Go na content

Go na table of contents

Yu E Denki Soleki Fa wan Cynicus E Denki?

Yu E Denki Soleki Fa wan Cynicus E Denki?

Yu E Denki Soleki Fa wan Cynicus E Denki?

„A CYNICUS na wan sma di noiti e si a bun na ini tra sma. Ma ala ten a e si a takru na ini sma. A de neleki wan owrukuku, di de na ai na ini dungru, èn di breni na ini leti. Safrisafri a e suku pikinpikin meti, èn noiti a e si wan stimofo di bun.” Na Amerkan kerki tiriman fu a di fu 19 yarihondro, Henry Ward Beecher, ben taki disi. Furu sma kan prakseri taki den wortu disi e sori krin san na a denki fu wan disiten cynicus, so bun wan sma di no e bribi na ini a bun di trawan e du. Ma a wortu „cynicus” ben kon fu owruten Grikikondre. Drape a wortu no ben sori go nomo na wan sma di abi so wan fasi fu denki. Furu yarihondro langa, a wortu ben sori go na wan skoro fu filosofiaman.

Fa a filosofia fu den Cynicus ben du kon? San den ben leri? Kresten ben sa wani denki na a fasi fa den Cynicus e denki?

Den Cynicus fu Owruten​—Fa Den Du Kon èn San Den Ben Bribi

Grikikondre fu owruten ben de wan presi pe sma ben lobi rideneri noso taki-go-taki-kon fayafaya fu sani. Na ini den furu yarihondro di pasa te go miti a Gewoon Teri fu wi, dan man soleki Sokrates, Plato, nanga Aristoteles, ben taki fu den filosofia di ben meki taki den ben kisi barinen. Furu sma ben kon teki a denki fu den, èn den idea disi de fu feni ete na ini Westsei kulturu.

Sokrates (470-399 b.G.T.) ben taki dati sma no kan kisi têgo koloku fu di den wani materia sani nomonomo noso fu di den e gi densrefi abra na seks lostu. A ben fruklari taki wan sma kan kisi trutru koloku te a e suku fu du bun sani na ini a libi. Sokrates ben si bunfasi leki a moro bun sani di de. Fu doro a marki disi, a ben poti materia gudu na wan sei leki sani di sma no abi fanowdu. A ben denki taki den sani disi ben sa puru en prakseri. A ben horibaka gi wan fasi fu libi pe sma musu dwengi densrefi èn a ben taki dati a no ben de wan bun sani fu du den sani di yu e angri fu du. Sokrates ben libi wan sempel libi èn a no ben gebroiki tumusi furu moni fu bai sani gi ensrefi.

Sokrates ben gi leri na wan fasi di sma sabi leki a fasi fu Sokrates. Ala di furu sma di ben denki fu sani ben fruteri trawan den idea fu den èn den ben taki tu fu san ede den ben denki so, toku Sokrates ben handri kontrari dati. A ben arki den denki fu tra filosofiaman èn a ben suku fu feni fowtu na ini den idea fu den. A fasi disi fu du sani ben meki taki a ben suku fowtu nomonomo èn taki a no ben lespeki trawan.

Na mindri den sma di ben waka na Sokrates baka ben de wan filosofiaman di ben nen Antisthenes (wan sani fu 445-365 b.G.T.). Makandra nanga wan tu trawan, a ben tyari a moro prenspari leri fu Sokrates moro fara fu di den ben taki dati bunfasi ben de a wan-enkri bun sani. Gi den, a wani di sma ben wani meki prisiri nomo, no ben de wan sani di ben puru a prakseri nomo, ma a ben de wan fasi fu takrudu. Den sma disi ben bigin tyari densrefi na wan fasi di de kontrari a fasi fa sma ben libi na ini a libimakandra èn den ben wisiwasi tra libisma srefisrefi. Sma ben kon sabi den leki Cynicus, so bun leki sma di no e bribi na ini a bun di tra sma e du. A nen Cynicus teki kande fu wan Griki wortu (ky·ni·kosʹ). A wortu disi ben sori taki den ben abi wan takru fasi fu tyari densrefi èn taki den ben abi bigimemre. A wani taki „fu tyari yusrefi neleki wan dagu”. *

A Krakti Di A Ben Abi Tapu a Fasi fa Den Ben Libi

A filosofia fu den Cynicus ben abi leri na ini soleki a lobi di sma no ben musu lobi materia gudu tumusi èn a satisferi di den no ben musu satisferi den lostu fu den. Sma ben kan si den sani disi leki sani di de fu prèise. Ma ala di dati ben de so, toku den Cynicus ben go nanga langa tumusi nanga den idea fu den. Disi de krin fu si na ini a libi fu wan Cynicus di moro furu sma sabi — a filosofiaman Diogenes.

Diogenes ben gebore na ini 412 b.G.T. na ini Sinope, wan foto na a Blaka Se. Nanga en papa a ben froisi go na Ateine, èn drape a ben kon sabi den leri fu den Cynicus. Diogenes ben kisi leri fu Antisthenes èn a filosofia fu den Cynicus ben kon tron a tranga lostu fu en. Sokrates ben libi wan sempel libi, èn Antisthenes ben libi wan libi sondro prisiri srefisrefi. Ma Diogenes ben libi leki wan asceetsma, san wani taki dati a no ben gi ensrefi abra kwetikweti na prisiri sani nanga gudu. Fu poti krakti tapu a wani di a no ben wani abi materia gudu, dan soleki fa sma e bribi, Diogenes ben libi gi wan syatu pisi ten na ini wan bari!

Diogenes ben suku a moro bun sani. Sma e taki fu en, taki a ben waka na ini Ateine na ini a brenki leti fu a dei, nanga wan lampu di ben e bron, fu di a ben suku wan sma nanga tumusi bun eigifasi! So wan fasi fu handri ben hari a prakseri fu sma, èn a ben de wan sani di Diogenes nanga den tra Cynicus ben gebroiki leki eksempre fu gi sma leri. Sma e taki, dati Aleksander a Bigiwan ben aksi Diogenes wan leisi, san a ben wani moro furu. Soleki fa sma e taki, dan Diogenes ben taki dati a ben wani nomo taki Aleksander ben musu komopo na pasi, so taki a no ben sa hori son fu skèin!

Diogenes nanga den tra Cynicus ben libi leki begiman. Den no ben abi ten fu abi demakandra nanga tra sma, èn den no ben wani du den wroko di borgu ben musu du. Kande fu di den ben denki neleki fa Sokrates ben denki, dan den no ben abi lespeki gi trawan srefisrefi. Sma ben kon sabi Diogenes leki wan sma di ben taki na wan takru fasi fu hati den firi fu trawan. Sma ben kon sabi den Cynicus „leki sma di ben tyari densrefi neleki dagu”, ma Diogenes srefi ben kisi a nen A Dagu. A dede na wan sani fu 320 b.G.T., di a ben de so wan 90 yari. Den ben meki wan marmer monumenti di ben gersi wan dagu èn den ben poti dati na tapu a grebi fu en.

Sma ben teki wan tu leri fu a filosofia fu den Cynicus abra, èn den ben poti den na ini tra skoro pe sma ben abi a srefi fasi fu denki èn a srefi fasi fu tyari densrefi. Ma baka wan pisi ten, a skoro fu den Cynicus ben kisi takru nen fu di Diogenes nanga den bakaman fu en di ben kon baka ten, ben tyari densrefi na wan takru fasi pasa marki. Te fu kaba, a skoro disi no ben de moro srefisrefi.

Den Cynicus na ini a Ten DisiYu Musu Abi a Denki fu Den?

The Oxford English Dictionary e taki fu wan cynicus na ini a ten disi leki „wan sma di abi a gwenti fu kragi na wan takru fasi ala ten noso fu suku fu feni fowtu. . . . Wan sma di abi a gwenti fu no bribi na ini na opregtifasi noso a bunfasi fu tra sma. A sma e sori na eigifasi disi fu di ala ten a e spotu, so srefi e taki sani di e hati den firi fu tra sma. A de wan sma di gwenti fu suku fu feni fowtu na trawan.” Wi e si den eigifasi disi na ini den sma di de lontu wi, ma a no de fu taki, den no e fiti na wan Kresten. Luku den leri nanga den markitiki fu Bijbel di e kon now.

„Yehovah abi sari-atifasi èn bunfasi, a no e atibron esi èn a abi lobi bun-ati pasa marki. A no ala ten a sa tan feni fowtu, èn a no sa atibron tu te ten di no skotu” (Psalm 103:8, 9). Kresten e kisi a deki-ati fu „de sma di e waka baka na eksempre fu Gado” (Efeisesma 5:1). Efu na Almakti Gado wani fu sori sari-ati nanga lobi bun-ati pasa marki, na presi taki a e „kragi na wan takru fasi ala ten noso e feni fowtu”, dan Kresten trutru musu pruberi fu du a srefi sani.

Yesus Krestes, di de a soifri prenki fu Yehovah, ’ben libi wan eksempre gi unu fu waka soifri na ini en futustap’ (1 Petrus 2:21; Hebrewsma 1:3). Sontron Yesus ben puru den kerki lei kon na doro èn a ben sori san na den ogri wroko fu grontapu (Yohanes 7:7). Toku a ben taki bun sani fu prèise opregti sma. Fu eksempre, a ben taki fu Natanaèl: „Luku, fu tru wan Israèlsma di bedrigifasi no de na ini en” (Yohanes 1:47). Di Yesus ben du wan wondru, dan na wan tu okasi a ben poti prakseri na a bribi fu a sma (Mateus 9:22). Di wan uma ben gi Yesus wan presenti fu sori en warderi, dan wan tu sma ben denki taki a presenti disi ben de wan tumusi diri sani fu gi wan sma. Yesus no ben bribi taki na uma ben abi takru prakseri, ma a ben taki: „Ala presi pe den e preiki a bun nyunsu disi na grontapu, den sa fruteri tu fu a sani di na uma disi ben du, fu memre en” (Mateus 26:6-13). Gi den bakaman fu en, Yesus ben de wan mati di den ben kan frutrow èn a ben ’lobi den te na a kaba’.—Yohanes 13:1.

Fu di Yesus ben de volmaakti, meki makriki a ben kan feni fowtu na sma di no ben de volmaakti. Ma Yesus no ben sori taki a no ben bribi sma èn taki a ben suku fu feni fowtu na den nomonomo. Na presi fu dati a ben suku fasi fu gi sma kowru-ati.—Mateus 11:29, 30.

„[Lobi] e bribi ala sani” (1 Korentesma 13:7). A fruklari dati de krinkrin kontrari a fasi fa a cynicus e denki. A e tweifri na den bun sani di sma e du. A no de fu taki dati grontapu furu nanga sma di e kibri san den de èn fu san ede den e du sani. So bun, a de fanowdu fu luku bun san wi e du (Odo 14:15). Ma toku, lobi de klariklari fu bribi ala sani fu di a e meki taki wi e frutrow sma. A no e tweifri sondro reti na den bun reide di sma abi fu du sani.

Gado lobi den futuboi fu en èn a e frutrow den tu. A sabi san den man du noso no man du, moro bun srefi leki fa den sabi dati. Ma toku, noiti Yehovah e tweifri na den bun reide di sma abi fu du sani. A no e fruwakti tu taki den musu du moro leki san den man du trutru (Psalm 103:13, 14). Boiti dati, Gado e suku den bun sani na ini libisma. Na wan fasi di e sori taki a e frutrow den, a e gi den loyaal futuboi fu en grani nanga frantwortu, ala di den no de volmaakti.—1 Kownu 14:13; Psalm 82:6.

„Mi, Yehovah, e ondrosuku na ati, e ondrosuku den niri, srefi fu gi ibriwan sma akruderi den pasi fu en, akruderi a bakapisi fu den sani di a e du” (Yeremia 17:10). Yehovah sabi soifri san de na ini na ati fu wan sma. Wi no man du dati. Fu dati ede wi musu luku bun fu no taki dati wi sabi fu san ede noso nanga sortu reide sma e du sani.

Efu wi e meki a fasi fa den cynicus e denki kon tron a fasi fa wi e denki, èn efu wi e gi pasi meki a denki dati e basi wi prakseri, dan wi kan meki pratifasi kon na mindri wi nanga den kompe-bribiman fu wi. A kan puru a vrede na ini a Kresten gemeente. Fu dati ede, meki wi waka baka na eksempre fu Yesus, di ben si sani soleki fa den de trutru. Ma toku a ben handri nanga den disipel fu en na wan bun fasi. A ben tron a mati fu den di den ben frutrow.—Yohanes 15:11-15.

„Soleki fa unu wani taki sma musu du nanga unu, na a srefi fasi unu musu du nanga den tu” (Lukas 6:31). Furu fasi de fa wi kan gebroiki a rai disi di Yesus Krestes ben gi. Fu eksempre, wi alamala wani taki sma musu taki nanga wi na wan switi fasi èn na wan lespeki fasi. So bun, te wi e taki nanga trawan, dan wi musu du dati nanga switifasi èn nanga lespeki. Yesus ben puru den falsi leri kon na doro fu den kerki fesiman. Ma srefi di a ben du so, dan noiti a ben du en na wan fasi fa den cynicus ben du dati.—Mateus 23:13-36.

Sani Di Wi Kan Du fu No Teki a Denki fu den Cynicus

Kande wi ondrofeni sani di meki wi lasi-ati fu di wi ben fruwakti wan tra sani. Disi kan meki a fasi fa den cynicus e denki abi krakti na wi tapu. Wi kan feti na eigifasi disi fu di wi e frustan taki Yehovah e handri nanga en pipel di de onvolmaakti, na wan fasi di e sori taki a e frutrow den. Disi kan yepi wi fu si tra anbegiman fu Gado leki fa den de trutru — den na sma di no de volmaakti èn di e pruberi fu du san bun.

A kan de so taki son sma no e frutrow trawan moro fu di den ondrofeni wan hati sani. A tru taki a no de wan koni sani fu poti ala wi frutrow na ini libisma di no de volmaakti (Psalm 146:3, 4). Ma na ini a Kresten gemeente a de so taki furu sma wani gi trawan deki-ati trutru. Prakseri wan momenti fu den dusundusun sma di de neleki mama, papa, sisa, brada, nanga pikin gi den wan di lasi den eigi famiri (Markus 10:30). Prakseri fu den furu sma di e buweisi taki den na trutru mati na ini ten fu banawtu. *Odo 18:24.

A sani di e sori suma na den bakaman fu Yesus, na brada lobi, èn no a fasi fa den cynicus e denki. Yesus ben taki: „Nanga disi ala sma sa sabi taki unu na mi disipel, efu unu abi lobi na un mindri” (Yohanes 13:35). So bun, meki wi sori lobi èn poti prakseri na den bun eigifasi fu tra Kresten. Efu wi e du dati, dan a sa yepi wi fu no denki soleki fa den Cynicus e denki.

[Futuwortu]

^ paragraaf 8 Wan tra sani kan de, taki a nen Cynicus e kon fu Ky·noʹsar·ges, wan sportskoro na ini Ateine pe Antisthenes ben gi leri.

^ paragraaf 27 Luku na artikel di nen „A Kresten gemeente — Wan presi pe jepi de di e tranga sma”, na ini A Waktitoren fu 15 mei 1999.

[Prenki na tapu bladzijde 21]

Diogenes, a Cynicus di pikinmoro ala sma sabi

[Sma di abi a reti fu a prenki]

Fu a buku Great Men and Famous Women