„Lon na So wan Fasi”

PRAKSERI taki yu de na ini wan sport stadion di lai nanga sma di e prisiri srefisrefi. Den atleet e waka neleki srudati go na tapu a veld. Den ipi sma na ini a stadion e bari te den e si taki den trangaman fu den e kon. Den refri de klariklari fu sorgu taki ala den atleet e hori densrefi na den markitiki fu den strei. Te den strei e strei dan son sma e bari, fu di den trangaman fu den e wini, èn trawan e bari fu di den trangaman fu den e lasi. Den sma e naki den anu bun tranga gi den atleet di wini!

Yu de na wan wega, ma a no de wan wega fu a ten disi, a de wan di hori so wan 2000 yari bifo, tapu na Istmus (wan smara pisi kontren) fu Korente. Na drape den ben hori den pôpi Istmus Prei, wán leisi ibri tu yari, bigin nanga a di fu fo yarihondro  b.G.T. te kon miti a di fu siksi yarihondro  b.G.T.. Furu dei langa, sma fu heri Grikikondre ben poti ala den prakseri na den prei disi. Den wega disi ben de moro leki wega pe atleet ben e strei nanga makandra nomo. Den atleet ben sori krin taki den ben de neleki srudati di de klariklari fu go feti. Den winiman — di sma ben anbegi leki trangaman — ben kisi kroon di ben meki fu bon wiwiri, fu weri na den ede. Sma ben gi den bun furu presenti, èn a foto ben gi den wan bigi pensyun den heri libi langa.

Na apostel Paulus ben sabi den Istmus Prei di ben e hori krosibei fu a foto Korente, èn a ben teki a fasi fa a libi fu wan Kresten e waka, gersi nanga wan strei pe atleet ben e strei nanga makandra. Fu di a ben e taki fu lonman, aswaman, nanga fetiman, dan a sori heri bun sortu winimarki wan sma sa kisi te a e sreka en skin bun, te a e meki bun furu muiti, èn te a e horidoro. A no de fu taki, dati den Kresten di a ben skrifi brifi seni go gi den, ben sabi den prei disi tu. Wan tu fu den seiker ben de na a stadion e bari makandra nanga den tra sma drape. Fu dati ede den ben o frustan den agersitori fu Paulus wantron. Fa a de nanga wi na ini a ten disi? Wi de na ini wan streilon tu — gi têgo libi. Fa wi kan kisi wini fu den sani di Paulus ben taki fu den strei dati?

’Strei Akruderi den Markitiki’

Den sma di ben wani teki prati na den prei disi fu owruten ben musu abi wan bun nen srefisrefi. A ben de so taki wan boskopuman ben poti ibri atleet na fesi den sma na ini a stadion èn a ben bari: ’Wan sma de dyaso di feni taki a man disi du wan ogri? A de wan fufuruman, a godelowsu, noso a no e libi bun?’ A buku Archaeologia Graeca e taki: „no wan sma di ben de wan bigi ogriman ben kisi primisi fu teki prati na den prei. Sma di ben de krosibei famiri fu den sortu sma dati, so srefi no ben kisi primisi fu teki prati.” So srefi te atleet no ben e hori densrefi na den markitiki fu den prei, dan den ben kisi hebi strafu. A hebi strafu ben de  taki den no ben kisi primisi fu teki prati na den prei moro langa.

A tru tori disi e yepi wi fu frustan san Paulus ben taki: „Wan sma, srefi te a e strei na ini wan prei, no e kisi a kownu-ati efu a no strei akruderi den markitiki” (2 Timoteus 2:5). Na a srefi fasi, wi musu du soifri den sani di Yehovah wani taki wi musu du, efu wi wani lon na ini a streilon fu libi. Wi e du dati te wi e hori wisrefi na den tumusi bun gronprakseri fu Yehovah, di e sori wi a yoisti fasi fu denki èn fu handri, soleki fa skrifi na ini Bijbel. Ma Bijbel e warskow wi: „Den firi di libisma abi na ini en ati, takru fu sensi en yongu yari” (Genesis 8:21). Fu dati ede, srefi baka di wi bigin nanga a streilon, wi musu luku bun fu tan strei akruderi den markitiki, so taki Yehovah kan tan feni wi bun, èn so taki wi kan kisi têgo libi.

A moro bun sani di e yepi wi fu handri na so wan fasi, na lobi gi Gado (Markus 12:29-31). So wan lobi sa meki taki wi sa wani fu plisi Yehovah èn wi sa wani fu handri akruderi a wani fu en.​—1 Yohanes 5:3.

„Puru Ibri Hebi”

Na ini den prei fu owruten, den lonman no ben meki krosi noso tra sani de leki wan hebi gi den. A buku The Life of the Greeks and Romans e taki dati „Te streilon ben e hori, . . . dan den sma di ben teki prati ben gwenti fu lon nanga sososkin”. Te den no ben e weri krosi, dan dati ben meki taki den atleet ben man lon moro esi, moro makriki, èn nanga moro koni. Den no ben lasi krakti fu di den ben tyari hebi di no ben de fanowdu. Kande Paulus ben abi a sani disi na prakseri di a ben skrifi wan brifi go gi den Hebrew Kresten: „Meki wi puru so srefi ibri hebi . . . , èn meki wi horidoro fu lon a streilon di poti na wi fesi.”​—Hebrewsma 12:1.

Sortu hebi kan gens wi te wi e lon na ini a streilon fu libi? Wan fu den sani disi na a lostu fu abi moro nanga moro materia sani di no de fanowdu, noso fu gebroiki a moni di wi abi fu bai soso diri sani. Wan tu sma kande e si gudu leki wan sani di e gi den seikerfasi noso den e si en leki a wan-enkri sani di e tyari koloku kon. Den tumusi furu „hebi” disi, kan meki taki wan lonman e go lon moro safri teleki, te fu kaba, a no e broko en ede so furu moro nanga Gado (Lukas 12:16-21). A howpu fu têgo libi di wi abi, kan kon swaki srefisrefi. ’Wan dei a nyun grontapu sa kon’, wan sma kande e denki, ’ma na ini a pisi ten di de na mindri, wi kan gebroiki den sani di grontapu e gi’ (1 Timoteus 6:17-19). Te wan sma abi a fasi disi taki a wani soso materia sani, dan dati esi-esi kan puru en prakseri fu a streilon fu libi, noso a kan meki taki a no e bigin srefisrefi nanga a streilon disi.

Na ini a Bergitaki, Yesus ben taki: „No wan sma kan dini tu masra leki srafu, bika efu a no sa wani si a wan na ai, dan a sa lobi a trawan, efu a sa tai hori na a wan, dan a sa broko-ai gi a trawan. Unu no kan dini Gado nanga Gudu na a srefi ten leki srafu.” Dan baka di a taigi den fu a fasi fa Yehovah e sorgu gi den meti èn so srefi gi ala den bon nanga bromki, èn di a taigi den tu taki libisma warti moro ala den sani dati, dan a frumane den: „So bun, no broko un ede noiti èn taki: ’San wi sa nyan?’ noso: ’San wi sa dringi?’ noso: ’San wi sa weri?’ Bika ala den sani disi na sani di den nâsi e feti na den baka fayafaya. Bika un hemel Tata sabi taki unu abi ala den sani disi fanowdu. Fu dati ede, tan suku fosi a kownukondre nanga en regtfardikifasi, èn ala den tra sani disi unu sa kisi tu.”​—Mateus 6:24-33.

„Horidoro fu Lon a Streilon”

A no ala den streilon fu owruten ben de syatu streilon. Wan streilon di nen doʹli·khos ben langa pikinmoro fo kilometer. Wan sma ben musu abi  furu krakti èn a ben musu du furu muiti fu man horidoro na ini a streilon disi. Owruten tori e taki dati baka di wan atleet di nen Ageas ben wini a streilon disi na ini 328 b.G.T., dan a lon go langalanga na Argos, a foto pe a ben libi, fu taigi den sma drape taki a ben wini. A dei dati, a lon pikinmoro 110 kilometer.

A Kresten streilon so srefi na wan langa streilon di e tesi wi fu si efu wi man horidoro. Wi musu horidoro te na a kaba fu a streilon disi, efu wi wani taki Gado feni wi bun èn efu wi wani kisi a prijs fu têgo libi. Na so Paulus ben lon a streilon. Krosibei fu a kaba fu en libi, a ben man taki: „Mi feti a heri bun feti, mi lon a streilon te na a kaba, mi hori a bribi. Sensi a ten dati a kownu-ati fu regtfardikifasi poti na wan sei gi mi” (2 Timoteus 4:7, 8). Neleki Paulus, wi musu lon „te na a kaba”. Efu safrisafri wi no e horidoro moro fu di a streilon sori pikinso moro langa leki san wi ben fruwakti fosi, dan wi no sa kisi wi pai (Hebrewsma 11:6). Dati ben o de wan bigi rampu, te wi e si taki wi de so krosibei fu a kaba!

A Prijs

Winiman fu owruten Griki strei ben kisi kroon di moro furu ben meki fu bon wiwiri èn den kroon disi ben moi, fu di bromki ben de na ini den. Na ini den Pythisch Prei, den winiman ben kisi wan kroon di sma ben meki fu laurier wiwiri. Na den Olympisch Prei den winiman ben kisi kroon di ben meki fu den wiwiri fu wan busi-olijfbon, ma na den Isthmus Prei, den ben kisi kroon di ben meki fu den wiwiri fu wan pinabon. Wan Bijbel sabiman e taki: „Fu meki taki den sma di ben e teki prati na den strei ben o du ala muiti fu wini”, dan sma ben poti „den kroon, den prijs di den ben o kisi te den ben wini, makandra nanga den palmtaki, na so wan fasi na tapu wan tafra na ini a stadion so taki ala den atleet ben man si den bun te den ben e teki prati na den prei. A ben de wan bigi grani gi a winiman fu weri a kroon. Te a ben drai go baka na oso, dan a ben rèi go na ini foto na ini wan asiwagi, ala di a ben e prisiri.

Fu di Paulus ben abi a sani disi na prakseri, dati meki a aksi den leisiman fu en na Korente: „Unu no sabi taki na ala den lonman ini wan streilon e lon, ma taki wán nomo e kisi a prijs? Lon na so wan fasi taki unu man kisi en. . . . We, a no de fu taki dati den e du dati fu kisi wan kroon di kan pori, ma wi e du dati fu kisi wan di no e pori.” (1 Korentesma 9:24, 25; 1 Petrus 1:3, 4). Dati na wan heri tra sani srefisrefi! Tra fasi leki den kroon fu owruten wega di ben pori, a prijs di e wakti den sma di e lon a streilon fu libi te na a kaba, noiti sa pori.

Na apostel Petrus ben skrifi fu a tumusi bun kroon disi: „Èn te a gran skapuman kon na krin, unu sa kisi a kroon fu glori di no sa pori noiti” (1 Petrus 5:4). A grontapu disi man gi wi a prijs fu libi di no man kisi pori na ini a hemel glori makandra nanga Krestes?

Na ini a ten disi, a moro bigi pisi fu den Kresten lonman no kisi salfu fu Gado fu de yeye manpikin fu en, so srefi den no abi a howpu fu go na hemel. Fu dati ede, den no e lon fu kisi a prijs fu libi di no man kisi pori. Toku, Gado e poti wan tumusi bun prijs na den fesi tu. Dati na têgo libi leki sma di sa tron volmaakti, na tapu wan paradijs grontapu ondro a makti fu a hemel Kownukondre. Awansi sortu prijs wan Kresten lonman e du muiti fu kisi, toku a musu lon nanga a tranga bosroiti fu horidoro èn so srefi a musu gebroiki moro krakti leki iniwan tra lonman na ini wan streilon. Fu san ede? Fu di a prijs noiti sa pori: „Disi na a sani di ensrefi pramisi wi: a têgo libi.”​—1 Yohanes 2:25.

Te wan Kresten lonman abi na en fesi so wan prijs di bun sote taki noti no man teki a presi fu en, dan fa a musu denki fu den sani di a grontapu disi abi fu kori wi? A musu abi a srefi denki leki Paulus di ben taki: „Iya, fu tru, mi e si ala sani leki sani di mi lasi tu, fu a tumusi moi sabi ede fu Krestes Yesus,  mi Masra. Fu en ede mi teki a lasi di mi lasi ala sani, èn mi e si den leki wan ipi doti, so taki mi kan wini Krestes.” Paulus ben lon tranga srefisrefi, fu di a ben abi den srefi sani disi na prakseri! „Brada, mi no e si misrefi leki wan sma di hori en kaba, ma wán sani de seiker: Ala di mi frigiti den sani di de na mi baka èn langa misrefi go na den sani di de na mi fesi, mi e suku fu doro a marki fu kisi a prijs” (Filipisma 3:8, 13, 14). Paulus ben lon ala di a ben tan hori a prijs na prakseri. Wi musu du dati tu.

A Sma Di De a Moro Bun Eksempre gi Wi

Na den prei fu owruten, den winiman ben kisi lespeki fu sma ala presi pe den ben go. Puwema skrifiman ben skrifi fu den èn stonpopki mekiman ben meki stonpopki fu den. A historia skrifiman Věra Olivová e taki dati den „ben kisi bun furu glori èn den ben pôpi srefisrefi”. So srefi den ben de leki eksempre gi den moro yongu sma di ben o tron winiman baka ten.

Suma na a „winiman” di de a moro bun eksempre gi Kresten? Paulus e piki: „Meki wi horidoro fu lon a streilon di poti na wi fesi, ala di wi e luku bun na Yesus, a Moro Prenspari Fesiman èn a Sma di e meki a bribi fu wi kon bun dorodoro. Fu a prisiri ede di ben poti na en fesi, meki a ben horidoro na wan pina-udu, a ben wisiwasi syen, èn a go sidon na a reti-anu fu a kownusturu fu Gado” (Hebrewsma 12:1, 2). Iya, efu wi wani de winiman na ini a streilon fu têgo libi, dan wi musu tan luku go na wi Eksempre, Yesus Krestes. Wi kan du dati te wi e leisi den Evangelietori doronomo, èn te wi e denki dipi fu den fasi fa wi kan waka na Yesus baka. Te wi e studeri na so wan fasi, dan dati sa yepi wi fu frustan taki Yesus ben gi yesi na Yehovah, èn a ben sori taki a ben abi wan tranga bribi, fu di a ben horidoro. Fu di Yesus ben horidoro, meki a kisi leki pai taki Yehovah feni en bun èn so srefi a kisi furu tra grani.​—Filipisma 2:9-11.

A no de fu taki, dati a moro moi eigifasi fu Yesus ben de en lobi. „No wan sma abi moro lobi leki a wan disi, taki wan sma musu gi en sili abra gi a bun fu den mati fu en” (Yohanes 15:13). A meki wi kon frustan taki a wortu „lobi” wani taki moro furu, fu di a taigi wi fu lobi srefi den feanti fu wi (Mateus 5:43-48). Fu di a ben lobi en Tata na hemel so furu, meki Yesus ben prisiri fu du a wani fu en (Psalm 40:9, 10; Odo 27:11). Te wi e si Yesus leki na Eksempre fu wi èn so srefi leki a sma di e sori wi fa fu lon a hebi streilon fu libi, dan dati sa yepi wi tu fu lobi Gado èn a sma na wi sei. So srefi wi sa feni trutru prisiri na ini a santa diniwroko fu wi (Mateus 22:37-39; Yohanes 13:34; 1 Petrus 2:21). Hori na prakseri taki Yesus no e aksi wi fu du sani di wi no man du. A e gi wi na dyaranti: „Mi abi safrifasi èn sakafasi fu ati, èn unu sa feni kowru-ati gi un sili. Bika mi tyatyari safu èn mi lai lekti.”​—Mateus 11:28-30.

Neleki Yesus wi musu tan hori na prakseri a prijs di poti aparti gi ala sma di e tan horidoro te na a kaba (Mateus 24:13). Efu wi e teki prati na a strei akruderi den markitiki, efu wi e puru ibri hebi, èn efu wi e horidoro te wi e lon, dan wi kan de seiker taki wi sa wini. A marki di wi abi na wi fesi, e gi wi deki-ati fu lon go doro! A e meki taki wi e kisi nyun krakti, fu di a e gi wi prisiri, wan prisiri di e meki taki a pasi di de na wi fesi e kon tron moro makriki fu lon na en tapu.

[Prenki na tapu bladzijde 29]

A Kresten streilon na wan langa streilon — a de fanowdu fu horidoro

[Prenki na tapu bladzijde 30]

Tra fasi leki atleet di ben kisi wan kroon, Kresten kan fruwakti wan prijs di no e pori

[Prenki na tapu bladzijde 31]

Ala sma di e horidoro te na a kaba sa kisi a prijs

[Sma di abi a reti fu a prenki na tapu bladzijde 28]

Copyright British Museum