Go na content

Go na table of contents

A dopu fu Clovis—Den 1500 yari di a Lomsu bribi de na ini Fransikondre

A dopu fu Clovis—Den 1500 yari di a Lomsu bribi de na ini Fransikondre

A dopu fu Clovis—Den 1500 yari di a Lomsu bribi de na ini Fransikondre

„NA INI a nen fu a Pawsu, bidim!” Sma ben feni a boskopu disi makandra nanga wan bom na ini wan kerki na Fransikondre. Pawsu Yohanes Paulus II ben o go na a kerki disi na ini september 1996. A sani disi ben sori krin fa sma ben e suku fu gens sani fu di a pawsu ben o kon na Fransikondre fu a di fu feifi leisi. Toku sowan 200.000 sma ben kon na a Fransi foto Reims a yari dati, fu memre taki Kownu Clovis fu den Franksma ben teki a Lomsu bribi 1500 yari pasa. Den ben kon fu memre na okasi disi makandra nanga a pawsu. Sma e kari a dopu fu a kownu disi a dopu fu Fransikondre. Suma ben de a kownu disi? Èn fu san ede so wan yu-o-hari-yu-o-trusu kon de fu di sma e memre a dopu fu en?

Wan kownukondre di kon swaki safrisafri

Clovis gebore na a ten fu 466 G.T. A ben de a manpikin fu Childeric I, di ben de kownu fu den Salisch Franksma. Baka di den Romesma ben teki a Doisri pipel disi abra na ini 358 G.T., dan den gi den primisi fu go tan na ini a kondre di sma sabi now leki Belgia. Ma den ben musu sorgu taki tra sma no ben e broko kon na ini a kondre, èn mansma fu den ben musu tron srudati na ini a legre fu Rome. Leki bakapisi fu a sani disi den Franksma kisi wan krosibei matifasi nanga den Fransiman èn nanga den Romesma. Disi meki taki safrisafri den teki den denki nanga den gwenti fu den Romesma abra. Childeric I ben de wan kompe fu den Romesma, èn makandra nanga den a ben feti teige tra Doisri pipel soleki den Visigoten nanga den Saksen. Den sma disi ben e suku fu broko kon na ini a kontren fu den. A sani disi meki taki den Fransiman nanga den Romesma ben e warderi Childeric I.

A fositen kondre Gallië di ben de na ondro a makti fu Rome, ben bigin na a Rijnliba, di de na a noordsei fu a kondre. A ben doro te go miti den Pireneeënbergi di de na a zuidsei. Ma baka di Generaal Aetius fu Rome dede na ini 454 G.T., dan a kondre ben de sondro wan tiriman. Boiti dati, sani no ben waka bun srefisrefi na politiek sei na ini a kontren dati, fu di Romulus Augustulus, a lasti kèiser fu Rome, ben fadon na ini 476 G.T. Sosrefi a westsei Kownukondre fu Rome ben kon na wan kaba. Leki bakapisi fu den sani disi, Gallië ben de leki wan lepi froktu di iniwan fu den pipel di ben e libi na ini a kondre disi, ben kan piki. A no de fu fruwondru srefisrefi taki Clovis bigin suku fu meki a kownukondre fu en kon moro bigi, baka di a ben teki a presi fu en papa. Na ini 486 G.T., a wini a feti teige a lasti Romesma di ben de na ini Gallië. Den ben feti a feti disi krosibei fu a foto Soissons. Fu di Clovis ben wini a feti disi, dan a tron tiriman fu a heri kontren na mindri a Sommeliba nanga a Loireliba. A Sommeliba ben de na a mindrisei fu Gallië; a Loireliba ben de na a westsei fu Gallië te na a noordsei fu a kondre disi.

A man di ben o tron kownu

Tra fasi leki tra Doisri pipel, den Franksma ben tan heiden. Ma Clovis ben trow nanga wan prinses fu Bourgondië. A prinses disi di ben nen Clotilda, ben abi furu krakti tapu a libi fu en. Clotilda ben de wan fayafaya Lomsusma, èn a ben e du muiti nomonomo so taki a masra fu en ben kan teki a Lomsu bribi tu. Soleki fa a historia skrifiman Gregorius fu a foto Tours ben skrifi na ini a di fu siksi yarihondro G.T., dan na ini 496 G.T., Clovis ben pramisi taki a ben o tapu fu de wan heiden, efu a Gado fu Clotilda ben o meki a wini a feti fu Tolbiac (na ini Zülpich, Doisrikondre). Na a ten dati, Clovis ben e feti teige a pipel fu Alemanni. Aladi den srudati grupu fu Clovis pikinmoro ben lasi a strei, toku den kiri a kownu fu Alemanni, èn a legre fu a kownu disi gi ensrefi abra. Clovis ben denki taki a Gado fu Clotilda ben meki a wini a feti disi. Soleki fa sma e bribi, dan a „Santawan” Remigius dopu Clovis na ini a kathedraal fu a foto Reims, tapu 25 december 496 G.T. Ma son sma e bribi taki dati ben pasa na ini 498 G.T. noso na ini 499 G.T.

Clovis no ben abi bun bakapisi di a pruberi fu teki a kownukondre Bourgondië abra di ben de na a zuid-owstusei fu en kondre. Ma na ini 507 G.T. a wini a feti teige den Visigoten na ini a foto Vouillé di de krosibei fu a foto Poitiers. A bakapisi fu dati ben de taki a tron tiriman fu a moro bigi pisi fu a zuid-westsei fu Gallië. Kèiser Anastasius fu a Owstu Gran Kownukondre Rome, meki Clovis tron hei tiriman fu a kontren fu en. Na so fasi a ben kisi wan moro hei posisi leki ala den tra kownu na westsei fu a kownukondre, èn den Fransiman nanga den Romesma ben e erken en leki tiriman.

Clovis ben teki a kontren fu den Franksma abra di ben e tan na ini den kondre na lanki fu a Rijnliba. Den kondre disi ben de na a owstusei fu a kownukondre fu en. Baka dati a meki Parijs tron a mamafoto fu en. Na ini den lasti yari fu en libi, a meki a kownukondre fu en kon tranga, fu di a meki wan wet sistema di nen a Lex Salica. Boiti dati, a ben seti wan kerki komte na ini a distrikt Orléans. A komte disi ben musu luku fa Kerki nanga Lanti ben e wroko makandra. Di a dede, kande dati pasa tapu 27 november 511 G.T., dan a ben de a wan-enkri tiriman fu a moro bigi pisi fu Gallië.

A buku The New Encyclopædia Britannica e taki dati a teki di Clovis ben teki a Lomsu bribi, ben de „wan tumusi prenspari momenti na ini na historia fu westsei Europa”. Fu san ede a ben de so wan prenspari sani taki a heiden kownu disi ben tron wan Lomsusma? Na fu di Clovis ben teki a Lomsu bribi, na presi taki a ben tron wan bakaman fu Arius.

Sma no ben agri nanga a leri fu Arius

Arius, di ben de wan priester na ini Aleksandria, na Egepte, kon nanga wan heri tra leri fu a Dri-wánfasi, na ini a pisi ten fu 320 G.T. Arius ben taki dati a Manpikin no ben de a srefi leki a Tata. A Manpikin no ben kan de Gado èn a no ben kan de a srefi leki a Tata, fu di a Manpikin ben abi wan bigin (Kolosesma 1:15). Arius ben bribi taki a santa yeye ben de wan libisma, ma taki a ben lagi moro leki a Tata nanga a Manpikin. A kerki no ben agri srefisrefi nanga a leri disi di furu sma ben bigin bribi. Na ini 325 G.T., a Kerki Konmakandra fu Nicea meki Arius go na ini katibo èn den fruklari taki den leri fu en no ben bun. *

Ma disi no ben meki sma agri nanga makandra ini a tori disi. A haritaki disi fu den kerkileri go doro sowan 60 yari langa. A ben de so tu taki wan tu kèiser di ben kon baka makandra, ben teki a sei fu den priester di ben e bribi a leri fu Arius, aladi wan tu trawan ben teki a sei fu den priester di ben e bribi tra fasi. Te fu kaba, na ini 392 G.T., Kèiser Theodosius I meki na orthodox Lomsu bribi nanga a leri fu a Dri-wánfasi tron a moro prenspari bribi fu a Gran Kownukondre Rome. Na a srefi ten a Doisri beskopu Ulfilas ben dwengi den Gotsma fu teki a leri fu Arius. Heri esi tra Doisri pipel teki a sortu „Kresten bribi” disi. *

Na a ten di Clovis ben de tiriman, a Lomsu Kerki na ini Gallië ben de na ini bigi problema. Den Visigoten di ben teki a leri fu Arius, ben e suku fu tapu a Lomsu bribi fu no panya moro fara. Fu dati ede den ben e weigri fu poti tra beskopu na ini a presi fu den wan di dede. Boiti dati, wan prati ben kon na mindri tu pawsu fu a kerki, èn den priester di ben de bakaman fu den pawsu disi, ben e kiri makandra na ini Rome. Wan tra sani di ben tyari moro bruya kon, na taki wan tu Lomsu skrifiman ben e leri sma taki wan kaba ben o kon na grontapu na ini a yari 500 G.T. Fu dati ede sma ben si en leki wan bun sani taki a Franksma Clovis ben teki a Lomsu bribi. Nanga dati „a nyun dusun yari fu den santawan” ben bigin.

Ma nanga sortu prakseri na ede Clovis ben teki a Lomsu bribi? Boiti taki kerki afersi ben de ini a tori, a ben musu de so taki a ben wani doro spesrutu marki na politiek sei. Fu di Clovis ben teki a Lomsu bribi, dan moro furu den Fransiman nanga den Romesma di ben de Lomsusma, ben feni en bun. Boiti dati, den makti hei kerki tiriman ben e horibaka gi en. A sani disi trutru ben gi Clovis moro winimarki leki tra tiriman di ben e suku fu doro den srefi marki disi. A buku The New Encyclopædia Britannica e taki dati „a teki di Clovis ben teki Gallië abra, ben tron wan feti fu fri a pipel fu a hebi fu den tegu kerki tiriman di ben e horibaka gi a leri fu Arius”.

Suma Clovis ben de trutru?

Na ini wan fu den fosi programa di ben hori fu memre a dopu fu Clovis na ini 1996, Gérard Defois, na edeman beskopu fu a foto Reims, ben taki dati Clovis „ben de a soifri eksempre fu wan sma di teki wan tra bribi nanga koni”. Ma Ernest Lavisse, wan historia skrifiman fu Fransikondre ben taki: „Clovis no kenki a fasi fu en srefisrefi baka di a ben teki a Lomsu bribi; a bun èn switi boskopu fu den Evangelietori no naki en ati.” Wan tra historia skrifiman ben taki: „Na presi taki a ben suku yepi na Odin [wan gado fu den sma fu Noorwegen], a ben suku yepi na Krestes èn a ben tan a srefi sma di a ben de bifo.” Neleki fa Konstantijn ben du baka di a ben teki a Kresten bribi, na so Clovis bigin meki a tirimakti fu en kon tranga. A kiri ala den sma di ben suku fu tron tiriman na presi fu en. A kiri „srefi den fara famiriman fu en”.

Baka di Clovis dede, dan sma bigin fruteri ala sortu anansitori fu en. Leki bakapisi fu dati, sma no ben si en moro leki wan ogri-ati fetiman, ma leki wan lespeki santawan. Gregorius fu a foto Tours ben skrifi fu a tori disi pikinmoro wán dusun yari baka dati. Sma feni taki nanga a sani di Gregorius ben skrifi, a pruberi fu agersi Clovis nanga Konstantijn. Konstantijn ben de a fosi kèiser fu Rome di ben teki „a Kresten bribi”. Èn fu di Gregorius ben skrifi taki Clovis ben abi 30 yari di a ben teki dopu, dan a gersi taki a e pruberi fu agersi Clovis nanga Krestes.—Lukas 3:23.

Na ini a di fu neigi yarihondro, Hincmar, wan beskopu fu a foto Reims, go doro nanga a sani disi. A beskopu disi ben skrifi wan tori fu a libi fu wan fositen beskopu, di ben nen „a Santawan” Remigius. A du disi na wan ten di den kathedraal ben du furu muiti fu feni wan tu anbegiman. A kan taki a ben skrifi disi fu di a ben wani taki a kerki fu en ben musu kisi wan moro bun nen, so taki a ben kan kon moro gudu. Na ini a tori di a ben skrifi, wan weti doifi ben tyari wan pikin batra nanga oli kon fu salfu Clovis na a dopu fu en. A sani disi e sori go krinkrin na a salfu di Yesus ben kisi nanga santa yeye (Mateyus 3:16). Nanga dati Hincmar ben sori taki Clovis, a foto Reims, nanga a tirimakti fu a kèiser ben abi fu du nanga makandra. A meki sma bribi taki Clovis ben de a salfuwan fu Masra. *

Sma no feni en bun taki trawan e memre a dopu fu Clovis

Charles de Gaulle, a fositen presidenti fu Fransikondre, ben taki wan leisi: „Mi feni taki a historia fu Fransikondre e bigin nanga Clovis, a sma di den Franksma ben poti leki kownu fu Fransikondre. Den Franksma ben gi Fransikondre a nen fu den sosrefi.” Ma son sma e feni taki dati no tru. Sma ben abi difrenti denki fu a fesa di ben hori fu memre den 1500 yari di ben pasa baka di Clovis ben dopu. Na ini Fransikondre, Kerki nanga Lanti de aparti fu makandra sensi 1905. Fu dati ede furu sma no ben agri taki Lanti ben e teki prati na wan memrefesa di ben abi fu du nanga kerki afersi. Di den heihei-man fu a foto Reims meki bekènti taki a foto ben o pai gi a podium di den ben o gebroiki te a pawsu ben kon drape, dan wan grupu fu sma no ben agri nanga dati. Den tyari a tori disi go na krutu, èn a krutuman bosroiti taki a sani dati no ben de akruderi wet. Tra sma ben feni taki a kerki ben e pruberi fu abi krakti baka tapu a fasi fa sani ben e waka na ini Fransikondre. Tra sani di ben e gens a memrefesa, na taki sma no ben agri taki a Nationaal Front (wan politiek partij di ben e horibaka gi owru gwenti) nanga Lomsu grupu di ben e tan hori owru kerkileri nanga gwenti, ben e gebroiki Clovis fu man abi krakti tapu sma.

Tra sma ben krutu a memrefesa fu di den ben feni taki a no ben kruderi nanga san ben pasa trutru na ini a historia. Den sma disi ben feni taki a no a dopu fu Clovis meki taki Fransikondre kon tron wan Lomsu kondre, bika a kondre ben abi a bribi disi kaba na a ten di den Fransiman nanga den Romesma ben e libi drape. Den sma disi ben feni tu taki a dopu fu Clovis no ben de a bigin fu Fransikondre. Den ben feni taki Fransikondre bigin trutru na ini 843 G.T. di a kownukondre fu Karel a Bigiwan ben prati. Fu dati ede, Clovis no ben kan de a fosi kownu fu Fransikondre, ma Karel a Krebi-edewan.

Den 1500 yari di Fransikondre abi a Lomsu bribi

Fa a de na ini a ten disi nanga a Lomsu bribi na ini Fransikondre? Fa a de nanga a bribi di ben de „a moro owru bribi fu a Kresten Kerki” gi moro leki 1500 yari? Teleki 1938, Fransikondre ben abi a moro bigi nomru fu dopu Lomsusma. Now a de na a di fu siksi presi, fu di kondre soleki den Filipijnen nanga Amerkankondre de na den fesi. Aladi 45 milyun Lomsusma de na ini Fransikondre, toku siksi milyun fu den nomo e go na kerki doronomo. Wan ondrosuku di ben du no so langa pasa, tyari kon na krin taki 65 procent fu den Lomsusma „no e poti prakseri na san a Kerki e leri fu seks afersi”. Èn feifi procent fu den sma disi e feni taki Yesus „no de prenspari srefisrefi”. Fu di den sani disi ben e pasa na ini Fransikondre, meki a pawsu ben aksi den Fransiman di a ben de drape na ini 1980: „Fransikondre, san yu du nanga den pramisi di yu meki, di yu teki dopu?”

[Futuwortu]

^ paragraaf 12 Luku De Wachttoren fu 1 augustus 1984, bladzijde 23.

^ paragraaf 13 Luku De Wachttoren fu 15 mei 1994, bladzijde 8-9.

^ paragraaf 19 A nen Louis e komoto fu Clovis, a nen di 19 kownu fu Fransikondre (sosrefi Louis XVII nanga Louis-Philippe) ben kisi.

[Karta na tapu bladzijde 27]

(Efu yu wani si pe den sani disi skrifi, luku a tijdschrift)

DEN SAKSEN

Rijnliba

Sommeliba

Soissons

Reims

Parijs

GALLIË

Loireliba

Vouillé

Poitiers

DEN PIRENEEËN

DEN VISIGOTEN

Rome

[Prenki na tapu bladzijde 26]

A dopu fu Clovis soleki fa wan dokumenti fu a di fu 14 yarihondro e skrifi fu en

[Sma di abi a reti fu a prenki]

© Cliché Bibliothèque nationale de France, Paris

[Prenki na tapu bladzijde 28]

Stonpopki di e prenki a dopu fu Clovis (na mindrisei) na tapu a skotu fu a Kathedraal fu Reims na Fransikondre

[Prenki na tapu bladzijde 29]

Son sma no ben feni en bun taki Yohanes Paulus II ben kon na Fransikondre fu memre a dopu fu Clovis