Go na content

Go na table of contents

Yu Man „Si Krin San Bun èn San Ogri”?

Yu Man „Si Krin San Bun èn San Ogri”?

Yu Man „Si Krin San Bun èn San Ogri”?

„Unu musu tan ondrosuku fu kon sabi san e plisi Masra.”—EFEISESMA 5:10.

1. Fa a libi na ini a ten disi kan de wan muilek sani, èn fu san ede?

„MI SABI heri bun, o Yehovah, taki a no de na a sma fu grontapu fu a bepaal en pasi. A no de na wan man di e waka srefi fu bepaal pe fu poti en futu na pasi” (Yeremia 10:23). A prenspari sani disi di Yeremia kon frustan krin, e fiti srefisrefi gi wi na ini a ten disi. Fu san ede? Fu di wi e libi na ini „muilek ten” di „tranga fu pasa”, soleki fa Bijbel ben taki na fesi (2 Timoteus 3:1). Ibri dei, wi abi fu du nanga muilek situwâsi pe wi musu teki bosroiti. Awinsi na pikin bosroiti wi musu teki, noso bigi bosroiti, toku den kan abi furu krakti tapu a tanbun fu wi na skin sei, so srefi tapu den firi fu wi nanga a yeyefasi fu wi.

2. Sortu bosroiti gersi pikin sani, ma fa Kresten di gi densrefi abra na Gado e si den bosroiti dati?

2 Furu fu den bosroiti di wi e teki na ini wi aladei libi, kan de bosroiti di abi fu du nanga aladei sani noso pikin sani nomo. Fu eksempre, ibri dei wi musu bosroiti sortu krosi wi o weri, san wi o nyan, suma wi o miti, èn so moro fara. A teki di wi e teki den bosroiti disi, pikinmoro e kon fu ensrefi. Wi no e poti furu prakseri na den fosi wi teki den bosroiti disi. Ma a de so taki den afersi disi na pikin sani nomo? Fu di wi na Kresten di gi densrefi abra na Gado, meki wi musu luku bun sortu bosroiti wi e teki ini a tori fu den krosi di wi e weri, a fasi fa wi skin de, san wi e nyan, san wi e dringi, san wi e taki èn fa wi e tyari wisrefi. A prenspari taki wi e du dati, bika den bosroiti di wi e teki musu sori krin taki wi na futuboi fu a Moro Heiwan, Yehovah Gado. Dati e meki wi memre den wortu fu na apostel Paulus: „Awansi unu e nyan noso unu e dringi noso unu e du iniwan tra sani, du ala sani fu gi Gado glori.”—1 Korentesma 10:31; Kolosesma 4:6; 1 Timoteus 2:9, 10.

3. Sortu afersi wan sma musu luku heri bun, fosi a e teki wan bosroiti?

3 Boiti dati, tra afersi de di wi musu luku heri bun, fosi wi e teki wan bosroiti. Fu eksempre, te wan sma e teki a bosroiti fu trow noso fu no trow, dan a bosroiti dati seiker sa abi furu krakti tapu a heri libi fu a sma. A teki di wi wani teki wan sma leki trowpatna fu kan libi wi heri libi langa makandra nanga en, a no wan pikin sani fu tru (Odo 18:22) *. Boiti a bosroiti disi, wi e teki tra bosroiti tu, soleki sortu mati wi wani, sortu skoroleri noso wroko wi sa teki nanga sortu sani wi sa du na ini wi prisiriten. Den bosroiti disi di wi e teki de prenspari srefisrefi, bika den abi furu krakti tapu a yeyefasi fu wi — dati meki a abi krakti so srefi tapu a têgo tanbun fu wi.—Romesma 13:13, 14; Efeisesma 5:3, 4.

4. (a) Sortu koni ben sa de wan yepi trutru te wi abi dati? (b) Na sortu aksi wi musu poti prakseri?

4 Wi e kisi fu du nanga ala den situwâsi disi pe wi musu teki bosroiti. Fu dati ede, a ben sa de wan yepi trutru efu wi ben abi a koni fu man si krin san bun èn san ogri, noso fu man si a difrenti na mindri wan sani di gersi wan bun sani èn wan sani di bun trutru. „Wan pasi de di de reti ini na ai fu wan man, ma den pasi fu dede de baka ten a kaba fu en”, na so Bijbel e warskow (Odo 14:12). Fu dati ede wi ben sa kan aksi: ’Fa wi kan kisi a koni fu man si krin san bun èn san ogri? Pe wi kan feni a rai di kan tiri wi na ini den bosroiti di wi e teki? San sma fu a ten di pasa èn sma fu now du ini a tori disi, èn san ben de a bakapisi?’

A „Filosofia Nanga Soso Bedrigifasi” fu Grontapu

5. Sortu libimakandra den fosi Kresten ben e libi na ini?

5 Den fosi yarihondro Kresten ben libi na ini wan libimakandra pe moro furu sma ben tyari densrefi akruderi den gronprakseri nanga denki fu Grikisma nanga Romesma. Na a wan sei, den Romesma ben abi gudu di meki taki den ben man libi wan switi libi. Furu sma ben dyarusu na den tapu fu den sani dati ede. Na a tra sei, den grupu sma fu a ten dati di ben kisi bun leri ben hori densrefi fayafaya na den filosofia fu Plato nanga Aristoteles, ma so srefi na den denki fu tra grupu sma soleki den Epikuriasma nanga den Stoikisma. Di na apostel Paulus ben kon na Ateine na a ten fu a di fu tu zendelingwaka fu en, dan a ben miti nanga Epikuria nanga Stoiki filosofiaman. Den man disi ben denki taki den ben koni moro Paulus di den ben kari „a takitakimofo-man disi”.—Tori fu den Apostel 17:18.

6. (a) Sortu sani ben de wan tesi gi den fosi Kresten? (b) Sortu warskow Paulus ben gi?

6 Fu dati ede a no muilek fu frustan fu san ede wan tu fu den fosi Kresten ben lobi na asranti fasi fa den sma lontu den ben e libi èn ben e tyari densrefi (2 Timoteus 4:10). A gersi leki den sma di ben de wan pisi fu a sistema dati, ben abi furu bun sani èn a gersi taki den bosroiti fu den ben bun srefisrefi. A gersi leki a grontapu fu a ten dati ben man gi den moro warti sani, leki te den ben tyari densrefi akruderi a Kresten fasi fu libi pe den ben musu gi frantwortu na Gado. Ma na apostel Paulus ben warskow: „Luku bun: kande wan sma de, di sa kisi unu fu tyari unu gowe nanga yepi fu filosofia èn nanga soso bedrigifasi, akruderi den gwenti fu libisma, akruderi den fondamenti sani fu grontapu èn no akruderi Krestes” (Kolosesma 2:8). Fu san ede Paulus ben taki dati?

7. San na a trutru waarde fu a koni fu grontapu?

7 Paulus ben gi a warskow dati, bika a ben si taki a denki fu den sma di lobi a fasi fu grontapu, kan de wan trutru kefar gi den sma di e teki dati abra. Spesrutu a fasi fa a ben gebroiki den wortu „filosofia nanga soso bedrigifasi” de prenspari. A wortu „filosofia”, trutru wani taki „a lobi gi koni èn a feti di sma e feti fu kisi koni”. Dati kan de wan bun sani. Fu taki en leti, Bijbel, spesrutu a buku Odo, e gi wi deki-ati fu suku a yoisti sortu sabi nanga koni (Odo 1:1-7; 3:13-18). Ma Paulus ben tai „filosofia” nanga „soso bedrigifasi”. Nanga tra wortu, Paulus ben si a koni di grontapu ben kan gi sma, leki soso sani nanga bedrigi sani. Neleki wan balon di furu nanga loktu e sori tranga, na so a koni dati ben sori leki wan bun sani, ma a no ben man yepi sma. A trutru ben sa de fu soso, noso a kan abi takru bakapisi srefi, efu wi e gebroiki „filosofia nanga soso bedrigifasi” fu man bosroiti san bun èn san ogri. Bika den sani dati na soso sani di no man yepi wi kwetikweti.

Den Sma Di E Taki Dati „Bun Na Ogri èn Ogri Na Bun”

8. (a) Pe sma e go fu suku rai? (b) Sortu rai sma e kisi?

8 Na ini a ten disi, sani no de tra fasi kwetikweti. Na ini pikinmoro ala libisma afersi, bun furu sabiman de di e gi sma rai. Sma de fu gi rai ini a tori fu a trowlibi nanga osofamiri-libi. Tra sma e skrifi artikel na ini koranti noso tijdschrift pe den e gi rai. Sma de tu di e kari densrefi datra èn so srefi astrologiaman, lukuman nanga tra raiman. Den alamala de klariklari fu gi rai — efu den e kisi moni gi dati. Ma sortu rai den e gi sma? Nofotron, den e skoifi Bijbel markitiki na wan sei di e sori fa sma musu tyari densrefi. Na presi fu dati, den e teki den so-kari nyun gwenti nanga gronprakseri abra. Fu eksempre, na ini The Globe and Mail, a moro prenspari koranti fu Kanada, wan artikel ben sori taki te tu umasma noso tu mansma trow nanga makandra, dan lanti e weigri fu skrifi a trow na ini lantibuku. Na artikel ben fruklari: „Na ini a yari 2000 a de wan lawlaw sani taki tu sma di lobi makandra èn di pramisi fu tan nanga makandra, no e kisi primisi fu trow awansi a de wan sani di den wani srefisrefi, soso fu di den de tu mansma noso tu umasma.” A denki di moro furu sma abi now, na fu gi sma pasi meki den du san densrefi wani. Sma no musu krutu den. Ibri sma musu bosroiti gi ensrefi san bun èn san ogri. Sma no e bribi moro taki ala sma musu hori densrefi na wan-enkri markitiki di e sori san bun èn san ogri.—Psalm 10:3, 4.

9. San den sma di trawan e lespeki fu di den abi bigi nen na ini a libimakandra, e du nofotron?

9 Trawan e suku fu kisi rai fu gudusma nanga sma di abi barinen na ini a libimakandra te den musu teki bosroiti. Na ini a disiten libimakandra, sma e lespeki den wan di gudu èn di abi barinen, ma nofotron den sma disi e taki nanga mofo nomo fu bun eigifasi leki eerlijkfasi nanga a frutrow di sma musu frutrow makandra. Furu fu den sma disi no e syen fu trowe bun gwenti nanga gronprakseri, te den e feti fu kisi makti nanga gudu. Den de klariklari fu du iniwan sani di kan meki den kisi den sani disi moro makriki. Son sma di wani kon pôpi noso di wani kisi barinen, no e draidrai fu poti gronprakseri nanga markitiki na wan sei, so taki den kan du kefalek takru sani di e meki sma skreki srefisrefi. A bakapisi fu a fasi disi fa sma e handri, na wan libimakandra di lai nanga sma di e prakseri nomo fa fu meki moni èn di e suku den eigi wini nomo. Den sma disi e taki: „A no abi trobi san yu e du. Ala sani bun.” A musu fruwondru wi dan, taki sma no sabi kwetikweti moro san bun èn san ogri?—Lukas 6:39.

10. Fa den wortu fu Yesaya ini a tori fu san bun èn san ogri sori fu de so trutru?

10 Den sari bakapisi fu a teki di sma e teki fowtu bosroiti nanga yepi fu onvolmaakti markitiki, de fu si na ala sei. Fu kari wan tu sani nomo: sma e broko trow, osofamiri e prati, sma e gebroiki drugs nanga sopi pasa marki, yongusma e orga densrefi na ini grupu fu du ogri, sma e libi wan yayo libi, sma e kisi siki fu trawan nanga yepi fu seks. Fa wi kan fruwakti dan, taki sani sa waka tra fasi efu sma e drai baka gi ala markitiki nanga tra sani di kan yepi den fu si krin san bun èn san ogri? (Romesma 1:28-32). A de krinkrin soleki fa a profeiti Yesaya ben fruklari: „Helu fu den wan di e taki dati bun na ogri èn ogri na bun, di e meki dungru de leti èn leti de dungru, di e meki san bita de sukru èn san sukru de bita! Helu fu den wan di koni na ini den eigi ai èn di koni srefi na fesi den eigi fesi!”—Yesaya 5:20, 21.

11. Fu san ede a no de wan koni sani fu wan sma frutrow tapu ensrefi te a musu bosroiti san bun èn san ogri?

11 Fu di Gado ben aksi frantwortu fu den fositen Dyu di ben tron sma di „koni na ini den eigi ai”, meki a de prenspari srefisrefi gi wi fu no frutrow tapu wisrefi te wi musu bosroiti san bun èn san ogri. Furu sma e agri te trawan e taki „arki san yu ati e taigi yu fu du”, noso „te yu e firi taki a sani bun, dan yu musu du en”. A bun fu abi so wan denki? Dati no de akruderi Bijbel, bika a e taki krinkrin: „Na ati feradelek moro leki iniwan tra sani èn a pori srefisrefi. Suma kan sabi en?” (Yeremia 17:9) Yu ben sa meki wan sma yepi yu fu teki bosroiti, te yu sabi taki a sma dati ogri èn taki a e handri na wan feradelek fasi? Kwetikweti. Fu taki en leti, kande yoisti yu ben o du heri tra fasi leki san a sma taigi yu. Fu dati ede Bijbel e frumane wi: „A sma di e frutrow tapu en eigi ati, don, ma a sma di e waka nanga koni, na a sma di sa man lon komoto.”—Odo 3:5-7; 28:26.

Meki Wi Kon Sabi San Gado Feni Bun

12. Fu san ede wi musu kon sabi gi wisrefi san na „a wani fu Gado”?

12 Wi kon si taki wi no musu frutrow tapu a koni fu grontapu noso tapu wisrefi ini a tori fu san bun èn san ogri. We, dan san wi musu du na presi fu dati? Luku a krin rai fu na apostel Paulus: „No meki a seti fu sani disi abi krakti na un tapu moro, ma kenki un fasi fu denki, so taki unu kan drai un libi fu kan kon sabi gi unsrefi san na a bun, yoisti èn volmaakti wani fu Gado” (Romesma 12:2). Fu san ede wi musu kon sabi gi wisrefi san na a wani fu Gado? Yehovah e gi wi wan tumusi bun reide na ini Bijbel fu san ede wi musu du dati, fu di a e taki: „Soleki fa den hemel hei moro grontapu, na so den pasi fu mi hei moro den pasi fu unu, èn den denki fu mi hei moro den denki fu unu” (Yesaya 55:9). So bun, na presi taki wi e frutrow tapu wi eigi koni, noso firi, dan wi e kisi a frumane: „Unu musu tan ondrosuku fu kon sabi san e plisi Masra.”—Efeisesma 5:10.

13. Fa den wortu fu Yesus di skrifi na Yohanes 17:3 e sori krin taki wi musu kon sabi san Gado feni bun?

13 Yesus Krestes ben sori krin taki a prenspari fu du dati, di a ben taki: „Disi wani taki têgo libi, fu den e teki sabi na ini den fu yu, a wan-enkri tru Gado èn fu en di yu seni kon, Yesus Krestes” (Yohanes 17:3). Den wortu „teki sabi na ini den” wani taki moro leki fu „sabi” wan sani nomo. Vine’s Expository Dictionary e taki dati den Griki wortu disi e sori taki „a sma di sabi wan sani abi fu du nanga a sani di a sabi. Ini a tori disi, a sani di a sma sabi, abi waarde gi en noso a de prenspari gi en. Na so fasi, a sma nanga a sani di a sabi, e fiti bun nanga makandra.” Te yu de wan mati fu wan sma, dan dati wani taki moro leki fu sabi suma na a sma, noso san na a nen fu a sma. A wani taki tu dati yu sabi san a sma lobi, nanga san a no lobi. A wani taki so srefi dati yu sabi na sortu markitiki nanga gronprakseri a e hori ensrefi — èn taki yu e lespeki den tu.—1 Yohanes 2:3; 4:8.

Meki Wi Leri fu Gebroiki a Koni Di Wi Abi fu Si Sani Krin

14. San na a bigi difrenti na mindri sma di de nyofi pikin na yeye fasi èn lepi sma, soleki fa Paulus ben taki?

14 So bun, fa wi kan kisi a koni fu man si krin san bun èn san ogri? Den wortu fu Paulus gi den fosi yarihondro Hebrew Kresten e sori dati. A ben skrifi: „Ibri sma di e dringi merki, no sabi a wortu fu regtfardikifasi, fu di a de wan nyofi pikin. Ma tranga nyanyan de gi lepi sma, gi den wan di, fu di den gebroiki a koni fu den fu si sani krin, ben leri fu man si krin san bun èn san ogri.” Na ini a vers na fesi Paulus ben taki dati „merki” e prenki „den fondamenti sani fu den santa wortu fu Gado”. Ma dyaso a e sori taki „merki” de heri tra fasi leki „tranga nyanyan” di de gi „lepi sma”, di „fu di den gebroiki a koni fu den fu si sani krin, ben leri fu man si krin san bun èn san ogri”.—Hebrewsma 5:12-14.

15. Fu san ede wi musu wroko tranga fu kisi a soifri sabi fu Gado?

15 Disi wani taki dati na a fosi presi, wi musu wroko tranga fu kon kisi wan soifri sabi fu den markitiki fu Gado, di skrifi na ini en Wortu, Bijbel. A no de so taki wi e suku wan lo wet na ini, di e fruteri wi san wi musu du èn san wi no musu du. Bijbel a no so wan buku. Na presi fu dati, Paulus ben fruklari: „Na Gado ben meki sma skrifi ala den Buku fu Bijbel nanga yepi fu en santa yeye èn den bun fu gi leri, fu piri-ai gi sma, fu poti sani kon reti, fu gi trangaleri ini regtfardikifasi, so taki a sma di de fu Gado kan koni dorodoro, de srekasreka dorodoro gi ibri bun wroko” (2 Timoteus 3:16, 17). Efu wi wani kisi wini fu a leri, a piri-ai nanga a trangaleri dati, dan wi musu gebroiki a denki nanga a frustan fu wi. Dati sa de tranga wroko, ma den bakapisi moi srefisrefi. Wi sa tron sma di „koni dorodoro” èn di „srekasreka dorodoro gi ibri bun wroko”.—Odo 2:3-6.

16. San a wani taki dati wan sma e leri fu gebroiki a koni fu en fu si sani krin?

16 Baka dati, soleki fa Paulus e sori, lepi sma „leri fu gebroiki a koni fu den fu si sani krin, fu man si krin san bun èn san ogri”. Now wi kon na a moro prenspari pisi fu a tori. Den wortu „leri fu gebroiki a koni fu den fu man si sani krin”, trutru wani taki dati wan sma „leri fu gebroiki den ai fu en bun, so srefi a noso, den yesi, a firi nanga a tesi fu en” (neleki wan atleet noso sportman) (Kingdom Interlinear Translation). Fu eksempre, wan atleet di abi a koni fu anga na titei di tai na loktu, e drai en skin na ala sortu fasi. A man du en so esi èn so moi, taki a gersi wan tumusi makriki sani. Fu di a ben leri fa fu gebroiki en heri skin, meki a sabi wantewante san a musu du te a de na loktu. Sondro fu prakseri, dan a sabi kaba san a kan du fu abi bun bakapisi bika a ben wroko tranga doronomo fu meki en skin du ala den sani disi.

17. Na sortu fasi wi musu de neleki atleet?

17 Te yu luku a tori na yeye fasi, dan wi srefi musu teki leri neleki wan atleet efu wi wani de seiker taki den bosroiti di wi e teki, na bun bosroiti ala ten. Ala ten wi musu sabi gebroiki den ai, den yesi, a noso, a firi, a tesi fu wi, na wan yoisti fasi èn wi musu man basi a heri skin (Mateus 5:29, 30; Kolosesma 3:5-10). Fu eksempre, yu e sorgu taki den ai fu yu no e luku sani na ini buku di no fiti? Yu e luku bun so srefi taki yu no e arki poku noso dotitaki nanga den yesi fu yu? A tru taki furu fu den takru sani disi panya na ala sei. Ma wisrefi musu bosroiti efu wi sa meki den kisi rutu na ini na ati nanga a frustan fu wi. Wi kan du neleki a psalm skrifiman, di ben taki: „Mi no sa poti no wan takru sani na fesi fu mi ai. Mi tegu gi den sani di den sma ben du di fadon komoto na bribi; a no fasi na mi. . . . Iniwan sma di e taki leitori, no sa tan tanapu na fesi mi ai.”—Psalm 101:3, 7.

Leri Fa fu Gebroiki a Koni fu Yu fu Si Sani Krin

18. San Paulus ben wani taki nanga den wortu „gebroiki” a koni, di a ben fruklari a leri di wan sma musu leri fu si sani krin?

18 Wi musu hori na prakseri taki wi e leri fu si krin san bun èn san ogri, te wi e „gebroiki” a koni dati di wi abi. Nanga tra wortu, ibri leisi te wi musu teki wan bosroiti na ini wan afersi, dan wi musu leri fu gebroiki a frustan fu wi fu si krin sortu Bijbel gronprakseri abi fu du nanga dati, èn fa wi kan gebroiki den. Kweki a gwenti fu ondrosuku sani na ini Bijbel publikâsi di a „getrow èn koni srafu” e gi wi (Mateus 24:45). A no de fu taki dati wi kan suku yepi na lepi Kresten. Awinsi fa a no fa, te wisrefi e du muiti fu studeri Gado Wortu èn te wi e begi Yehovah meki a tiri wi nanga en yeye, dan dati sa tyari furu winimarki kon te fu kaba.—Efeisesma 3:14-19.

19. Sortu blesi wi kan kisi te wi e leri safrisafri fa fu gebroiki a koni di wi abi fu man si sani krin?

19 Safrisafri wi e leri fa fu gebroiki a koni di wi abi fu man si sani krin, so taki wi ’no sa de leki nyofi pikin moro, di sma e fringi go-kon neleki skwala fu se. Wi no sa kon bruya nanga ala sortu leri di e kon fu a bedrigifasi fu libisma, noso a triki wroko fu sma di e sidon prakseri ogri’ (Efeisesma 4:14). Na presi fu dati, fu di wi kon sabi èn frustan san Gado feni bun, meki wi kan teki koni bosroiti. Efu na bigiwan noso pikinwan, wi kan teki bosroiti di e gi wi winimarki, di e bow tra bribiman, ma moro leki dati wi kan teki bosroiti di e plisi wi hemel Tata (Odo 27:11). Dati na wan blesi nanga wan kibri trutru na ini den muilek ten disi!

[Futuwortu]

^ paragraaf 3 Datra Thomas Holmes nanga Richard Rahe, ben meki wan lijst fu moro leki 40 fu den moro ogri sani di e gi sma broko-ede na ini a libi. Den fosi dri sani na tapu a lijst dati na a dede fu wan trowpatna, brokotrow, nanga pratilibi. Den ben poti a trow di wan sma e trow, na a di fu seibi presi na tapu a lijst.

Yu Kan Tyari Disi Kon na Krin?

• Sortu koni wi musu abi fu man teki yoisti bosroiti?

• Fu san ede a no wan koni sani fu luku fa barinen sma e handri noso fu frutrow tapu wi eigi firi te wi musu bosroiti san bun èn san ogri?

• Fu san ede wi musu sabi san Gado feni bun te wi e teki bosroiti? Fa wi kan du dati?

• San a wani taki fu ’leri fu gebroiki a koni di wi abi fu man si sani krin’?

[Aksi fu a tori disi]

[Prenki na tapu bladzijde 9]

Te wi e frutrow tapu den gudusma nanga barinen sma fu yepi wi, dan dati de fu soso

[Prenki na tapu bladzijde 10]

Neleki wan atleet, wi musu man basi a heri skin fu wi