Go na content

Go na table of contents

O Langa den Godelowsuwan Sa De Ete?

O Langa den Godelowsuwan Sa De Ete?

O Langa den Godelowsuwan Sa De Ete?

„Fu san ede . . . yu [Yehovah] e tan tiri te wan godelowsu sma e swari wan sma di regtfardiki moro en?”—HABAKUK 1:13.

1. O ten grontapu sa kon furu krinkrin nanga a sabi fu a glori fu Yehovah?

¿OITI Gado sa pori den godelowsuwan? Efu a sa pori den, dan o langa moro wi musu wakti ete? Sma na heri grontapu e poti den sortu aksi disi. Pe wi kan feni den piki? Wi kan feni den piki na ini den profeiti wortu di abi fu du nanga a fasti ten fu Gado, di a ben meki sma skrifi nanga yepi fu en santa yeye. Den e gi wi a dyaranti taki heri esi Yehovah sa strafu ala godelowsu sma. Soso te dati du kaba, dan grontapu sa kon „furu [krinkrin] nanga a sabi di sma sa sabi a glori fu Yehovah, neleki fa den watra e tapu se”. Dati na a profeiti pramisi di de fu feni na ini a Santa Wortu fu Gado na ini Habakuk 2:14.

2. Sortu dri krutustrafu di Gado sa tyari kon, de na ini a buku Habakuk?

2 A buku Habakuk di skrifi pikinmoro na ini a yari 628 b.G.T., abi dri krutustrafu di Yehovah Gado sa tyari kon. Tu fu den strafu dati gi kaba. A fosiwan ben de a krutu di Yehovah ben tyari kon na tapu a tranga-ede nâsi Yuda fu owruten. Fa a de nanga a di fu tu krutu? A ben de a strafu di Gado ben strafu Babilon di ben kwinsi sma. Fu tru, fu dati ede wi abi ala reide fu frutrow taki Gado sa gi a di fu dri strafu tu. Fu taki en leti, wi kan fruwakti taki a sa kon tru heri esi. Gado sa pori ala den godelowsu libisma, fu a bun fu den opregtiwan na ini den lasti dei disi. A lastiwan fu den sa dede na a „feti fu a bigi dei fu Gado na Almaktiwan” di e kon krosibei esi-esi.—Openbaring 16:14, 16.

3. San sa pasa trutru nanga den godelowsuwan na ini a ten fu wi?

3 A feti fu a bigi dei fu Gado e kon krosibei moro nanga moro. Èn a strafu di Gado sa strafu den godelowsuwan na ini a ten fu wi, de seiker neleki fa den strafu di Yehovah ben strafu Yuda nanga Babilon ben feni presi tu. Ma nownow, meki wi denki leki wi de na ini Yuda, na ini den dei fu Habakuk. San e pasa na ini a kondre dati?

Wan Kondre De na ini Bruya

4. Sortu takru nyunsu Habakuk e yere?

4 Prakseri taki yu e si a profeiti fu Yehovah e sidon na tapu a plata daki fu en oso, èn a e prisiri fu a kowru winti na neti. Na en sei a abi wan sani fu prei poku (Habakuk 1:1; 3:19, edeprakseri). Ma Habakuk e yere takru nyunsu. Yoyakim a Kownu fu Yuda kiri Uria èn meki a dedeskin fu a profeiti dati trowe na ini a grebi-dyari fu den gewoon sma (Yeremia 26:23). A tru, Uria no ben tan frutrow na ini Yehovah, èn fu dati ede a ben kon frede èn a ben lowe go na Egipti. Ma Habakuk sabi taki Yoyakim no ben du na ogri disi fu di a ben wani hori a grani fu Yehovah hei. Disi de krin fu frustan bika a kownu no abi lespeki srefisrefi gi den wet fu Gado èn bika a no lobi a profeiti Yeremia èn trawan di e dini Yehovah.

5. San na a situwâsi na yeye fasi na ini Yuda, èn fa Habakuk e handri na tapu dati?

5 Habakuk e si a smoko fu switismeri di e opo na den daki fu den oso di de krosibei. Den sma no e bron a switismeri disi leki anbegiman fu Yehovah. Den e du falsi anbegi di Yoyakim, a godelowsu Kownu fu Yuda, e horibaka gi. ¡Dati na wan syen sani srefisrefi! Den ai fu Habakuk e furu nanga watra-ai, èn a e begi: „O langa, o Yehovah, mi musu bari fu kisi yepi, sondro taki yu e yere? O langa mi sa kari yu fu yepi mi nanga na ogri di sma e du nanga tranga, sondro taki yu e frulusu? Fu san ede yu e meki mi e si san e hati sma, èn yu e tan luku san de trobi nomo? Èn fu san ede ogri-ati fufuru nanga ogri di sma e du nanga tranga de na mi fesi, èn fu san ede trobi e meki, èn fu san ede strei e opo en ede kon? Dati meki a wet e lasi en krakti èn noiti retidu e kon na krin. Fu di a godelowsuwan de lontu a regtfardikiwan, dati meki retidu e kon na krin na wan kruktu fasi.”—Habakuk 1:2-4.

6. San pasa nanga wet èn nanga retidu na ini Yuda?

6 Iya, ogri-ati fufuru nanga ogri di sma e du nanga tranga de furu. Ala presi pe Habakuk e luku go, a e si problema, trobi, nanga strei. A ’wet lasi en krakti’, a kon lan. ¿Èn retidu? ¡Iya, „noiti a e kon na krin” èn e wini! Noiti a e wini. Na presi fu dati, „a godelowsuwan e lontu a regtfardikiwan”, èn e bruya den wet di meki fu kibri den sma di no du ogri. Iya, „retidu e kon na krin na wan kruktu fasi”. A kruktu. ¡Dati na wan kefalek takru situwâsi!

7. Sortu fasti bosroiti Habakuk abi?

7 Habakuk e tapu wan momenti èn e go prakseri fu a situwâsi. ¿A sa gi abra? ¡Kwetikweti! Baka te a loyaal man disi prakseri ala a frufolgu di den getrow futuboi fu Gado e ondrofeni, dan a e tranga en bosroiti baka fu tan tanapu kánkan leki profeiti fu Yehovah. Habakuk sa go doro fu meki a boskopu fu Gado bekènti — srefi efu dati sa meki taki a kan dede.

Yehovah E Du wan „Wroko” Di Sma No Man Bribi

8, 9. Sortu „wroko” Yehovah e du di sma no man bribi?

8 Na ini wan fisyun Habakuk e si den sma fu falsi relisi di no e gi Gado grani. Arki san Yehovah e taigi en: „Luku, un pipel, na mindri den nâsi, èn si, èn luku makandra nanga fruwondru.” Kande Habakuk e aksi ensrefi fu san ede Gado e taki na a fasi disi nanga den godelowsu sma dati. Dan a e yere Yehovah e taigi den: „De nanga fruwondru; bika wan wroko de di wan sma e du na ini den dei fu unu, di unu no sa bribi ala di sma e fruteri fu disi” (Habakuk 1:5). Fu taki en leti, Yehovah srefi e du a wroko disi di den no man bribi. Ma san na a wroko disi?

9 Habakuk e arki bun na den wortu di Gado e taki moro fara, di skrifi na ini Habakuk 1:6-11. Disi na a boskopu fu Yehovah — èn no wan falsi Gado noso kruktugado di no abi libi, kan tapu den fu kon tru: „Bika luku, mi e meki den Kaldewsma opo kon, a nâsi di abi bita-ati èn di e handri sondro fu denki fosi, di e go na den presi fu grontapu di bradi opo, fu teki tanpresi abra di no de fu den. A e meki sma beifi èn sma frede en. En eigi retidu nanga en eigi wartifasi e komopo na ensrefi. Èn den asi fu en gaw moro den penitigri, èn den krasi moro den wolfu na den neti yuru. Èn den rèi-asi fu en krabu a doti, èn den eigi rèi-asi fu en e kon fu farawe. Den e frei leki na aka di e frei go esi-esi fu nyan wan sani. Den alamala e kon, soso fu du ogri nanga tranga. A tyari di den e tyari den fesi fu den kon makandra de leki na owstu winti, èn a e tyari katiboman kon makandra neleki a santi. Èn fu en sei, a e spotu den kownu srefi, èn den hei tiriman de wan sani fu lafu gi en. Fu en sei, a e lafu srefi ibri presi di meki kon tranga, èn a e meki wan bigi ipi nanga doti èn e teki en abra. Na a ten dati a sa hari go neleki winti seiker èn a sa pasa go na ini èn a sa kon abi fowtu trutru. A kisi a krakti disi fu en gado.”

10. Suma Yehovah e meki opo kon?

10 ¡Disi na trutru wan profeiti warskow di kon fu a Moro Heiwan! Yehovah e meki den Kaldewsma opo kon, na ogri nâsi fu Babilon. Na a waka di a sa waka na ini „den presi fu grontapu di bradi opo”, a sa teki bun furu presi abra pe sma e libi na ini. ¡Dati na wan kefalek takru sani fu tru! A bigi grupu Kaldewsma „e meki sma beifi èn sma frede fu en”, a e meki sma frede srefisrefi. A e meki en eigi strak wet. ’En eigi retidu e kon fu en.’

11. Fa yu ben o taki dati den legre fu Babilon e kon fu feti teige Yuda?

11 Den asi fu Babilon gaw moro den penitigri di gaw srefisrefi. A legre fu en di e rèi na tapu asi, krasi moro den angribere wolfu di e onti teneti. ’Den rèi-asi fu en e krabu a doti’ sondro pasensi fu di den krasi fu go. Komoto na a farawe Babilon den e hari go na Yuda. Leki wan aka di e frei go esi-esi fu nyan wan switi nyanyan, na so den Kaldewsma sa dyompo grabu a stimofo fu den heri esi. ¿Ma disi sa de soso wan opo di den e opo kon fu fufuru sani, di soso wan tu srudati e du? ¡Nôno! „Den alamala e kon, soso fu du ogri nanga tranga”, leki wan kefalek bigi legre di e kon na makandra fu tyari bigi pori kon. Den fesi e skèin fu di den de fayafaya, èn den e rèi go na westsei na Yuda nanga Yerusalem, èn den e go esi-esi neleki na owstu winti. Den legre fu Babilon e teki so furu strafuman taki den e ’tyari katiboman kon makandra neleki santi’.

12. Fa den Babilonsma e denki, èn fu sortu sani a bigi feanti disi ’sa abi fowtu trutru’?

12 A legre fu den Kaldewsma e spotu den kownu èn den e lafu den hei tiriman, di no abi a makti fu stop a kon di a legre e tan kon nomonomo. A ’e lafu ibri tranga presi’, bika ibri fortresi e fadon te den Babilonsma ’e opo doti” te den e bow wan pikin bergi nanga doti, fu pe den sa opo kon feti nanga den. Na a fasti ten fu Yehovah, a bigi feanti „sa hari go neleki winti trutru”. Te a e kon feti nanga Yuda èn nanga Yerusalem, dan a „sa abi fowtu trutru” fu di a e du a pipel fu Gado ogri. Baka wan fektori di de leki wan bigi draiwinti, dan a komandanti fu den Kaldewsma sa meki bigi: ’A krakti disi wi kisi fu wi gado.’ ¡Ma a no sabi noti trutru!

Wan Bun Reide fu Abi Howpu

13. Fu san ede Habakuk abi wan tranga howpu èn wan tranga frutrow?

13 Fu di Habakuk e kon frustan a prakseri fu Yehovah moro bun, meki a howpu e gro na ini na ati fu Habakuk. Nanga tranga frutrow a e taki sani fu gi Yehovah grani. Soleki fa a skrifi na ini Habakuk 1:12, a profeiti e taki: „¿Yu no de fu granwe, o Yehovah? O mi Gado, mi Santawan, yu no e dede.” Iya, Yehovah na Gado „fu ten di no skotu te ten di no skotu” — fu têgo.—Psalm 90:1, 2.

14. Sortu sani den sma fu Yuda di ben fadon komoto na bribi, ben du?

14 Te a profeiti e prakseri a fisyun di a kisi fu Gado èn a e prisiri nanga na inzicht di a kisi na ini a fisyun, dan a e taki moro fara: „O Yehovah, yu poti en fu krutu en; èn, o Klepston, yu meki en fu a kisi piri-ai.” Gado gi wan takru krutu na den sma fu Yuda di fadon komoto na bribi, èn den sa kisi piri-ai, èn hebi strafu fu Yehovah. Den ben musu si en leki a Klepston fu den, a wan-enkri trutru fortresi, kibripresi, èn a Sma fu pe frulusu e komoto (Psalm 62:7; 94:22; 95:1). Toku den fesiman fu Yuda di fadon komoto na bribi no e kon krosibei na Gado, èn den e tan kwinsi den anbegiman fu Yehovah di no e du sma ogri.

15. Na sortu fasi Yehovah „[en] ai soifri tumusi fu si ogri sani”?

15 A situwâsi disi e meki a profeiti fu Yehovah sari srefisrefi. Fu dati ede a e taki: „Yu ai soifri tumusi fu si ogri sani; èn yu no man si problema” (Habakuk 1:13). Iya, Yehovah „ai soifri tumusi fu si ogri sani”, dati wani taki, fu gi pasi meki ogridu de.

16. Fa yu ben o taki syatu san skrifi na ini Habakuk 1:13-17?

16 Fu dati ede Habakuk ben abi wan tu aksi na prakseri di e poti sma na prakseri-broki. A e aksi: „Fu san ede yu e luku den wan di e handri na wan feradelek fasi, taki yu e tan tiri te wan godelowsu sma e swari wan sma di regtfardiki moro en? Èn fu san ede yu e meki libisma de leki den fisi fu se, leki den meti di e kroipi èn di no wan sma e tiri? Ala den wan disi a tyari kon na loktu soso nanga wan fisi-aka; a e srepi den gowe na ini a srepi fu en, èn a e tyari den kon na wán na ini en fisinèt. Dati meki a breiti èn a e prisiri. Dati meki a e tyari srakti-ofrandi gi en srepi èn e tyari srakti-ofrandi smoko gi en fisinèt; bika dati meki den poti furu oli gi a porsi fu en, èn a nyanyan fu en de gosontu. ¿Na fu dati ede a sa leigi a srepi fu en, èn a musu kiri nâsi doronomo, ala di a no e sori sari-ati?”—Habakuk 1:13-17.

17. (a) Te den Babilonsma e kon feti nanga Yuda èn nanga Yerusalem, dan fa den e du san Gado wani? (b) San Yehovah sa tyari kon na krin gi Habakuk?

17 Te den Babilonsma e kon fu feti nanga Yuda èn nanga en mamafoto, Yerusalem, dan den sa handri akruderi den eigi lostu. Den no sa sabi taki den e handri leki wrokosani fu Gado, fu strafu en pipel di no de getrow, wan strafu di de regtfardiki. A de makriki fu si fu san ede Habakuk ben sa feni en wan muilek sani fu frustan taki Gado ben o gebroiki den godelowsu Babilonsma fu strafu a pipel. Den ogri-ati Kaldewsma dati a no anbegiman fu Yehovah. Den e si libisma soso leki ’fisi nanga meti di e kroipi’ èn di den musu fanga èn di den musu basi. Ma Habakuk no sa fruwondru langa. Heri esi Yehovah sa tyari kon na krin gi en profeiti, taki den Babilonsma no sa tan sondro fu kisi strafu fu a fufuru di den e fufuru na wan gridi fasi èn fu a furu brudupaiman di den abi.—Habakuk 2:8.

A De Klariklari fu Yere den Tra Wortu fu Yehovah

18. San wi kan leri fu a denki fu Habakuk, soleki fa a sori na ini Habakuk 2:1?

18 Ma nownow Habakuk e wakti fu yere den tra wortu di Yehovah sa taigi en. A profeiti e taki nanga fasti bosroiti: „Na mi waktipostu mi sa tan tanapu, èn mi sa meki misrefi tan tanapu na tapu a tranga fortresi; èn mi sa tan hori wakti, fu si san a sa meki mi taki èn san mi sa piki na tapu a piri-ai fu mi” (Habakuk 2:1). Habakuk abi trutru belangstelling gi san Gado sa taki ete nanga yepi fu en leki wan profeiti. Fu di a e bribi na ini Yehovah leki wan Gado di no e frudrage ogri, meki a e aksi ensrefi fu san ede godelowsufasi de so furu, ma a de klariklari fu kenki a denki fu en. We, fa a de nanga wi? Te wi e aksi wisrefi fu san ede Gado e frudrage son godelowsu sani, dan a frutrow di wi abi na ini a regtfardikifasi fu Yehovah Gado musu yepi wi fu tan hori wi balansi èn wakti na en tapu.—Psalm 42:5, 11.

19. Soleki fa Gado ben taigi Habakuk, dan san ben pasa nanga den tranga-ede Dyu?

19 Akruderi den sani di Yehovah ben taigi Habakuk, dan Yehovah ben strafu a tranga-ede Dyu nâsi, di a ben gi pasi meki den Babilonsma broko go nanga tranga na ini Yuda. Na ini 607 b.G.T. den ben pori Yerusalem nanga a tempel, den ben kiri owrusma nanga yongusma tu, èn den ben tyari furu sma go na ini katibo (2 Kroniki 36:17-20). Baka di den ben tan wan langa pisi ten na ini katibo na Babilon, dan wan getrow Dyu fikapisi ben drai go baka na den eigi kondre èn te fu kaba den ben bow a tempel baka. Ma baka dati, den Dyu no ben de getrow na Yehovah agen — spesrutu di den ben weigri fu erken Yesus leki a Mesias.

20. Fa Paulus ben gebroiki Habakuk 1:5, fu sori a weigri di den Dyu ben weigri fu erken Yesus?

20 Akruderi Tori fu den Apostel 13:38-41, dan na apostel Paulus ben sori den Dyu na ini Antiokia san a ben sa wani taki te den ben weigri fu erken Yesus, èn na so fasi den e fru-akti a frulusu-ofrandi fu en. Paulus ben taki san skrifi na Habakuk 1:5 èn di teki fu a Griki Septuaginta vertaling èn ben warskow: „Luku bun taki den sani di taki na ini den Profeiti, no e kon na un tapu: ’Un spotuman, luku, èn fruwondru fu en, èn komoto gowe, bika mi e du wan wroko na ini den dei fu unu, wan wroko di unu no sa bribi kwetikweti, srefi efu wan sma e fruteri unu fu dati finifini.’” Soleki fa Paulus ben taki, dan wan di fu tu kontru fu Habakuk 1:5 ben feni presi di den legre fu Rome ben pori Yerusalem nanga en tempel na ini 70 G.T.

21. Fa den Dyu na ini a ten fu Habakuk ben si a „wroko” fu Gado di a ben meki den Babilonsma pori Yerusalem?

21 Gi den Dyu na ini a ten fu Habakuk, a „wroko” fu Gado di a ben meki den Babilonsma pori Yerusalem, ben de wan sani di den no ben man bribi, fu di a foto dati ben de a moro prenspari presi pe den ben anbegi Yehovah èn pe en salfu kownu ben sidon na tapu a kownusturu (Psalm 132:11-18). Noiti Yerusalem ben kisi pori na so wan fasi. Noiti a tempel fu en ben bron. Noiti wan sma ben teki a kownu-oso fu David abra. A ben de wan sani di den no man bribi taki Yehovah ben sa gi pasi meki den sani disi feni presi. Ma nanga yepi fu Habakuk, Gado ben gi nofo warskow taki den sani disi di ben o seki sma, ben o feni presi. Èn a historia e sori taki den sani disi ben feni presi soleki fa a ben taki na fesi.

A „Wroko” fu Gado na ini a ten fu Wi, Di Sma No Man Bribi

22. San a „wroko” fu Yehovah di sma no man bribi, sa de na ini a ten fu wi?

22 ¿Yehovah o du wan „wroko” na ini a ten fu wi di sma no man bribi? Wi kan de seiker taki a sa du dati, srefi ala di sma di e tweifri no man bribi dati. Disi leisi, Yehovah en wroko di sma no man bribi, sa de a pori di a sa tyari kon tapu Krestenhèit. Neleki Yuda fu owruten, na so Krestenhèit e taki dati a e anbegi Gado, ma a kon kruktu dorodoro. Yehovah sa sorgu taki heri esi ibri pisi fu a relisi seti fu Krestenhèit sa figi puru, so srefi a heri „Babilon a Bigiwan”, a grontapumakti fu falsi relisi.—Openbaring 18:1-24.

23. San a yeye fu Gado ben buweigi Habakuk fu du baka dati?

23 Yehovah ben abi moro wroko gi Habakuk fu du bifo Yerusalem ben o kisi pori na ini 607 b.G.T. San Gado ben o taigi en profeiti ete? Iya, Habakuk ben o yere sani di ben o buweigi en fu teki en sani fu prei poku èn singi kragisingi gi Yehovah nanga begi. Ma fosi, a yeye fu Gado ben sa buweigi a profeiti fu meki kefalek helu bekènti. Wi ben sa warderi en trutru fu sabi moro fu den dipi sani di den profeiti wortu disi wani taki gi a fasti ten fu Gado. Fu dati ede, meki wi poti moro prakseri na a profeititori fu Habakuk.

¿Yu E Memre Disi Ete?

• Sortu situwâsi ben de na ini Yuda, na ini a ten fu Habakuk?

• Sortu „wroko” Yehovah ben du di sma no man bribi, na ini a ten fu Habakuk?

• Sortu reide Habakuk ben abi fu abi howpu?

• Sortu „wroko” Gado sa du di sma no man bribi na ini a ten fu wi?

[Aksi fu a tori disi]

[Prenki na tapu bladzijde 9]

Habakuk ben aksi ensrefi fu san ede Gado ben gi pasi meki so furu ogridu de. ¿Yu e aksi yusrefi dati tu?

[Prenki na tapu bladzijde 10]

Habakuk ben taki na fesi taki den Babilonsma ben o tyari rampu kon na tapu a kondre Yuda

[Prenki na tapu bladzijde 10]

Brokobroko sani fu Yerusalem di archeoloog feni, di ben kisi pori na ini 607 b.G.T.