Go na content

Go na table of contents

Cyrillus Nanga Metodius—Den Bijbel Vertaler Di Meki wan Alfabet

Cyrillus Nanga Metodius—Den Bijbel Vertaler Di Meki wan Alfabet

Cyrillus Nanga Metodius—Den Bijbel Vertaler Di Meki wan Alfabet

„Wi nâsi na wan Kresten nâsi, ma toku wi no abi wan leriman. Wi no e frustan Grikitongo noso Latijn. . . . Wi no e frustan sani di skrifi poti na tapu papira èn wi no sabi san den wani taki; fu dati ede, seni leriman kon gi wi di kan meki wi kon sabi den wortu fu den Buku fu Bijbel. Na so wan fasi wi sa kon sabi san den wortu disi wani taki.”—Rostislav, a prins fu Morafia, 862 G.T.

NA INI a ten disi, den moro leki 435 milyun sma di e taki den Slafiatongo abi wan Bijbel na ini a mamatongo fu den. * Dri hondro nanga siksitenti milyun fu den sma disi e gebroiki na Cyrillisch alfabet. Ma 12 hondro yari bifo, den tongo di den afo fu den ben taki, no ben man skrifi poti na tapu papira èn den no ben abi wan alfabet. Den man di yepi fu tyari wan kenki kon ini a tori disi ben nen Cyrillus nanga Metodius. Den tu man disi ben de pikin fu wán papa nanga wán mama. Sma di lobi a Wortu fu Gado sa si taki a deki-ati di den tu brada disi ben abi fu du nyun sani, na wan kefalek moi sani di pasa na ini a pisi ten di sma ben e suku fu kibri a Bijbel so taki moro nanga moro sma ben man kisi okasi fu leisi en. Suma ben de den man disi, èn sortu problema ben miti den?

„A Filosofiaman” Nanga a Tiriman

Cyrillus (827-869 G.T., di ben nen Constantijn fosi) nanga Metodius (825-885 G.T.) ben gebore leki pikin fu wan heihei famiri na ini a foto Tesalonika na Grikikondre. Na a ten dati sma ben taki tu tongo na ini Tesalonika; den sma drape ben e taki Grikitongo nanga wan sortu Slafiatongo. Furu Slafiasma ben tan na ini Tesalonika èn den sma drape ben abi krosibei kontakti nanga den libimakandra fu Slafiasma di ben de krosibei fu a foto. A kan de so taki a sani disi gi Cyrillus nanga Metodius na okasi fu kon sabi a tongo fu den Slafiasma na a zuidsei fu a foto heri bun. Èn wán sma di ben skrifi fu a libi fu Metodius, e taki so srefi dati en mama ben de wan Slafia uma.

Baka di Cyrillus en papa dede, a froisi go tan na Konstantinopel, a mamafoto fu a Gran Kownukondre fu Bisantium. Drape a studeri na a universiteit fu a kèiser èn a ben abi demakandra nanga heihei leriman. A tron edeman fu a bibliotheek fu Hagia Sophia, a moro prenspari kerki na ini a Owstusei, èn baka ten a tron wan professor tapu a kontren fu filosofia. Fu taki en leti, sma ben kari Cyrillus, A Filosofiaman, fu den sani ede di a du leki sabidensiman.

Na a srefi ten, Metodius ben du a srefi wroko di en papa ben du — politiek wroko. A tron tiriman fu wan fu den distrikt na a lanki fu a Kownukondre fu Bisantium pe furu Slafiasma ben e tan. Ma a go tan na ini wan klooster na ini a distrikt Bitinia, na Pikin Asia. Na ini 855 G.T., Cyrillus go tan drape tu.

Na ini 860 G.T. a beskopu fu Konstantinopel seni den tu brada disi fu go du wan wroko na wan tra kondre. A seni den go na den Kasariasma, wan pipel di ben tan na a noord-owstusei fu a Blaka Se. Den sma disi no ben sabi ete efu den ben musu teki na Islam bribi, na Dyu bribi, noso a Kresten bribi. Di Cyrillus ben de na pasi fu go drape, dan a tan wan pisi ten na a presi Syersonesus di de na tapu Krimèilanti. Wan tu sabiman e bribi taki a ben leri Hebrewtongo nanga Samariatongo drape èn taki a vertaal a Hebrew grammatica go na ini a tongo fu den Kasariasma.

Wan Boskopu Di Komopo fu Morafia

Na ini 862 G.T., Rostislav, a prins fu Morafia (owstu Tyekia, west Slowâkia, nanga west Hongaria fu a ten disi), seni aksi a Kèiser Michael III fu Bisantium a sani di skrifi na ini a fosi paragraaf — fu seni leriman fu den Buku fu Bijbel go na a kondre fu en. Zendeling fu na Owstu Kownukondre fu den Franksma (Doisrikondre nanga Oostenrijk na ini a ten disi) ben meki den sma na ini Morafia di ben taki Slafiatongo kon sabi den kerki leri kaba. Ma Rostislav ben broko en ede nanga a krakti di a kerki nanga a politiek fu den Doisri pipel ben abi tapu den sma drape. Rostislav ben howpu taki wan kerki banti nanga Konstantinopel ben o yepi en kondre fu tan abi en eigi tiri na politiek nanga kerki sei.

A kèiser teki a bosroiti fu seni Metodius nanga Cyrillus go na Morafia. Den tu brada ben bun fu teki a frantwortu fu a wroko disi, fu di den ben go na heiskoro èn den ben abi frustan fu difrenti tongo. Wan biograaf (wan sma di e skrifi fu a libi fu trawan) fu a di fu neigi yarihondro e fruteri wi san a kèiser ben taki di a ben gi den tu brada disi deki-ati fu go na Morafia: „Unu ala tu gebore na ini Tesalonika, èn ala den Tesalonikasma e taki soifri Slafiatongo.”

Wan Nyun Alfabet Nanga wan Nyun Bijbelvertaling

Na ini den mun bifo den tu brada ben go na Morafia, Cyrillus sreka sani gi a wroko di den ben musu go du. A meki wan alfabet gi den Slafiasma. Sma taki dati Cyrillus en yesi ben srapu fu yere soifri fa sma ben e taki wan tongo. So bun, nanga yepi fu Griki nanga Hebrew letter a pruberi fu meki wan letter gi ibri sani di a ben yere sma e taki na ini Slafiatongo. * Wan tu ondrosukuman e bribi taki furu yari na fesi a ben bigin sreka sani kaba fu meki so wan alfabet. Èn den no sabi seiker ete sortu alfabet na a soifri wan di Cyrillus ben meki.—Luku a faki „A Cyrillisch alfabet noso a Glagolitisch alfabet?”

Na a srefi ten, Cyrillus bigin nanga a wroko fu vertaal a Bijbel na ini wan syatu pisi ten. Soleki fa a gwenti ben de, a bigin vertaal den fosi vers fu na Evangelie fu Yohanes fu Grikitongo go na ini Slafiatongo, ala di a gebroiki a nyun alfabet di a ben meki: „Na ini a bigin a Wortu ben de . . .” Cyrillus go doro fu vertaal den fo Evangelie, den brifi fu Paulus, nanga a buku fu den Psalm.

A ben du a wroko disi en wawan? A musu fu de so taki Metodius ben yepi en. Boiti dati, a buku The Cambridge Medieval History e taki: „A musu fu de so taki [Cyrillus] ben abi sma di ben yepi en, èn na a fosi presi den sma disi ben musu fu de Slafiasma di ben kisi Griki leri. Te wi e ondrosuku den moro owru vertaling, . . . dan wi e feni a moro bun buweisi taki tra sma ben du heri bun wroko kaba fu meki a Slafiatongo gro, èn a musu fu de so taki den sma disi di ben de Slafiasma.” Baka ten, Metodius klari a vertaling fu den tra Buku fu Bijbel, soleki fa wi sa si.

„Den Fadon na den Skin”

Na ini 863 G.T., Cyrillus nanga Metodius bigin nanga a wroko di den ben kisi fu du na ini Morafia. Den sma drape ben bari den wan switikon. Boiti taki den ben musu leri sma fu vertaal bijbeltekst nanga tra kerki sani, den ben abi a wroko tu fu leri wan grupu sma fu a presi drape a nyun Slafiatongo alfabet di den ben meki.

Ma ala sani no ben waka sondro problema. Den kerki tiriman fu den Franksma na ini Morafia, no ben wani srefisrefi taki sma ben musu gebroiki a Slafiatongo. Den ben feni taki dri tongo nomo ben bun, san wani taki dati soso Latijn, Grikitongo, nanga Hebrewtongo ben bun fu gebroiki na ini anbegi. Fu di den brada ben wani taki a pawsu ben o horibaka gi a nyun alfabet di den ben meki, meki den reis go na Rome na ini 867 G.T.

Di Cyrillus nanga Metodius ben de na pasi fu go na Rome, den miti baka nanga wan grupu fu Latijn kerki tiriman na ini Feneisia. Den kerki tiriman disi ben feni tu taki dri tongo nomo ben bun. Wan biograaf fu den Mindri Yarihondro di ben skrifi fu a libi fu Cyrillus, e taigi wi taki den beskopu, den priester, nanga den monnik drape, „fadon na den skin”. Soleki fa a tori dati e sori, dan Cyrillus ben piki den nanga den wortu di skrifi na 1 Korentesma 14:8, 9: „Bika fu tru, efu a trompeti e gi wan babari di no krin, dan suma sa sreka ensrefi gi a feti? Na a srefi fasi a de so tu: efu nanga tongo unu no e taki wortu di makriki fu frustan, dan fa sma sa sabi san unu e taki? Fu taki en leti unu sa taki na ini loktu.”

Di den brada doro na ini Rome te fu kaba, dan Pawsu Adrianus II taigi den taki a ben feni en heri bun taki den ben gebroiki a Slafiatongo. Wan tu mun baka dati, di Cyrillus ben de ete na ini Rome, a kon siki seryusu. A no ben teki tu mun baka dati di a dede na a libimarki fu 42 yari.

Pawsu Adrianus II gi Metodius deki-ati fu go wroko baka na ini Morafia èn na lontu a foto Nitra, san na Slowâkia na ini a ten disi. Fu di a pawsu ben wani kisi moro makti na ini a kontren dati, meki a gi Metodius brifi di ben de leki buweisi taki a ben feni en bun taki sma ben e gebroiki Slafiatongo. So srefi a poti Metodius leki edeman beskopu. Ma na ini 870 G.T., a beskopu fu den Franksma, Hermanrich, wroko makandra nanga Prins Svatopluk fu a foto Nitra, fu grabu Metodius hori. Den sroto en tu nanga afu yari langa na ini wan klooster di ben de na zuid-owstusei fu Doisrikondre. Te fu kaba, Pawsu Yohanes VIII, a pawsu di kon baka Adrianus II, gi komando fu fri Metodius, a poti en baka leki edeman beskopu, èn a gi en dyaranti ete wan tron taki a ben o horibaka gi en fu gebroiki Slafiatongo na ini anbegi.

Ma den kerki tiriman fu den Franksma ben go doro fu gens a tori. Metodius ben man buweisi taki a no ben e denki tra fasi leki fa kerki ben e bribi. Te fu kaba a kisi wan spesrutu brifi fu Pawsu Yohanes VIII di ben sori krinkrin taki sma ben kan gebroiki Slafiatongo na ini kerki. Pawsu Yohanes Paulus II, a pawsu di de now, e agri taki di Metodius ben de na libi, a ben „reis go na furu tra presi èn a ben miti nanga furu problema, tesi, feantifasi nanga frufolgu, . . . wan pisi ten a koti wan takru strafu srefi”. Èn fu prakseri taki beskopu nanga prins di ben abi bun matifasi nanga Rome, ben du den sani disi nanga Metodius.

Metodius Vertaal a Heri Bijbel

Ala di sma ben tan gens Metodius, toku a klari a wroko fu vertaal den Buku fu Bijbel di ben tan abra, go na ini Slafiatongo. A ben kisi yepi fu wan tu skrifiman di ben man skrifi nanga yepi fu spesrutu skrifimarki. Soleki fa sma ben gwenti, a klari a bigi wroko disi na ini aiti mun nomo. Ma a no vertaal den Apocrief buku fu den Makabeisma.

Na ini a ten disi, sma no man taki soifri o bun a vertaling fu Cyrillus nanga Metodius ben de. Soso wan tu kopi fu den dokumenti de ete di de fu a ten di a trutru vertaling ben meki. Sabiman fu tongo di ondrosuku den owru dokumenti disi di wan tu fu den nomo de, e taki dati a vertaling ben de sondro fowtu èn a ben skrifi na wan fasi di sma ben man frustan bun. A buku Our Slavic Bible (Wi Slafiatongo Bijbel) e taki dati den tu brada „ben musu meki furu nyun wortu nanga fasi fu taki sani . . . Èn den fruwondru sma nanga a soifri fasi fa den du dati. A wroko di den ben du ben abi leki bakapisi taki a Slafiatongo leki noiti bifo ben kisi furu wortu di sma ben kan gebroiki fu taki nanga skrifi.”

Wan Gudu Di No E Lasi Gowe

Baka di Metodius dede na ini 885 G.T., dan den gensman fu den Franksma puru den futuboi fu en na Morafia. Den futuboi go kibri na Bohemia, na a zuidsei fu Polen, èn na Bulgaria. Na so den du a wroko fu Cyrillus nanga Metodius go doro èn te fu kaba a panya go na tra kondre. Fu di den tu brada ben gi a Slafiatongo wan alfabet èn fu di den ben sorgu taki a tongo disi no ben o lasi gowe makriki, dati meki moro nanga moro sma bigin gebroiki a tongo, a tongo gro, èn baka ten difrenti fu den tongo disi ben de. Na ini a ten disi 13 soifri Slafiatongo de èn so srefi furu tra sortu Slafiatongo di grupu fu sma e taki.

Moro fara, a deki-ati di Cyrillus nanga Metodius ben abi fu vertaal a Bijbel ben abi leki bakapisi taki now sma abi difrenti Slafiatongo vertaling fu Bijbel. Milyunmilyun sma di e taki den tongo disi e kisi winimarki fu di den abi a Wortu fu Gado na ini den eigi tongo. Ala di sma du furu fu gens a wroko disi, den wortu disi tru srefisrefi: ’A wortu fu a Gado fu wi, a sa tan te ten di no skotu’!—Yesaya 40:8.

[Futuwortu]

^ paragraaf 3 Den sma na ini Owstu-Europa en na ini a mindrisei pisi fu Europa e taki den Slafiatongo èn disi na tongo soleki Rosiatongo, Ukraini, Serfiatongo, Pôlsu, Tyekiatongo, Bulgariatongo, nanga tra srefi sortu tongo.

^ paragraaf 13 „Slafiatongo”, soleki fa a skrifi na ini na artikel disi, na wan fu den Slafiatongo di Cyrillus nanga Metodius gebroiki fu du a wroko fu den. Den gebroiki a tongo disi so srefi fu skrifi. Na ini a ten disi son sma e gebroiki den wortu „ Fositen Slafiatongo” noso „Fositen Slafiatongo fu Kerki”. Sabiman fu tongo e agri taki na ini a di fu neigi yarihondro G.T., den Slafiasma ben taki difrenti tongo.

[Faki na tapu bladzijde 29]

A Cyrillisch Alfabet Noso a Glagolitisch Alfabet?

Fu di sabiman fu tongo no sabi seiker sortu alfabet Cyrillus ben meki, dan a tori dati kon tron wan heri yu-o-hari-yu-o-trusu. Na alfabet di sma e kari na Cyrillisch alfabet abi furu fu a Griki alfabet, èn a abi so srefi pikinmoro 12 tra letter di Cyrillus ben meki gi sani di sma ben taki na ini Slafiatongo, ma di no ben de fu feni na ini Grikitongo. Ma wan tu fu den moro owru Slafiatongo dokumenti skrifi na ini wan heri difrenti alfabet di sma sabi leki a Glagolitisch alfabet. Furu sabiman e bribi taki na alfabet disi na a wan di Cyrillus ben meki. A sori taki wan tu fu den letter fu a Glagolitisch alfabet teki puru fu Grikitongo noso Hebrewtongo pe den letter no e skrifi lusu fu makandra. Kande sonwan fu den letter abi den rutu na skrifimarki fu den mindri yarihondro di e sori fa wan sma musu taki den wortu. Ma Cyrillus ensrefi ben meki moro furu fu den letter disi di no de so makriki fu frustan. A sori taki a Glagolitisch alfabet na wan alfabet di de heri aparti. Ma na Cyrillisch alfabet na a wan di gro kon tron a Rosiatongo, na Ukraini, a Serfiatongo, a Bulgariatongo, nanga na Masedonia alfabet fu a ten disi, boiti den 22 tra tongo di wan tu fu den no de Slafiatongo.

[Prenki: Wan tu letter fu a Cyrilisch nanga Glagolitisch alfabet]

[Karta na tapu bladzijde 31]

(Efu yu wani si pe den sani disi skrifi, luku a tijdschrift)

Baltisch Se

(Pôlsu)

Bohemia (Tyekia)

Morafia (O. Tyekia, W. Slowâkia, W. Hongaria)

Nitra

NA OWSTU KOWNUKONDRE FU DEN FRANKSMA (Doisrikondre nanga Oostenrijk)

ITALIAKONDRE

Feneisia

Rome

Mindrikondre Se

BULGARIA

GRIKIKONDRE

Tesalonika

(Krimèilanti)

Blaka Se

Bitinia

Konstantinopel (Istanbul)

[Prenki na tapu bladzijde 31]

Wan Slafiatongo Bijbel di skrifi na ini na alfabet fu Cyrillus di de fu 1581

[Sma di abi a reti fu a prenki]

Bijbel: Narodna in univerzitetna knjiz̆nica-Slovenija-Ljubljana