Go na content

Go na table of contents

Teki na eksempre fu den kownu

Teki na eksempre fu den kownu

Teki na eksempre fu den kownu

„A musu skrifi gi ensrefi wan kopi fu a wet disi na ini wan buku . . . Èn a musu de na en doronomo, èn a musu leisi na ini en ala den dei fu en libi.”​—DEUTERONOMIUM 17:18, 19.

1. Leki sortu sma wan Kresten musu de?

KANDE yu no ben o agersi yusrefi nanga wan kownu noso nanga wan kownufrow. Sortu getrow Kresten di e studeri Bijbel ben sa denki taki a abi kownu makti, neleki fa den getrow Kownu David, Yosia, Heskia, noso Yosafat ben abi dati? Toku yu kan èn yu musu du wán spesrutu sani di den kownu dati ben e du. San na dati? Èn fu san ede a ben o bun fu de leki den ini a tori dati?

2, 3. San Yehovah ben sabi na fesi kaba di a agri fu poti wan libisma leki kownu gi En pipel? San a kownu dati ben musu du?

2 Na ini a ten fu Moses, wan langa pisi ten bifo Gado ben agri fu poti wan kownu gi den Israelsma, dan Gado ben sabi na fesi kaba taki En pipel ben o wani abi den eigi kownu. Fu dati ede a meki Moses skrifi wan tu markitiki na ini a Wetfrubontu. Den markitiki disi ben musu tiri a kownu.

3 Gado ben taki: „Te yu e kon na ini a kondre te fu kaba, di Yehovah yu Gado e gi yu, . . . èn yu taki ’Meki mi poti wan kownu gi misrefi soleki fa ala den nâsi lontu mi du’; yu musu poti wan kownu gi yusrefi di Yehovah yu Gado sa teki. . . . Èn a musu pasa taki te a e go sidon na tapu a kownusturu fu en kownukondre, dan a musu skrifi gi ensrefi wan kopi fu a wet disi na ini wan buku . . . Èn a musu de na en doronomo, èn a musu leisi na ini en ala den dei fu en libi, so taki a kan leri fu frede Yehovah, en Gado, fu kan hori ensrefi na ala den wortu fu a wet disi èn den ordru disi, fu di a e du den.”—Deuteronomium 17:14-19.

4. San Gado ben wani taki den kownu ben musu du?

4 Iya, a kownu di Yehovah ben o teki gi den anbegiman fu en, ben musu meki wan kopi fu buku di yu kan feni na ini yu Bijbel. Te a kownu ben kaba skrifi wan kopi, dan a ben musu leisi en ibri dei, ibritron baka. A no ben musu leisi den buku dati soso fu man memre sani moro bun. Nôno. A ben musu studeri den, èn a ben o kisi wini efu a ben e du dati. A kownu di Yehovah ben feni bun ben musu studeri den buku, fu di dati ben o yepi en fu kisi wan bun ati èn fu tan abi wan bun ati. Boiti dati, a ben musu studeri den buku dati di ben kon fu Gado, fu man tron wan kownu di ben e tiri a kondre fu en bun èn wan kownu di ben koni srefisrefi.—2 Kownu 22:8-13; Odo 1:1-4.

Teki leri neleki wan kownu

5. Sortu pisi fu a Bijbel Kownu David ben musu meki wan kopi fu den so taki a ben kan leisi den, èn fa a ben feni a sani disi?

5 San yu denki taki David ben sa musu du di a tron kownu fu Israel? We, a ben sa musu meki wan kopi fu den fosi feifi buku fu Bijbel (Genesis, Exodus, Lefitikus, Numeri, Deuteronomium). Prakseri a krakti di a sani disi ben musu abi tapu a denki nanga na ati fu David te a ben e gebroiki en eigi ai nanga en eigi anu fu skrifi wan kopi fu a Wet. Soleki fa sma e bribi, dan Moses ben skrifi a buku Yob tu, èn sosrefi Psalm 90 nanga 91. A de so taki David ben skrifi wan kopi fu den buku disi tu? A kan de so. Ma a kan de so tu taki a ben abi den buku Yosua, Krutubakra, nanga Rut. Efu dati ben de so, dan yu kan frustan taki Kownu David ben o abi wan bigi pisi fu a Bijbel di a ben kan leisi èn di a ben kan ondrosuku finifini. Èn yu kan frutrow na tapu taki a ben du dati trutru, bika te yu e leisi den wortu fu en di skrifi now na ini Psalm 19:7-11, dan yu kan si fa a ben denki fu a Wet fu Gado.

6. Fa wi kan sabi trutru taki Yesus ben lobi den Buku fu Bijbel neleki en fositen tata David?

6 A Moro Bigi David, namku Yesus, a Manpikin fu David, ben du a srefi sani. Yesus ben abi a gwenti fu go na a snoga ibri wiki. Drape a ben e yere fa sma ben e leisi den Buku fu Bijbel èn fa den ben e fruklari den. Boiti dati, ten na ten Yesus srefi ben e leisi Gado Wortu nanga wan tranga sten, èn a ben e tyari en kon na krin gi den sma di ben e arki en (Lukas 4:16-21). A sani disi e sori krin taki a ben sabi den Buku fu Bijbel heri bun. Leisi den Evangelietori, dan yu sa si omeni leisi Yesus ben taki den wortu „a skrifi na Buku”, èn sosrefi fa a ben gebroiki tra fasi fu taki fu spesrutu tekst fu a Bijbel. Iya, 21 leisi Yesus ben gebroiki wortu fu den Hebrew Buku fu Bijbel na ini a Bergitaki fu en di skrifi na ini Mateyus.—Mateyus 4:4-10; 7:29; 11:10; 21:13; 26:24, 31; Yohanes 6:31, 45; 8:17.

7. Fa Yesus ben difrenti fu den kerki fesiman?

7 Yesus ben gi yesi na a rai di e gi na Psalm 1:1-3: „Koloku fu a sma di no waka na ini a rai fu den ogri sma, . . . ma en prisiri de na ini a wet fu Yehovah, èn na ini en wet a e leisi nanga wan safri sten dei nanga neti. . . . Ala san a e du sa waka bun.” Den kerki fesiman na ini a ten fu Yesus trutru ben de heri tra fasi. Den man dati ben „poti densrefi sidon na tapu a sturu fu Moses”, ma den no ben e gi yesi na „a wet fu Yehovah”!—Mateyus 23:2-4.

8. Fu san ede a muiti di den Dyu kerki fesiman ben e meki fu leisi èn studeri a Bijbel ben de fu soso?

8 Ma wan tekst na ini Bijbel ben sa kan bruya son sma. Na ini a tekst dati a gersi taki Yesus e taigi sma fu no studeri Bijbel. Na ini Yohanes 5:39, 40 wi kan leisi san Yesus ben taigi wan tu sma na ini a ten fu en: „Unu e ondrosuku den Buku fu Bijbel, fu di unu e denki taki nanga yepi fu den unu sa kisi têgo libi; èn yoisti den disi na den wan di e kotoigi fu mi. Èn toku unu no wani kon na mi so taki unu kan abi libi.” Nanga den wortu dati, Yesus no ben e taigi den Dyu arkiman taki den no ben musu studeri den Buku fu Bijbel. Nôno. Na presi fu dati, a ben e tyari kon na krin taki den sma dati no ben e du san den Buku fu Bijbel ben e leri den. Den ben sabi taki den Buku fu Bijbel ben kan yepi den fu kisi têgo libi, ma den srefi Buku dati di den ben e studeri ben e sori den sosrefi taki Yesus ben de a Mesias. Toku den no ben wani teki Yesus leki Mesias. Fu dati ede a muiti di den ben e meki fu studeri ben de fu soso, fu di den no ben wani du san den ben e leri.—Deuteronomium 18:15; Lukas 11:52; Yohanes 7:47, 48.

9. Sortu bun eksempre den apostel nanga den fosi profeiti ben gi?

9 A trutru ben de heri tra fasi nanga den disipel fu Yesus, èn sosrefi nanga den apostel! Den ben e studeri „den santa buku, di kan meki [sma] kon koni fu kisi frulusu” (2 Timoteyus 3:15). Den ben e du neleki den fosi profeiti di „ben aksi sani fayafaya èn ben ondrosuku sani finifini”. Den profeiti dati no ben si na ondrosuku dati leki wan sani di den ben musu du fayafaya wan tu mun noso wán yari nomo. Na apostel Petrus e taki dati „den ben e tan ondrosuku” sani, spesrutu den sani di ben abi fu du nanga Krestes èn sosrefi den blesi di Krestes ben o tyari kon te a ben o frulusu libisma. Na ini a fosi brifi fu en, Petrus teki wortu puru 34 leisi fu tin Bijbel buku.—1 Petrus 1:10, 11.

10. Fu san ede ibriwan fu wi musu teki ten fu studeri Bijbel?

10 Sobun, a de krin taki den kownu fu owruten Israel ben musu studeri Gado Wortu finifini. Yesus ben du a srefi sani. Èn den sma di ben o tiri makandra nanga Krestes leki kownu na ini hemel, ben musu studeri Gado Wortu tu (Lukas 22:28-30; Romesma 8:17; 2 Timoteyus 2:12; Openbaring 5:10; 20:6). Na ini a ten disi a de so tu taki ala sma di wani kisi blesi na grontapu na ondro a Kownukondre tiri, musu teki na eksempre fu den kownu fu owruten.—Mateyus 25:34, 46.

Wan sani di kownu ben musu du èn di yu musu du tu

11. (a) San kan pasa te Kresten no e tan studeri? (b) Sortu sani wi musu aksi wisrefi?

11 Wi kan poti krakti na tapu taki a trutru de fanowdu taki ibri Kresten e ondrosuku a Bijbel. Dati no de wan sani di yu musu du soso te yu e bigin fu studeri Bijbel nanga Yehovah Kotoigi. Ibriwan fu wi musu abi a fasti bosroiti fu no de leki son sma na ini a ten fu na apostel Paulus di no ben e studeri moro baka wan pisi ten. Den sma dati ben leri „den fondamenti sani fu den santa wortu fu Gado”, soleki „a fondamenti leri fu a Krestes”. Ma den no ben e tan studeri èn fu dati ede den no ben „go moro fara fu kon lepi” (Hebrewsma 5:12–6:3). Fu dati ede wi kan aksi wisrefi: ’Mi lobi fu studeri Gado Wortu, awinsi mi de nanga a Kresten gemeente no so langa ete, noso wan langa pisi ten kaba? Paulus ben e begi gi den Kresten na ini a ten fu en taki den „tan gro ini a soifri sabi fu Gado”. Mi e sori taki mi wani dati tu?’—Kolosesma 1:9, 10.

12. Fu san ede a de prenspari taki yu e tan lobi Gado Wortu?

12 Wan prenspari sani di kan yepi yu fu studeri doronomo, na fu kweki lobi gi a Wortu fu Gado. Psalm 119:14-16 e sori taki yu sa prisiri fu studeri Gado Wortu te yu e denki dipi ala ten fu den sani di yu e studeri. Iya, a de fanowdu fu du dati, awinsi o langa yu de wan Kresten kaba. Fu man si disi moro krin, dan prakseri na eksempre fu Timoteyus. Aladi a Kresten owruman disi ben e dini kaba leki „wan bun srudati fu Krestes Yesus”, toku Paulus gi en a rai fu du ala muiti fu „gebroiki a wortu fu waarheid na wan reti fasi” (2 Timoteyus 2:3, 15; 1 Timoteyus 4:15). A no de fu taki dati yu musu du „ala muiti” fu studeri Bijbel doronomo.

13. (a) Fa yu ben sa kan meki ten fu studeri Bijbel? (b) Sortu kenki yu kan tyari kon so taki yu man wini ten fu studeri?

13 Wan sani di kan yepi yu fu studeri Bijbel doronomo, na fu poti ten na wan sei gi dati doronomo. Yu e du dati? Awinsi san yu ben o piki, yu denki taki yu ben o kisi wini te yu ben o studeri moro? Kande yu sa aksi yusrefi: ’Pe mi o feni moro ten gi dati?’ We, son sma e opo pikinso moro fruku te mamanten, so taki den abi moro ten fu studeri a Bijbel bun. A kan de so taki den e gebroiki 15 miniti fu leisi Bijbel, noso den e ondrosuku wan spesrutu tori fu Bijbel gi densrefi. Yu denki taki yu kan tyari pikinso kenki kon na ini den sani di yu e du ala wiki? Fu eksempre, efu yu abi a gwenti fu leisi koranti pikinmoro ibri dei noso fu luku a bakadina nyunsu tapu telefisi, dan yu denki taki yu sa man libi dati wán dei nomo ibri wiki? Yu ben sa kan gebroiki a ten fu a dei dati fu studeri Bijbel. Efu yu ben o gebroiki sowan 30 miniti fu studeri Bijbel na presi fu luku noso arki nyunsu, dan ini wán yari yu ben o wini 25 yuru di yu ben kan gebroiki fu studeri. Prakseri den winimarki di yu sa kisi te yu abi ete 25 yuru fu leisi Bijbel, noso fu studeri! Wan tra sani di yu kan du, na disi: Na a kaba fu ibri dei fu a wiki di e kon, luku san yu du ibriwan fu den dei dati. Luku efu yu kan tapu nanga wan sani di yu gwenti fu du, noso efu yu kan teki ten fu a sani dati, so taki yu e wini ten fu leisi Bijbel, noso fu studeri.—Efeisesma 5:15, 16.

14, 15. (a) Fu san ede a de prenspari taki wi e suku fu doro spesrutu marki te wi e studeri Bijbel? (b) Sortu sani wi kan du di sa yepi wi fu leisi a Bijbel?

14 San sa yepi yu fu studeri nanga moro prisiri? We, yu musu suku fu doro spesrutu marki. Sortu marki yu trutru sa man doro? Furu sma e du muiti fosi fu leisi a heri Bijbel. A kan de so taki te nanga now, yu leisi pisi fu a Bijbel wanwan leisi so, èn yu kisi wini fu dati. Yu ben kan du muiti now fu leisi a heri Bijbel? Fu man du dati, dan kande yu ben sa wani du muiti fu leisi den fo Evangelietori fosi, èn baka dati den tra Kresten Griki Buku fu Bijbel. Te yu du ala den sani disi èn te yu e si den winimarki fu dati sosrefi, dan kande yu ben sa wani du muiti fu leisi den buku fu Moses èn sosrefi den historia buku te nanga a buku Ester. Te yu du dati, dan yu sa si taki a bun fu leisi den tra buku fu Bijbel tu. Wan uma di ben abi wan sani fu 65 yari di a tron wan Kresten, ben skrifi na tapu na inisei kafti fu en Bijbel o ten a ben bigin fu leisi a Bijbel, èn bakaten a skrifi o ten a ben kaba leisi en. Now a leisi a Bijbel feifi leisi kaba! (Deuteronomium 32:45-47) Èn na presi taki a ben e leisi den wortu fu Bijbel tapu wan computer noso tapu wan papira, a ben gebroiki a Bijbel srefi fu du dati.

15 Wan tu fu den sma di leisi a heri Bijbel kaba, e du tra sani fu man tan kisi wini fu a studie fu den. Wan fu den sani di den e du, na taki den e studeri buku noso tra publikâsi di abi fu du nanga ibriwan fu den Bijbel buku di den e bigin leisi. Na ini a buku „De gehele Schrift is door God geïnspireerd en nuttig” nanga Inzicht in de Schrift, sma kan kon sabi moro fini na sortu ten ibri Bijbel buku ben skrifi, na sortu fasi den buku skrifi, èn sosrefi sortu winimarki wi sa kisi te wi e leisi den buku dati. *

16. Sortu eksempre wi no musu teki te a abi fu du nanga bijbelstudie?

16 Te yu e studeri, dan yu no musu du dati nanga a denki di den sokari Bijbel sabiman abi te den e ondrosuku a Bijbel. Den sma disi de nomo fu ondrosuku den bijbeltekst, neleki a Bijbel na wan buku di libisma skrifi. Sonwan fu den sabiman disi wani meki sma bribi taki den skrifiman fu den buku fu Bijbel ben skrifi ibri buku gi wan spesrutu grupu fu sma nomo. Noso den e denki taki ibri buku abi fu du nanga wan denki di den skrifiman ben wani tyari kon na fesi. Te sma e denki so fasi, dan dati kan abi leki bakapisi taki den e bigin si den Bijbel buku leki fositen tori nomo, noso leki buku di e sori fa libisma kisi difrenti nyun bribi. Tra sabiman e gebroiki kefalek furu ten fu ondrosuku wortu, soleki den wortu na ini den buku fu Bijbel. Den e gebroiki moro ten fu ondrosuku fu pe den wortu komoto èn san den Hebrew nanga Griki wortu wani taki, na presi taki den e suku fu kon sabi san a boskopu fu Gado wani taki. Yu denki taki a fasi disi fa den e ondrosuku sani sa yepi den fu kisi wan tranga bribi?—1 Tesalonikasma 2:13.

17. Fu san ede wi musu si a Bijbel leki wan buku di abi wan boskopu gi ala sma?

17 Den sabiman abi leti? A tru taki ibri buku e taki fu wán spesrutu tori nomo? Noso a de so taki den skrifiman skrifi ibri buku gi wan spesrutu grupu fu sma nomo? (1 Korentesma 1:19-21) A tru tori de taki den buku na ini Gado Wortu ala ten e tyari wini kon gi sma, awinsi omeni yari sma abi èn awinsi na sortu kondre den e libi. Srefi efu a ben de so taki wan buku ben skrifi gi wán spesrutu sma nomo, soleki Timoteyus noso Titus, noso gi wan spesrutu grupu fu sma nomo, kande den Galasiasma noso den Filipisma, toku wi alamala kan studeri den buku dati, èn wi musu studeri den. Den buku prenspari gi ibriwan fu wi èn wan spesrutu buku kan taki fu difrenti afersi di kan tyari wini kon gi difrenti sortu sma. Iya, a Bijbel abi wan boskopu gi sma na heri grontapu, èn dati e yepi wi fu frustan fu san ede a Bijbel vertaal na ini den tongo di sma e taki na heri grontapu.—Romesma 15:4.

Winimarki gi yusrefi èn gi trawan

18. Sortu sani yu musu aksi yusrefi te yu e leisi Bijbel?

18 Te yu e studeri a Bijbel, dan yu sa kisi wini te yu e suku fu frustan san skrifi na ini èn te yu e pruberi fu ondrosuku san den difrenti pisi tori abi fu du nanga makandra (Odo 2:3-5; 4:7). Den sani di Yehovah tyari kon na krin nanga yepi fu en Wortu, abi furu fu du nanga den sani di a abi na prakseri. Sobun te yu e leisi a Bijbel, dan yu musu luku sortu tori èn sortu rai abi fu du nanga a prakseri dati fu Gado. Yu ben sa kan prakseri san wan profeititori, wan denki, noso wan sani di ben pasa, abi fu du nanga den sani di Yehovah abi na prakseri. Aksi yusrefi: ’San disi e fruteri mi fu Yehovah? San disi abi fu du nanga den sani di Gado wani du nanga yepi fu en Kownukondre?’ Wan tra sani di yu kan aksi yusrefi na: ’Fa mi kan gebroiki den sani di mi kon sabi? Mi kan gebroiki den sani dati fu leri trawan, noso fu gi sma rai di komoto fu Bijbel?’—Yosua 1:8.

19. Suma e kisi wini te yu e fruteri trawan den sani di yu leri? Fruklari dati.

19 Te wi e broko wi ede nanga tra sma, dan dati e tyari winimarki na wan tra fasi tu. Te yu e leisi èn e studeri a Bijbel, dan yu sa kon sabi nyun sani èn yu sa frustan sani moro bun. Pruberi fu taki fu den sani disi nanga yu osofamiri, noso nanga tra sma. Te yu e du so na a yoisti ten, èn te yu e du dati nanga koni, dan a no de fu taki dati yu sa abi bun bakapisi. Te yu e prisiri fu fruteri trawan ala den sani di yu kon sabi, èn sosrefi den tori di yu feni moi, dan tra sma sa wani arki den sortu tori dati. Boiti dati, yusrefi sa kisi wini. Fa so? Sabiman taki dati te wan sma e du muiti fu gebroiki den sani di a leri aladi den de krin na ini en frustan ete, noso te a e taki nanga trawan fu den sani dati, dan a sa man hori den na ede moro langa. *

20. Fu san ede a bun fu leisi Bijbel doronomo?

20 Ibri leisi te yu e leisi wan Bijbel buku, dan a no de fu taki dati yu sa kon sabi nyun sani. Bijbeltekst di no ben abi so furu krakti na yu tapu fosi, sa naki yu ati now. Yu sa frustan den moro bun. A sani disi musu yepi yu fu frustan taki den buku fu Bijbel no de buku di libisma nomo ben skrifi, ma taki den de buku di yu kan gebroiki heri bun fu studeri doronomo, èn den kan tyari wini kon gi yu. Hori na prakseri taki wan kownu, soleki David, ben musu „leisi na ini en ala den dei fu en libi”.

21. Sortu wini yu sa kisi te yu e teki moro ten fu studeri Gado Wortu?

21 Iya, sma di e teki ten fu studeri a Bijbel bun, e kisi furu wini. Den e kon sabi tumusi prenspari leri na ini Bijbel, èn den e kon frustan sani moro krin tu. A banti di den abi nanga Gado e kon moro tranga, den e tron bun mati fu en. Den e tron wan bigi yepi sosrefi gi a famiri fu den, gi den brada nanga sisa na ini a Kresten gemeente, èn gi den wan di musu tron anbegiman fu Yehovah ete.—Romesma 10:9-14; 1 Timoteyus 4:16.

[Futuwortu]

^ paragraaf 15 Yehovah Kotoigi tyari den studiebuku disi kon na doro èn den de fu kisi na ini furu tongo.

^ paragraaf 19 Luku De Wachttoren fu 15 augustus 1993, bladzijde 13-14.

Yu e memre disi ete?

• San den kownu fu Israel ben musu du?

• Fa Yesus nanga den apostel sori wi fa fu studeri Bijbel?

• Sortu kenki yu kan tyari kon so taki yu kan wini ten fu studeri?

• Nanga sortu denki yu musu studeri Gado Wortu?

[Aksi fu a tori disi]

[Faki na tapu bladzijde 15]

„Wi musu abi en na ini wi anu”

„Efu wi wani sabi moro fu den wortu di skrifi na ini Bijbel, soleki a fasi fa sma ben e gebroiki den wortu, dan a moro bun sani di kan yepi wi nanga dati na a Internet. Ma efu wi wani leisi a Bijbel, efu wi wani studeri en, efu wi wani poti prakseri na en, efu wi wani denki dipi fu en, dan wi musu abi en na ini wi anu, bika dati na a wan-enkri fasi fa a kan abi krakti tapu wi ati èn tapu wi frustan.”—Gertrude Himmelfarb, wan lespeki professor di no e wroko moro, City University, New York.