Go na content

Go na table of contents

„Mi E Aksi a Yepi fu Caesar!”

„Mi E Aksi a Yepi fu Caesar!”

„Mi E Aksi a Yepi fu Caesar!”

WAN bigi grupu sma e grabu wan man di no man yepi ensrefi èn den e bigin fon en. Den feni taki a musu dede. Te a gersi leki dati o pasa trutru nanga a man disi, dan srudati e kon, èn nanga furu muiti den e hari a man puru fu den ogri-ati sma. A man na a apostel Paulus. Den sma di ben fon en na Dyu di e atibron srefisrefi nanga Paulus fu den sani di a e preiki, èn den e taki dati a pori a santafasi fu a tempel. Den srudati di kon fu yepi Paulus na Romesma, èn Claudius Lisias ben teki fesi leki komandanti fu a srudatigrupu disi. Na ini a bruya di de, den e grabu Paulus fu di sma e taki dati a de wan ogriman.

Den lasti seibi kapitel fu Tori fu den Apostel e fruteri fa a krutu-afersi waka di e bigin nanga a hori di den ben hori Paulus na strafu-oso. Wi sa man frustan den kapitel disi moro bun, te wi kon sabi sortu reti Paulus ben abi leki borgu, te wi kon sabi fu san ede sma ben feni taki a ben du ogri èn te wi kon sabi fa a ben opo taki gi ensrefi. Wi sa frustan den kapitel disi moro bun tu te wi sabi na sortu fasi den Romesma ben e strafu ogriman.

Claudius Lisias Poti Paulus na Strafu-oso

Claudius Lisias ben musu sorgu taki sma no ben e meki opruru na ini Yerusalem. Na edeman fu en ben de a tiriman fu Yudea. A ben de wan Romesma di ben tan na ini Cesarea. Di Lisias ben grabu Paulus, dan nanga dati a ben kibri Paulus so taki trawan no ben man du en ogri èn a ben poti en na strafu-oso leki wan sma di ben e meki opruru. A fasi fa den Dyu ben handri, ben meki taki Lisias teki Paulus tyari go na a tanpresi fu den srudati. Den ben e tan na ini a Toren fu Antonia.—Tori fu den Apostel 21:27–22:24.

Lisias ben musu ondrosuku san Paulus ben du. A no ben kon sabi dati na a ten di a bruya ben de. Fu dati ede Lisias no draidrai, ma a taigi den srudati fu ’wipi Paulus èn fu poti aksi gi en. Na so fasi a ben kan kon sabi finifini fu san ede sma ben e meki babari so na Paulus tapu’ (Tori fu den Apostel 22:24). Na so den ben e handri ala ten nanga ogriman, nanga srafu, èn nanga tra pôtisma fu dwengi den fu taki fu wan afersi. A kan taki a wipi (flagrum) ben de wan bun yepisani fu doro a marki dati, ma a ben de wan ogri-ati wrokosani. Sonwan fu den wipi disi ben abi keti, èn lontu kugru ben anga na den keti disi. Tra wipi ben abi leri-buba di ben frekti makandra nanga srapu bonyo nanga pisipisi isri. Den ben gi sma bun bigi soro, fu di den ben e priti a skin fu den na pisipisi.

Di a ben sori taki na disi ben o pasa nanga Paulus, dan a fruteri den srudati dati a ben de wan Romesma. Sma no ben mag wipi wan Romesma di no ben go na krutu. Fu dati ede, di Paulus taigi den sortu reti a ben abi leki borgu, dan dati kenki sani wantron. Te wan ofsiri fu Rome ben fon noso strafu wan borgu fu Rome, dan na ofsiri dati ben kan lasi a posisi di a ben abi. Fu dati ede wi kan frustan taki, di den kon sabi taki Paulus ben de wan borgu fu Rome, dan a ben mag du sani di tra strafuman no ben mag du. Sma ben mag kon luku en srefi.—Tori fu den Apostel 22:25-29; 23:16, 17.

Fu di Lisias no ben de seiker efu den sani di sma ben taki fu Paulus ben de tru, dan a tyari en go na fesi a Sanhedrin fu kon sabi fu san ede den sma ben atibron so nanga en. Ma a sani tron wan heri yu-o-hari-yu-o-trusu di Paulus taigi den taki, a reide fu san ede sma ben e krutu en, ben abi fu du nanga na opobaka. Den sma meki so wan bigi trobi taki Lisias ben frede taki den ben o priti Paulus na pisipisi. Ete wan leisi a ben musu hari en puru fu den Dyu di ben de nanga atibron.—Tori fu den Apostel 22:30–23:10.

Lisias no ben wani tyari a frantwortu fu a dede fu wan Romesma. Di a yere taki den Dyu ben wani kiri Paulus, dan a meki sma teki en tyari go esi-esi na Cesarea. Te tiriman ben e seni strafuman go na hei krutubangi, dan den ben musu seni den go makandra nanga raportu di ben e taki finifini fu na afersi fu den. Den raportu dati ben taki fu den bakapisi fu na ondrosuku di sma ben du na ini a bigin, den ben taki fu san ede den ben hori wan sma, èn san na ondrosukuman ben denki fu na afersi. Lisias ben fruteri taki sma ben ’kragi Paulus fu tori di ben abi fu du nanga a Dyu Wet, èn no fu sani di e frudini dede noso bui’, èn a taigi den sma di ben kragi Paulus fu go kragi na a tiriman Feliks.—Tori fu den Apostel 23:29, 30.

Tiriman Feliks No Man Bosroiti Sortu Strafu Paulus Musu Kisi

Na ini Cesarea Feliks ben abi a makti fu gi ogriman strafu. Efu a ben wani, a ben kan krutu sma akruderi a fasi fa den ben gwenti fu du dati drape noso a ben kan krutu den akruderi wet di ben sori san ben musu pasa nanga wan ogriman. Den ben e gebroiki den wet disi fu krutu prenspari sma na ini a libimakandra èn so srefi heihei-man fu lanti. Sma ben sabi den wet dati leki na ordo, noso lijst. Feliks ben kan arki so srefi den kragi di wan sma ben abi fu wan trawan, fu bosroiti bakaten san a ben o du nanga a sma dati di ben du ogri. A fasi disi fu krutu sma ben nen extra ordinem, èn a krutuman ben kan gebroiki a fasi disi fu krutu sma gi iniwan ogri di den ben du. Wan tiriman fu wan kontren di ben de na ondro a makti fu Rome ben musu ’broko en ede nanga san en ben musu du èn no nanga a fasi fa sani ben e du na ini Rome’. Sobun, ensrefi ben musu teki furu bosroiti.

Wi no sabi ala den finifini tori fu den owruten wet fu Rome, ma sma e si a krutu-afersi fu Paulus leki wan „tori di e sori soifri fa sma ben krutu ogriman akruderi a extra ordinem na ini kondre di ben de na ondro a makti fu Rome”. A tiriman di ben e kisi yepi fu raiman, ben gwenti fu arki den kragi di sma ben abi fu wan trawan. Tra sma no ben e kon sabi suma na den sma disi. A sma di ben du wan ogri, soleki fa trawan ben taki, ben musu kon na fesi a kragiman fu en, èn a ben mag opo taki gi ensrefi. Ma a kragiman ben musu buweisi efu a sma dati ben du wan ogri trutru. A krutuman ben gi wan ogriman iniwan strafu di a ben feni bun. A ben kan bosroiti wantewante sortu strafu wan ogriman ben musu kisi, noso a ben kan du dati na wan tra pisi ten. Efu na ogriman ben o kisi strafu na wan tra pisi ten, dan den ben o hori en teleki a ten dati ben doro. Sabiman Henry Cadbury e taki: „A tiriman disi di ben kan gebroiki en makti na iniwan fasi fa a ben wani, seiker ben kan brokokindi te ’trawan ben abi bigi krakti na en tapu’. Sma ben kan gi en tyuku so srefi fu fri wan tra sma, fu strafu wan sma, noso fu gi wan sma strafu na wan tra pisi ten.”

A Granpriester Ananias, den owruman fu den Dyu, èn so srefi Tertulianus ben kragi na fesi Feliks taki Paulus ben de ’wan fruferi sma di ben e gi Dyu deki-ati fu meki opruru’. Den ben taki dati a ben de wan fesiman fu „a sekte fu den Nasaretsma” èn taki a ben pruberi fu pori a santafasi fu a tempel.—Tori fu den Apostel 24:1-6.

Den sma di ben fon Paulus na ini a bigin ben denki taki a ben tyari a Heiden di nen Trofimus go na ini a fesi dyari pe Dyu wawan ben mag go * (Tori fu den Apostel 21:28, 29). Fu taki en leti, den Dyu ben taki dati Trofimus ben de a sma di ben go na ini a fesi dyari sondro primisi. Ma efu den Dyu ben feni taki na Paulus ben gi en deki-ati fu du dati, dan den ben kan meki sma bribi tu taki Paulus ben du wan ogri di ben o tyari dedestrafu kon gi en. Èn soleki fa a sori, dan Rome ben abi wet di ben taki dati wan sma ben musu kisi dedestrafu te a ben du na ogri dati. Sobun, efu den Dyu waktiman fu a tempel ben grabu Paulus na presi taki Lisias ben grabu en, dan a Sanhedrin ben kan krutu Paulus èn den ben kan strafu en sondro wan-enkri problema.

Den Dyu ben feni taki den sani di Paulus ben e leri sma no ben kruderi nanga a Dyu bribi, noso nanga bribi di a wet ben feni bun (religio licita). Na presi fu dati, den ben feni taki a ben leri sma sani di no ben kruderi nanga wet, a ben leri sma feradelek sani srefi.

Den ben feni so srefi taki Paulus ben e „gi Dyu na heri grontapu deki-ati fu meki opruru” (Tori fu den Apostel 24:5). Wan syatu pisi ten bifo dati, Kèiser Claudius ben krutu Dyu fu Aleksandria fu di „den ben e tyari problema kon na heri grontapu”. Den tu kragi disi gersi makandra trutru. Historia skrifiman A. N. Sherwin-White e taki: „Na so den ben kan kragi wan Dyu na a ten di Claudius ben e tiri noso na a bigin fu a tiri fu Nero.” „Den Dyu ben e pruberi fu meki a tiriman bosroiti taki a preikiwroko fu Paulus ben de a srefi leki te a ben o gi den Dyu na ini a Kownukondre fu Rome deki-ati fu meki opruru. Den ben sabi taki den tiriman no ben o wani strafu wan sma te den kragi di trawan ben abi teige en, ben abi fu du nanga en bribi wawan. Fu dati ede den pruberi fu tyari politiek kon ini a tori.”

Paulus ben man buweisi ibri tron baka taki den kragiman fu en no ben abi leti. ’Mi no meki no wan opruru. Iya, mi de fu san sma e kari wan „sekte”, ma dati wani taki dati mi e hori misrefi na gronprakseri fu den Dyu. Wan tu Dyu fu Asia ben gi sma deki-ati fu meki opruru. Efu den ben abi reide fu kragi mi, dan den musu de dyaso fu taki fu dati’. Fu taki en leti, Paulus ben taki dati sma ben kragi en fu di wan trobi ben de na mindri den Dyu di ben abi fu du nanga a bribi fu den. Rome no ben man du furu ini a tori disi. Fu di Feliks no ben wani taki den Dyu ben kisi moro atibron, dan a tapu a krutu wan pisi ten, èn na so fasi den Dyu no ben o man du noti moro nanga Paulus. Den srudati no gi Paulus abra na den Dyu di ben feni taki den ben o krutu en na a yoisti fasi. Paulus no ben kisi krutu akruderi a wet fu Rome, èn den no lusu en tu. Den Dyu no ben man kisi Feliks fu strafu Paulus, èn boiti taki Feliks ben wani abi wan bun nen na den Dyu, a ben abi wan tra reide so srefi fu san ede a ben o krutu Paulus na wan tra pisi ten. Feliks ben howpu taki Paulus ben o pai en wan tyuku.—Tori fu den Apostel 24:10-19, 26. *

Wan Kenki Kon Di Porcius Festus Tron Tiriman

Tu yari baka dati na ini Yerusalem, den Dyu go kragi baka na Porcius Festus. Den aksi a man disi di ben de a nyun tiriman, fu gi Paulus abra na den so taki densrefi ben kan krutu en. Ma nanga wan fasti overtoigi Festus taigi den: „Romesma no e gi sma abra fu kisi strafu bifo a sma dati e miti en kragiman srefi èn e kisi na okasi fu opo taki gi ensrefi fu di sma kragi en.” Historia skrifiman Harry W. Tajra e taki: „Festus ben si wantron taki den Dyu ben wani kiri wan borgu fu Rome.” Fu dati ede a taigi den Dyu fu tyari na afersi fu den go na krutu na ini Cesarea.—Tori fu den Apostel 25:1-6, 16.

Drape den Dyu ben feni nomonomo taki Paulus „no [ben] musu libi moro langa”, ma den no ben man buweisi taki a ben du wan ogri. A sani dati meki taki Festus kon frustan taki Paulus no ben du no wan enkri sani di ben o meki taki a ben musu kisi dedestrafu. Festus ben taigi wan tra heiman: „Den ben abi wan tu kesekese nomo nanga en di ben abi fu du nanga den eigi anbegi fu a gado èn fu wan sma di nen Yesus, di dede, ma fu a sma disi Paulus ben taki nomonomo taki a de na libi.”—Tori fu den Apostel 25:7, 18, 19, 24, 25.

A ben de krin fu si taki Paulus no ben du nowan ogri di ben abi fu du nanga politiek. Ma ini a tori fu a kesekese di ben abi fu du nanga bribi, den Dyu ben feni taki a krutu fu den wawan ben kan handri na afersi disi na a yoisti fasi. Paulus ben o go na Yerusalem fu kisi krutu na ini na afersi disi? Festus ben aksi Paulus efu a ben o du dati, ma fu taki en leti, dati no ben o de wan bun sani fu du srefisrefi. Efu a krutu-afersi ben o hori na ini Yerusalem, dan den kragiman fu Paulus di ben o krutu en, ben o de den Dyu. Paulus ben taki: „Mi e tanapu na fesi a krutusturu fu Caesar, pe mi musu kisi krutu. Mi no du nowan ogri teige den Dyu . . . Nowan man kan gi mi abra na den, fu feni bun na a fasi dati. Mi e aksi a yepi fu Caesar!”—Tori fu den Apostel 25:10, 11, 20.

Te wan Romesma ben taki den wortu disi, dan a tiriman noso den krutuman fu wan spesrutu kontren no ben kan du noti moro. Wan Romesma „trutru ben kan gebroiki a reti di a ben abi leki borgu (provocatio)” fu aksi a yepi fu Rome. Sobun, baka di Festus ben taki nanga den raiman fu en fu a tori disi, dan a taki: „Na a yepi fu Caesar yu aksi; na Caesar yu sa go.”—Tori fu den Apostel 25:12.

Festus ben breiti taki a ben klari nanga Paulus. Soleki fa a ben taigi Herodus Agrippa II wan tu dei baka dati, dan na afersi dati ben bruya en. Baka dati Festus ben musu seni wan fruklari fu na afersi go na a Kèiser. Festus ben feni taki a kragi di sma ben kragi Paulus, ben abi fu du nanga frekti tori fu a Dyu wet di a no ben man frustan. Ma Agrippa ben frustan den sani dati heri bun. Fu dati ede, di Agrippa ben wani sabi moro fu na afersi fu Paulus, dan Festus aksi en wantewante fu yepi en fu skrifi a brifi. Bakaten Paulus ben kisi okasi fu opo taki gi ensrefi na fesi Agrippa. Fu di Festus no ben man frustan den sani di Paulus ben e taki, dan a bari: „Yu e kon law, Paulus! Hei leri e meki yu e kon law!” Ma Agrippa ben frustan heri bun san Paulus ben taki. Fu dati ede a ben taki: „Na ini wan syatu pisi ten yu ben sa overtoigi mi fu kon tron wan Kresten.” Awansi san Festus nanga Agrippa ben denki fu den sani di Paulus ben taki, den ala tu ben agri taki Paulus no ben du nowan ogri èn taki den ben kan fri en efu a no ben aksi a yepi fu Caesar.—Tori fu den Apostel 25:13-27; 26:24-32.

A Kaba fu wan Langa Krutu-afersi

Di Paulus doro na Rome, dan a seni kari den owruman fu den Dyu. Boiti taki a ben wani preiki gi den, a ben wani sabi so srefi san den ben sabi fu en. Na so wan fasi a ben kan kon sabi kande san den krutuman fu en ben wani du nanga en. Sontron den heihei-man na ini Yerusalem ben suku yepi na den Dyu na ini Rome te den ben e krutu wan afersi. Ma Paulus ben yere taki den Dyu disi no ben sabi noti fu en. Ala di Paulus ben e wakti teleki den ben o krutu en moro fara, dan a kisi okasi fu yuru wan oso èn fu preiki gi iniwan sma. Fu di Paulus ben mag du so furu sani, dan a kan taki den Romesma no ben si Paulus leki wan sma di ben du ogri.—Tori fu den Apostel 28:17-31.

Den Romesma ben hori Paulus ete tu yari. Fu san ede? Bijbel no e tyari dati kon na krin. A gwenti ben de taki den ben hori wan sma teleki den kragiman fu en ben kon fu kragi en. Ma a kan taki den Dyu fu Yerusalem ben sabi taki den no ben o wini na afersi fu den, dati meki den noiti no kon fu kragi Paulus. Kande a moro bun fasi fa den Dyu fu Yerusalem ben kan tapu Paulus wan langa pisi ten fu gi buweisi taki a no ben du ogri, ben de fu no kragi en moro na krutu. Awansi fa a no fa, soleki fa a sori dan Paulus ben kisi krutu na fesi Nero, èn a Kèiser disi fruklari taki a no ben du nowan ogri. Te fu kaba den fri Paulus so taki a ben kan go doro nanga a zendelingwroko fu en. Dati ben de sowan feifi yari baka di den ben hori en.—Tori fu den Apostel 27:24.

Gensman fu waarheid langa ten ’drai wet fu du ogri’ soso fu tapu a Kresten preikiwroko. A sani disi no musu fruwondru wi. Yesus ben taki: „Efu den frufolgu mi, dan den sa frufolgu unu tu” (Psalm 94:20; Yohanes 15:20). Toku, Yesus e gi wi a dyaranti so srefi taki wi sa de fri fu fruteri ala sma na grontapu a bun nyunsu (Mateus 24:14). Sobun, neleki fa na apostel Paulus ben kakafutu gi frufolgu èn gi gens, na so Yehovah Kotoigi na ini a ten disi e ’opo taki gi a bun nyunsu èn e poti en steifi akruderi a wet’.—Filipisma 1:7.

[Futuwortu]

^ paragraaf 14 Wan moi ston skotu di ben hei sowan dri meter, ben prati a Dyari fu den Heiden nanga a fesi dyari. Doronomo den ben skrifi boskopu na a skin fu a skotu disi fu warskow sma. Wan tu fu den boskopu disi ben skrifi na ini Grikitongo èn trawan fu den na ini Latijntongo. Wan fu den boskopu ben de: „Meki nowan trakondre-sma pasa a skotu disi èn a skotu di de lontu a santa presi. Iniwan sma di wi e grabu sa dede seiker, èn ensrefi suku dati.”

^ paragraaf 17 A no de fu taki dati a sani disi no ben e kruderi nanga a wet. Wan buku e taki: „A wet di nen Lex Repetundarum èn di abi fu du nanga a dwengi di wan sma e dwengi wan trawan fu pai en moni, ben taki dati sma nanga makti noso hei posisi no ben mag aksi noso teki tyuku fu trawan. Den no ben mag du dati fu hori noso fu lusu wan sma, fu krutu noso fu no krutu wan sma, noso fu fri wan strafuman.”