Go na content

Go na table of contents

Kakafutu gi Krukafasi Nanga Yepi fu a Feti-owru fu a Yeye

Kakafutu gi Krukafasi Nanga Yepi fu a Feti-owru fu a Yeye

Kakafutu gi Krukafasi Nanga Yepi fu a Feti-owru fu a Yeye

„Weri a nyun fasi fa wan sma de, di ben kria akruderi a wani fu Gado na ini trutru regtfardikifasi nanga loyaalfasi.”—Efeisesma 4:24.

DI A Gran Kownukondre Rome ben doro a moro hei marki fu en, dan a ben de a moro gran libisma tiri di grontapu ben si oiti. Den wet fu Rome ben e wroko so bun taki te now ete a de a fondamenti fu a wet sistema fu furu kondre. Ma ala di Rome ben kan doro furu sani, toku den legre fu en no ben man wini wan takru feanti di ben e kon safrisafri: krukafasi. Te fu kaba, krukafasi ben meki Rome fadon moro esi.

Na apostel Paulus ben de wan sma di ben e nyan pina na ondro kruka Rome tiriman. Soleki fa a sori, dan Feliks, a Rome tiriman di ben poti furu aksi gi en, ben erken taki Paulus no ben abi fowtu. Ma Feliks, wan fu den moro kruka tiriman fu a ten fu en, ben draidrai nanga a krutu fu Paulus, fu di a ben howpu taki Paulus ben o gi en moni fu de seiker taki den ben o lusu en.—Tori fu den Apostel 24:22-26.

Na presi fu Paulus ben gi Feliks tyuku, a ben taki na wan eerlijk fasi nanga en fu „regtfardikifasi nanga a dwengi di wan sma musu dwengi ensrefi”. Feliks no ben kenki en prakseri, èn Paulus ben tan na ini dungru-oso na presi fu a ben pruberi fu drai anu pari boto nanga a pai di a ben o pai wan tyuku, so taki a no ben abi fu go na krutu. A ben e preiki wan boskopu fu waarheid nanga eerlijkfasi èn a ben e libi akruderi dati. Paulus ben skrifi gi den Dyu Kresten taki: „Wi abi a frutrow taki wi abi wan eerlijk konsensi, fu di wi wani tyari wisrefi na wan eerlijk fasi na ini ala sani.”—Hebrewsma 13:18.

A fasi dati fu denki ben de krinkrin kontrari den bun gwenti nanga wet fu a ten dati. Feliks brada Palas, ben de wan fu den moro gudu man fu na owruten grontapu èn a ben kisi a gudu fu en — den teri taki a ben de so wan 45 milyun Amerkan dala — moro furu nanga yepi fu tyuku èn fu di a ben puru moni noso tra sani na sma skin nanga tranga. Ma a gudu fu en e kon tron noti te yu teki en gersi nanga den milyardmilyard dala di son kruka tiriman fu a di fu 20 yarihondro kibri na tapu bangi na wan kibri fasi. A de krin, taki soso wan don sma ben o bribi taki den tirimakti fu a ten disi wini a feti di den e feti nanga krukafasi.

¿Fu di krukafasi tan abi makti so langa, wi musu bribi dan taki a tron soso wan sani di moro furu sma e du? Noso wi kan du wan sani fu basi krukafasi?

Fa Sma Kan Basi Krukafasi?

A fosi prenspari sani di musu du fu basi krukafasi na fu erken taki krukafasi e tyari pori kon èn taki a fowtu, fu di a e meki den sma di no e hori densrefi na gronprakseri kisi wini ala di a e meki tra sma lasi. Sondro tweifri, sma go na fesi na tapu a kontren dati. James Foley, na ondro-ministri fu dorosei afersi fu Amerkankondre, ben taki: „Wi alamala e erken taki den bakapisi fu tyuku takru srefisrefi. Tyuku e broko bun tiri, e meki taki a no e go bun nanga na ekonomia, e meki taki na ekonomia e tan na baka, e bruya a bisnis sistema, èn e meki taki na heri grontapu borgu e firi den takru bakapisi fu en.” Furu sma ben sa agri nanga en. Tapu 17 december 1997, dan 34 prenspari kondre ben poti den nen na ondro wan „kruderi teige tyuku” di meki fu „abi furu krakti tapu a kakafutu di sma e kakafutu gi krukafasi na heri grontapu”. A kruderi „feni taki a de wan ogri sani fu pristeri, pramisi noso gi wan tyuku na wan dorosei publiki lantiman fu kan kisi noso fu tan hori bisnis kruderi nanga tra kondre.”

Ma a gi di sma e gi tyuku fu sroto wan bisnis kontrakt na ini tra kondre, na wan pikin pisi nomo fu krukafasi. Fu kan puru krukafasi krinkrin na ala sei, dan ete wan di fu tu, moro muilek sani de fanowdu: na ati musu kenki, noso fu taki en moro bun, na ati fu furu sma musu kenki. Sma na ala presi musu leri fu no wani si a gi fu tyuku nanga krukafasi na ai. Na a fasi dati wawan a kisi fu moni na wan kruka fasi sa komoto na pasi. Fu doro disi, a tijdschrift Newsweek ben taki dati son sma e denki taki lanti musu „gi sma deki-ati fu libi akruderi bun gwenti nanga wet”. Na so tu, Transparancy International, wan grupu di e sidon na lantiman baka fu feti nanga krukafasi, e gi deki-ati fu den bakaman fu den „tyari ’soifri retifasi’ kon” na ini a wrokopresi.

A kakafutu gi krukafasi na wan moreel feti di sma no man wini te den e meki wet nomo èn den no man wini en tu te den e gebroiki a „feti-owru” fu gi strafu akruderi wet (Romesma 13:4, 5). Siri fu bun gwenti nanga soifri retifasi musu sai na ini na ati fu sma. A sani disi kan du na a moro bun fasi efu sma e gebroiki a sani di na apostel Paulus ben kari „a feti-owru fu a yeye”, Gado Wortu, a Bijbel.—Efeisesma 6:17.

Bijbel E Krutu Krukafasi

Fu san ede Paulus ben weigri fu frudrage krukafasi? Bika a ben wani du a wani fu Gado, „di no e teki partèi gi no wan sma èn no e teki tyuku” (Deuteronomium 10:17). Boiti dati, sondro tweifri Paulus ben memre a soifri rai di de fu feni na ini a Wet fu Moses: „Yu no musu teki sma partèi noso teki wan tyuku, bika a tyuku e breni den wan di koni èn a e drai den wortu fu den regtfardikiwan” (Deuteronomium 16:19). Na so Kownu David tu ben frustan taki Yehovah no wani si krukafasi na ai, èn a ben aksi taki Gado no teri en na mindri den sondu sma, „di den reti anu lai nanga tyuku”.—Psalm 26:10.

Den sma di e dini Yehovah na wan opregti fasi abi moro gron ete fu san ede den e weigri krukafasi. „Nanga retidu wan kownu e meki wan kondre tanapu kánkan”, Salomo ben skrifi, „ma wan sma di gridi fu kisi tyuku, e hari en go na gron” (Odo 29:4, New International Version). Retidu — spesrutu te a sma di abi moro makti e du en te go doro a moro mendri wan — e meki taki wan kondre kan de tranga, ala di krukafasi e meki a kon pôti. A de moi fu si san Newsweek ben taki: „Ini wan sistema pe ibriwan sma wani kisi wini fu krukafasi èn sabi fa fu kisi en, ekonomia kan broko saka te na gron.”

Srefi te ekonomia no e broko saka te na gron, den sma di lobi retidu e bruya te krukafasi e kon moro furu sondro taki wan sma e du wan sani na dati (Psalm 73:3, 13). Den e du ogri tu na wi Kriaman, a sma di gi wi wan inisei firi fu retidu. Na ini a ten di pasa, Yehovah ben opo du wan sani fu rutu seryusu krukafasi puru. Fu eksempre, sondro draidrai a ben taigi den sma di ben e libi na ini Yerusalem fu san ede a ben sa libi den meki den fadon go na ini den anu fu den feanti fu den.

Nanga yepi fu en profeiti Mika, Gado ben taki: „Arki disi, grantangi, un edeman fu na oso fu Yakob nanga un tiriman fu na oso fu Israèl, den sma di e wisiwasi retidu nanga den sma di e meki ala sani di de reti kon kruka. Den eigi edeman fu en e krutu sani soso fu kisi wan tyuku, èn den eigi priester fu en e gi leri nomo fu kisi wan prijs, en den eigi profeiti fu en e du lukuman wroko soso fu kisi moni . . . Fu dati ede, den sa plugu Sion fu unu ede leki a ben de wan pranigron nomo, èn Yerusalem srefi sa kon tron soso ipi fu brokoston.” Krukafasi ben pori a libimakandra na ini Israèl, neleki fa a ben meki Rome pori gowe safrisafri hondrohondro yari baka dati. Soleki fa Gado ben warskow, so wan yarihondro baka di Mika ben skrifi den wortu dati, Yerusalem ben kisi pori èn den ben libi en leigi na baka.—Mika 3:9, 11, 12.

Ma no wan sma noso nâsi abi fu de kruka. Gado e gi den godelowsuwan a deki-ati fu libi a fasi fa den e libi èn fu kenki a fasi fa den e denki (Yesaya 55:7). A wani taki ibriwan fu wi musu poti a denki di wi no e denki wisrefi nomo na a presi fu bigi-ai, èn regtfardikifasi na a presi fu krukafasi. Yehovah e memre wi: „A sma di e fufuru a mofinawan e pori a nen fu en Kriaman, ma a sma di e du a pôtiwan bun e gi En glori.”—Odo 14:31

Gebroiki Bijbel Waarheid fu Abi Bun Bakapisi te Yu E Kakafutu gi Krukafasi

San kan meki wan sma tyari so wan kenki kon? A srefi krakti di ben meki na apostel Paulus kenki en libi leki wan Fariseiman fu tron wan loyaal bakaman fu Yesus Krestes. A ben skrifi: „A wortu fu Gado de libilibi èn a abi krakti” (Hebrewsma 4:12). Na ini a ten disi, Bijbel waarheid e horibaka ete gi eerlijkfasi, srefi na mindri den sma di ben abi furu fu du nanga krukafasi. Luku wan eksempre.

No langa baka di a kaba en srudati wroko, dan Aleksander fu Owstu-Europa, ben go na ini wan grupu di ben e meki moni fu di den e frede sma, ben e puru moni na sma skin nanga tranga èn ben e teki tyuku. * „A wroko fu mi ben de fu puru moni na a skin fu gudu bisnisman fu di mi ben pramisi den taki mi ben sa kibri den”, a e fruklari. „Na a momenti di mi ben wini a frutrow fu wan bisnisman, tra memre fu a grupu fu wi ben frede en taki den ben o du en ogri nanga tranga. Ne mi ben pristeri en taki mi o lusu a problema — fu wan trutru hei prijs. Den ’klanti’ fu mi ben gi mi tangi fu di mi yepi den nanga den problema fu den, ala di, fu taki en leti, na mi ben meki den problema fu den kon. Awansi a gersi wan freimde sani, toku a pisi disi fu a wroko ben de wan sani di mi ben lobi.

Mi ben lobi a moni nanga a prisiri tu di a fasi disi fu libi ben e gi mi. Mi ben e rèi wan diri wagi, ben e libi na ini wan moi oso èn mi ben abi a moni fu kan bai iniwan sani di mi ben wani. Sma ben frede mi, èn a sani dati ben gi mi wan firi taki mi ben abi makti. Na a wan noso tra fasi mi ben firi taki no wan sma no ben kan meri mi èn taki no wan wet ben kan tai mi. Iniwan problema nanga skowtu ben kan lusu nanga yepi fu wan heri bun afkati, di ben sabi fasi fu mi no ben abi fu go na fesi krutu, noso te mi ben o gi wan tyuku na a yoisti sma.

Ma loyaalfasi no de fu feni so furu na mindri den sma di a fasi fu libi fu den e anga fu krukafasi. Wan fu den memre fu a grupu fu wi no ben kon lobi mi moro, èn mi kon si taki mi no ben pôpi moro. Wantronso, mi ben lasi a kefalek modo wagi fu mi, mi moni, a sma di mi ben e hori nanga en èn di ben lobi diri sani. Mi ben kisi steifi fonfon srefi. A bigi kenki disi ben meki mi go denki seryusu fu a marki fu a libi.

Wan tu mun na fesi, mi mama ben kon tron wan fu den Kotoigi fu Yehovah, èn mi ben bigin fu leisi den buku fu den. A tekst na Odo 4:14, 15 ben meki mi denki trutru: ’No go na tapu a pasi fu den godelowsuwan, èn no waka langalanga go na tapu a pasi fu den ogriwan. Koti pasi gi en, no pasa krosibei fu en; drai komoto fu en, èn waka pasa.’ Pisi soleki disi ben gi mi na overtoigi taki den sma di wani libi wan libi fu ogridu no abi wan trutru tamara. Mi ben bigin begi Yehovah èn aksi en fu tyari mi tapu a yoisti pasi. Mi ben studeri Bijbel nanga Yehovah Kotoigi èn te fu kaba, mi ben gi mi libi abra na Gado. Sensi a ten dati mi libi wan eerlijk libi.

A no de fu taki dati a libi di mi e libi akruderi eerlijk markitiki wani taki dati mi e kisi trutru moro mendri moni. Ma now mi e firi taki mi abi wan tamara, taki mi abi wan trutru marki na ini a libi. Mi kon frustan taki a fasi fa mi ben libi bifo nanga ala en diri èn spesrutu sani ben de neleki wan oso di meki fu karton èn di e wakti fu broko fadon iniwan momenti. Fosi, mi konsensi no ben e fon mi. Now, tangi fu a studeri di mi studeri Bijbel, a e fon mi iniwan ten te mi e kisi tesi fu no de eerlijk — srefi nanga pikinpikin sani. Mi e meki muiti fu libi akruderi Psalm 37:3, di e taki: ’Frutrow tapu Yehovah en du bun; tan libi na grontapu, èn handri nanga getrowfasi.’”

„A Sma Di No Wani Si Tyuku na Ai Sa Libi”

Soleki fa Aleksander ben kon si, dan Bijbel waarheid kan meki wan sma wini krukafasi. A ben tyari kenki kon na ini en libi akruderi san na apostel Paulus e taki na ini en brifi gi den Efeisesma: „Puru na owru fasi fa wan sma de, di de akruderi a waka nanga libi di unu ben abi fosi èn di e pori akruderi den bedrigi lostu fu en; . . . unu musu meki kon nyun na ini a krakti di e pusu a prakseri fu unu, èn unu musu weri a nyun fasi fa wan sma de, di ben kria akruderi a wani fu Gado na ini trutru regtfardikifasi nanga loyaalfasi. Now di unu puru falsi fasi, taki waarheid, ibriwan fu unu nanga a sma na en sei, bika wi na memre di de fu makandra. Meki a sma di e fufuru, no fufuru moro, ma na presi fu dati meki a go wroko tranga, fu di a e du bun wroko nanga en anu, so taki a kan abi wan sani fu prati nanga wan sma di de na ini nowtu” (Efeisesma 4:22-25, 28). A trutru tamara fu a libisma famiri e anga fu den sortu kenki dati.

Efu noti no e du na bigi-ai nanga krukafasi, dan den kan pori grontapu, neleki fa den ben meki taki a Gran Kownukondre Rome kon pori. Ma koloku taki a Kriaman fu libisma no e prakseri fu libi den sortu afersi dati sondro fu no kenki den. A teki a fasti bosroiti „fu pori den wan di e pori grontapu” (Openbaring 11:18). Èn Yehovah e pramisi den sma di e angri fu kisi wan grontapu di de fri fu krukafasi taki heri esi „nyun hemel nanga wan nyun grontapu” sa kon . . . „èn na ini den disi, regtfardikifasi sa de”.—2 Petrus 3:13.

A de tru, taki a no makriki fu libi akruderi eerlijk markitiki na ini a ten disi. Ma toku, Yehovah e gi a dyaranti taki te fu kaba, „wan man di abi bigi-ai e tyari problema gi en osofamiri, ma a sma di no wani si tyuku na ai sa tan na libi” * (Odo 15:27, NIV). Efu wi no wani abi noti fu du nanga krukafasi now, dan wi e sori na opregtifasi fu wi te wi e begi Gado: „Meki yu kownukondre kon. Meki yu wani pasa, soleki na hemel, so tu na grontapu.”—Mateus 6:10.

Ala di wi e wakti meki a Kownukondre dati opo du wan sani, dan ibriwan fu wi kan ’sai siri ini regtfardikifasi’ fu di wi e weigri fu frudrage krukafasi noso fu du kruka sani (Hosea 10:12). Efu wi e du so, dan a libi fu wi tu sa sori a krakti fu a Wortu fu Gado di skrifi nanga yepi fu en santa yeye. A feti-owru fu a yeye kan wini krukafasi.

[Futuwortu]

^ paragraaf 20 A nen fu en kenki.

^ paragraaf 28 A no de fu taki dati wan difrenti de a mindri wan tyuku nanga a gi di yu e gi wan sma wan switi sani. Ala di wan tyuku e gi fu drai a reti noso fu tra marki di no de eerlijk, dan a gi di yu e gi wan switi sani na a sori di yu e sori taki yu e warderi a wroko di wan trawan du. Yu kan feni a fruklari fu a tori disi na ini „Aksi fu Leisiman” ini na uitgave fu 1 oktober 1986 fu De Wachttoren.

[Prenki na tapu bladzijde 7]

Nanga yepi fu Bijbel, wi kan kweki „a nyun sma di wi musu de” èn wai pasi gi krukafasi