Go na content

Go na table of contents

Na saka di wan sma moe saka ensrefi di e tjari pai kon

Na saka di wan sma moe saka ensrefi di e tjari pai kon

Kapitel 6

Na saka di wan sma moe saka ensrefi di e tjari pai kon

1. Foe sanede wi kan taki dati a de wan koni èn boen sani te wi saka wisrefi ondro seti di de?

A KAN de wan sori foe koni te wan sma saka ensrefi ondro trawan ofoe foe fiti ensrefi a den set di de. O moi a kan de toe, ma no e anga na no wan sani, no boen èn no de wan troe sani. No wan sma na grontapoe kan doe èn sabi ala sani. Soleki wi abi fanowdoe foe loktoe, son, njanjan èn watra foe kan libi, a so wi abi fanowdoe foe tra sma nanga den sani di den e doe gi wi, te wi wani njan boen èn njan switi foe na libi.

2. Fa a sani dati Jehovah de na Moro é Soeverein, moe abi krakti tapoe wi libi?

2 Den sani di seti foe a sé foe lanti, a fasi fa basi de nanga wroko-man, famiribanti, a demakandra nanga na kristen gemeente èn soso kaba dati wi e libi na mindri libisma — ala den sani dati e poti wan bepaalde prekti na wi tapoe. Wi abi wan paiman na den sma di wi ben kisi wan sani foe den. Te wi wani doe wi frantwortoe na wan joisti fasi na fesi sma, dan wi moe erken na positie foe Jehovah na a fosi presi. Leki Mekiman a de nanga reti na Moro é Soeverein, di wi moe pai ala sani. Ini wan visioen na apostel Johannes ben jere fa 24 owroeman ben bari tranga: „Joe, Jehovah, ja wi Gado, de warti foe kisi na glori nanga na grani nanga na krakti, bikasi joe ben meki ala sani, èn foe joe wani ede den ben de èn den ben meki” (Openbaring 4:11). Te wi wani erken Jehovah na a srefi fasi leki na Moro Éwan, dan a no nofo foe sori disi ini wortoe. Ini ala wi matifasi wi kan sori taki dati wi e saka wisrefi ondro Gado wani èn wi e erken Jezus Kristus leki wi Masra.

„FOE MASRA EDE”

3, 4. San de den „libisma mekisani” di wi moe saka wisrefi na ondro, èn foe sanede wi kan kari den na so fasi?

3 Na apostel Petrus e poti krakti tapoe na é fasi disi foe loekoe sani tapoe a tori foe na moro prenspari rede foe saka wisrefi na ondro libisma émakti. A skrifi: „Saka joesrefi foe Masra ede na ondro ibri libisma mekisani efoe a de a wan kownoe, leki a de moro é, ofoe na tiriman, leki en ben seni foe gi strafoe na ogrisma, ma foe prijse den di e doe boen sani.” — 1 Petrus 2:13, 14.

4 Den „libisma mekisani” di wi moe saka wisrefi na ondro den, de den tirimakti di libisma ben meki. Den de „libisma mekisani” foe di a no Gado, ma libisma ben meki den presi di kownoe nanga moro lagi tiriman de na ini. Na Moro Éwan ben gi pasi dati den sortoe presi disi ben meki èn a de verdrage den, foe di den e doe wan boen wroko ondro den disiten omstandigheden. Foe di tiriman de, foe di Gado ben gi pasi foe dati, dan soema di e opo meki oproeroe nanga den, e meki oproeroe nanga na „seti foe Gado”, bika Gado no feni dati a fiti ete foe tjari wan kaba kon na a seti disi èn foe tjari na hemel kownoekondre foe en Manpikin kon na den presi (Romeini 13:1, 2). Ini den dé foe na apostel Petrus, dan na Romein keizer ofoe caesar ben poti granman ini den distrikt foe den kondre foe en, soleki Judéa, foe tiri den afersi. Den granman disi ben moe gi frantwortoe wantronwantron na a Keizer foe na ori di den e ori wét nanga orde ini a gebied di den e tiri. Ini a doe foe den prekti „den ben gi strafoe na ogri sma” — rover, ontvoerder, foefoeroeman nanga oproeroeman. Ma den ben prijse „den soema di ben doe boen”, dati wani taki, den ben gi grani na getrow sma foe di den ben erken den na publiki leki respeki sma, èn ben kibri den persoon, goedoe nanga reti.

5. Foe soema ede wi moe saka wisrefi, èn foe sanede nanga reti a de leki „Masra”?

5 Ma kristensma no e kisi tranga na a fosi presi foe saka densrefi foe lon komoto foe strafoe èn foe kisi „prijse”. Ma na presi foe dati den e doe disi „foe Masra ede”. Na Masra disi na Jezus Kristus, bikasi na apostel Petrus ben meki oenoe kon sabi en kaba leki so (1 Petrus 1:3). Den Boekoe e taki foe na Manpikin foe Gado leki „Masra foe den dedewan nanga den libiwan” (Romeini 14:9). Foe datede a abi wan presi di no wan libisma tiriman ben abi oiti. Leki „Masra foe den dedewan” dan Jezus Kristus kan meki den kon na en fesi foe di a de opo den kon na libi baka. Ma na tirimakti foe Jezus no de soso en makti tapoe libiwan nanga dedewan, ma ai go moro fara. Baka en opobaka, na Manpikin foe Gado ben taki: „Ala makti ini hemel nanga grontapoe ben gi na mi” (Matteus 28:18) Foe datede meki a de troetroe wan froestan sani dati wi saka wisrefi na ondro libisma tiriman foe na Sma ede di abi foeroe, foeroe moro makti leki den.

6, 7. Fa wi de saka wisrefi na ondro libisma, tiriman foe „Masra ede”?

6 San a wani taki dati wi moe saka wisrefi na ondro sma ini wan é presi foe tiri „foe Masra ede”? Na erken di wi e erken Jezus Kristus leki wi Masra, moe de na poesoe-krakti baka na joisti fasi di wi moe saka wisrefi na ondro tiriman. Na Manpikin foe Gado ben gi ini disi na joisti volmaakti eksempre. A no ben opo ensrefi poti tegen den sani di den tiriman ben aksi, èn a no ben leri dati na trawan toe. Na presi foe dati a ben gi na tranga: „Efoe wan sma di tanapoe ondro émakti dwengi joe foe go wan mijl nanga en, go dan toe mijl nanga en” (Mattheus 5:41). „Pai Caesar baka, san na foe Caesar”. — Mattheus 22:21.

7 Sontron wan tiri kan aksi dati den borgroe foe en foe difrenti sani ede moe go skrifi den nen ofoe jepi bepaalde bowplan ofoe pranigron-project foe wan bepaalde gemeenschap, kande na bow foe pasi, dan, ofoe skoro. (Teki gersi Lukas 2:1-3). Na ala den afersi disi, a no de foe taki, dati wi no kan poti na kristen konsensi na wan sé. Ma te wan stré no de ini na tori, sodati a konsensi di oefen nanga na bijbel no e kon ini problema, dan a kan de wan sani di e meki na „boen njoensoe” go na fesi te wan kristen e sori someni leki a kan dati a de saka ensrefi èn dati a de klari foe wroko makandra. A ben sa de wan sani di no de joisti foe opo joesrefi tegen bepaalde project ofoe e meki oproeroe nanga wan tiriman, wansi o fasi a de. A bijbel e komanderi foe saka joesrefi èn gi jesi na tiri nanga makti leki tiriman, de klari foe doe ibri boen wroko. Wan fasi foe stré èn asranti fasi no e akroederi nanga na leri nanga na eksempre foe Gado Manpikin. — Titus 3:1, 2.

„LEKI SRAFOE FOE GADO”

8. Sortoe boen wan joisti saka joesrefi ondro tiriman e tjari?

8 Te a de sori fa wan joisti saka ensrefi ondro émakti kan meki afersi foe na troe anbegi go na fesi, na apostel Petrus, e skrifi: „Bikasi disi de na wani foe Gado, dati, nanga na doe boen, na soso taki foe den onredelek sma mofo tapoe” (1 Petrus 2:15). Kristensma di e doe san tiriman e si leki boen maniri ofoe lobi orde ma e ori na a srefi ten wan boen konsensi na fesi foe Gado, kande e kisi prijse. Nanga dati den mofo foe den sma di no sabi moro betre sa tapoe, di den e feni sondro leti fowtoe na dienstknekti foe na Moro Éwan dati den sma no kan taki nanga den, den e tranga jesi émakti, no de sociaal, e gi faja na tra sma ofoe soekoe foe poeroe tiri. Wan toemsi moi waka nanga libi di de foe prijse de foe datede na moro moi bewijsi tegen na poti foe doti tapoe a boen nen foe wan kristen.

9, 10. Foe sanede wi no kan teki gersi na saka di wi moe saka ondro den tiriman leki wan saka foe wan srafoe ondro en masra?

9 Ma na a saka di wan kristen e saka ensrefi na ondro wan tiri wani taki wan saka ensrefi leki wan srafoe ofoe wan saka ensrefi dorodoro? Na piki ondro krakti foe santa jeje de Nono. Na apostel Petrus e go moro fara: „De leki fri soema, èn kebroiki tog na fri foe oenoe no leki wan djakti foe porifasi ma leki srafoe foe Gado.” — 1 Petrus 2:16.

10 Leki kristen wi ben kon fri foe katibo foe sondoe nanga dede (Johannes 8:31-36). Na Manpikin foe Gado ben fri wi toe foe frede foe wan takroe dede. Nanga na frede disi Satan na Didibri kan ori sma ini katibo èn tjari den so fara foe doe den komando foe aladi di disi de kontrari den égi konsensi (Hebreër 2:14, 15). Ma di wi de fri soema, wi no kan saka wi konsensi na ondro den komando nanga pramisi foe libisoema ofoe groepoe foe sma di taki foe doe wi ogri. Wi e saka wisrefi nanga wi fri wani na ondro tiriman, ma den moro é komando foe na Moro É Soeverein de leki skotoe. Wi no kan de srafoe di e saka ensrefi na ondro wan ofoe tra sma èn gi jesi sondro kroederi na wan sma sondro foe ori Gado wet na prakseri. Soleki na apostel Paulus e taki, dan kristen de „srafoe foe Gado”. Foe datede nanga prisiri wi e saka wisrefi na ondro den winsi foe tiriman so langa den no de wantronwantron kontrari wi anbegi foe na Moro Éwan. Noso wi moe teki na positie di Petrus nanga den tra apostel ben teki na fesi foe na djoe é-kroetoe nanga den wortoe: „Wi moe arki Gado leki tiriman moro leki libisma.” — Tori foe den Apostel 5:29.

WAN FRI SONDRO SKOTOE

11. Sortoe libifasi di wi sa abi gi den tiriman ben sa de wan fowtoe kebroiki foe na kristen fri?

11 Ma a ben sa de fowtoe efoe wi ben sa libi sò, leki den tiri no abi makti tapoe wi èn efoe wi ben sa kakafoetoe gi den tiri ini afersi di no de kontrari Gado wèt. So wan waka nanga libi sondro respeki ben sa de wan fowtoe kebroiki foe wi kristen fri. Na fri di wi abi, abi leki skotoe, a de di wi de srafoe foe Gado. A no de wan primisi foe trowe joisti wét a wan sé, foe doe ogri sani ofoe foe handri tapoe wan veragti fasi nanga wet di wi e feni „lastiki”, ma di de spesroetoe foe kibri na libi nanga na kontren. Na presi foe dati wi moe sorgoe nanga wi waka èn libi, dati wi e waarderi na boen marki foe sainde den poti verkeersregel, wèt foe no doti na kontren, wèt di e tapoe onti nanga fisi nanga so moro fara.

12. San e bepaal efoe wi abi verprekti na tra sma?

12 Ja, wi abi verprekti na tra sma fesi. Na fasi foe den prekti disi e kisi krakti nanga na spesroetoe matifasi di wi abi nanga Jehovah Gado nanga tra sma. Na apostel Petrus ben tjari den verprekti disi kon na krin èn a de vermane: „Gi grani na ala sortoe foe sma, abi lobi gi na eri gemeenschap foe brada, frede Gado, gi grani na a kownoe”. — 1 Petrus 2:17.

13. (a) Foe sanede ala sma e ferdini grani? (b) San wi moe gi wi jeje brada? (c) San e bepaal sortoe grani wi e gi na sma? (d) San wi alamala moe gi na Gado?

13 Gado ben meki ala sma èn a ben bai den nanga na diri broedoe foe Jezus Kristus. Foe datede meki wi e sori den grani èn wi e handri den nanga respeki èn sondro partijfasi (Tori foe den Apostel 10:34, 35; 1 Timoteus 2:5, 6). Ma na „gemeenschap foe brada” e ferdini foeroe moro leki soso na formeel respeki di ini algemeen wi e sori sma. Boiti dati, wi moe sori wi brada dipi lobi. Moro fara, wi moe sori foe troe grani gi wan grontapoe soeverein nanga lagi tiriman, ma soso na Moro é Gado ferdini na respeki frede nanga anbegi foe wi. Foe datede meki wi kan gi wan sma someni grani leki wan gosontoe respeki gi Jehovah Gado nanga en komando e gi pasi foe disi. Na so foe eksempre a no de wan ogri sani foe kari wan tiriman nanga en titel, solanga na titel disi no e gi en grani di soso Gado moe kisi. Ma sma di e dede no de den ferloesoeman foe kristen èn sosrefi toe a de dati ala bresi no e kon nanga jepi foe den (Psalm 146:3; Jesaja 33:22; Tori foe den Apostel 14:12; Fillipi 2:9-11). Wan troe kristen foe datede no e taki nanga sma, sodati nanga dati en égi frede gi Gado e kon ini degedege èn dati tiriman e poti é tapoe san den positie foe den e aksi.

ALA TIRIMAN E FERDINI GRANI?

14, 15. (a) Foe sanede meki na moreel boen nen foe wan tiriman no abi krakti tapoe a tori efoe wan kristen sa gi en grani? (b) San wi kan leri foe na fasi foe Paulus te wi de na fesi tiriman?

14 Nanga ini prakseri na komando foe na bijbel, foe gi grani na tiriman, dan son sma ben kan aksi foe bepaalde tiriman: ’Fa mi kan respeki èn gi grani na wan bidrigi sma?’ Ma wan sma moe ori ini prakseri dati a no a moreel boen nen foe wan tiriman de na fundamenti foe so wan grani. A de moro foeroe na makti di a de teki presi foe en, èn di e aksi wan seker respeki. Efoe respeki no ben de foe makti di ben poti nanga reti, dan anarchie ben sa de, èn dati ben sa de ogri gi na libimakandra èn sosrefi toe gi kristensma.

15 Na fasi foe na apostel Paulus gi tiriman e sori dati san wan tiriman kan de leki persoon, no abi noti foe doe nanga na sortoe foe grani di moe sori gi den. Na istoria-skrifiman Tacitus ben skrifi foe na Romein tiriman Felix leki wan man di „ben prakseri dati a ben kan doe ibri sjenwroko ini a é positie di a ben de na ini” èn di „nanga ibri sortoe ogri-ati nanga oten a wani e abi na makti foe wan kownoe tapoe na froestan foe wan srafoe” (Annalen, XII, 54; Historien, V, 9). Ma ete Paulus nanga respeki gi na wroko di Felix ben doe, ben bigin èn taki na fesi a man disi nanga den wortoe tapoe wan respeki fasi: „Foe di mi sabi eri boen, dati na naatsi disi ben abi joe kaba foeroe jari leki kroetoeman, mi e taki nanga ala prisiri foe den sani di abi foe doe nanga mi” (Tori foe den Apostel 24:10). Aladi kownoe Herodes Agrippa II ben libi ini broedoesjen, tog Paulus ben sori en wan grani di fiti nanga den wortoe: „A wan prisiri sani gi mi, kownoe Agrippa, di mi kan frantwortoe mi srefi tide na joe fesi dja foe ala den sani di den djoe e feni fowtoe na mi, spesroetoe foe di joe sabi eri boen den gwenti nanga den trobi di de mindri den djoe” (Tori foe den Apostel 26:2, 3). Èn aladi granman Festus ben de wan afkodré-anbegiman, Paulus tog ben kari en „Joe toemsi é granman”. — Tori foe den Apostel 26:25.

PAI LANTIMONI

16. Sortoe rai kristensma e kisi ini Romeini 13:7?

16 Kristensma no moe gi wawan grani na den sma di abi makti foe positie foe den ede, ma Gado e komanderi den toe foe pai lantimoni nanga den eri konsensi. Den Boekoe e ferteri wi: „Gi na ala sma san den moe kisi, na den di e aksi lantimoni, na lantimoni; na den di e aksi tol, na tol; na en di e aksi frede (tapoe na gron foe en makti, so toe na makti foe libi nanga dede), na frede dati; na en di e aksi respeki, na respeki dati” (Romeini 13:7). Foe sanede a de joisti foe pai lantimoni èn ferteri opregti san joe e ferdini?

17. (a) Foe sanede kristensma moe si na pai foe lantimoni na a srefi fasi leki na pai foe wan paiman? (b) Foe sanede kristensma moe de wan boen eksempre ini a pai foe lantimoni?

17 Den tirimakti e doe prenspari wroko foe djaranti na sondro kefaar fasi, na sékerfasi nanga na tanboen foo den borgroe foe den. Ini disi de na sorgoe foe pasi, na seti foe ori foe wét, skoro, gosontoedienst, post nanga den sortoe sani disi. Foe wroko di a de doe, meki na tiri abi na reti tapoe pai. Kristensma e si a pai foe lantimoni ofoe tol foe datede leki na pai foe wan paiman. Fa den tiriman e kebroiki bakaten den lantimoni di den kisi, no de na frantwortoe foe na kristen. Dati tiriman kebroiki fowtoe den lantimoni di den ben kisi, no de gi wan kristen a reti foe wégri foe pai en paiman. Ondro na disiten seti a abi den wroko foe na tiri fanowdoe èn foe dat-ede a de pai nanga wan boen konsensi san e aksi foe en. Te wi moe pai wan paiman na wan sma, dan na paiman dati no e komoto, foe di na sma dati e kebroiki moni gi verkeerti sani. Na so wan kristen no e kon fri foe en prekti foe pai lantimoni nanga tol, wansi san na tiri e doe nanga dati. A moe gi wan boen eksempre ini na ori ensrefi a den wèt foe lanti foe di ini waarheid a de ferteri omeni moni a de ferdini ofoe dati a ben bai sani di a moe pai lantimoni a tapoe. Te a de doe disi nanga en eri konsensi, dan sjen no sa poti tapoe en nanga na kristen gemeente. So toe na troe anbegi e kon ini wan boen leti leki wan grani gi Gado nanga Kristus.

BASI-WROKOMAN-FASI

18. Den gronprakseri foe bijbel di de foe na fasi mindri masra nanga srafoe, tapoe sortoe disiten omstandigheid wi kan tjari den kon na tapoe?

18 Na fasi fa wan kristen de nanga den tiri-makti, no de na wan enkri fasi di e aksi foe saka joesrefi na wan fasi di fiti. Foe eksempre, tapoe en wroko kande a moe gi frantwortoe na wan voorman ofoe wan basi. Ini a ten foe na fosi eeuw G.T., di katibo ben de wan gwenti ini den kondre foe na Romein kownoekondre, dan foeroe kristen ben de di ben wroko leki srafoe ofoe oso-knekti. Ini Gado Wortoe foe datede tapoe wan fasi di fiti den prekti foe den fa den tanapoe nanga den masra foe den ben skrifi. Wi ini disi ten kan tjari den gronprakseri di ben de gi na fasi di ben de mindri srafoe nanga masra kon tapoe na fasi mindri basi nanga wrokoman.

19. Sortoe rai Petrus ben gi na kristen oso-knekti?

19 Na apostel Petrus ben skrifi di a ben gi rai na oso-knekti:

„Oso-knekti moe saka densrefi ondro den éginari foe den nanga ala frede, no wawan den boen nanga redelek wan, ma sosrefi toe na den di moeilek joe kan prisiri. Bikasi efoe wan sma, foe na konsensi ede na fesi Gado, e ori doro ondro sari sani èn e pina onregtvaardiki, dan disi de wan sani di de switi. Bikasi sortoe wini de na ini te joe, efoe joe e sondoe èn e kisi naki, e ori doro? Ma te joe e oridoro efoe joe e doe boen èn e pina, dati de switi na Gado.” — 1 Petrus 2:18-20.

20. (a) Fa wan oso-knekti moe saka ensrefi „nanga ala frede”? (b) Sortoe situwasi ben kan meki dati wan kristen srafoe ben moe ondrofeni pina?

20 San ben de fanowdoe foe waka baka na rai disi? Ini a ten di wan kristen ben sa doe en frantwortoe leki srafoe, dan a ben moe sori wan joisti frede nanga respeki gi en masra èn abi na winsi foe prisiri en. Na frede disi ben moe sori srefi efoe den sani di na masra ben aksi ben de nanga krasi ofoe ogri-ati ofoe onredelek. Kande a masra ben de wan sma di e tanapoe tapoe wroko di doe boen. A ben kan aksi foe en srafoe sani di de kontrari na wèt foe Gado. Foe di na kristen srafoe ben arki getrow na en konsensi di frede Gado, meki kande a ben moe ondrofeni pina onregtvaardiki, foe di a ben wégri foe foefoeroe ofoe foe lé gi en masra. So toe na tra okasi na srafoe kan kisi misandel nanga kosi.

21. Sortoe boen winimarki a ben kan tjari kon te wan srafoe ben verdrage nanga pasensi wan takroe behandeling?

21 Akroederi nanga na rai foe Petrus dan wan kristen no ben sa opo tanapoe tegen en takroe-ati masra. A ben sa tan doe en wroko nanga en eri konsensi èn verdrage nanga pasensi wan takroe behandeling. Na fasi disi sa de switi ini Gado ai, bikasi nanga disi wan takroe leti no ben sa poti tapoe na kristendom. Tra sma ben sa kan si dati na troe anbegi ben abi wan boen krakti tapoe na srafoe. A ben kan bewégi en foe ondrosoekoe na kristendom foe kon sabi fa wan misandel srafoe ben kan dwengi ensrefi so moi. Ma efoe na tra sé wan srafoe ben sa foefoeroe en masra èn ben kisi ebi strafoe foe disi, dan sma no ben sa si wan spesroetoe wini ini disi efoe a ben teki en strafoe sondro knoroe.

22. Fa wan kristen wrokoman moe tjari ensrefi tapoe en wroko?

22 Ini disi ten wan kristen ben sa kan go wroko na wan tra presi, efoe tapoe en wroko a gi abra na wan situwasi foe foeroe tesi. Ma kande disi no kan alaten. Kande a tai na wan kontrakt ofoe nanga dwengi a moe wroko ondro omstandigheden di a no wani, foe di tra wroko no de. A situwasi foe en e akroederi nanga di foe wan osoknekti ini na fosi eeuw G.T. di no ben kan gwe foe wan onredelek masra. Solanga wan kristen de e wroko na wan tra sma, dan a moe doe ala moeiti foe gi kwaliteitwroko, èn nanga pasensi èn sondro knoroe a moe verdrage sani di no switi èn di no kan poeroe na pasi nanga sani foe na bijbel. A moe handri nanga en basi sosrefi toe nanga respeki di fiti.

JEZUS EKSEMPRE — WAN EKSEMPRE DI E GI TRANGA

23, 24. (a) Na eksempre foe soema kan gi wi tranga te sma e handri onregtvaardiki nanga wi, foedi wi e doe san de joisti? (b) Fa sma ben handri nanga en èn fa a ben tjari ensrefi?

23 A no de foe taki dati a no de wan makriki sani gi no wan sma foe verdrage kroektoedoe. Ma kolokoe dati wi abi wan volmaakti eksempre foe wi kan waka na en baka, namkoe wi Masra Jezus Kristus. Na eksempre foe en kan de troetroe wan fonten foe dekati. Na apostel Petrus ben trowstoe kristen srafoe di ben abi en takroe foe sori den tapoe na eksempre foe Jezus, nanga den wortoe:

„Ma oen ben kisi na kari foe na waka nanga libi disi, bikasi Kristus srefi ben pina foe oen ede, libi gi oenoe wan model foe waka soifri ini en foetoe-marki. A no ben doe no wan sondoe, èn sosrefi toe bidrigi no ben feni ini en mofo. Te den ben skempi en, a no ben go skempi baka. Te a ben kisi pina, a no ben krasi, ma a ben tan gi ensrefi abra na a sma di e kroetoe regtvaardiki.” — 1 Petrus 2:21-23.

24 Na apostel ben memre kristen srafoe foe dat’ede dati wan foe den reden foe sainde den ben kisi na kari foe de discipel foe na Manpikin foe Gado, ben de dati den ben moe sori wan srefi fasi leki te den ben ondrofeni kroektoedoe. Spesroetoe tapoe na laatste dé foe en libi leki libisma na grontapoe Jezus Kristus ben moe ondrofeni foeroe pina. Den ben naki en, kofoe en, spiti tapoe en, krawasi en nanga wan wipi (di soleki a sori ben abi pis-pis loto ofoe bonjo ofoe aka foe priti na meti opo) èn te foe kaba ben spikri na wan postoe leki na moro bigi ogriman di de. Ete a ben saka ensrefi ondro ala den sjen sani disi, sondro foe skempi ofoe krasi den man srefi di ben handri en na wan onregtvaardiki fasi. Jezus Kristus ben sabi taki a ben libi wan libi di ben boen dorodoro, ma a no ben teki den afersi ensrefi ini anoe foe regtvaardiki ensrefi. A ben gi en afersi na a Tata, ini na fertrow dati en Gado èn Tata ben sa kroetoe en regtvaardiki. Wi srefi toe kan de séker taki na Almaktiwan e poti prakseri na ala onregtvaardiki sani di wi ben ondrofeni kande. A sa gi wi reti, efoe wi oridoro ini pasensi ondro pina. Efoe na Manpikin foe Gado di no ben abi sondoe ben de klari foe verdrage misandel, dan wi leki en foetoeboi abi moro reden ete foe doe disi, ini na froestan dati wi de sondoe mekisani.

25. Fa wi ben njan boen foe na pina foe Kristus?

25 Na pina di Jezus Kristus ben ondrofeni, ben de troetroe foe na boen foe wi, èn dati e gi wi moro reden foe waka baka en. Den sani disi Petrus e poti krakti a tapoe ini den tra wortoe:

„Ensrefi ben tjari ini en égi skin wi sondoe na a oedoe, sodati a ben sa kon na wan kaba nanga den sondoe foe wi èn wi ben sa libi foe regtvaardiki fasi ede. ’Èn nanga den wipimarki foe en wi ben kon de gosontoe’. Bikasi oen ben lasi leki skapoe, ma now oen ben drai kon baka na a herder èn opziener foe oen sili.” — 1 Petrus 2:24, 25.

26, 27. Sortoe krakti a moe abi tapoe wi dati Kristus ben pina gi wi?

26 Foedi wi de sondari, wi e ferdini na presenti foe na libi. A bijbel e ferteri wi: „A paiman di na sondoe e pai, de na dede” (Rom. 6:23). Ma Jezus Kristus ben teki klarklari na strafoe foe wi sondoe na en tapoe èn ben dede wan ofrandi-dede leki wan pasensi lam sondro fowtoe foe a boen foe wi. Foedi a ben saka ensrefi ondro na strafoe foe wan sjen dede na wan postoe, dan na Manpikin foe Gado ben meki a kan dati bribi sma kon fri foe sondeo èn libi now wan regtvaardiki libi. Te wi prakseri fa Jezus Kristus ben pina foe wi ede, dan wi moe sori dipi waarderi foe san a ben doe gi wi. Disi e aksi dati wi waka baka Jezus ini ala pisi foe na libi èn de soboen klari, ne leki en foe ondrofeni misandel foe regtvaardiki fasi ede. Te sma handri nanga wi na wan onregtvaardiki fasi, dan wi e doe boen foe prakseri na pina di wi Masra ben ondrofeni.

27 Te wi go prakseri dipi foe disi, dan dati kan meki wi froestan boen o prenspari a de foe waka baka Kristus eksempre, sodati wi no misi na marki foe en bigi pina gi wi. Ini wi sondoe toestand wi ben de ini wan sari kondisi èn wi ben de leki lasi skapoe sondro na tiri foe wan lobifasi herder. Disi ben doe kon foe di wi leki sondari ben kon de leki wan vreemde sma gi wi Bigi Herder, Jehovah Gado. Ma tapoe na gron foe Jezus ofrandi — èn wi bribi na ini, wi ben kon verzoen nanga en (Kolossenzen 1:21-23). Foe dat’ede wi ben kon ondro na lobifasi sorgoe, kibri nanga tiri foe na opziener foe wi sili, namkoe, Jehovah Gado, èn foe en „gran-herder”, Jezus Kristus (1 Petrus 5:2-4). Foe dat’ede troetroe no wan pina ben sa kan de toemsi ebi foe regtvaardiki fasi ede, te wi wani sori wi waarderi foe den sani di Jezus ben doe. O moro bigi na pina ben de di Jezus ben ondrofeni foe na boen foe wi, leki ibri misandel di kande wi o ondrofeni foe en ede!

DEN SETI FOE WROKO NA MINDRI BRIBISMA

28, 29. (a) Sortoe rai na apostel Paulus ben gi na kristen srafoe di ben wroko gi wan bribi éginari? (b) Foe sainde na rai disi ben de fanowdoe?

28 Ma a no ala kristen srafoe ini a fosi eeuw G.T. ben abi masra di ben de onredelek, èn di ben handri takroe nanga den. Foe den sociaal toestand ini a ten dati, meki dati srefi wantoe kristensma ben abi srafoe ini dienst. Te na srafoe èn en masra ben de discipel foe na Manpikin foe Gado, dan ala toe ben moe loekoe den jeje matifasi ini na joisti leti. Gi srafoe di ben abi bribi éginari, na apostel Paulus ben gi na vermane: „Meki boiti dati, den di abi bribi éginari no loekoe tapoe den, foedi den de brada. Kontrari foe dati, meki den de srafoe di de moro klari foe doe sani, foedi den di e kisi den winimarki foe den boen dienst foe den, de bribiman nanga lobiwan”. — 1 Timoteus 6:2.

29 Foe sainde na rai disi ben de fanowdoe? Na bribi srafoe ben de wan medeërfgenaam nanga Kristus èn foe dat’ede na jeje fasi ben de a srefi nanga en bribi masra. Foe dat’ede meki na srafoe ben moe kibri ensrefi foe prakseri dati na srefi fasi di ben de na jeje fasi, e tjari wan kaba kon na a fasi di ben de a den mindri na grontapoe fasi, sosrefi toe na makti foe en masra. So wan fasi makriki ben kan meki dati wan srafoe ben soigi en masra èn no ben doe en wroko tapoe a moro boen fasi. Na rai foe na apostel Paulus ben poeroe poti na wan sé, fowtoe prakseri di wan srafoe kande ben abi foe a brada fasi foe en nanga tra memre foe na gemeente. Joisti, foedi den ben de ini so wan fasi nanga den masra, den ben abi wan moro krakti reden foe doe den prekti tapoe wan moro krakti fasi. Den ben abi na grani foe doe wan sani gi wan kresten brada èn disi ben moe de wan fonten foe bigi prisiri gi den.

30. Foe sainde wan kristen ini disi ten moe doe ala moeiti te a de wroko ondro na tiri foe wan bribisma?

30 A srefi de so ini disi ten. Te wan kristen e wroko ondro na tiri foe wan bribisma di hé moro en ofoe e wroko gi wan bribisma, dan a moe wani foe doe ala moeiti. Soboen, a de en brada di e njan boen foe en wroko. Ofoe a no ben wroko boen ofoe a no ben span ensrefi, dan a no ben sa meki na froewakti foe en brada kon troe èn a ben sa de wan tergi sani gi na brada disi (Spreuken 10:26). Fa a ben sa sori wan mankeri foe lobi gi na brada di a de verprekti foe lobi! — 1 Johannes 4:11.

31. Sortoe rai kristen masra ben moe ori ini prakseri?

31 Na a tra sé, kristen masra ofoe basi no ben moe lasi a prakseri dati den toe ben abi wan masra, Kristus. Na froestan dati den moe gi frantwortoe na a Manpikin foe Gado, ben moe abi krakti tapoe a fasi fa den ben handri nanga den srafoe ofoe wrokoman. Na apostol Paulus ben skrifi foe disi: „Oen masra, tan doe san de regtvaardiki èn boen na oen srafoe, ini na sabi dati oensrefi abi wan Masra ini hemel.” — Kolossenzen 4:1.

32. Sortoe frantwortoe wi abi na fesi foe bribisma di kande e wroko gi wi ofoe e bewijsi wi wan dienst?

32 Dan a de sosrefi toe so, dati te wan kristen brada e wroko gi wi ofoe e bewijsi wi wan bepaalde dienst, kande leki datra, afkati, electricien, temreman, loodgieter ofoe monteur, wi moe gi en wan paiman di fiti. A no ben sa de joisti efoe wi ben wani kisi wini foe na jeje matifasi foe wi, foedi wi e skoifi a pai di wi moe pai wan kristen brada go na wan tra ten, aladi wan bigi pisi san wi e verdini wi ben sa gi na prisiri pe moni e froemorsoe, luxe ofoe diri vakantie. Wi no moe gi wi brada ini bribi ini zaak-afersi na sani di den moe kisi? A de troetroe wan moi sani te wi kan jepi wi brada foe sorgoe foe den sani foe tan a libi. Efoe spesroetoe boen fasi e sori gi wi, dan wi sa waarderi disi nanga reti, aladi wi e froestan taki wi brada ini bribi no de verprekti foe reken wan spesroetoe prijs gi wi ofoe sori wi switifasi moro leki tra sma. Ini ala den afersi disi, wi kan sori foe datede dati wi wani doe ala sani so dati wi e prisiri wi hemel Edeman, Gado Manpikin.

NA SAKA DI WAN OEMA MOE SAKA ENSREFI

33. (a) Sortoe vermane kristen oema e kisi? (b) Foe sainde ini 1 Petrus 3:1 na wortoe „sosrefi toe” de aparti?

33 Na trowlibi de ete wan fasi di e aksi foe saka ensrefi ondro wan edeman. Foe dat’ede meki Petrus e tai en takimakandra foe na saka foe wan oema nanga en vermane a fesi foe saka joesrefi na ondro moeilek omstandigheden, foedi a de bigin nanga na Griki wortoe di wani taki „sorefi toe”. Wi e lési:

„Sosrefi toe oen oema, saka oensrefi ondro oen égi man, sodati, efoe son wan no de gi jesi na a wortoe, wi kan wini den sondro wortoe nanga na waka nanga libi foe den oema foe den, foedi den de ai-kotoigi foe oen krin waka èn libi makandra nanga dipi respeki.” — 1 Petrus 3:1, 2.

34. Ondro sortoe omstandigheid oemasma moe saka densrefi, soleki Petrus e gi tranga, èn foe sainde disi no de makriki kande?

34 Den omstandigheid di kari dja èn di kristen oema moe saka densrefi na ondro, de takroe srefi srefi. Te wan man no e teki den gronprakseri foe Gado Wortoe, dan a kan de taki a de meki a libi moeilek gi en kristen oema, foedi a de handri en nanga tranga èn onredelek. Ma disi no e poeroe na prekti na en foe erken en man leki edeman foe na osofamiri. Solanga foe dat’ede a no de aksi sani di de kontra na wet foe Gado, dan wan kristen oema moe doe ala en moeiti foe prisiri en masra.

35. Fa wan oema ben sa wini en man „sondro wortoe”?

35 Soleki na apostel Petrus sori, dan ai jepi a man foe en foe tron wan bribisma nanga jepi foe na toemsi moi eksempre foe en. Dati wan oema e wini en man „sondro wortoe” na a fasi disi, no wani taki dati noiti a sa taki nanga en foe prakseri foe na bijbel, ma a ben sa moe meki en moi doe taki moro tranga leki wortoe. A man foe en ben sa kan si dan, dati na waka nanga libi foe en oema de krin, dati a de krin ini taki nanga doe èn abi dipi respeki gi en.

36, 37. Leki fa Titus 2:3-5 taki, dan na san wan kristen oema moe poti prakseri te a wani de wan boen eksempre leki oema?

36 Na apostel Paulus e go moro fara ete foe san e froewakti foe wan kristen oema. Ini en brifi gi Titus a ben skrifi:

„Sosrefi toe den grani oema moe de nanga respeki ini den waka nanga libi, den no moe de gongosaman, den no moe de srafoe foe foeroe win, den moe leri boen sani, sodati den kan tjari den jongoe oema kon na den froestan foe lobi den man foe den, foe lobi den pikin foe den, foe de gosontoe ini froestan, de krin, wroko na oso, abi boenfasi, saka den srefi na den égi man ondro, sodati sma no skempi na wortoe foe Gado.” — Titus 2:3-5.

37 Akroederi na vermane disi, dan wan oema nanga en eri konsensi moe feti foe sori nanga en libi nanga waka dati a de froestan dati na eri libi nanga waka foe en Jehovah Gado nanga na Masra Jezus Kristus e si. A sa doe moeiti foe gebroiki en tongo foe bow èn gi tranga na tra sma, na presi foe gi ensrefi abra na gongosa nanga konkroe. A de wan sani di fiti foe no njan èn dringi pasa marki. Leki trow-oema èn mama na kristen oema moe de wan eksempre ini a sori foe lobi. A moe loekoe a tapoe dati a bori boen njanjan di e gi krakti èn dati a oso de krin nanga switi. Lobi gi en man nanga en pikin wani taki toe dati a de klari foe poti den oso-afersi moro é leki di foe ensrefi. Na man no moe feni noti di a sori taki en oema e libi en prekti na wan sé. Ma a moe kan si taki a de tjari ensrefi troetroe leki wan boen eksempre, te joe teki en gersi nanga tra oema di no e bribi.

WAN BALANS LOEKOE TAPOE A WERI FOE KROSI NANGA TRA SANI

38. Sortoe rai tapoe a tori foe prodo wi e feni ini 1 Petrus 3:3 èn fa wi moe froestan na rai disi?

38 A de sosrefi toe prenspari dati na oema abi wan balans loekoe tapoe a fasi fa a de weri krosi. Na apostel Petrus e poti krakti a tapoe dati wan kristen oema no ben moe si en leki a moro prenspari sani foe meki ensrefi moi nanga pranpran dorosé prodo. A ben taki: „Na prodo foe joe, no moe de ini na dorosé bré foe na wiwiri èn na weri foe gowtoe sani ofoe na weri foe tapoesé-krosi” (1 Petr. 3:3). Ini a fosi eeuw G.T., dan oemasma ben gi foeroe ten nanga moeiti na den langa wiwiri foe den foe bré kon tron wan harpoe, wan trompeti, wan krans ofoe wan kroon. Boiti dati den ben weri foeroe krosi nanga foeroe gowtoe keti, linga nanga boei. Gi wan kristen oema a no ben fiti foe poti toemsi prakseri tapoe dorosé prodo foedi nanga disi a ben sa gi na indruk dati en égi persoon de a moro prenspari sani ini en libi, na presi dati a ben proberi foe prisiri Jehovah Gado nanga Jezus Kristus. Boiti dati, oemasma di wani foe sma si den ofoe di e libi foe modo, de foeroetron sma di abi émemre, di e djaroesoe, èn di abi bigifasi, èn disi kan poeroe foe na ati nanga froestan na bedari fisi èn tjari problema nanga atibron kon.

39. Foe sainde wan oema no moe sori taki a no ke nanga an dorosé-prodo?

39 Ma disi no wani taki dati wan kristen oema moe poti pikinso prakseri na en dorosé prodo. Di na apostel Paulus ben gi den sortoe rai disi foe pranpran krosi, a ben taki toe: „Sosrefi toe, mi e winsi taki den oemasma weri krosi di sorgoe boen, nanga safrifasi nanga gosontoe froestan” (1 Tim. 2:9). Wan kristen oema moe loekoe soboen boen dati a no de moi ini a ai foe en masra, foedi a no ke foe en krosi, wiwiri nanga tra dorosé sani. Boiti dati, a bijbel e taki dati a frow de „a glori foe a man” (1 Korinte 11:7). Troetroe, wan lesi oema di no e sorgoe en srefi boen no de leki wan grani ofoe glori gi en man. Moro foeroe a de saka en man ini na ai fou tra sma. Èn efoe a man tapoe wan redelek fasi e sorgoe en égi skin, dan a morsoe fasi foe en oema kan de wan bigi tergi gi en. Foe dat’ede a de wan sani di de toemsi boen dati wan kristen oema e sori taki a de kroetoe sani gosontoe nanga en krosi èn nanga a fasi fa a de meki ensrefi moi, foedi a de teki den sani di e sori sakafasi èn di fiti èn di e meki a loekoe moi.

„NA TIRI NANGA SAFRI FASI”

40. (a) San e gi wan kristen oema troetroe moifasi? (b) Nanga san wi no moe broeja na „tiri nanga safri fasi”?

40 Ma ete na troetroe moifasi foe wan kristen oema de ini san de ini en ati. Na apostel Petrus ben gi oemasma foe dat’ede na koni rai: „(Na prodo foe oen) moe de na kibri sma foe na ati ini na moimoi foe na tiri nanga safri fasi di no kan pori, di de foe bigi waarde ini na ai foe Gado” (1 Petrus 3:4). Na „tiri nanga safri fasi” disi, wi no moe broeja nanga wan dorosé sori foe lobifasi. Wan oema foe eksempre kan abi wan safri sten èn sori kande nanga en wortoe dati nanga safrifasi a de saka ensrefi ondro den winsi foe a edeman foe na oso. Ma ini en ati a kan proeberi foe basi en masra, foedi a de meki oproeroe, abi triki èn e bidrigi en.

41. Fa wan oema kan sabi ofoe a „tiri nanga safri fasi” de wan pisi foe en prodo di e tan?

41 Ini a tori foe wan oema di abi troetroe na „tiri èn safri fasi” na sakafasi de wan prenki foe en troetroe égifasi. Fa wan frow kan sabi efoe na „fasi” disi de wan pisi foe a prodo foe en di e tan? A ben kan aksi en srefi: ’San mi o doe te mi man wawan tron no e sori switifasi ofoe de onredelek ofoe e ari ensrefi poeroe foe en frantwortoe? Nanga atibron mi e fadon na en skin èn e feni fowtoe na en? Ofoe mi e proeberi foe tan bedari na inisé èn wai komoto foe toeka nanga makandra?’ Wan frow di abi wan „tiri nanga safri fasi”, no wawan de na dorosé bedari èn de nanga vrédefasi, ma na inisé de leki wan bergi di kan spiti faja èn di ibri momenti kan baster opo. Nono, sosrefi toe ondro fasi di no switi a de proberi foe tan bedari nanga ini balans na dorosé èn na inisé, sodati soema di e loekoe e froewondroe foe na inisé krakti di a de sori èn na switi fasi di a de tjari ensrefi.

42. Soema ben abi wan „tiri nanga safri fasi” leki fa 1 Petr. 3:5, 6 taki?

42 So wan „tiri nanga safri fasi” ben poti oema di ben frede Gado ini ten bifo Kristus aparti. Na apostel Petrus ben poti tapoe disi prakseri foedi a ben skrifi:

„Bikasi sosrefi toe fositen den santa oema di ben owpoe tapoe Gado ben prodo, saka densrefi a den égi man ondro, soleki Sara ben gi jesi na Abraham, kari en ’masra’. Èn oenoe de en pikin, efoe oen tan doe san boen èn no frede no wan skreki sani.” — 1 Petrus 3:5, 6.

43. San e sori taki Sara ben de wan „santa oema” di ben owpoe na Gado?

43 Leki wan foe den „santa oema” foe den ten bifo Kristus, Sara ben poti en owpoe nanga foertrow tapoe Jehovah. Tra fasi leki na oema foe Lot, di ben drai loekoe nanga lostoe, na Sodom èn foe dat’ede ben lasi en libi, Sara ben de klari foe libi na koemakriki fasi foe na foto Ur èn tan libi foe a tra pisi foe en libi nanga en masra, Abraham ini tenti. Makandra nanga Abraham a ben loekoe na wan libipresi ondro Gado kownoekondre di e tan (Hebr. 11:8-12). Sara troetroe no ben poti toemoesi foeroe prakseri tapoe goedoe nanga koemakriki fasi. Nanga en fasi foe libi a ben sori taki a abi warderi gi jeje-sani. Sara ben froestan taki Gado ben sa pai en bigi na a ten foe na opobaka. Na a srefi fasi den kristen oema ini disi ten ben poti en leki den moro prenspari marki ini libi foe prisiri Jehovah. — Teki gersi Spreuken 31:30.

44. San e sori taki Sara ben abi dipi respeki gi en man?

44 Na moi Sara ben abi dipi respeki gi en man. Di sma ben kon onfroewakti a den oso, Abraham no ben drai-drai foe taki gi en getrow kompe: „Esi! Teki dri sea-marki (22 liter) blon, masi na degi èn meki lontoe koekoe” (Genesis 18:6). A srefi dé dati, Sara ben taki na ensrefi foe Abraham leki en „masra”. Dati a ben taki disi sondro foe tra sma jere, e sori krin taki a ben saka ensrefi ini en ati na en man ondro. — Genesis 18:12.

45. San e sori taki Sara no ben abi swaki égifasi?

45 Ma Sara no ben de wan sma nanga swaki égifasi. Di a ben si taki Ismaël, a manpikin foe na oema-srafoe foe Egypte Hagar, „ben spotoe” en égi manpikin Isaäk, a ben taki nanga krakti gi Abraham taki: „Joe moe jagi na oemasrafoe nanga en manpikin, bikasi na manpikin foe na oemasrafoe disi no sa kisi noti foe na goedoe foe joe nanga mi manpikin, nanga Isaak!” Ma, dati Sara ben aksi Abraham tranga, èn no tapoe wan asranti fasi foe moesoe en ofoe komanderi en, e kon na krin, foedi Jehovah ben feni san Sara ben aksi boen. Na Almaktiwan ben si, taki na aksi ben aksi nanga na joisti memre èn a ben komanderi Abraham foe jere san Sara ben aksi. — Genesis 21:9-12.

46, 47. (a) Fa wan oema, di abi wan fasti denki èn di e teki fesi, kan sori dati a de ondrodaniki? (b) San wi kan froewakti foe oema di e frede Gado?

46 A sosrefi toe, wan kristen oema di de ondrodaniki no abi foe de „sondro baka-bonjo” ofoe nanga swaki égifasi. Séker, a kan tjari en faste égi prakseri go na fesi èn teki fesi ini a seti foe bepaalde afersi di de foe a boen foe na kolokoe foe na osofamiri. Ma a sa feti foe teki ini prakseri den winsi nanga firi foe en man èn meki dati tjari en ini na bai foe sani, na seti foe na oso ofoe foe sorgoe gi oso afersi. Efoe a no de seker fa a de prakseri foe bai wan bigi sani ofoe foe wan sani di a wani go doe, dan a kan wai komoto gi problema foedi a de takimakandra nanga en na fesi. Foedi a de proeberi foe doe den prekti foe en leki oemasma tapoe wan fasi foe prisiri Gado, dan a sa prisiri en masra toe èn a no sa gi en wan boen rede foe feni fowtoe na en. So wan oema e kisi foeroe tron wan positie foe grani nanga wartifasi ini na osofamiri. A de dan ini na srefi fasi leki na koni oema di Spreuken 31:11, 28 e skrifi foe en: „Ini en a ati foe en éginari ben poti foertrow ... Den manpikin foe en ben opo tanapoe èn ben prijse en kolokoe; en éginari o opo tanapoe èn e meki en nen bigi.” Wan man di e foertrow dati en oema handri tapoe wan froestan fasi èn no sa tjari na tanboen foe na osofamiri kon ini gevaar, no sa feni en fanowdoe foe meki boen foeroe wet foe dwengi fasi foe doe di no de wan froestan wan. Den sa froestan densrefi boen. A sa gi en prisiri foe gebroiki ala en koni nanga a teki foe fesi dorodoro.

47 Foe kan de, leki fa a bijbel e taki, wan oema di e frede Gado, dan wan kristen oema moe lobi foe wroko èn moesoe man foe teki fesi ini a jepi foe trawan. A no sa de soboen wan oema di te joe taki en reti tanapoe ini na schaduw foe en man (Teki gersi Spreuken 31:13-22, 24, 27.) Disi e kon na krin foe san skrifi foe kristen oema ini na fosi eeuw G.T. di ben boen foe poti tapoe wan spesroetoe lijst. Wi e lési: „Wan weduwe e poti tapoe a lijst te a abi no moro pikinso leki siksitenti jari, na oema foe wan man, di sma e kotoigi foe den toemsi boen wroko foe en, ofoe a ben kweki pikin, ofoe a ben teki vreemde sma nanga prisiri ini oso, ofoe a ben wasi den foetoe foe den santawan, ofoe a ben jepi den wan di ben kisi kwinsi, ofoe a ben lobi foe doe ibri boen wroko” (1 Timóteus 5:9, 10). Loekoe pikinso dati a bericht foe toemsi boen wroko e go baka te na a ten di a ben de „a oema foe wan man”. Wi no moe broeja wan „tiri nanga safri fasi” foe dat’ede nanga wan mankeri foe teki fesi nanga lobi foe wroko.

SORTOE WINIMARKI A ABI FOE SORI A SREFI FASI LEKI KRISTUS

48. Fa wan kristen oema kan gersi Gado Manpikin moro?

48 Foedi Kristus de wan „model” ofoe eksempre gi ala en discipel, dan wan kristen oema sa wani span ensrefi toe foe gersi Kristus moro te fasi de di no boen (1 Petrus 2:21). Disi e aksi dati a de opregti nanga ensrefi te a de wegi en wortoe nanga doe. Te moro a de loekoe ondro begi na eksempre foe Kristus èn a de aksi alaten Jehovah Gado foe a jepi foe en jeje foe tron wan moro oen oema, dan moro nanga moro a sa kisi na „fasi foe Kristus” (1 Korinte 2:16). Na go na fesi foe en sa kon na krin gi trawan. Na rede foe disi de dati o moro wi e denki foe den toemsi boen fasi nanga moi doe foe wan sma di wi lobi, o moro wi wani gersi en.

49-51. (a) Foe sainde a de wan froestan sani gi kristen foe gebroiki alaten bijbel gronprakseri? (b) Sortoe toemsi boen winimarki a kan abi foe ori getrow na den Santa Boekoe? (c) Sortoe „skreki sani” wan kristen oema no moe frede, èn foe sainde?

49 Srefi te wan man no e sori switi fasi ofoe de onredelek ofoe e poeroe ensrefi foe en frantwortoe, dan en oema kan abi na fasti foertrow taki a gebroiki foe bijbel gronprakseri ini a tori disi ben sa tjari den moro boen winimarki di de. Pikinso wini e kon te wan oema e meki ibri fowtoe bosroiti foe en man tron wan bigi stré èn na so fasi e afrontoe na bijbel rai foe de ondrodaniki. Libisma abi na firi foe krin densrefi, srefi te den no abi leti. Soboen, te ibri tron wan oema e meki a tori moro bigi te en man no kroetoe wan sani boen,dan joisti a tra sé foe a tori e kon foe san a no ben abi na prakseri. Kande moro fasti dan, a sa poti a wan sé foe san a taki, foe bewijsi dati a no abi en rai fanowdoe. Na a tra sé, a de sori dati a de froestan taki wi leki sondoe sma no kan wai komoto krinkrin foe wan fowtoe kroetoe foe sani, dan kande moro foeroe, a tra tron a sa ori a denki foe en na prakseri. Na émemre foe en no sa mandi so makriki.

50 Foe di a e gi en masra dek’ati na wan switi, safri fasi, wan kristen oema kan bewégi en foe prakseri dipi foe en maniri èn moro fara tjari kenki kon na ini en libi. Nanga aladi a kan de wan langa pasi, wan oema tokoe e kisi wan paiman wanten wanten. San so dan? A e kibri ensrefi foe a bigi span firi, a bitafasi, nanga a situwasi di no switi di a ben sa kisi efoe a ben boksoe krin krin nanga en masra. — Odo 14:29, 30.

51 Wan oema di te a e taki èn ini a fasi fa a e tjari ensrefi e ori getrow na a Santa Boekoe, a no alaten a sa kan bewégi en masra di no e bribi foe tron wan kristen. Ma tokoe a abi a satisfaksi foe sabi taki Gado feni en fasi foe doe eri boen. A fasi foe a kisi prijs foe fa a e tjari en ferantwortoe leki oema nanga mama, de pisi foe a rapport foe eri boen wroko di a e bow gi ensrefi èn dati e kon kibri leki wan goedoe ini hemel. A goedoe dati sa gi en wan bigi koti foe ségi foe Gado (Mattheüs 6:20). Foe di a e froestan taki a de prenspari foe kibri wan boen fasi foe de nanga Gado, a „moesoe tan doe a boen” èn a ’no moesoe frede no wan loetoe foe sreki’ — leki wan eksempre skempi, bari noso gensi di a ben sa kan kisi leki wan discipel foe Jesus Kristus. Presi foe a lasi ati foe frede èn foe broko en fasi foe de nanga Jehovah nanga en Manpikin, san di a e ondrofeni a ben sa kan loekoe leki njan pina foe Kristus wani. Na sowan fasi a e sori taki a de wan oemapikin foe Sara di abi sakafasi, wan santafasi oema di e bribi.

„NANGA SABI”

52. Foe sanede a de wan sani di abi foeroe mene dati Petrus ben kebroiki a Griki wortoe foe „sosrefi” ofoe „sosrefi toe” di a ben gi kristen trowman rai?

52 Soleki fa wan oema foe ede foe a fasi fa a de nanga en masra abi son prekti, na so wan man abi prekti foe ede foe a fasi fa a de nanga en oema. A apostel Petrus ben memre mansoema na a tori disi foe di a ben kebroiki a Griki wortoe „sosrefi” ofoe „sosrefi toe” foe tai en warskow gi den nanga a rai di a ben gi oemasoema kaba a fesi. A skrifi:

„Oenoe mansoema, sosrefi toe oenoe tan libi nanga en nanga sabi, gi en grani leki wan moro swaki patoe, oemasoemafasi, foe di oenoe toe de erfgenaam makandra nanga den foe a gi foe libi di oenoe no ferdini, sodati oenoe begi no ondrofeni endri.” — 1 Petrus 3:7.

53. Na san e seti fa wan man e tan nanga en wefi?

53 A de wan sani di e kon krin na fesi taki a apostel di ben abi santa jeje, di ensrefi ben de wan trowman, fosi a e poti prakseri tapoe a troe tori taki a fasi fa wan man e libi nanga en oema noso e libi makandra nanga en, moesoe seti nanga „sabi” (Markus 1:30; 1 Korinthiërs 9:5). Wan trowman sa wani foe sabi en wefi boen — en firi, en skin krakti, san a no man doe, san a lobi èn san di a no lobi. Ma san de moro prenspari, a moesoe sabi en frantwortoe leki kristen trowman. Te wan trowman sabi soboen en wefi sosrefi toe a wroko di Gado gi en, a kan ’tan libi nanga en wefi soleki fa sabi de’.

54. San a makti foe taki tapoe a osofamiri Ieki ede e aksi?

54 Na Santa Boekoe e sori taki a man de na ede foe a oema. Ma a no de a eri basi, bikasi te a e doe en prekti ini den osofamiriafersi a moesoe saka ensrefi gi Jesus Kristus leki ede. „A ede foe ibri mansoema na Kristus”, a so a bijbel e ferteri wi (1 Korinthiërs 11:3). „Manengre”, a so a apostel Paulus ben skrifi, „tan lobi oenoe wefi, soleki fa Kristus toe ben lobi a gemeente èn a gi ensrefi abra foe en” (Efeziërs 5:25). Trowman di e doe den prekti ini a osofamiri, kan teki soboen wan eksempre na a fasi fa a manpikin foe Gado e doe nanga a kristengemeente. Jesus Kristus no e tiri a gemeente na wan krasi noso wan ogri ati fasi. A ben gi en libi srefi foe a gemeente. Wan trowman no kan teki a reti ini en anoe foe di en abi foe taki leki ede foe regeri abra en wefi èn troesoe en na wan saka saka, no warti presi. Presi foe dati en makti leki ede e gi en na frantwortoe foe offer ensrefi na wan lobifasi èn foe poti den afersi foe a wefi nanga den boen foe en a fesi foe en egi winsi nanga lobi.

55. San kristen trowman moesoe doe, foe di Jesus Kristus de den eksempre?

55 Foe di Jesus Kristus de a folmaakti eksempre gi trowman, den e doe boen foe kon sabi eri boen na sortoe fasi a ben ori kompe nanga en discipel. San de moro prenspari de dati te den e ori densrefi na den frantwortoe foe den osofamiri den meki moeiti foe teki a eksempre foe a Manpikin foe Gado troe troe. Loekoe nomo wan toe foe den foeroe sani di Jesus Kristus ben doe na grontapoe gi den discipel foe en.

56, 57. (a) Fa a Manpikin foe Gado ben sori opregti belangstelling gi a jeje boen foe en disipel? (b) San wan masra ben sa kan aksi ensrefi te a de loekoe Jesus eksempre?

56 A Manpikin foe Gado en abi opregti belangstelling gi a jeje boen foe en discipel. Srefi te den no ben froestan prenspari afersi so gaw, a no ben lasi pasensi nanga den A ben teki a ten foe meki den froestan sani krin krin èn a ben sorgoe taki den froestan en leri troe troe (Mattheüs 16:6-12; Johannes 16:16-30). Di den ben abi moeiti ete foe si san ben de a fasi fa den de nanga densrefi, Jesus ben kari ibri tron baka punt na na sé foe dini trawan na wan saka fasi (Markus 9:33, 37; 10:42-44; Lukas 22:24-27). Na a laatste neti di a ben de ete nanga den a ben gi en leri na a sé foe sakafasi moro krakti nanga di a ben wasi den foetoe èn na so wan fasi a ben gi den wan eksempre (Johannes 13:5-15). Jesus ben ori den sani san den ben mankeri toe na prakseri èn a no ben gi den moro njoensoe dan den ben kan ferdrage na a momenti dati. — Johannes 16:4, 12.

57 Wan kristen trowman foe dat’ede ben sa kan aki ensrefi: ’O meni mi e broko mi ede foe a jeje boen foe mi oema nanga pikin? Mi e sorgoe troe troe taki den e froestan den bijbel troe tori? Efoe mi e si kroektoe fasi foe doe ofoe kroektoe sani di e pasa, mi e meki den si krin foe sanede den de kroektoe èn foe sanede kenki de fanowdoe? Mi e poti prakseri na den sani san den no man doe èn mi e loekoe taki mi no e aksi toemsi foe den?

58. Fa wan masra ben kan teki Jesus eksempre nanga di a e poti prakseri tapoe den skin fanowdoe foe en osofamiri?

58 A Manpikin foe Gado ben loekoe toe san en discipel ben abi fanowdoe na skinfasi. Di den apostel ben kon baka na en baka wan reis waka foe prékiwroko èn den ben ferteri fa ala sani ben waka nanga den wroko, a ben taki: „Kon, oenoe wawan, na wan tiri prasi èn oenoe rostoe pikinso” (Markus 6:31). Na so wan trowman e doe ferstandiki foe loekoe taki en wefi nanga pikin abi a okasi foe komopo pikinso na na ibridé gwenti.

59, 60. (a) Fa Jesus Kristus e sori taki a e fertrow en disipel? (b) Fa disi kan jepi wan masra foe sori en makti leki edeman na wan joisti fasi?

59 Jesus Kristus no e sori en makti leki ede foe di a ben kwinsi den memre foe en gemeente nanga wan lo dangra wet sodati den no ben kan drai. A ben gi den den troe troe prenspari wet nanga fasi fa foe tjari densrefi leki fundamenti foe te den ben sa loesoe den libiproblema den ben sa teki den joisti besroiti. En lobi di no ben soekoe en egi boen, makandra nanga en fertrow ini en discipel, „e troesoe” den troe troe foe sori sowan lobi èn foe doe ala san den kan foe prisiri en. — 2 Korinthiërs 5:14, 15; agersi 1 Timotheüs 1:12; 1 Johannes 5:2, 3.

60 Sosrefi toe efoe wan man e sori fertrow ini en oema, a kan meki foeroe kolokoe kon na ini a trowlibi. Wan oema di no e kisi foeroe fri foe te a e doe en frantwortoe a kan meki en egi prakseri wroko boen, sa lasi a prisiri ini en wroko eri esi. A sa firi kwinsi ini a kebroiki foe en koni, talent nanga san a kan doe, èn dan a sa broeja. Te na na tra sé en masra e libi son prenspari sani gi en gesontoe fasi foe prakseri, a sa abi prisiri foe doe ala sani so leki fa en masra sa wani foe si dati.

„GI EN GRANI LEKI WAN MORO SWAKI PATOE”

61-63. (a) San a Santa Boekoe e taki foe a fasi fa wan trowman moesoe handel en wefi? (b) San wan masra moesoe wai pasi gi, efoe a wani gi en wefi wan troe troe grani presi? (c) San wan masra moesoe wani foe doe te a de go foe prenspari osofamiriafersi? (d) Foe sanede a no de nofo foe poti prakseri nomo na a wortoe di taki te a de go foe teki besroiti te kaba foe kaba?

61 Te wan trowman e libi nanga en wefi soleki a sabi di a abi foe en leki libisoema èn soleki a sabi di a abi na na sé foe en bijbel frantwortoe di a e tjari foe en, a sa gi en grani toe „leki wan moro swaki patoe, oemasoemafasi”. Foedi wan oemasoema foe a fasi fa en skin de a abi moro sani di a no kan doe sortoe sani fornamkoe no de so na mansoema, a de wan moro „swaki patoe.” Ma a moesoe teki wan lespeki noso warti presi ini a osofamiri. Den wortoe foe a apostel Paulus di e folgoe now e sori fa wan man kan sori grani gi en oema: „Na sowan fasi den mansoema moesoe lobi den wefi leki den égi skin. Soema lobi en wefi, lobi ensrefi, bikasi no wan soema oiti ben abi bita ati gi en égi skin, ma a e gi en njanjan èn a e meki a kon waran, soleki fa Kristus toe e doe nanga a gemeente.” — Efeziërs 5:28, 29.

62 Mansoema moro foeroe ipi foe den no sa brokosaka den égi wroko, den no sa doe leki den no man doe noti, den no sa de takroe gi densrefi èn den no sa taki den no e rostoe ofoe abi wan pikin prisiri. Den no wani pasa foe „boen foe noti”, ma den wani taki trawan moesoe loekoe den leki bigiman. Te wan man de troe troe wan kristen, a no sa poti ala den swakifasi foe a oema a doro, brokosaka en ofoe na a tra sé lagi èn afrontoe en. A sa hander en wefi nanga a srefi wartifasi èn sabiso di a e winsi gi ensrefi. A sa gi en a firi taki a feni en switi taki a de, a e warderi èn taki a de fanowdoe.

63 Efoe wan oema wani teki wan lespeki presi ini a osofamiri dan a masra foe en moesoe wani foe takimakandra nanga en tapoe wan safri nanga soleki a fitifasi foe den osofamiriafersi èn so toe a moesoe arki den prakseri nanga den sabiso foe en. A wefi moesoe kan taki fri èn a moesoe abi a garanti taki en masra no sa trowe en prakseri na wan sé foe prenspari afersi sondro foe denki, ma dati a sa poti boen prakseri na den. (Agersi Rechters 13:21 te leki 23; 1 Samuël 25:23-34; Odo 1:5, 6, 8, 9.) Wan masra sa poti prakseri tapoe a wortoe san taki ma so toe gi moro sani ete. A fasi fa a sten piki, a loekoe tapoe a fesi ofoe a lasi foe faja ofoe a drai drai kan sori dipi inisé firi. (Agersi Odo 15:13.) Wan man di sabi en oema troe troe, no sa meki den sani disi pasa en prakseri èn meki leki a breni foe den sani disi èn go doro nanga wan sani san kan tron wan no fanowdoe tanteri.

64. O ten wan masra no moesoe doe soleki fa a wefi e winsi, èn foe sanede disi de boen?

64 Soleki fa a de dan wan man leki ede foe a osofamiri no sa gi en wefi leti efoe a abi a faste sekerfasi taki disi ben sa doe ogri na den afersi foe a osofamiri. (Agersi Numeri 30:6-8.) A e froestan taki soleki fa a Santa Boekoe e taki a abi a prekti foe ori ensrefi na dati sani san en opregti e ori foe boen, alwasi fa a firi foe a wefi sa de. Efoe a man nanga aladi a sabi moro boen tokoe e doe den winsi foe a wefi, dan a ben so brokosaka Gado, di poti a man leki ede ini a osofamiri. Èn efoe bakaten a osofamiri ben sa kon na ini problema, a ben so kan kisi bita ati gi en wefi. Ma efoe a e ori ensrefi na san boen seker seker gi en osofamiri, dan disi sa wroko boen gi a osofamiri. Efoe a e teki en besroiti ondro begi èn den e kroederi nanga bijbel gronprakseri, kande a wefi tokoe sa si taki tokoe a teki wan ferstandiki besroiti èn bakaten a sa breti taki en masra ben tan ori ensrefi na en besroiti. Disi sa meki a kisi moro bigi lespeki gi en èn a sa meki a kisi foe ensrefi moro kolokoe nanga dati foe en eri osofamiri.

WAN JEJE GRON

65. Sortoe jeje gron wan kristen masra abi foe libi na en wefi di e bribi „nanga sabi”?

65 Wan dwengi gron de foe sanede wan kristenman moesoe tan na en wefi di e bribi „nanga sabi” èn moesoe gi en grani. A no de nomo foe meki a vréde ini a osofamiri gro. A kristen apostel Petrus ben sori den mati bribiman ete wan moro prenspari gron. A ben sori taki mansoema ’makandra nanga den wefi de erfgenaam foe a goedoe foe libi di den no ferdini’. Nanga na ofer dede foe Jesus Kristus a opo a okasi gi soboen man leki oema foe kon fri foe a strafoe foe sondoe nanga dede èn kisi libi foe tégo. Wan oema joisti a srefi fasi leki wan mansoema kan feni a boensé foe Gado nanga Kristus. A masra soboen moesoe loekoe boen taki a no handel a wefi leki moro lagi leki en èn leki ini Gado ai a no abi someni warti leki en.

66. Foe sanede a abi tranga jeje lasi leki bakapisi te trowlibi-afersi no e handel soleki fa a bijbel e taki?

66 Te trowlibiafersi no e seti soleki fa Jesus Kristus e doe nanga en gemeente, disi abi wan kroektoe wroko na a jeje situwasi foe soboen a man leki a oema. Ja, den ’begi ben kan ondrofeni endri’. Ini wan osofamiri pe soema abi a firi foe meki trobi, stotoe foetoe, abi bita ati nanga tranga ati nanga handel sondro leti, a abi foe soekoe Gado nanga begi. Foe di den soema dati e firi ini den ati wan kroetoe (den konsensi e fon den), den no abi a fri fasi foe taki nanga Gado ini begi (1 Johannes 3:21). Boiti dati Jehovah Gado abi fanowdoe sani di en poti foe arki begi. Soema di no e sori sari ati gi trawan èn di no wani foe gi trawan pardon te den doe den wan sani san no boen, a no sa arki te den e kari en foe jepi (Mattheüs 18:21-35). A sa arki nomo den soema di e meki moeiti foe meki den libi akroederi nanga en wet (1 Johannes 3:22). No man no oema di no e poti na eksempre foe Jesus Kristus ini den libi, kan ferwakti Gado jepi na a loesoe foe den problema. Getrow gi jesi na den bijbel piri ai kontrari e garanti Gado feni den boen èn en ségi. Disi de troe troe wan eri boen paiman foe di soema saka densrefi na na makti foe Gado Manpikin.

SAKA JOESREFI INI A KRISTEN GEMEENTE

67. Sortoe jeje moesoe de ini a kristen gemeente soleki Mattheüs 23:8-11 e taki?

67 So toe ini a kristen gemeente a de eri prenspari foe sabi Kristus leki edeman. A sabi en so sa abi makti na a fasi fa ibri wan memre foe a gemeente aparti e de noso e doe nanga makandra. Leki Jesus’ egi wortoe en gemeente ben foe de wan groepoe brada makandra. A ben taki gi den discipel: „Oenoe no moesoe meki soema kari oenoe Rabbi, bikasi wan de joe Lériman, nanga di oenoe ala de brada. Boiti dati no kari no wan soema na grontapoe joe tata, bikasi wan de joe Tata, a Hemelwan. No meki den kari oen „tiriman”, bikasi wan de oenoe Tiriman, a Kristus. A moro é wan mindri oenoe, moesoe de oenoe dinari.” — Mattheüs 23:8-11.

68, 69. (a) Sortoe sani soema no moesoe proberi foe doe, foe di a gemeente de wan groepoe brada? (b) San Timotheüs ben foe ori na prakseri te a ben de nanga den memre foe a gemeente?

68 Ini a gemeente no wan soema moesoe pré basi. Den soema di e doe wroko leki owroeman nanga lériman, moesoe folgoe den Masra, Kristus, foe di den e dini den brada na wan sakafasi leki srafoe. Foe di a gemeente soboen de wan groepoe brada di de foe jongoewan nanga owroewan, man soleki oema, den aparti memre no abi a leti foe go doe sani di de kontrari a leti firi foe boen maniri. Na apostel Paulus ben gi Timotheüs a rai: „No krasi wan owroe man toemsi ebi. Na kontrari, taki nanga en foe gi en tranga leki wan papa, jonkoeman leki brada, owroe oema leki mama, jonkoe oema leki sisa nanga ala grani.” — 1 Timotheüs 5:1, 2.

69 Di na apostel ben skrifi den wortoe disi, leki fa a sori dan Timotheüs ben tapoe dritenti jari kaba. Nanga aladi a ben doe wroko leki wan owroeman di ben kisi aanstelling, a ben kisi pirai foe ori a prakseri taki a ben jongoe ete. Efoe wan owroeman ben moesoe kisi pirai, Timotheüs no ben moesoe krasi en, ma nanga lespeki a ben moesoe soekoe foe a leti kon na krin soleki wan manpikin di e tanapoe fesi en papa. (Agersi a lespeki-fasi fa Jakob manpikin ben handel nanga en, soleki fa a skrifi ini Genesis 43:2-10.) So srefi toe owroe oema ben moesoe handel anga froestan, switifasi di wan mama ben verdini. Srefi nanga jonkoeman Timoteüs no ben kan doe fa ensrefi ben wani, ma a ben moesoe handel den leki lobi brada foe en égi broedoe. Foe a tranga krakti foe hari joe, di mansoema e firi gi soema foe a tra seks, a ben fiti foe troe taki Timotheüs ben kisi fermane foe handel nanga jongoe oema leki en égi broedoe „sisa nanga ala lespeki”. Disi wani taki taki ini a fosi fa a ben de nanga den jongoe kristen oema ini en prakseri, wortoe nanga doe a ben moesoe sori lespeki, di soifri èn krin.

70. (a) Foe sanede wan joisti fasi foe doe ini na gemeente, wan jejefasi foe sakafasi de fanowdoe? (b) San kan jepi wan sma foe kibri so wan jejefasi?

70 Ini a fasi fa wi de nanga trawan foe a gemeente wi moesoe sori wan jeje foe sakafasi foe tan hori wi presi èn no foe broko a boen firi foe boen maniri nanga fasoendroekoe. Na apostel Petrus foe dat-ede ben gi a joisti fermane: „Oenoe jongoewan, oenoe saka oenoe srefi gi den owroewan” (1 Petrus 5:5). Jonkoeman moesoe meki moeiti foe wroko makandra nanga den moro owroeman, fornamkoe nanga den owroeman di kisi aanstelling ini a gemeente. A no ben sa fiti efoe wan jonkoeman ben sa taki of de makandra nanga owroeman na so wan fasi di a noiti ben sa prefoeroe nanga en égi papa. San wan jonkoeman ben sa kan doe foe kibri wan jeje foe sakafasi? A kan feni en warti foe prakseri foe den heri boen égifasi foe moro owroe brada nanga den rapport foe getrow diniwroko. Disi kan jepi den foe meki den lobi nanga warderi gi den kon moro dipi. —  Agersi Hebreër 13:7, 17.

71. San wi e bedoel dati wi moe „banti wi srefi nanga sakafasi”?

71 A no de foe taki, a no de soso den jongoeman di Petrus e vermane foe saka densrefi ondro den owroe soema. A skrifi moro fara: „Ma oen alamala banti oen mindri nanga sakafasi gi makandra.” Den Griki wortoe foe ’banti oensrefi nanga sakafasi’ abi na prakseri ini en dati wan sma e knopo na en skin na sakafasi dati. Na „sakafasi” dati moesoe de leki wan fesikoki ofoe krosi di wan srafoe e tai na en mindri. Petrus soboen e gi tranga foe abi wan jeje fasi foe de klari foe doe dienst. Fa a de wan toemsi moi sani te wi e sori gi ala sma ini na gemeente wan respeki fasi èn gi den na wartifasi di den verdini! So wan fasi foe doe abi na blesi nanga boen-ati foe Jehovah, bikasi Petrus e taki moro fara: „Gado e kaka foetoe gi den hémemrewan, ma a de gi boen-ati-fasi di no verdini na den sakafasiwan.” — 1 Petr. 5:5.

72. Sortoe pai a de tjari foe saka ensrefi tapoe na joisti fasi?

72 Te wi e sori na saka joesrefi ondro tra sma, di den Santa Boekoe e gi wi dekati foe doe, dan séker wi sa kisi bigi pai. A no sa meki noiti wan takroe situwasi kon moro ogri, ma wi sa abi wan boen konsensi na fesi foe Gado nanga libisma. Na soema di saka ensrefi ondro tiriman, basi, hésoema ofoe wan trowman di no e bribi, kan gi wan toemsi moi kotoigi tapoe na tori foe na waarde foe na troe kristendom èn kan jepi kande tra sma foe tron discipel foe Gado Manpikin èn kisi tego libi. Ini wi geval, wi kan de séker dati Jehovah Gado sa pai wi bigi, foedi wi de waka baka na libifasi di de prisiri ini en ai. Ja, saka joesrefi na ondro makti de wan prenspari pisi foe na moro boen libipasi.

[Aksi foe a tori disi]