KAPITEL 27
„Preiki finfini”
Paulus de na strafu na ini Rome, ma a e tan preiki
A pisi disi abi fu du nanga Tori fu den apostel 28:11-31
1. Na tapu suma Paulus nanga den mati fu en e fertrow èn fu san ede?
NA A ede fu wan sipi yu abi wan popki di nen den „Manpkin fu Seus”. Kande a de wan bigi aleisboto di kmoto na a èilanti Malta na a Mindrikondre Se fu go na Italiakondre. A de na a ten fu a yari 59. Na ini a sipi yu abi na apostel Paulus di de wan strafman èn wan srudati e luku en. Den tu Kresten brada, Lukas nanga Aristarkus, de na ini a sipi tu (Tori 27:2). Den preikiman disi no e du leki den botoman di e suku kibri na den twelengi brada Kastor nanga Poluks di de manpkin fu a Griki gado Seus (Tori 28:11). Na presi fu dati, Paulus nanga den mati fu en e dini Yehovah di ben taigi Paulus taki a ben o ferteri sma na ini Rome san na den tru tori fu Bijbel èn taki a ben o tnapu na fesi Grankownu.—Tori 23:11; 27:24.
2, 3. Sortu pasi a sipi fu Paulus teki èn suma horbaka gi Paulus sensi a bigin fu a waka disi?
2 Dri dei baka di a sipi doro a lanpe fu Sirakusa, wan moi foto na ini Sisilia, a e hari go na Regiyum di de te na a zuidsei fu Italiakondre. Sirakusa ben de wan prenspari foto, ma a no ben de so prenspari leki Ateine nanga Rome. Ne wan winti di ben e wai kmoto na zuidsei meki taki a sipi doro na Puteyoli baka tu dei èn dati ben de moro esi leki fa sipi ben gwenti waka a pisi dati. Puteyoli di de krosbei fu a foto di den e kari Napels now, ben de wan lanpe fu Italiakondre di de sowan 320 kilometer moro fara fu Regiyum.—Tori 28:12, 13.
3 Paulus musu waka ete pkinso fu doro Rome pe a musu go na fesi Grankownu Nero. Fu a bigin teleki a kba fu a waka fu Paulus, Yehovah, „a Gado fu ala trowstu” ben horbaka gi en (2 Kor. 1:3). Soleki fa wi o si, dan noiti Yehovah tapu fu horbaka gi Paulus èn a no lasi a faya di a ben abi leki zendeling.
„Paulus . . . taki Gado tangi èn a kisi dek’ati” (Tori fu den apostel 28:14, 15)
4, 5. (a) Fa den brada fu Puteyoli sori switifasi gi Paulus nanga den mati fu en èn fa a du kon kande taki Paulus kisi primisi fu go luku den brada fu en? (b) Fa Kresten kan kisi wini te den e tyari densrefi na wan bun fasi, srefi te den de na straf’oso?
4 Na Puteyoli, Paulus nanga den mati fu en ’miti den brada èn den [brada] begi den fu tan seibi dei nanga den’ (Tori 28:14). Disi na wan moi eksempre di e sori fa Kresten abi switifasi gi makandra. A no de fu taki dati den brada disi di ben e sori switifasi kisi furu wini fu di den kisi dek’ati fu Paulus nanga den mati fu en. Ma fa wan strafman di srudati ben e luku kisi primisi fu go luku den brada fu en? Kande a bun fasi fa na apostel ben tyari ensrefi meki taki den Rome srudati di ben musu luku en, ben fertrow en.
5 Na so a de tu na ini a ten disi taki futuboi fu Yehovah di ben tyari densrefi leki tru Kresten aladi den ben de na straf’oso noso na strafman-kampu, ben kisi grani di tra strafman no ben kisi. Fu eksempre, na ini Rumeinia wan man ben musu koti wan strafu fu 75 yari fu di a ben de wan fufurman. Ne a bigin studeri Gado Wortu èn a tyari bigi kenki kon na ini a fasi fa a ben tyari ensrefi. Fu dati ede den basi fu a straf’oso gi en a wroko fu go na foto fu bai sani gi a straf’oso sondro taki wan skowtu go nanga en. Na eksempre disi e sori wi fu san ede a de prenspari fu tyari wi srefi na wan bun fasi, ma a moro prenspari sani na taki Yehovah e kisi glori.—1 Petr. 2:12.
6, 7. Fa den brada fu Rome sori taki den ben lobi Paulus srefsrefi?
6 Kande di Paulus nanga den mati fu en kmoto na Puteyoli, den teki Apia Pasi di e tyari sma go na Rome èn den waka sowan 50 kilometer go na a foto Kapua. A pôpi pasi disi ben meki fu bigi plata lava-ston èn te sma ben e waka a pasi, dan den ben man si moi kontren fu Italiakondre èn na son pisi fu a pasi den ben man si go te na a Mindrikondre Se. Te sma ben waka a pasi disi, dan den ben abi fu psa den Pontina-swampu tu. A kontren disi na wan swampuswampu presi di de sowan 60 kilometer fu Rome èn a W’woyo fu Apiyus de drape. Lukas e skrifi taki di den brada fu Rome ’yere taki den de na pasi e kon’, dan sonwan fu den kon te na a W’woyo fu Apiyus, aladi trawan ben e wakti na wan presi di nen Dri Oso pe sma ben kan yuru kamra. A presi disi de sowan 50 kilometer fu Rome. Disi na trutru wan moi fasi fu sori lobi!—Tori 28:15.
7 A W’woyo fu Apiyus no ben de wan bun presi gi sma fu rostu te den ben teki waka èn te den ben weri. A puwema-skrifiman Horatius e taki dati a W’woyo fu Apiyus ben de wan presi di „ben lai nanga botoman èn taki den basi fu den pkin hotel ben grofu”. A skrifi taki „a watra ben doti srefsrefi”. A no ben wani nyan drape srefi! Ma aladi a w’woyo no ben de wan bun presi fu tan, tòg den brada fu Rome ben de nanga prisiri di den ben e wakti Paulus nanga den mati fu en drape fu kan horbaka gi den na a lasti pisi fu a waka fu den.
8. Fu san ede Paulus taki Gado tangi ’di a si den’ brada fu en?
8 A tori e taki dati „di Paulus si den” brada fu en, dan „a taki Gado tangi èn a kisi dek’ati” (Tori 28:15). Iya, a si di Paulus si den lobi brada disi meki taki a kisi dek’ati nanga trowstu. Na apostel ben sabi wan tu fu den brada disi bun. Fu san ede Paulus taki Gado tangi? A ben sabi taki trutru lobi na wan fu den fasi di a yeye e meki sma kisi (Gal. 5:22). Na ini a ten disi a santa yeye e meki tu taki Kresten e du furu gi makandra èn taki den e trowstu den wan di de na nowtu.—1 Tes. 5:11, 14.
9. Fa wi kan teki na eksempre fu den brada di ben miti nanga Paulus?
9 Fu eksempre, a santa yeye e meki taki brada nanga sisa di abi switifasi e yepi den kring-owruman nanga tra furuten dinari nanga den sani di den abi fanowdu. Furu fu den furuten dinari disi libi furu sani na baka fu man du moro gi Yehovah na ini a diniwroko. Aksi yusrefi: ’Mi kan du moro fu horbaka gi a kring-owruman te a e kon na a gemeente? Mi kan kari en nanga en frow (efu a trow) kon na mi oso? Mi kan seti sani so, taki mi kan wroko nanga den na ini a preikiwroko?’ Efu wi e du dati, dan wi kan kisi furu blesi. Prakseri fu eksempre fa den brada fu Rome ben e prisiri di den ben arki den moi ondrofenitori di Paulus nanga den mati fu en ferteri den.—Tori 15:3, 4.
„Na ala presi sma e taki takru fu a bribi disi” (Tori fu den apostel 28:16-22)
10. Na ini sortu situwâsi na apostel Paulus kon de na ini Rome èn san a du syatu baka di a doro drape?
10 Di den sma di ben teki a waka doro Rome, „Paulus kisi primisi fu tan en w’wan nanga a srudati di ben e hori wakti na en” (Tori 28:16). Te den ben e hori wan sma leki strafman na ini wan oso, dan den ben tai en nanga wan keti na a srudati di ben e luku en, so taki a no ben man lowe. Aladi dati ben de so nanga Paulus, tòg a ben de wan Kownukondre preikiman di no ben meki wan keti tapu en fu preiki. Sobun, baka di a teki dri dei fu kisi ensrefi, a kari den fesiman fu den Dyu di ben de na Rome kon makandra fu ferteri den suma na en èn fu preiki gi den.
11, 12. Di Paulus ben taki nanga den Dyu brada fu en, dan fa a pruberi fu no meki den denki takru fu en?
11 Paulus taki: „Brada, mi no du noti teige a pipel èn mi no wiswasi den gwenti fu wi afo. Tòg sma sroto mi na ini Yerusalem èn den tyari mi gi den Romesma. Di den Romesma poti aksi gi mi, den ben wani lusu mi, bika mi no du noti fu kisi dedestrafu. Ma fu di den Dyu no ben agri nanga disi srefsrefi, meki mi ben musu aksi efu Grankownu ben kan krutu mi. Ma a no de so taki mi wani tyari mi pipel na fesi krutu.”—Tori 28:17-19.
12 Di Paulus kari den Dyu arkiman fu en „brada”, dan a ben wani sori den taki a ben de wan Dyu neleki den. Dati ben o meki taki den Dyu no ben o denki takru fu en (1 Kor. 9:20). Boiti dati, a sori den krin taki a no ben kon drape fu sori finga na tapu den Dyu brada fu en, ma a ben de drape fu di a ben aksi efu Grankownu ben kan krutu en. Ma den Dyu fu Rome no ben sabi taki Paulus ben aksi fu go na fesi Grankownu (Tori 28:21). Fa a du kon taki den Dyu fu Rome no ben sabi a tori disi? Den Dyu fu Yudea no ben taigi den? Wan buku e taki: „A musu fu de so taki a sipi fu Paulus ben de a foswan di ben doro na Italiakondre baka a kowru ten fu a yari. Sobun, a kan taki den heihei man di den Dyu fu Yerusalem ben seni go na Rome, no ben doro drape ete èn a kan tu taki nowan brifi di ben taki fu a tori ben doro drape.”
13, 14. Fa Paulus bigin taki fu a Kownukondre boskopu? Fa wi kan teki na eksempre fu en?
13 Ne Paulus bigin taki fu a Kownukondre boskopu èn a taki wan sani di seiker ben o hari a prakseri fu den Dyu di ben kon na en. A taigi den: „Dati meki mi aksi fu si unu èn fu taki nanga unu, bika na fu di mi abi a howpu di Israel abi, meki sma tai mi nanga a keti disi” (Tori 28:20). A no de fu taki dati a howpu disi ben abi fu du nanga a Mesias nanga a Kownukondre fu en, di a Kresten gemeente ben preiki. Den Dyu owruman piki en: „Ma wi wani yere fa yu e denki, bika wi sabi seiker taki na ala presi sma e taki takru fu a bribi disi.”—Tori 28:22.
14 Te wi abi na okasi fu preiki a bun nyunsu, dan wi kan teki na eksempre fu Paulus fu di wi e taki sani di e meki den arkiman denki noso fu di wi e poti aksi di e hari den prakseri. Na ini buku soleki „Fa foe bigin èn go doro nanga bijbel takimakandra” èn „Kisi wini fu a Theokrasia Diniwroko-skoro nanga a „Meki muiti fu leisi bun èn fu gi leri”-brochure, yu kan feni moi sani di yu kan taki fu hari sma prakseri. Yu e gebroiki den buku disi bun?
Wan eksempre gi wi fu „preiki finfini” (Tori fu den apostel 28:23-29)
15. Sortu fo prenspari sani kon na krin di Paulus preiki gi den Dyu fu Rome?
15 A dei di den Dyu fu Rome meki mofo nanga Paulus fu miti en, den „kon nanga wan moro bigi grupu” na a presi pe Paulus ben e tan. Fu tyari a heri tori kon na krin gi den, Paulus „preiki finfini fu Gado Kownukondre a heri dei dati. A gebroiki a Wet di Gado gi Moses nanga den buku fu den Profeiti fu sori den taki den sani di abi fu du nanga Yesus, tru” (Tori 28:23). Te wi luku a fasi fa Paulus ben preiki, dan fo prenspari sani e kon na krin. A fosi sani na taki a ben e poti prakseri na Gado Kownukondre. A di fu tu sani na taki a ben e pruberi fu doro na ati fu den arkiman fu en, fu di a kon nanga bewijs fu „sori den taki den sani” di a ferteri den, tru. A di fu dri sani na taki a ben taki-go-taki-kon nanga den nanga yepi fu Bijbel. A di fu fo sani na taki a no ben prakseri ensrefi nomo, ma a preiki gi den „a heri dei dati”. Disi na trutru wan moi eksempre gi wi! San ben de a bakapisi? „Wan tu fu den bigin bribi”, ma trawan no ben e bribi. Fu di den sma no ben e agri nanga makandra, meki den bigin „gwe”, na so Lukas e taki.—Tori 28:24, 25a.
16-18. Fu san ede Paulus no ferwondru di den Dyu fu Rome no ben wani arki a bun nyunsu? San wi musu du te sma no wani arki a boskopu fu wi?
16 A fasi fa den Dyu du, no ferwondru Paulus fu di a ben si disi kba na tra okasi èn Bijbel profeititori ben taki na fesi taki sma ben o du so (Tori 13:42-47; 18:5, 6; 19:8, 9). Sobun, den sma di ben kon luku Paulus no ben wani arki, èn den bigin gwe. Ne a taigi den: „A sani di a santa yeye meki a profeiti Yesaya taigi den afo fu unu, tru. A ben taki: ’Go na a pipel disi èn taigi den: „Unu o yere, ma unu no o ferstan noti. Unu o luku, ma unu no o si noti. Bika a pipel disi kon tranga-ede”’” (Tori 28:25b-27). A wortu „tranga-ede” e sori taki den sma no ben wani arki a Kownukondre boskopu kwetkweti. Sobun, na ati fu den ben kon tranga, noso soleki fa Grikitongo e taki en, dan na ati fu den ben kon „deki” noso „fatu” (Tori 28:27). Dati ben de wan sari tori!
17 Na a kba Paulus ben taki dati den „tra pipel” ben de tra fasi leki den Dyu arkiman, fu di den ben ’o arki a boskopu’ (Tori 28:28; Ps. 67:2; Yes. 11:10). Iya, na apostel ben de seiker taki a sani disi tru, fu di ensrefi ben si fa furu trakondre sma ben gi yesi na a Kownukondre boskopu.—Tori 13:48; 14:27.
18 Neleki fa a ben de nanga Paulus, na so wi no musu firi wan fasi tu te sma no wani arki a bun nyunsu. Te yu luku en bun, dan wi sabi taki wan tu sma nomo ben o feni a pasi di e tyari sma go na libi (Mat. 7:13, 14). Boiti dati, te ret’ati sma e sori taki den e teki a tru anbegi, dan wi musu prisiri èn gi den wan switikon nanga wi heri ati.—Luk. 15:7.
„Ferteri den fu a Kownukondre fu Gado” (Tori fu den apostel 28:30, 31)
19. Fa Paulus gebroiki a ten di a ben de leki strafman na ini en eigi oso?
19 A lasti sani di Lukas e taki te a e tapu a tori fu en, na den moi wortu disi di e gi wi dek’ati: „[Paulus] tan tu yari langa drape na ini na oso di a ben yuru. A ben sori switifasi gi ala den sma di ben kon na en. Sondro frede a ben e ferteri den fu a Kownukondre fu Gado èn a ben e leri den sani di abi fu du nanga Masra Yesus Krestes. Nowan sma ben tapu en fu du dati” (Tori 28:30, 31). Iya, Paulus ben gi wi wan moi eksempre fu di a ben e sori switifasi nanga bribi èn fu di a ben e preiki fayafaya.
20, 21. Ferteri suma kisi wini fu a preikiwroko di Paulus du na ini Rome.
20 Wan fu den sma di Paulus ben gi wan switikon na ini en oso ben de Oneisimus, wan srafu di ben lowe èn di ben de fu Kolose. Paulus yepi Oneisimus fu tron wan Kresten èn a ben kon si Oneisimus leki wan ’lobi brada . . . di ben e gi yesi na Gado ala ten’ (Kol. 4:9; Fileim. 10-12). A ben musu fu de so taki Oneisimus gi Paulus furu dek’ati! a
21 Tra sma ben kisi wini tu fu a moi eksempre fu Paulus. A ben skrifi den Filipisma a sani disi: „Den sani di miti mi, ben meki a bun nyunsu go na fesi. Na so fasi ala den waktiman fu Grankownu nanga ala tra sma kon sabi taki mi de na strafu, fu di mi na wan bakaman fu Krestes. We, furu fu den brada di e dini Masra kisi moro frutrow, fu di mi de na strafu. Den kon abi moro deki-ati fu taki fu a wortu fu Gado sondro frede.”—Fil. 1:12-14.
22. Fa Paulus gebroiki a ten di a ben de na strafu na Rome na wan bun fasi?
22 Di Paulus ben de na strafu na ini Rome, dan a teki na okasi fu skrifi prenspari brifi di de wan pisi now fu den Kresten Griki Buku fu Bijbel. b Den Kresten na ini a ten dati ben kisi furu wini fu den brifi disi èn teleki now wisrefi e kisi wini fu den rai di de na ini.
23, 24. Fa furu Kresten na ini a ten disi tan prisiri èn tan preiki neleki Paulus di sma poti den na strafu sondro taki den du wan ogri?
23 Tori fu den apostel no e taki o ten Paulus kmoto na strafu, ma na a ten di den lusu en, a ben de na strafu fo yari kba: tu yari na ini Sesareya èn tu yari na ini Rome (Tori 23:35; 24:27). c Ma a du ala san a man na ini a diniwroko fu Gado èn noiti a las’ati. Na dati psa tu nanga furu futuboi fu Yehovah na ini a ten disi. Sma ben poti den na straf’oso fu a bribi fu den ede aladi den no ben du nowan ogri. Ma tòg den ben tan abi prisiri èn den ben tan preiki. Luku na eksempre fu Adolfo. A no ben wani go na ini a legre fu di a ben de wan Kresten èn dati meki den poti en na strafu na ini Spanyorokondre. Wan srudati taigi en: „Wi e ferwondru fu a fasi fa yu e tyari yusrefi. Wi meki en muilek gi yu dyaso na straf’oso. Ma o moro wi e du dati, o moro yu e lafu nanga wi èn e taki nanga wi na wan switifasi.”
24 Baka wan pisi ten, den ben fertrow Adolfo so furu taki den ben libi a doro fu en cel opo. Srudati ben kon na en fu aksi en sani fu Bijbel. Wan fu den srudati di ben e hori wakti gi Adolfo, ben e go srefi na ini a cel fu en fu leisi Bijbel, aladi Adolfo ben e luku gi en efu tra srudati ben e kon. Sobun, a strafman ben e „koti wakti” gi a waktiman! Meki a moi eksempre fu den Kotoigi disi di no ben lasi bribi, yepi wi fu „kon abi moro dek’ati fu taki fu a wortu fu Gado sondro frede”, srefi te wi de na ini muilek situwâsi.
25, 26. Sortu moi profeititori kon tru na ini pkinmoro 30 yari, soleki fa Paulus srefi ben si? Fa wan srefi sortu sani e psa na ini a ten fu wi?
25 A span buku Tori fu den apostel e tapu nanga wan moi tori di e gi wi furu dek’ati! Wi e leisi fa wan apostel fu Krestes di de na strafu na ini en eigi oso e ferteri ala sma di e kon luku en „fu a Kownukondre fu Gado”. Na ini a fosi kapitel, wi e leisi sortu wroko Yesus gi den bakaman fu en di a taigi den: „Unu o kisi krakti te a santa yeye kon na un tapu èn unu o de kotoigi fu mi na ini Yerusalem, na ini heri Yudea nanga Samaria èn te na den moro farawe presi fu grontapu” (Tori 1:8). A no kisi 30 yari srefi di a Kownukondre boskopu „preiki gi ala sma na grontapu” (Kol. 1:23). d Disi e sori na wan kfalek moi fasi o tranga a yeye fu Gado de!—Sak. 4:6.
26 Na ini a ten disi, a srefi yeye gi den salfu brada fu Krestes di de na grontapu ete nanga den kompe fu den, den „tra skapu”, a krakti fu tan „preiki finfini fu Gado Kownukondre” na ini moro leki 240 kondre (Yoh. 10:16; Tori 28:23). Yu e gi ala yu krakti fu du a wroko dati?
a Paulus ben wani hori Oneisimus, ma efu a ben o du dati, dan a ben o broko den wet fu den Romesma. Boiti dati, a no ben o lespeki den reti fu a Kresten brada Fileimon di ben de a basi fu Oneisimus. Dati meki Oneisimus drai go baka na Fileimon èn a tyari wan brifi fu Paulus gi en. Na ini a brifi dati Paulus gi Fileimon dek’ati fu gi a srafu fu en wan switikon fu di a ben tron wan Kresten brada.—Fileim. 13-19.
b Luku a faki di nen „ Feifi brifi di Paulus skrifi na straf’oso na Rome a fosi leisi”.
c Luku a faki di nen „ A fasi fa Paulus libi waka baka a yari 61”.
d Luku a faki di nen „ A bun nyunsu ’preiki gi ala sma na grontapu’”.