Go na content

Go na table of contents

Fu san ede wi musu fu abi howpu?

Fu san ede wi musu fu abi howpu?

Fu san ede wi musu fu abi howpu?

SAN ben o pasa efu Daniel, a siki boi di wi ben taki fu en na ini na artikel fosi a wan disi, ben tan howpu taki sani ben o waka bun te fu kaba? Yu denki taki a ben o dresi fu a kanker? Yu denki taki a ben o de na libi ete? Srefi den sma di e bribi trutru taki howpu kan yepi wan siki sma no ben o strei taki na dati ben o pasa. Ma disi e leri wi wan moi sani. Howpu a no wan wondru, a no wan dresi gi ala siki èn a no e meki ala sani kon bun baka.

Di den interview Datra Nathan Cherneyna ini wan nyunsu programa, a ben warskow sma taki den no musu gi trawan a denki taki howpu e dresi ala siki, spesrutu te den e taki nanga sma di abi wan seryusu siki. A taki: „Wi si fa son masra e kosi den siki wefi taki den no denki dipi nofo fu a situwâsi fu den noso taki den no meki nofo muiti fu kisi a denki taki sani o waka bun te fu kaba.” Datra Cherney taki tu: „A heri sani disi, taki sma man kon betre te den e denki bun fu a libi, e meki sma denki taki den man dresi den srefi te den abi siki soleki kanker. Èn te a siki e kon moro ogri, dan a gersi leki na a siki sma no du nofo muiti fu basi a siki fu en. A sani disi no bun.”

Ala sma di abi wan siki di kan kiri den, e du ala muiti fu feti nanga a siki teleki den no man moro. Sobun, te famiri nanga mati e gi den a firi taki den no e du nofo muiti fu feti nanga a siki, dan dati kan meki a situwâsi kon moro ogri. Ma a de so dan taki howpu no man du noti gi wan sma?

Nôno. A srefi datra di wi taki fu en zonet, na wan datra di e poti prakseri spesrutu na a pen di den sikisma e kisi. Dus a wroko fu en a no fu dresi a siki fu den sma noso fu meki den libi moro langa, ma a e suku fasi fu meki den sikisma firi pikinso moro bun aladi den e feti nanga a siki. Den sortu datra disi e bribi trutru taki difrenti fasi de fa sikisma man firi moro bun, awinsi den e siki te fu dede srefi. Èn furu buweisi de taki sikisma e firi moro bun te den abi howpu noso te den e prakseri sani di e meki den firi bun.

Fa howpu kan yepi sma

„Howpu na wan sani di e yepi trutru”, na so Datra W. Gifford-Jones taki. A ben luku difrenti ondrosuku di sma du fu si efu a de fanowdu fu poti prakseri na den firi fu sikisma di o dede te fu kaba. Sma kon si taki efu den e du sani fu meki den sma disi firi moro bun, dan den e kisi a howpu taki sani o waka moro bun gi den. Wan ondrosuku di du na ini 1989 sori taki den sikisma di kisi a yepi disi ben libi moro langa. Ma ondrosuku di den du no so langa pasa no e sori dati so krin. Ma den kon si taki te den e yepi sikisma fu firi moro bun, dan den no e firi tumusi brokosaka èn den no e firi so furu pen leki den wan di no e kisi a yepi disi.

Luku wan tra ondrosuku di sma du fu luku sortu krakti a fasi fa sma e denki abi na den tapu te den abi wan atisiki di kan meki den dede te fu kaba (CHD). Den ondrosuku moro leki 1300 mansma. Sonwan fu den ben feni taki a libi e go bun èn trawan ben feni taki sani no bun srefisrefi. Tin yari baka dati, den ondrosuku den man disi baka èn den kon si taki moro leki 12 procent fu den ben kisi na atisiki CHD. Moro furu fu den ben de man di ben feni taki den libi no bun srefisrefi. Laura Kubzansky, wan professor na Harvard Skoro fu Gosontu afersi, e poti prakseri na a gosontu fu sma èn a fasi fa den e tyari densrefi na ini a libimakandra. A taki: „Furu sma feni taki wan sma e firi moro gosontu te a e denki bun fu a libi. Ma na ondrosuku fu den 1306 man na wan krin buweisi taki wan bun denki fu a libi kan yepi sma fu no kisi atisiki.”

Son ondrosuku di du nanga sma di du wan oparâsi, e sori taki den wan di no e denki bun fu a situwâsi fu den no e dresi so esi leki den wan di e denki bun fu a situwâsi fu den. Son sma e taki srefi dati wan sma kan libi moro langa te a e denki bun fu a libi. Sma ben du ondrosuku nanga owrusma fu si sortu krakti a denki taki den e kon owru abi na den tapu. Den ben meki den si wan lo wortu baka makandra di ben abi fu du nanga owrusma. Den wan di ben si wortu soleki „koni” nanga „ondrofeni” bigin waka nanga moro krakti èn den ben wani du moro tu. A ben gersi leki den ben oefen den skin 12 wiki langa fu kisi moro krakti!

Fu san ede a gersi leki howpu, wan bun firi èn wan bun denki fu a libi e meki wan sma firi moro gosontu? Kande datra nanga sabiman no man frustan so bun ete sortu krakti a fasi fa wan sma e denki kan abi tapu a skin fu en. Ma ondrosukuman di abi ondrofeni nanga sabi fu a tori disi kon si wan tu moi sani. Wan professor di e poti prakseri na den senwe fu sma taki: „Efu wan sma e firi koloku èn a abi howpu, dan a e firi bun. A no e stress so furu èn a sani disi bun gi en skin. Sobun, disi na wan fu den sani di wan sma srefi kan du fu tan gosontu.”

Kande son datra nanga sabiman e si disi leki wan nyun sani di den kon sabi, ma a sani disi no nyun gi sma di e studeri Bijbel. Sowan 3000 yari pasa a koni Kownu Salomo ben skrifi a sani disi: „Wan ati di e prisiri, bun leki dresi, ma te wan sma e sari, dan dati e meki en bonyo kon drei” (Odo 17:22). Yu si san a vers disi taki? A no e taki dati wan ati di e prisiri man dresi ala sortu siki, ma a e taki dati a „bun leki dresi”.

Efu howpu ben o man dresi ala siki, yu no denki taki ala datra ben o gi den sikisma a dresi disi? Boiti dati, howpu no bun gi a gosontu fu sma nomo, ma a abi tra bun bakapisi tu.

Sortu krakti a fasi fa yu e si a libi abi na yu tapu

Ondrosukuman kon si taki sma abi ala sortu bun bakapisi te den e denki bun fu a libi. Furu fu den man leri moro bun na skoro, den e du den wroko moro bun èn den e sport moro bun tu. Wan leisi sma ben ondrosuku wan team fu umasma di e du streilon. Den trainer fu den ben taigi den ondrosukuman finifini san ibriwan fu den uma disi ben man du. Na a srefi ten den ben poti aksi gi den uma disi aladi den ben e poti prakseri na a fasi fa den uma ben e taki fu den sani di den ben e howpu èn di den ben denki taki den ben o man du. Bakaten den kon si taki den uma di ben e denki bun fu densrefi ben man du moro leki san den trainer ben taki dati den man du. Fa a kan taki a denki fu den uma ben man meki den du moro?

Sma ondrosuku furu leisi tu sortu bakapisi sma e kisi te den no e denki bun fu a libi. Na ini den yari baka 1960 ondrosukuman kon si taki son meti no man du son sani moro efu den kisi a firi taki den no man. Den kon si taki wan srefi sortu sani kan pasa nanga libisma. Fu eksempre, ondrosukuman ben meki wan grupu sma yere wan fruferi sortu babari èn den taigi den taki den man stop a babari efu den druk son knop. Di den du dati, dan a babari stop.

A srefi sani den du nanga wan tra grupu, ma di den sma druk den knop, a babari no stop. Yu kan frustan taki furu fu den sma na ini a grupu disi ben kon firi leki den no man du noti moro. Bakaten den meki a srefi grupu disi du a srefi sani baka, ma furu fu den no ben wani du muiti srefi fu druk den knop fu stop a babari. Den ben de seiker taki noti no ben o yepi. Ma toku yu ben abi wan tu sma na ini a grupu di no gi abra. Den no ben e denki takru fu a situwâsi fu den èn den tan meki muiti fu stop a babari.

Datra Martin Seligman ben de wan fu den sma di yepi fu seti na ondrosuku disi. Di a si san pasa nanga den sma, a bosroiti fu ondrosuku moro fini sortu krakti sma firi abi na den tapu. A ben ondrosuku spesrutu den sma di ben abi a denki taki den no man du noti. A kon si taki te sma e denki so fu densrefi, dan dati e tapu den fu du furu sani di den ben o man du na ini den libi èn son leisi den no wani du noti moro srefi. Datra Seligman taki fu a tori disi: „Na ini den tutenti nanga feifi yari di mi ondrosuku a sani disi, mi kon si taki efu wi kon abi a gwenti leki den sma disi fu denki taki noiti sani e waka bun gi wi, taki na so wi o tan, èn taki wi no man du nowan sani, dan moro ogri o miti wi leki te wi ben o denki bun fu a libi.”

Soleki fa wi ben taki, dan son sma e denki taki den sani di den ondrosukuman taki na nyun sani, ma sma di e studeri Bijbel sabi a sani disi kaba. Luku san na odo disi e taki: „Yu e firi brokosaka te nowtu miti yu? Efu dati de so, dan yu no o abi furu krakti” (Odo 24:10). Sobun, Bijbel e sori krin taki te yu e firi brokosaka èn yu feni taki sani no o waka bun gi yu, dan yu no o abi krakti fu du sani na ini a libi. Ma san yu kan du fu no denki takru fu a libi? San yu kan du fu abi bun denki nanga howpu na ini a libi?

[Prenki]

Howpu kan yepi na ini furu situwâsi