Go na content

Go na table of contents

Den Dede Se Lolo—Fu San Ede Yu Musu Poti Prakseri na Den?

Den Dede Se Lolo—Fu San Ede Yu Musu Poti Prakseri na Den?

Den Dede Se Lolo​Fu San Ede Yu Musu Poti Prakseri na Den?

Bifo sma ben feni den Dede Se Lolo, dan den moro owru dokumenti fu den Hebrew Buku fu Bijbel di sma ben abi ben de fu a ten di ben de na mindri a di fu neigi yarihondro nanga a di fu tin yarihondro G.T. Fu di Bijbel skrifiman kaba skrifi den Hebrew Buku fu Bijbel moro leki wán dusun yari bifo a ten dati, dan wi kan frutrow trutru na tapu taki a Wortu fu Gado ben skrifi abra na wan soifri fasi na ini den dokumenti disi? Professor Julio Trebolle Barrera, wan memre fu a grupu fu sma fu difrenti kondre, di abi a frantwortu fu tyari den Dede Se Lolo kon na doro e taki: „A Yesaya Lolo [fu Qumran] e gi krinkrin buweisi taki ini wan pisi ten fu moro leki wán dusun yari, den Dyu kopi skrifiman skrifi den Bijbel wortu abra na wan soifri fasi, èn den du dati ala di den ben luku bun fu no meki fowtu.”

A LOLO di Barrera e taki fu en abi a heri buku fu Yesaya na tapu. Te nanga a dei fu tide, sma feni na Qumran pisi fu ibriwan fu den Hebrew Buku fu Bijbel na mindri den moro leki 200 Bijbel dokumenti, boiti a buku fu Ester. Tra fasi leki a Yesaya Lolo, furu fu den lolo de na ini pisi, èn den pisi disi abi moro mendri leki wán di fu tin pisi fu iniwan fu den buku di sma feni. Den Bijbel buku di sma ben lobi moro furu na Qumram, na den Psalm (36 kopi), Deuteronomium (29 kopi), nanga Yesaya (21 kopi). Den buku disi so srefi na den wan di den Kresten Griki Buku fu Bijbel e taki moro furu fu den.

Ala di den lolo e sori taki den prenspari leri na ini Bijbel no kenki, toku den e tyari kon na krin so srefi taki den Dyu di ben libi na ini a pisi ten fu a di fu Tu Tempel, ben gebroiki difrenti sortu vertaling fu den Hebrew Buku fu Bijbel. Ibriwan fu den vertaling disi ben difrenti fu makandra. Wan tu fu den lolo no skrifi na a fasi fu a Masoreet tekst. Wan tu fu den skrifi moro na a fasi fu a Griki Septuaginta. Fosi, sabiman ben denki taki den difrenti na ini a Septuaginta kande ben kon fu di sma ben meki fowtu noso srefi taki a vertaler ben skrifi nyun idea fu espresi. Now den lolo e tyari kon na krin taki furu fu den difrenti disi ben de fu di den Hebrew wortu ben skrifi na difrenti fasi. A sani disi kande e fruklari wan tu kefal pe fositen Kresten teki wortu fu den Hebrew Buku fu Bijbel, ma den wortu dati no skrifi na a fasi fu a Masoreet tekst.​—Exodus 1:5; Tori fu den Apostel 7:14.

So bun, den warti Bijbel lolo nanga pisi fu lolo disi, e yepi sma na wan tumusi moi fasi fu studeri fa den Hebrew Wortu fu Bijbel du kon na sma. Den Dede Se Lolo sori taki a Septuaginta nanga a Pentateuch fu Samaria na prenspari buku di de fanowdu te sma wani gersi difrenti tekst nanga makandra. Den e yepi sma di e vertaal Bijbel fu si pe kande den musu kenki sani na ini Masoreet tekst so taki sma kan frustan a tekst moro bun. Na ini wan tu eksempre, den Lolo e hori baka gi bosroiti di a Vertaal Komte fu a Nieuwe-Wereldvertaling teki fu poti a nen fu Yehovah baka na den presi na ini a Masoreet tekst pe sma ben puru en.

Den lolo di e taki fu den markitiki èn fu a bribi fu a Qumram sekte, e sori krin taki moro leki wán fasi fu a Dyu bribi ben de na ini a ten fu Yesus. A Qumram sekte ben abi gwenti di ben difrenti fu di fu den Fariseiman nanga den Saduseiman. A kan de so taki den difrenti disi ben meki taki a sekte hari en srefi puru fu den tra grupu fu go tan na ini a gran sabana. Den ben abi a kruktu denki taki den ben de wan kontru fu Yesaya 40:3 pe a skrifi taki wan sten na ini a gran sabana e meki a pasi fu Yehovah kon reti. Wan tu pisi fu den lolo e sori go na a Mesias di den skrifiman ben fruwakti taki a ben o kon heri esi. A sani disi prenspari srefisrefi, fu di Lukas ben taki dati „a pipel ben fruwakti” taki a Mesias ben o kon.​—Lukas 3:15.

Den Dede Se Lolo e yepi wi pikinso fu frustan fa den Dyu ben libi na ini a ten di Yesus ben preiki. Te wi e studeri owruten Hebrewtongo nanga tekst fu Bijbel, dan wi kan gebroiki san wi e leri fu den lolo disi fu luku fa sani e difrenti fu makandra noso fa den e kruderi nanga makandra. Ma furu fu den tekst fu den Dede Se Lolo musu ondrosuku moro fini ete. Fu dati ede, wi kan kon sabi moro sani ete di wi no ben sabi fosi. Iya, a moro prenspari owruten sani di sma feni na ini a di fu 20 yarihondro e tan gi sabiman nanga srefi Bijbel studenti prisiri, ala di wi go moro fara na ini a di fu 21 yarihondro.

[Sma di abi a reti fu a prenki na tapu bladzijde 7]

Sani di sma puru na ini ston-olo na Qumran: Pictorial Archive (A presi pe fowtow de fu si) (Near Eastern History) Est.; dokumenti: Nanga primisi fu a Shrine of the Book Israèl Museum, Yerusalem