma 4:6, 7). Foe doe en na wan praktis fasi, sorgoe taki joe e njan gosontoe njanjan èn proeberi foe kisi nofo sribi. Te joe e doe disi, dan joe sa de ini wan moro boen kondisi, na emotioneel sei èn na skin sei, foe sorgoe gi a lobiwan foe joe. Kande joe kan seti sani foe rostoe wanwan leisi foe den wroko di joe e doe ibri dei. Srefi efoe joe no man teki fakansi, a de wan koni sani foe meki ten foe rostoe. Foe man gowe wan pisi ten foe a siki papa noso mama, kande joe kan sreka sani foe meki wan tra sma tan nanga a siki papa noso mama foe joe.

17 A no de wan ongewoon sani gi bigisma di moesoe sorgoe gi tra sma, taki den e froewakti sani foe densrefi di no de reidelek. Ma no kroetoe joesrefi foe den sani di joe no man doe. Na ini wan toe kefal a kan de taki joe moesoe poti a lobiwan foe joe na ondro a sorgoe foe wan oso pe den e sorgoe grani sma. Efoe joe na wan sma di moesoe sorgoe gi trawan, no froewakti toemoesi foeroe sani foe joesrefi di joe no man doe. A no soso den sani di joe papa nanga mama abi fanowdoe joe moesoe abi ini balansi, ma so srefi den sani di den pikin foe joe, joe trowpatna èn joesrefi abi fanowdoe.

KRAKTI DI PASA SAN DE NORMAAL

18, 19. Sortoe pramisi foe gi jepi Jehovah doe, èn sortoe ondrofenitori e sori taki a e hori ensrefi na a pramisi disi?

18 Nanga jepi foe en Wortoe, bijbel, Jehovah e gi tiri na wan lobi fasi, di kan gi wan sma foeroe jepi foe sorgoe gi en papa nanga mama di kon owroe. Ma dati a no a wan-enkri jepi di a e gi. „Jehovah de krosibei foe ala den wan di e kari en”, na so a psalm singiman ben skrifi na ondro a krakti foe a santa jeje. „A sa jere a krei di den e krei gi jepi, èn a sa froeloesoe den.” Jehovah sa froeloesoe den getrow sma foe en, noso a sa hori den na libi foe pasa srefi den moro moeilek situwâsi. — Psalm 145:18, 19.

19 Myrna, foe den Filippijnen ben leri disi di a ben e sorgoe gi en mama di no ben man jepi ensrefi foe di a ben kisi wan boeroertoe. „No wan sani de di e gi moro brokosaka leki te joe e si joe lobiwan e pina, èn taki a no man taigi joe pe a abi pen”, na so Myrna e skrifi. „A ben de neleki mi e si en e soengoe safrisafri, èn noti no de di mi ben kan doe. Foeroe tron mi ben sa kindi èn taki nanga Jehovah foe taigi en taki mi weri srefisrefi. Mi ben krei leki David, di ben begi Jehovah foe poti den watra-ai foe en na ini wan batra èn foe memre en. Èn soleki fa Jehovah ben pramisi, a ben gi mi a krakti di mi ben abi fanowdoe. ’Jehovah ben kon de leki wan jepi gi mi.’” — Psalm 18:18.

20. Sortoe pramisi na ini bijbel e jepi sma di e sorgoe gi trawan, foe abi howpoe, srefi efoe a sma di den e sorgoe, e dede?

20 Sma ben taki dati a sorgoe di sma e sorgoe gi papa nanga mama di kon owroe, de leki wan „tori di no abi wan switi kaba”. Ala di wan sma kan doe ala moeiti foe sorgoe gi den owroesma, tokoe den owroesma kan dede, soleki fa a ben de nanga a mama foe Myrna. Ma den sma di e froetrow tapoe Jehovah, sabi taki dede a no a kaba foe a tori. Na apostel Paulus ben taki: „Mi e howpoe tapoe Gado . . . taki wan opobaka sa de foe den regtfardikiwan nanga den onregtfardikiwan” (Tori foe den Apostel 24:15). Den sma di lasi den owroe papa nanga mama na ini dede, e kisi trowstoe foe na opobaka howpoe makandra nanga a pramisi foe wan prisiri njoen grontapoe di Gado meki, pe „dede no sa de moro”. — Openbaring 21:4.

21. Sortoe boen bakapisi e kon te wan sma e gi grani na en owroe papa nanga mama?

21 Den foetoeboi foe Gado abi dipi lespeki gi den papa nanga mama foe den, ala di den papa nanga mama foe den kon owroe kande (Odo 23:22-24). Den e gi den grani. Te den e doe disi, dan den e ondrofeni san na odo di skrifi na ondro a krakti foe a santa jeje, e taki: „Joe papa nanga joe mama sa prisiri èn a sma di ben meki joe sa breiti” (Odo 23:25). Èn na tapoe foe dati, den sma di e gi grani na den owroe papa nanga mama foe den, e plisi Jehovah Gado toe èn e gi en grani.

^ paragraaf 11 Wi no e taki djaso foe den situwâsi pe den papa nanga mama ben gebroiki a makti nanga a froetrow di den abi, na wan toemoesi aparti fowtoe fasi, di wi kan si leki wan ogridoe.