1-3. (a) Ferteri san psa a neti di Etikus dede. (b) San Paulus e du èn san a tori disi e leri wi fu en?

 PAULUS de na ini wan sodrokamra na ini Trowas èn a kamra furu nanga sma. A e taki wan heri pisi ten nanga den brada fu di disi na a lasti neti di a de nanga den. A de mindrineti now. Den leti furu lampu na ini a kamra. Fu dati ede a kamra e kon moro waran èn kande dati e meki taki a e tapu nanga smoko. Wan yonguman di nen Etikus e sdon na wan fu den fensre. Te Paulus e taki, Etikus e fadon na sribi èn a e fadon fu a di fu dri sodro go na gron!

² Lukas na wan datra èn kande en na wan fu den fosi sma di e lon go na dorosei fu go luku san psa nanga a yonguman disi. A de krin fu si san psa. Di den go na Etikus, „den si taki a dede” (Tori 20:9). Ma now wan wondru o psa. Paulus e go d’don na tapu a yonguman èn a e taigi den sma drape: „No bari moro, bika a de na libi.” Paulus meki taki Etikus kon na libi baka!​—Tori 20:10.

³ A tori disi e sori o bigi a krakti fu a santa yeye fu Gado de. Sma no ben kan taki dati na Paulus meki taki Etikus dede. Tòg a no ben wani meki a dede fu a yonguman pori a prenspari okasi disi èn a no ben wani tu taki sma naki futu. Di Paulus meki Etikus kon na libi baka, dan dati trowstu a gemeente èn den kisi krakti baka fu go doro nanga a preikiwroko. A de krin taki Paulus ben e si a libi fu trawan leki wan tumsi warti sani. A e meki wi prakseri den wortu disi fu en: „Mi no abi nowan brudu-paiman” (Tori 20:26). Kon meki wi go luku fa na eksempre fu Paulus kan leri wi wan sani na ini a tori disi.

4. Sortu hebi tesi miti Paulus?

⁴ Soleki fa wi si na ini kapitel 20, dan Paulus psa wan bun hebi tesi. A preikiwroko fu en na Efeise ben tyari wan lo dyugudyugu kon. Iya, na den solfrusmeti, di ben meki moni nanga na anbegi di sma ben e anbegi na umagado Artemis, ben meki taki a dyugudyugu disi kon. Tori fu den apostel 20:1 e taki: „Baka a dyugudyugu, Paulus  seni kari den disipel. Baka di a gi den dek’ati èn a taki den odi, a teki waka go na Masedonia.”

5, 6. (a) O langa Paulus tan na Masedonia kande èn san a du gi den brada drape? (b) Fa Paulus ben e denki fu den Kresten brada nanga sisa fu en?

⁵ Di Paulus ben de na pasi fu go na Masedonia, a tan na a lanpe fu Trowas wan pisi ten. Paulus ben e howpu taki Titus, di a ben seni go na Korente, ben o kon miti en drape (2 Kor. 2:12, 13). Ma di a kon si taki Titus no ben o kon, a go doro na Masedonia èn kande a tan drape wan afu yari „fu gi den disipel drape furu dek’ati” (Tori 20:2). a Te fu kba Titus kon miti Paulus na Masedonia èn a ferteri en a bun nyunsu taki den Korentesma ben breiti di den kisi a fosi brifi di Paulus skrifi gi den (2 Kor. 7:5-7). A sani disi meki taki Paulus skrifi wan tra brifi gi den, di wi sabi now leki 2 Korentesma.

⁶ A moi fu si taki te Lukas e taki fu a ten di Paulus ben go luku den brada na Efeise nanga Masedonia, a e gebroiki a wortu „dek’ati”. A wortu disi e sori krin fa Paulus ben e denki fu den Kresten brada nanga sisa fu en. Paulus no ben de leki den Fariseiman di ben e wiswasi trawan, ma a ben e si den tra bribiman leki sma di ben e wroko makandra nanga Gado tu (Yoh. 7:47-49; 1 Kor. 3:9). Paulus ben tan denki so fu den Kresten brada nanga sisa fu en, srefi te a ben musu gi den pir’ai.​—2 Kor. 2:4.

7. Fa Kresten owruman na ini a ten disi kan teki na eksempre fu Paulus?

⁷ Gemeente owruman na ini a ten disi nanga kring-owruman e pruberi fu teki na eksempre fu Paulus. Srefi te den e gi brada nanga sisa pir’ai, den abi na prakseri fu gi dek’ati na den wan di abi yepi fanowdu. Owruman e meki furu muiti fu ferstan fa trawan e firi èn fu gi den dek’ati, na presi fu krutu den. Wan kring-owruman di abi ondrofeni e taki disi: „Furu brada nanga sisa wani du san bun, ma nofo tron den abi ala sortu sani di e gi den brok’ede. Boiti dati, sani de di e frede den èn den e firi taki den no man du noti fu yepi densrefi.” Owruman kan gi den Kresten brada nanga sisa fu den furu dek’ati.​—Hebr. 12:12, 13.

8, 9. (a) San meki taki Paulus no teki boto go na Siria moro? (b) Fu san ede den Dyu ben e si Paulus leki wan feanti?

⁸ Di Paulus kmoto na Masedonia, a go na Korente. b Baka di a tan  drape dri mun, a ben angri fu go na Kenkreya pe a ben abi a prakseri fu teki boto go na Siria. Fu Siria a ben o man go na Yerusalem fu gi den pôti brada drape den sani di den gemeente ben seni kon gi den (Tori 24:17; Rom. 15:25, 26). c Ma wan sani psa di meki taki sani no waka soleki fa Paulus ben wani. Tori fu den apostel 20:3 e taki: „Den Dyu ben meki mofo fu kiri en”!

⁹ A no musu ferwondru wi taki den Dyu ben e si Paulus leki wan feanti. Gi den a ben de wan sma di ben fadon kmoto na a Dyu bribi. Wan pisi ten na fesi a preikiwroko fu Paulus ben meki taki Krespus, di ben de wan prenspari man na ini a snoga fu Korente, drai en libi èn a tron wan Kresten (Tori 18:7, 8; 1 Kor. 1:14). Wan tra leisi baka den Dyu na ini Korente ben tyari Paulus go na Galio, a granman fu Akaya, fu di den ben feni taki a ben du wan tu sani di no fiti. Ma Galio no ben wani krutu Paulus fu di a feni taki a no du noti. A besroiti  fu Galio meki taki den feanti fu Paulus kisi bigi atibron (Tori 18:12-17). Kande den Dyu na ini Korente ben sabi noso ben denki taki Paulus ben o teki boto na Kenkreya di ben de na ini a birti drape. Dati meki den seti luru gi en drape. San Paulus ben o du now?

10. Na frede Paulus ben frede di a no go na Kenkreya moro? Tyari disi kon na krin.

¹⁰ Paulus no ben wani meki ogri miti en èn a no ben wani lasi a moni di den brada ben gi en fu hori. Dati meki a besroiti fu no go na Kenkreya, ma fu drai go baka na Masedonia. A tru taki te a ben o waka go na Masedonia, dan ogri ben kan miti en tu. Nofo tron a ben de so taki na ini a ten dati fufurman ben de na seipasi fu seti luru gi sma di ben e teki waka. Srefi na ini den pkin hotel pe sma ben kan yuru kamra fu sribi te neti, ogri ben kan miti den. Ma tòg Paulus besroiti fu waka den pasi dati, na presi fu teki boto go na Kenkreya pe sma ben seti luru fu kiri en. Ma a bun taki a ben de nanga tra sma. Den sma di ben o de nanga Paulus te a ben o teki a waka fu en disi leki zendeling, ben de Aristarkus, Gayus, Sekundus, Sopater, Tikikus, Timoteyus nanga Trofimus.​—Tori 20:3, 4.

11. San Kresten na ini a ten disi e du fu sorgu taki ogri no miti den? Sortu eksempre Yesus gi wi na ini a tori disi?

¹¹ Neleki Paulus, Kresten na ini a ten disi e du san den man fu sorgu taki ogri no miti den te den e du a preikiwroko. Na ini son kontren den e wroko na ini grupu noso tu na tu, na presi taki wán sma e wroko en w’wan. San den e du te sma e ferfolgu den? Kresten sabi taki den no man wai pasi gi ferfolgu ala ten (Yoh 15:20; 2 Tim. 3:12). Ma den no o poti densrefi fu espresi na ini wan situwâsi pe ogri kan miti den. Luku na eksempre fu Yesus. Wan leisi di gensman na Yerusalem teki ston fu fringi go na tapu Yesus, a „go kibri èn a komoto na ini a tempel” (Yoh. 8:59). Bakaten di den Dyu seti sani fu kiri Yesus, a „no ben go moro na den presi pe den Dyu ben man feni en. Na presi fu dati a gwe fu drape èn a go na ini a birti fu a sabana” (Yoh. 11:54). Yesus ben du san a ben man fu no meki sma du ogri nanga en. Ma disi ben musu kruderi nanga den sani di Gado ben abi na prakseri gi en. Kresten na ini a ten disi e du a srefi.​—Mat. 10:16.

12, 13. (a) Fa a gemeente ben e firi di Etikus kon na libi baka? (b) Sortu Bijbel howpu e trowstu den wan di lasi wan lobiwan na ini dede na ini a ten disi?

¹² Paulus nanga den mati fu en psa na ini Masedonia èn soleki fa a sori, dan bakaten den teki den eigi pasi. Kande a grupu miti baka  na ini Trowas. d A tori e taki: „Baka feifi dei wi miti den na ini Trowas” (Tori 20:6). e Na drape Paulus ben meki a yonguman Etikus kon na libi baka, soleki fa wi ben taki na a bigin fu a kapitel disi. Prakseri fa den brada firi di den si taki den mati Etikus kon na libi baka! Soleki fa a tori e taki, dan „den kisi bun furu trowstu”.​—Tori 20:12.

¹³ Wi sabi taki den sortu wondru dati no e psa moro na ini a ten disi. Tòg a de so taki den sma di lasi wan lobiwan na ini dede e „kisi bun furu trowstu”, fu di Bijbel e gi den a howpu taki wan opobaka o de (Yoh. 5:28, 29). Prakseri a tori disi: Fu di Etikus ben de wan sondu sma ete, meki a dede baka te fu kba (Rom. 6:23). Ma den wan di o kisi wan opobaka na ini a nyun grontapu fu Gado, abi a howpu fu libi fu têgo! Boiti dati, den sma di e kisi wan opobaka fu tiri makandra nanga Yesus na ini hemel, e kisi wan skin di no man dede noiti (1 Kor. 15:51-53). Fu dati ede Kresten na ini a ten disi sabi heri bun taki den kan „kisi bun furu trowstu”, awansi den na salfuwan noso „tra skapu”.​—Yoh. 10:16.

14. San Paulus taigi den owruman fu Efeise di a miti den na Mileite?

¹⁴ Paulus nanga a grupu fu en teki waka fu Trowas go na Asus. Baka dati den go na Mitileine, Kios, Samos nanga Mileite. Paulus ben wani doro Yerusalem biten fu kan de drape gi a Pinksterfesa. Fu dati ede wi kan ferstan fu san ede a teki wan boto di ben o psa Efeise di a ben e drai go baka na Yerusalem. Ma fu di Paulus ben wani taki nanga den brada fu Efeise, meki a aksi den fu miti en na Mileite (Tori 20:13-17). Di den miti nanga Paulus, a taigi den: „Unu sabi heri bun fa mi tyari misrefi na un mindri sensi a fosi dei di mi poti futu na ini a distrikt Asia. Mi ben e dini Masra leki wan srafu nanga ala sakafasi èn nanga watra-ai. Fu di den Dyu meki mofo fu kiri mi, meki mi kisi furu tesi. Tòg dati no tapu mi fu ferteri unu ala sani di o tyari wini gi unu èn fu gi unu leri. Mi du dati na presi pe furu sma de èn oso fu oso. Mi ferteri den Dyu nanga Grikisma finfini  taki den musu abi berow, den musu teki Gado sei èn bribi na ini wi Masra Yesus.”​—Tori 20:18-21.

15. Sortu bun bakapisi wi e kisi te wi e preiki oso fu oso?

¹⁵ Na ini a ten disi furu fasi de fa wi kan preiki a bun nyunsu gi sma. Neleki Paulus, wi e pruberi fu miti sma, awansi dati de na den presi pe den e wakti bus, na den strati pe furu sma e waka noso na w’woyo. Ma tòg a moro prenspari fasi fa Yehovah Kotoigi e preiki a bun nyunsu gi sma, na te den e go oso fu oso. Fu san ede? Wán sani na taki te den e preiki oso fu oso, dan ala sma e kisi wan bun okasi fu yere a Kownukondre boskopu ala ten baka èn dati e sori taki Gado no lobi a wán sma moro a trawan. A fasi disi e meki tu taki krin-ati sma kan kisi a yepi di den abi fanowdu. Boiti dati, te den Kotoigi e preiki oso fu oso, dan dati e tranga a bribi fu den èn a e yepi den fu hordoro. Iya, wan prenspari sani di e meki sma sabi suma na den tru Kresten, na fu di den e preiki fayafaya „na presi pe furu sma de èn oso fu oso”.

16, 17. Fa Paulus sori taki a ben de sondro frede? Fa Kresten na ini a ten disi e teki na eksempre fu en?

¹⁶ Paulus e sori den owruman fu Efeise taki a no ben sabi sortu  ogri ben o miti en te a ben o drai go baka na Yerusalem. A e taki: „Ma mi no e si mi libi leki wan prenspari sani. A wan-enkri sani di prenspari gi mi, na fu lon a streilon te na a kba èn fu klari a wroko di Masra Yesus gi mi fu du. A wroko dati na fu preiki finfini fu a bun nyunsu taki Gado e sori sma bun-ati” (Tori 20:24). Fu di Paulus ben de sondro frede, meki a no ben meki nowan sani tapu en fu du a wroko di a ben kisi fu du, awansi dati ben o de wan takru gosontu noso taki sma ben wani du en ogri nomonomo.

¹⁷ Kresten na ini a ten disi e hordoro tu, awansi den e kisi fu du nanga difrenti problema. Sonwan fu den e libi na ini kondre pe lanti tapu a wroko fu den èn pe den e suku du ogri nanga den nomonomo. Nanga furu dek’ati, son Kresten e feti nanga siki di e meki taki a skin fu den e go nanga baka dei fu dei noso di e meki taki den no abi prisiri moro na ini a libi. Na skoro, Kresten yonguwan e kisi fu du nanga speri di wani dwengi den fu du san den wani. Awansi sortu sani e miti den Kotoigi fu Yehovah, den e hordoro neleki Paulus. Noti e tapu den fu „preiki finfini fu a bun nyunsu”.

18. Fa Paulus sorgu taki a no ben abi nowan brudu-paiman èn fa den owruman fu Efeise ben kan du a srefi sani?

¹⁸ Now Paulus e gi den owruman fu Efeise krin rai èn a e taigi den taki en srefi ben de wan eksempre gi den. A fosi sani di a taigi den, na taki kande disi ben o de a lasti leisi taki den ben o si en. Ne a taki: „Mi no abi nowan brudu-paiman, bika mi no hori noti na baka. Iya, mi ferteri unu ala sani di Gado wani libisma fu du.” Fa den owruman fu Efeise ben kan teki na eksempre fu Paulus, so taki densrefi no abi brudu-paiman? A taigi den: „Poti prakseri na unsrefi èn na ala den skapu, bika santa yeye poti unu leki skapuman fu teki fesi na ini a gemeente fu Gado di a bai nanga a brudu fu en eigi Manpkin” (Tori 20:26-28). Paulus warskow den taki „ogri busdagu” ben o kon na mindri den skapu èn taki den ben o „taki sani di no tru, fu hari den disipel kon na den baka”. San den owruman ben musu du? Paulus taki: „Tan na ai èn hori na prakseri taki dri yari langa mi tan sori ibriwan fu unu fa fu tyari unsrefi.”​—Tori 20:29-31.

19. San psa na a kba fu a fosi yarihondro di sma fadon kmoto na bribi èn san ben de a bakapisi na ini den yarihondro baka dati?

¹⁹ Den „ogri busdagu” disi kon na ini a gemeente na a kba fu a fosi yarihondro. Na a ten fu a yari 98, na apostel Yohanes skrifi: „Furu feanti fu Krestes de . . . Fosi, den sma disi ben de nanga wi,  ma den gwe libi wi fu di den no ben de leki wi, bika efu den ben de leki wi, dan den ben o tan nanga wi” (1 Yoh. 2:18, 19). Na ini a di fu dri yarihondro someni sma fadon kmoto na bribi, taki wan grupu fu kerki fesiman fu den Kresten kerki kon de. Na ini a di fu fo yarihondro Grankownu Konstantijn gi primisi taki sma ben kan teki a falsi „Kresten bribi” disi. Den kerki fesiman teki den gwenti abra fu sma di ben e anbegi falsi gado èn na so den meki a gersi leki den gwenti disi kmoto na a Kresten bribi. Iya, den ben e „taki sani di no tru”. Te nanga a dei fu tide, den leri nanga den gwenti fu den Kresten kerki e sori wi san ben de a bakapisi di sma fadon kmoto na a tru bribi.

20, 21. Fa Paulus ben e sori taki a ben e yepi trawan sondro fu suku wini gi ensrefi? Fa Kresten owruman na ini a ten disi kan teki na eksempre fu en?

²⁰ A fasi fa Paulus ben e libi, ben de heri tra fasi leki a libi fu den wan di ben o kon bakaten fu meki moni na tapu na ipi. A ben e wroko fu man sorgu ensrefi, so taki a no ben o de wan hebi gi a gemeente. A muiti di a ben e meki fu yepi tra bribiman no ben de fu kisi wini gi ensrefi. Paulus ben taigi den owruman fu Efeise fu yepi trawan sondro fu suku wini gi densrefi. A taki: „Yepi den swakiwan. Tan prakseri den wortu di Masra Yesus srefi ben taki: ’Wan sma o de moro koloku te a e gi sani, leki te a e kisi sani.’”​—Tori 20:35.

²¹ Neleki Paulus, na so Kresten owruman na ini a ten disi e yepi trawan sondro fu suku wini gi densrefi. Den no e du leki den fesiman fu den Kresten kerki di e puru moni na a anu fu den kerkisma. Na presi fu dati, den wan di abi a frantwortu leki skapuman fu „teki fesi na ini a gemeente fu Gado”, e du a wroko fu den sondro fu prakseri densrefi. Na ini a gemeente presi no de gi sma di abi heimemre noso di wani kisi biginen, fu di den wan di „e suku den eigi glori”, o fadon te fu kba (Odo 25:27). Te wan sma abi heimemre, dan dati o tyari syen kon gi en.​—Odo 11:2.

22. San meki taki den owruman fu Efeise ben lobi Paulus so?

²² Den brada ben lobi Paulus, fu di a ben lobi den trutru. Iya, di a yuru doro fu a gwe libi den, „den alamala bari krei, den brasa Paulus èn den bosi en” (Tori 20:37, 38). Kresten abi furu warderi nanga lobi gi den wan di neleki Paulus e gi den ten nanga den krakti fu yepi na ipi sondro fu suku wini gi densrefi. Now di wi luku a moi eksempre disi fu Paulus, yu musu fu agri taki a no ben e dyaf noso ben e meki sani gersi moro bigi di a taki: „Mi no abi nowan brudu-paiman.”​—Tori 20:26.